Сиёсий хокимиятни амалга ошириш шакллари - Социология - Рефераты

Сиёсий хокимиятни амалга ошириш шакллари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

58.5 KB

Сиёсий хокимиятни амалга ошириш шакллари Режа: 1. Сиёсий хокимият моҳияти, уни амалга ошириш шакллари, воситалари ва усуллари. 2. Сиёсий хокимият турлари, уларнинг хусусиятлари ва асосий белгилари. 3. ЎзбекистонРеспубликаси Мустақиллиги шароитида сиёсий хокимиятни ташкил этиш ва такомиллаштиришнинг асосий йуналишлари. 4. Сиёсий хокимият моҳияти, уни амалга ошириш шакллари, воситалари ва усуллари.

Хокимият - кўп қиррали, кўп томонли, кўп йўналишли категория бўлиб. Унинг умумий, хусусий ва алоҳида таъриф-тавсифлари мавжуд. Хокимиятнинг сиёсий хокимият шакли жамият сиёсий тизимида ва сиёсий жараёнларини бошқаришда ўзига хос аҳамият касб этади. Сиёсий хокимиятнинг шаклланиши жамият ҳаётидаги муҳим сиёсий ходисадир. Унинг вужудга келиши билан жамият ҳаётида янги тартиблар ўрнатилади, бошқарувнинг ва раҳбарликнинг янги усуллари ва воситаларидан фойдаланила борилади. Сиёсий хокимият жамият ҳаётидаги мураккаб сиёсий ходисалардан бири ҳисобланади. Уни амалга ошириш механизмлари, фаолият кўрсатиш даражаси нихоятда ранг-баранг бўлиши билан бирга, унда хокимиятнинг бошқа турлари ҳам ўз ифодасини топади ва уларнинг ҳар бири ўзининг аниқ мақсад ва вазифаларига эга бўлади. Хокимият тушунчаси оддий тилда ва илмий АДАБИЁТЛАРда жуда кўп қўлланилади. Ҳар бир аниқ холатда ва шароитда бу тушунча ўзига хос маъно ва мазмунга эга бўлади. Масалан: “Оила хокимияти”, “Ота-оналар хокимияти”, “Ешлар хокимияти”, “Хўжалик хокимияти”, “Давлат хокимияти”, “Суд хокимияти” ва бошқа шулар сингари тушунчаларда “хокимият” сўзи турли хил маъноларни англатади ва турли мақсадларни амалга оширишга хизмат қилади. “Хокимият” тушунчасини унинг сиёсий моҳияти нуқтаи назаридан қуйидагича таърифлаш мумкин: “Хокимият” - бу кишилар, ижтимоий гуруҳлар ҳамда синфларнинг фаолиятига, хулқ-атворига, ҳаракатларига , иқтисодий-сиёсий, ғоявий, ижтимоий механизмлар, шунингдек куч ишлатиш, зўрлик қилиш, ишонтириш, қобилиятлари билан таъсир этувчи фаолиятнинг алоҳида шаклидир. Хокимиятнинг моҳиятини раҳбарлик, ҳукмронлик ва бўйсундириш муносабатлари ташкил этади. Хокимиятнинг умумий моҳиятига эга бўлган таърифга асосланган ҳолда унинг алоҳида тури бўлган сиёсий хокимиятни қуйидагича таърифлаш мумкин: “Сиёсий хокимият – бу сиёсий

субъектларнинг сиёсатда ифодаланган иродасини турли йўллар, усуллар ва воситалар ёрдамида амалга ошириш фаолиятининг ўзига хос алоҳида шаклидир”. Ўз ирода ҳукмини бошқаларга ўтказа олиш қобилияти хокимиятнинг 1) ҳукмронлик қилиш, раҳбарлик қилиш, бошқариш, ташкил этиш-уюштириш, назорат қилиш каби фаолият соҳаларида намоён бўлади. Ҳукмронлик қилиш нисбий ёки мутлоқ даражада бўйсундирилиши (масалан, подшо, зўравон, диктатор), ялпи (тоталитар), эркин-ихтиёрий(демократик), илоҳий-ихтиёрий (ҳаризматик) кўринишларда намоён бўлади. Ҳукмронлик қилиш бир одамнинг бошқа бир одамга кучли иродаси билан таъсир ўтказиш орқали ўзига бўйсундирилиши воситасида амалга оширилади. 5.1. Сиёсий хокимият турлари, уларнинг хусусиятлари ва асосий белгилари. Сиёсий хокимият ўзининг тузилишига кўра турли хил шаклларда бўлади. Унинг ҳар хил шаклларда намоён бўлишининг асосий сабаби жамият ҳаётида кўплаб хокимиятларнинг ҳаракатда бўлиши билан белгиланади. Бундай хокимиятлар ўзларининг жамият ҳаётида тутган ўрни ва ролига, мақсад ва вазифаларига кўра бир-бирларидан фарқ қилади. Сиёсий хокимиятнинг асосий шаклларидан бири давлат хокимиятидир. Давлат сиёсий ташкилот бўлганлиги учун ҳам унинг фаолияти сиёсий моҳият касб этади. У жамиятнинг фақат иқтисодий, маданий, социал ва ҳарбий соҳаларида фаолият кўрсатиб қолмай, шу билан бирга жамиятнинг сиёсий ҳаётида ҳам фаол иштирок этувчи асосий сиёсий кучлардан бири ҳисобланади. Давлат хокимиятининг сиёсий моҳияти, аввало, унинг сиёсий жараёнлар ва сиёсий муносабатларда фаол иштирок этиши билан белгиланади. Чунки давлат мамлакатнинг сиёсий ҳаётида рўй берадиган муаммоларни ҳал қилишда сиёсий кучлардан бири сифатида фