Гидротехника иншоотлари пастки бьефларида таъмирлаш ишларини олиб бориш - Водное хозяйство - Рефераты

Гидротехника иншоотлари пастки бьефларида таъмирлаш ишларини олиб бориш

Загружено в:

29.10.2019

Скачано:

0

Размер:

4780.5 KB

Гидротехника иншоотлари пастки бьефларида таъмирлаш ишларини олиб бориш Режа: 1. Туннел ва кувурли иншоотларни таъмирлаш хусусиятлари 2. Бетонли яхлит иншоотлардаги умумий ва махаллий бузулишлари бартараф килиш

Гидротехника иншоотлари пастки бьефларида таъмирлаш ишларини олиб бориш Сув ташловчи гидротехника иншоотларини ишлатиш тажрибаси к ў прок пастки бьефлар бузулаётганлигини к ў рсатмокда. Бузулиш сабабини т ў гри аниклаш таъмирлаш ишларининг асосланган лойихасини тузиш имкониятини беради. Пастки бьефлар курилмаларини бузулишларининг асосий сабабларига: юкори гидродинамик юкламалар; нот ў гри ишлатиш (затворларни манёврлаш); сув урилмага тушиб, узок вакт ховузда айланиб, урилиб турадиган, бетон массивлар элементлари, коя тошлардан ў прилиб тушган ва бошка йирик ў лчамли б ў лаклар; конструкциянинг номукаммаллиги; иншоотни курилиши тугалланмасдан ишга тушириш; к ў зда тутилмаган жараёнлар ва ш. ў . киради. Улар замирида, бьефларни туташтирилишида, пастки бьефда хосил б ў ладиган гидравлик сакрашларнинг хар хил турлари ётади. Маълумки, гидравлик сакрашнинг иккинчи туташган (h  c ) чукурлиги - пастки бьефдаги ў заннинг одатий чукурлиги (h б ) га танг б ў лганда мукаммал гидравлик сакраш хосил б ў лади, бу холатда гидравлик сакраш шоввадан чикиш жойида хосил б ў либ, нотекис таксимланган гидродинамик юклама вужудга келмайди ва пастки бьефни ювилиши (бузулиши) жуда кам учрайди. Иккинчи туташган чукурлик (h  c ) пастки бьефдаги ў заннинг одатдаги чукурлиги (h б ) дан кичик б ў лса, к ў милган гидравлик сакраш хосил б ў лади ва уни юза кисмида, шоввадан чикиш жойида, сув урилмада, икки четида окимга тескари й ў налган симметрик уюрум зоналари вужудга келади, бу айникса сув урилма шоввадан кейин бирдан кенгайса к ў п учрайди, у сув урилмани ён кияликларини ювилиши (бузулишини) келтириб чикариши мумкин. Гидравлик сакрашнинг иккинчи чукурлиги ў занни одатий чукурлигидан к ў п б ў лса, яъни h  c > h б , б ў лса, гидравлик сакраш иккинчи чукурлиги кесимидаги солиштирма т ў ла энергия, ў зандаги энергиядан к ў п б ў либ, гидравлик сакрашни  кочирилган масофадан кейин, энергиялар тенглашган зонада хосил б ў лишига мажбур килади, бундай гидравлик

сакрашга кочирилган гидравлик сакраш дейилади. Гидравлик сакрашнинг б ў ндай тури к ў п холатларда иншоот ў тказаётган сув сарфи хисобий энг к ў п сув сарфидан ошиб кетганда учрайди. Бунда к ў прок сув урилманинг туби бузилади. Энг к ў п сарфда кочирилган гидравлик сакраш хосил б ў лиши ва натижада сув урилма бузилишига мисол килиб, чап киргок Корасув каналининг 9+20 пикетидаги сув таксимлаш иншоотини келтириш мумкин (15.17 – расм). Сув таксимлаш иншооти энг к ў п 200 м 3 /с сув сарфига хисобланган, унинг юкори бьефидан чап томонга Хандам каналига (31 м 3 /с), ў нг томонида Тошт ў гизок каналига (2 м 3 /с) сув олинади. Корасув дарёсига ташламанинг каналда сув т ў хтатилган пайтдаги пастки бьефи к ў риниши (10.01.2007 й. холатига) 15.17 - расмда келтирилди. Расмдан пастки бьефга ў рнатилган пирслар (1) нинг бир донаси сув окими билан уриб тушилган ва иншоотдан 8...12 м масофада ювилиш даганаги хосил б ў лганлиги к ў риниб турибди. Ювилиш даганагининг бошланиши (2) кочирилган гидравлик сакрашнинг бошланишига т ў гри келади. Бу иншоотда, пастки бьефда ювилиш аввал хам бир неча марта вужудга келган, ювилиш даганаги фундамент блоклари (3) териб таъмирланган. Аммо бузулиш халиям давом этомокда. Бундан ташкари, бу иншоот юкори бьефида, энг к ў п сув сарфи хисобий сарфдан ошиб кетганлиги сабабли напор ошиб кетган, у дренаж кудукларини хам бузулишига олиб келган, дренаж кудукларидан тескари фильтр материаллари хам чикиб кетган. Худи шундай нот ў гри ишлатиш окибатида бузилишга яна бир мисол, у затворларни нот ў гри манёврлашдаги бузилиш каби, т ў сувчи иншоот ораликларининг, юкори бьефда сув сатхини к ў тариш , шунинг билан Б ў зсув насос станцияси сув олиб келувчи каналига сув беришни яхшилаш максадида водосливлари ў ркачига хар хил калинликдаги бетон плиталарни к ў йиш окибатида вужудга келган (15.18 - расм).

Бу иншоот пастки бьефида хосил б ў лган кийшик гидравлик сакраш чегараси 15.18 - расмда к ў рсатилди. Бунда хосил б ў лган кийшик гидравлик сакраш пастки бьеф шовваси охиридан чап томонга канчалик ювиб кирганлигини бахолаш ў кувчининг ў зига хавола. Таъмирлаш ишлари лойихасини тузишда таъмирлаш давридаги сув сарфини кандай килиб ва кандай усуллар билан (бошка сув ў тказувчи иншоотлар ёки сув ташигич (водовод), айланма канал ва ш. ў . к ў ринишида вактинчалик махсус иншоотлар куриб) ў тказишга мухим ахамият берилади. Таъмирлаш ишларини олиб бориш усуллари ва даврлари муайян шароит ва мавжуд имкониятлардан келиб чикиб аникланади. Факат тошкин пайтида ишлайдиган гидротехника иншоотлари, ишламайдиган даврда, качонки пастки бьеф сувдан холи б ў лганда таъмирланади. Хар доим сув остида б ў ладиган иншоотлар элементлари куйидаги усуллар билан таъмирланади: сузувчи воситалар устидан туриб сув остида бетонлаш; зичлаб бетонлаш; бетонни копларга солиб ёткизиш; бадя ёрдамида бетон ёткизиш; сортировка (сараланган) килинган тош ёки тог жинсларини т ў киш; курилиш конструкциялари, сув кочирилиб (водоотлив) сув т ў сгич (перемычка) лар билан ў раб бетон ёки тош ёкизиш; инъекция килиш; комбинациялашган усулда ва ш. ў . 15.17 - расм. Чап киргок Корасув канали 9+20 пикетидаги сув таксимлаш иншоотининг Корасув дарёсига сув ташламаси пастки бьефини к ў риниши: 1 - пирслар; 2 - ювилиш даганаги; 3 - фундамент блоклари.

Хозирги вактда сув остида бетонлаш к ў п кўлланилмокда. Унинг асосини бетон аралашмаси, цемент аралашмаси ёки цемент хамирини сув остида, качонки улар сезиларли ў згаришларга чидамсиз б ў лганда, берилишини таъминлаш ташкил килади. Сув остида ёткизаладиган бетоннинг мустахкамлигини лойиха б ў йича иншоотларга тайинланган мустахкамликдан 10-20% га к ў п тайинланади. Бунда, к ў п холатда, пластик килувчи ва хаво к ў шилишини таъминлайдиган к ў шимчалардан фойдаланилади. Бетон, сув остига тушувчилар бригадаси ў рнатадиган ва с ў нг ечиб оладиган, опалубка ёткизилади. Сув остида бетонлаш, коидаси кувурни вертикал силжитиш ёки к ў тарилиб чикувчи аралашма усулида амалга оширилади. Кувурни вертикал силжитиш усулида бетонлаш (15.19 - расм) чукурлик 1...50 м ва ёткизиладиган катлам калинлиги 1 м дан кам б ў лмаган холатларда олиб борилади. Бетон аралашмаси бетонлаштириладиган блокга сув калинлиги остига кувур б ў йича узлуксиз юборилади. Бетонлашнинг т ў лик вакти ичида бетон аралашмасига сувни минимал тушиши, чукурлик 10 м гача б ў лганда 0,8 м, чукурлик 10...20 м б ў лганда 1,2 м, чукурлик 20 м дан к ў п б ў лганда 1,5 м б ў лиши керак. Блокдаги бетон аралашмасининг сатхи к ў тарилиб борилиши билан кувур хам к ў тарилиб борилади. Унинг диаметри 200...300 мм кабул килинади. Бетонлаштириш олдидан бункер клапан (тикин) ёпиб к ў йилиб т ў лдирилади. Ундан с ў нг тикинни ушлаб турган аркон ў зилади (кесилади) ёки клапан тортиб юборилади, бу кувур бетон билан текис (хаволи тикинсиз) т ў лиши учун килинади, секин-секин сув сикиб чикарилади. Бетоннинг каттик аралашмаси кувур б ў йлаб яхши силжиши учун, унга тебратма (вибратор) мустахкамланади, бу холда кувурни энг кам сувга ч ў кишини (тушишини) 30...35% камайтириш мумкин б ў лади.

15.18 - расм. Кийшик гидравлик сакраш окибатида иншоот пастки бьефини ювилиши. К ў тарилиб чикувчи аралашма усулини икки боскичда, алохида бетонлашга ў хшатишади: йирик т ў лдирувчи (тош, щебень) ёткизиш ва арматура т ў ри билан чегараланган, махсус шахтага бир биридан 2...2,5 м масофага ў рнатилган, диаметри 50...200 мм ли кувур б ў йлаб цементли аралашмани юбориш (15.19, б - расм). Кувурдан чикадиган аралашма сувни сикиб чикаради ва тепага к ў тарилади. Унчалик баланд б ў лмаган ( 2 м гача) блокларда, баъзида кўзгалмас кувурлар к ў лланилади, с ў нг иншоотда колдирилади. Баланд блокларда кувурлар шундай к ў тариладики, бунда уларнинг аралашмага кириб туриши камида 0,8 м б ў лиши лозим. Бетонлаш чукурлиги 20 м гача б ў лганда, т ў лдирувчи сифатида йирик тошдан, катта чукурликларда (50 м гача) эса - щебендан фойдаланилади. Бу усул иншоотнинг сув ости кисмининг мустахкамлиги 10...15 МПа б ў лганда к ў лланилади.

15.19-расм. Сув остида бетонлаш схемаси: а ва б-кувурни вертикал силжитиш ва к ў тарилиб чикувчи аралашма усуллари билан; 1 - бункер; 2 - кувур; 3 - сув; 4 - опалубка; 5 - бетон; 6 - арматура т ў ри билан чегараланган (ажратиб к ў йилган) шахта; 7 - тош ёки щебень; 8 - аралашма билан т ў лдирилган жой. Зичлаш усули кам амалга оширилади, факат кияликларни 1,5 м гача чукурликда арматурасиз бетонлаштиришда к ў лланилади. Бетонлаштирилаётган блок киялигидан 25...30 см масофада каттик бетон т ў килади, у аввал ёткизилган, аммо хали илашмаган бетон устига зичланади. Шундай килиб, бетонлаштириладиган блок киялиги киргокдан, аввал ў рнатилган опалубкага караб суриб борилади. Бетонни копларга солиб ёткизиш усули авария холатларида, сув ости иншоотлари куриш ва йирик ў йикларни бутлашда к ў лланилади. Иш одатда сув остига тушувчилар томонидан к ў л кучи билан бажарилади. Сув ў тказадиган, мустахкам материалдан тикилган хажми 20...30 л ли коплар 2/3 кисмига аралашма билан т ў лдирилади ва ёткизиладиган жойига транспортда олиб келинади. Сув остига тушувчилар уларни чокларини боглаб ёткизишади. Копларни зичлаб ёткизилишини таъминлаш учун унчалик катта хажмга эга б ў лмаган (2...7 л) бетон сигадиган сони унчалик к ў п б ў лмаган коплар хам тайёрлаб к ў йилади. Аралаш каторларини ў заро бирикишини хосил килиш максадида ёткизилган коплар диаметри 10...12 мм ли ў ткир металл штырлар билан тикиб к ў йилади.

Бадя ёрдамида бетон ёткизиш усули зич, каттик грунтларда жойлашган гидротехника иншоотларинг тушириладиган кудуклари, колонна кобиклари, фундамент плиталарини куришда фойдаланилади. Бетон коришма бетонлаштириш блокларига, сузувчи воситалар ёки киргокдан туриб кран ёрдамида сигими 0,1...0,4 м 3 ли бадяларда узатилади. Бадялар олдин ёткизилган бетонга иложи борича 5...10 см чукурликка киритилади. Бу усулнинг камчилиги - бетон катламлашиб колиши мумкинлигидир. Куйида Рыбинск сув омборига куйиладиган Шексна дарёсининг Шексна гидроузелидаги сув ў тказувчи иншоотнинг пастки бьефини сув остида бетонлашдаги таъмирлаш ишларининг кетма-кетлиги баён килинади. Ишлатишнинг дастлабки йилларида, техник сабабларга к ў ра ГЭС нинг юза сув ташламаси оркали сув ташланган, бунда к ў прок гидроагрегатлари хали монтаж килинмаган, ў нг сув ташламадан фойдаланилган. Пастки бьефдаги сув сатхи паст б ў лгандаги, тошкиндан олдинги сув ташлаш сув урилма ва рисбермани шикастланишига олиб келган. Таъмирлаш 10 м чукурликда олиб борилган. Бузулган бетон сиртини хар бирининг майдони 30 м 2 б ў лган блокларга ажратилган. Бунда чоклар дренаж тешиклари билан бирга килиб бажарилган. Кўким ва окизиндидан тозаланган блок сиртига кенгайтириладиган оёкдаги горизонтал рамадан ташкил топган металл шаблон (шакл) лар жойлаштирилган. Шаблонлар сувда сузувчи кран ёрдамида туширилган ва туширилиши махсус рейка ёрдамида текширилиб, аниклик киритиб борилган. Шаблон периметри б ў йлаб сувга тушувчилар каттик бетон коришмаси (В 15) бор коплардан девор теришган, дренаж тешикларининг жойларига металл кувурлар ў рнатишган. Шундай шаклда хосил килинган блок йириклиги 40...70 мм ва говваклиги 40...45% б ў лган, ювилган щебень билан т ў лдирилган. Т ў лдирилган блок якинда ётган калинлиги 0,25 м, бурчак (уголок) лар ў ралган темир-бетонли плиталар билан ёпилган.

Плиталарда диаметри 63 мм ли инъекция кувурини ў рнатиш учун тешиклар килинган, пастки томонидан (2х4 см) тиркишли кесилган жойи б ў лган кувурлар охири ў ткирлаштирилган, кувурлар эгилувчан шланглар ёрдамида сув сиртидан баланд килиб к ў йилган. Плиталар пастки кисмида арматуралар чикариб к ў йилган, плита щебенга к ў йилганда арматуралар билан кириб босиб турган. Плиталар орасидаги чоклар ювилган щебень билан плита тепасигача т ў лдирилган ва блокга цементли хамир к ў йилгандан с ў нг листли металлдан б ў лган тасма билан ёпилган, ў з навбатида улар плитани ў раб турган бурчакларга сув остида кавшарлаш й ў ли билан кавшарлаб к ў йилган. Блок бир мартада, сузувчи воситадан туриб кувурни к ў тармасдан к ў йиб т ў лдирилган. Сузувчи восита усти олиб к ў йиладиган даганакли ва диаметри 50 мм эгилувчан шланги бор бетон аралаштирувчи механизм билан жихозланган. Унинг т ў лдирилишини чоклардан цементли хамир чикишига караб сув остига тушувчилар билдириб туришган. Тажриба блокидан олинган бетон намунасининг мустахкамлиги 37 МПа б ў лган. Сув т ў сгич билан ў раб олиб таъмирлаш усули суви чиказиб ташланиб (водоотлив) иншоотларнинг сув урилма плиталари, рисберма ва элементларини таъмирлашда к ў лланилади ва у куйидаги тартибда амалга оширилади: суви куритилган котловандан кучсизланиб колган бегона, шунингдек тургунлигини й ў котган ёки ости ювилган плиталарнинг бузулиб тушган махсулотлар чиказиб ташланади, ювилиш натижасида хосил б ў лган б ў шликларга зичланиб шагал тош ёки шагал тошли кумли аралашма т ў килади; янги бетон блокларга ёткизилади. Энергия с ў ндиргичлар ёки бетон копламаларни ў стиришда эски бетонда шпурлар бургуланади, цементли аралашма к ў йиб ёки эпоксид смола асосидаги композициялар билан елимлаб, уларга анкерлар ўрнатилади. Котлованни ў раб турувчи сув т ў сгич (перемычка) лар муайян шароитдан ва мавжуд курилиш материалидан келиб чикиб жойлаштирилади (15.20 -расм).

К ў п холатларда куйидаги сув т ў сгичлар кўлланилади: экрани билан тошдан, кумдан; суглинок ва бошка махаллий грунтдан; ряжли (тош билан т ў лдирилган тубсиз кутилар); хар 1...1,5 м да к ў йиб чикилган, шпунтли тахталар копланган, гидроизоляция килинган ва тош солиниб юклама килинган “эшак” каторидан. Экран сифатида кумли коплар билан юкланган бризент ёки полиэтилен пленка хизмат килиши мумкин. Сувини куритиш сувни зумпф (т ў гриланган чукурча) лардан насос курилмалари ёки нинафильтрлар ёки комбинациялашган усулда с ў риб чиказиб ташлаш й ў ли билан амалга оширилади. 15.20 - расм. Сув ости бетон конструкцияларини таъмирлаш учун сув т ў сгичлар турлари: а - грунтли материал билан юклама к ў йилган ряжли; б - экрани билан тошли; в - тахтали коплама ва бризенти билан «эшак»ли; г - кесилган сув урилма кудукда мустахкамланган ёгоч каркасли; д - бетон траншеяни кесиб ў тувчи; 1 - брезентли зичлагич; 2 - кумли т ў кма; 3 - кумли-глинали грунт; 4 - тош; 5 - глинали грунтдан экран; 6 - шагал тош; 7 - грунтли коплар; 8 - смола килинган ёгочли шпунт; 9 - “эшак”лар; 10 - смола килинган кигизли т ў шама; 11 - панжарали каркасли туташтирма; 12 - п ў лат торткилар. Иншоотларнинг сув ости вертикал элементларини таъмирлаш, чукурлик 15 м гача б ў лганда, доира ёки т ў ртбурчак шаклли сузувчи затворлар ёрдамида бажарилади, уларни сув остига тушириш ёки юзасига к ў тариш мос равишда сув ёки хаво билан т ў лдирилган балласт камералар ёрдамида амалга оширилади. Затворлар копламаси ёгочдан ёки металлдан тайёрланади.

Затвор белгиланган жойга к ў йилгандан с ў нг, у т ў гон четига анкер болтларига махкамланади ва ёгоч бруслар, латта-путта, дагал полотно ва ш. ў . лар билан зичланади. Сув чиказиб ташлангандан с ў нг шикастланган сиртни таъмирлашга тушилади. Айрим холатларда гидротехника иншоотларининг сув ости элементларини таъмирлашда сузувчи очик кессон (ичига одам тушиб ишлайдиган сув ў тмас камера) лардан фойдаланиш усули ў зини оклайди. Кессон тубсиз ва копкоксиз металл кутидан иборат б ў лади. Кессоннинг пастки кисми зичлагичга эга б ў лиши ва таъмирланадиган участка, масалан, водослив, флютбет ва ш.ў. сиртига мос бўлиши керак. Кессон сузувчи воситалар ёрдамида сувга туширилади, зичланади, ичидан сув чикариб ташланади ва иншоот жойида таъмирланади. Цимлянск ГЭСи сув урилма плитаси асосида хосил б ў лган б ў шликни т ў лдириш тажрибаси ахамиятга моликдир. Сув урилма плиталарида скважиналар бургуланган, уларга шагал тош - кумли материални елимлаш й ў ли билан тайёрланган свайлар туширилган. Сувли мухитда елим эриб кетган, к ў рсатилган материал сув урилма плита остида хосил б ў лган б ў шликни т ў лдирган. Туннел ва кувурли иншоотларни таъмирлаш хусусиятлари Туннелли иншоотларнинг шикастланишларини асосий сабабларига лойихаларнинг паст сифати ва ер ости ишларини етарли даражада олиб борилмасликлари киради. Биринчи сабаб: хисоблаш схемасини нот ў гри танланиши оркасида копламалардаги чокларни (10...50 мм) очилиши; лойихалаш жараёнида башорат килиш кийин б ў лган тог босимини нотекислигини етарли хисобга олмаслик окибатида узунлиги 40 м гача б ў лган туннел копламаларида йирик ёриклар хосил б ў лиши; бетоннинг едирилиши ва мустахкамлигини пасайишини сифатсиз башорат килиш окибатида копламаларни окизиндилар билан й ў л к ў йиб б ў лмайдиган даражада (30...70 см гача) едирилишиларига олиб келади.

Иккинчиси: бетон копламани (бўшлик хосил б ў лиши, ў йик, чукур, тешик, ковак ва ш.ў. 60 см гача чукурликда ва ундан к ў п хамда бир неча метр узунликда хосил б ў лиши) шикастланишларига; туннелдан фильтрация манбаларини ишлатиш даврида бартараф килмаслик (цементация скважиналарини ликвидация килинмаганлиги, туннел б ў йлаб бетонлаш блоклари орасидаги вертикал чоклар буталмаганлиги, иш чоклари сирти буталмаганлиги ва ш. ў .); технологик жараёнларни бузулиши келтириб чикарган дефект (коплама оркали б ў шликларини т ў лдирилмаганлиги, бетон ишлари олиб борилгандан с ў нг т ў лдирувчи цементация ў тказишда вакт б ў йича сезиларли узилишлар, шунингдек бетон коплама ва цементли - тампонажли аралашмани торайиши, бетон керакли мустахкамликка эришмасдан олдин ишга тушириш, кавшарлаш ишлари технологиясини бузулиши ва бошк.) ларга олиб келади. Бетон копламада хосил б ў лган ёриклар киришмайдиган (тораймайдиган) ёки кенгайувчан инъекция таркибини к ў ллаб таъмирланади. Бунда куйидаги операциялар бажарилади: ёрикни таъмирлашга тайёрлаш, химоя катламини суртиш ва инъекция килиш. Биринчи иш ёрикни кенглиги б ў йича 10...15 см ва чукурлигини 5...10 см килиб б ў лаклаб очиш, сикилган хаво билан чангдан тозалаш (продувка), куритиш ва ацетон ёки бошка уни алмаштирадиган аралашма билан ювишдан иборат б ў лади. Ундан с ў нг унга 2...3 см чукурликда диаметри 2...3 см ли, узунлиги 5...10 см штуцерлар ў рнатилади. Иккинчи операцияни бажаришда ёрик ва унга туташ участкалар эпоксид елими билан грунтовка килинади, янги грунтовка килинган ёрик ва унга туташ участкаларга 0,2...0,5 м кенгликда сиртга полимер аралашмадан химоя катлами суртилади. Учинчи операция олдидан ёриклар штуцер оркали 0,5...1 МПа босим остида хаво билан чангдан тозаланади ва ацетон билан ювилади. Инъекция механизациялашган мослама ёки шприц ёрдамида к ў л билан амалга оширилади. Аввал пастки зона, с ў нг секин-секин юкорига к ў тарилиб инъекция килинади. Паст хароратда полимеризация жараёнини тезлаштириш учун таъмирланадиган участкалар иситилади.

Сув ў тказадиган чоклар, ёриклар ва бошка зич б ў лмаган жойларни монолит (бутунлаш) учун синтетик смолалар асосига эга пластобетон, ойна пластобетон ёки армопластобетонлар хам ишлатилади, улар етарли мустахкамликка эга, к ў п вакт хизмат килади, ч ў зилиш ва силжишда деформацияланади, махкам ёпишади ва сув ў тказмайди. Темир-бетон копламадаги ч ў киш чоклари ва ёриклар таъмирлаш жараёнида, туннел периметри б ў йича, улар 15...30 0 бурчак остида якин орадаги арматура очилгунчи, очилади. Туннел аралаш секцияларини б ў лиши мумкин силжишини олдини олиш максадида, арматуралар киска стерженлар билан кавшарлаб к ў йилади. Кайта ишлов берилган сиртга аввал калинлиги 1...1,5 мм ли эпоксидли грунтовка катлами суртилади, с ў нг ў тиш участкасига калинлиги 10 мм эластик пластобетон килинади. Охирги буташ асосий армопластобетон таркиби билан бажарилади ва грунтовка килиниб кайта ишлов берилади. Копламани, напор б ў йича чегараламасдан, фильтрацияга карши химоялаш учун коллоидли цементли аралашма билан гидроизоляция сувоги к ў лланилади (портландцемент аралашмаси, кварц кукуни (порошоги), охактош порошоги, ТЭЦ кули, курилиш куми, маршит табиий материали ва сув). Сувок килиш олдидан бетон сирти металл щетка, кум струйкали агрегат билан диккат билан тозаланади, ювилади ва сикилган хаво билан куритилади. Сувок суртишда сиртга ўйикчалар килинади, бўшаб колган бетон ва нотекисликлар чопиб (уриб) туширилади. Ёриклари, синиб тушган жойлари, бўшликлари, ўйиклари, коваклари ва ш. ў . га эга, кучли фильтрацияси бор копламалар куйидаги усуллардан бирини кўллаб таъмирланади: - калинлиги (хисоблаб к ў риб) 8...12 мм металл билан копланади, бунда кувур орти (коплама орти) б ў шлик аралашма узатадиган насос ёрдамида аралашма билан т ў лдирилади; иш хажми катта б ў лганда туннелда рельслар ёткизилади ва у б ў йлаб секциялар металл копламалари ў рнатиладиган жойига олиб борилади;

- калинлиги 3...4 см, диаметри 2,5...5 мм ли, кадами 10х10 см арматура т ў ри б ў йлаб фаол торкрет билан кайта тикланади; - катта шикастланишларда калинлиги 5...6 см, диаметри 10 мм ли, кадами 10х10 см ли арматура т ў ри б ў йлаб темирли торкрет к ў лланилади. Торкрет сифати 15...20 сутка ўтгандан с ў нг болга билан уриб к ў риб текширилади. Коплама оркасидаги аникланган б ў шликлар зудлик билан бартараф килинади, бунда коплама ишининг статик шароити яхшиланади ва туннелдан сувни фильтрацияси камаяди. Коплама оркасига босим остида киритиш учун арзон аралашмадан фойдаланилади. Бундай аралашмаларга иссиклик гидростанциялари чикиндиларидан б ў лган кул (зола) к ў шилган цементли- кулли аралашмалар киради, улар 30...50% цементни иктисод килади. Шунингдек глинацементли аралашмалардан хам фойдаланилади. Худди шундай глина кумли цементли аралашмалар хам коплама оркасига юборилиши мумкин. Гидромелиорация тизими гидротехника иншоотларини таъмирлаш хусусиятлари Гидромелиорация тизимлари иншоотларини эксплуатация килиш даврида куйидаги шикастланишлар вужудга келади: ёриклар, коваклар, ўйиклар, бурчак ва кирраларни синишлари, сиртни катламлашиб кўчиб тушишлари, чокларни ишдан чикиши ва гидроизоляцияни бузулиши; айрим блоклар, мустахкамловчи плиталарни бузулишлари; блоклар ва плиталар тургунлигини йўколиши; кўприкларни ишдан чикиши; гидромеханик жихозлар ишини издан чикиши; махаллий ювилишлар даганаги, ўйиклар хосил бўлиши; бьефларни лойка босиши ва уларда ўсимликлар ўсиб чикиши; иншоотлар оситидан, уларни айланиб ўтиб ёки грунт тўгонлар ва дамбалар оркали фильтрация хосил бўлиши; коплама, мустахкамловчи ва ш.ў. бузулиши.

Синиш ва ў йикларни таъмирлаш каерда бузулиш (горизонтал ёки вертикал сиртларда) хосил б ў лишига караб хар хил усуллар билан бажарилади. Горизонтал сиртда ётадиган плита чокининг киррасини синиши хосил б ў лганда, таъмирлаш шундай кетма- кетликда бажарилади: синиш сирти чанг, ифлослик, ёгли доглардан тозаланади; ювилади ёки сикилган хаво билан тозаланади; таъмирланаётган бетон классидан паст б ў лмаган классли майда т ў лдирувчи билан аралашма ёки бетон тайёрланади; синиш б ў шлиги билан т ў лдирилади, у вибратор (табраниш хосил киладиган механизм), металл шиббалагич ёрдамида ва штык уриб шиббаланади. Бунда вибратор эски бетонга тегиб колмаслигига ахамият берилади. Бетон котгандан с ў нг чокдан тахта ва пленка олиб ташланади, чок герметизация килувчи материал билан буталади. Синишнинг вертикал кирралари хар хил усуллар билан таъмирланади. Бетон ёки темир - бетон сиртидаги унчалик катта б ў лмаган синишлар аралашма билан суваб к ў йилади. Анча чукурлари икки штуцерли опалубка ў рнатиш й ў ли билан таъмирланади. Пастки штуцер оркали аралашма босим остида тепадагисидан чиккунча юборилади. Вертикал бурчакларни синишини бартараф килиш учун жипс килиб кисиб куйиладиган опалубкалардан фойдаланилади. Хосил б ў лган б ў шликга бетон к ў йилади, бунда олдиндан таъмирланадиган сирт таъмирлашга тайёрланади, с ў нг коришма тебраниш хосил килиниб зичланади. Бу участка атмосфера таъсирлари (куёш, ёмгир билан кор) дан химоя киладиган пленка ёки бошка материал билан ёпилади. Каналларнинг йигма ва яхлит бетонли хамда темир-бетонли копламаларини чоклари цементли аралашма ёки произолли т ў шама б ў йлаб полимер мастика ёрдамида армогерметика, битумли-полимер мастика, резинали шпонка, полиэтилин кистирма ва ш. ў . ёрдамида герметизация килинади. 15.21 - расмда каналлар копламасининг чокларини герметизация килишнинг баъзи бир вариантлари к ў рсатилган. Бу борада бошка техник

карорлар хам б ў лиши мумкин, шу жумладан уларни комбинациялашган холатда к ў лланилиши. Бир бирига нисбатан плиталарни сурилувчан (к ў згалувчан)лигини таъминлайдиган ва армогерметикнинг компенсация киладиган салкиб (осилиб) туришига эга зичлагичлар, к ў прок ч ў кувчи ва намдан шишадиган грунтларда к ў лланилади (15.21,в, г, д, е, м, н, о, п - расм). Чокларни таъмирлаш куйидагича бажарилади. Чокдан эски зичлагич колдиклари (мастика), чириган тахталар, цементли аралашма ва ш. ў . олиб ташланади ва чанг, ифлосликлардан тозаланади. Георметизация киладиган восита ўрнатилади. Чокга мастика, аралашма куйилади, улар текисланади, ортикчалари олиб ташланади. Чокларнинг бошка турлари 15.6 да берилган тавсияларни инобатга олиб таъмирланади. Гидромелиорация тизимлари гидротехника иншоотларининг сезиларли бузулишларга учраб турадиган конструктив блокларининг йигма, йигма- яхлит элементлари алмаштирилади ёки бузулганлари ўрнига яхлит (монолит) блоклар бетонлаштирилади. Биринчи усул кам мехнат талаб килади ва иншоотни таъмирлашдан сўнг ишлатиш имкониятини беради. Аммо хар доим хам керакли блоклар топилмаслиги мумкин. Шунинг учун биринчи усулни кўллашни иложи бўлмаса, унда иккинчи ёки учунчи усуллардан фойдаланилади. Шикастланган конструктив блоклар куйидагича алмаштирилади. Улар грунтдан халос килинади ва бир биридан узилади. Кран ёрдамида блоклар бутунлигича ёки олдиндан у бўлакларга бўлиниб, кисмларга бўлиб чикариб олинади. Асос таъмирланади; янги блок монтаж килинади ва чоклари буталади. Блоклар алмаштирилаётганда секцияларни мустахкамлашга харакат килинади. Чўкадиган ва шишиб чикадиган грунтларда шундай йигиладиган элементларни кўллаш тавсия килинадики, бунда улар фазовий – каттик секцияларни хосил килади.

Йигиладиган элементларнинг номенклатураси сув хўжалигида кўлланиладиган темир-бетон конструкцияларнинг унификация (бир хиллаштирилган) килинган номенклатурасига мос бўлиши керак. Бунда, агар бузулишнинг сабаби йўл кўйиб бўлмайдиган деформациялар хисобланадиган бўлса, унда чўкувчи грунтлар анча сифатли грунтлар (кум, шагал тош – кумли грунтлар 15.21- расм. Каналлар копламалари чокларини герметизация килиш: а, в – цементли аралашма бўйлаб полимер мастика билан; в – ихтиёрий кистирма бўйича полимер мастика билан; г – армогерметик билан; д – совук асфальтли аралашмаси бор армогерметик билан; е – ихтиёрий кистирма бўйича битумли – полимер мастика билан; ж – полиэтилен пленка билан; з – резинали шпонка билан; и - коп – канор материали устига битумли мастика билан; к – цементли аралашма ёки тахта (кўрсатилмаган)ли полиэтилен пленка билан; л – эластик композиция билан тўлдирилган эгилувчан енг билан; м – анкерли киррали эгилувчан бурчак шакилли тасма билан; н, о, п – кўпайтирилган компенсацион курилма билан; 1 – полимер мастика; 2 - кистирма шаклидаги адгезияга карши катлам билан; 3 – цементли аралашма; 4 – произол тўшама; 5- калинлиги 0,5 см елимланган армогерметик; 6 – совук асфальтли аралашма;

15.22 – расм. Лоток – каналлар чокларини герметизация килиш: а, б – пороизол тўшама ва полимер мастика билан; в, г – пороизол тўшама ва битумли – полимер мастика билан; 1 – пороизол; 2 – полимер мастика; 3 – адгезияга карши катлам; 4 – таянч плитаси ёки устун эгари; 5 – битумли – полимер мастика; 6 – ёгочдан чегараловчи кистирма. Одатда узунлиги 6…8 м, чукурлиги 40…120 см бўлган лоток-каналлар куйидагича таъмирланади. Кран ёрдамида шикастланган конструкция олиб куйилади, аралаш лотоклар охирлари зичлаш воситаларидан тозаланади. Лотокни янги секцияси ўрнатилади, нивелирланади, ёгоч поналар билан котириб кўйилади. Герметизацияни таъминлаш учун чокдаги герметизация килинадиган элементлар махкамланади. Агар лоток – канал тупрокка кириши (ўтириши) ёки пойдевор ёки устунни ишдан чикиши сабабли бузулган бўлса, унда бу элементлар алмаштирилиб монтаж килинади ёки улар лойихавий холатига ўрнатилади. Бевосита грунтли асосга ўрнатилган лотоклар таянч плиталари, лоток секциялари, зичлагичлар ва ш.ў. созланиб ёки алмаштирилиб таъмирланади. Шишиб чикадиган грунтларда таянч пойдевори 0,5…1 м музлаш чукурлигидан пастга ўрнатилади. Лоток – каналлар туташтирилмаларини герметиклигини кайта тиклашда энг кўп лоток охири кисмининг конструкциясига караб пороизол кистирма ва политмер ёки битумли-полимер мастикалар ёрдамида чокларни зичлаш кўлланилади (15.22 – расм). Пороизол чирмови (боги) доира, учбурчак ёки тўрт бурчак шаклида тайёрланади.

Улар устига секциялар кўйилганда чирмовлар чегараловчи орага кўйувчи хисобига, калинлигининг 50% дан кўп бўлмаган микдорга сикилади. Ундан сўнг туташтирилма бўшлигига мастика кўйилади. Чок кенглиги 20 мм кам бўлмаган кийматда кабул килинади. Таъмирлаш сифати, зичлагич ўрнатилишидан олдин бетон сиртини диккат билан тайёрланишига кўп боглик бўлади. Шу максадда сиртдан аралашмани котиб колган ёпишмалари уриб туширилади, щеткалар бидан супуриб олинади, сикилган хаво билан чангдан тозаланади. Ёгли доглар бетон билан бирга бензин ёки ацетон шимдирилган тампон билан ювиб олинади.

Адабиётлар: 1. Алтунин В.С. Мелиоративные каналы в земляных руслах. – М.: Колос, 1979. – 256 с. 2. Алтунин С.Т. Водозаборные узлы и водохранилища. –М.: Колос, 1964, - 431. 3. Артамонов К.Ф. Регулировочные сооружения при водозаборе на реках в предгорных районах. Фрунзе, изд. АН Киргизистан, 1965, - 344 с. 4. Астафьев В.А., Барков Н.К. Гидротурбины и их обслуживание. –М.; -Л, «Энергия», 1965. – 352 с. с ил. 5. Ачкасов Г.П., Иванов Е.С. Технология и организация ремонта мелиоративных гидротехнических сооружений. – М.: Колос, 1984. – 174 с. 6. Bakiy е v M ., Nosirov B ., Xajaqulov R . Gidrotexnika inshootlari , O ’ quv qo ’ llanma . T . O ’ M Ќ TM ., «В ilim » nashriyoti , 2004. – 264 в. 7. Бакиев М.Р., Янгиев А.А., Кодиров О. Гидротехника иншоотлари. Дарёнинг тоголди кисмларида тўгонли паст босимли сув олиш иншоотлари бўгинини лойихалаштириш бўйича ўкув кўлланма.Т.: «Фан», 2002, - 139 б. 8. Бакиев М.Р., Турсунов Т.Н., Икрамов Н.М. О неблагоприятных гидравлических процессах, происходящих на крупных насосных станциях. Ракурсы инноваций. Сб. научн. и методич. трудов. СПб, СПбГПУ, 2006, с. 40-44.

Похожие

Гидротехника иншоотларининг пастки бьефида таъмирлаш ишларини ўтказиш

Гидротехника иншоотлари

Гидротехника иншоотлари затворлари

Қурилиш даврида дарё гидроузеллар фойдаланишига тайёргарлик ишларини олиб бориш

Дарё гидроузеллари барқарор иш фаолиятига таъсир этувчи омиллар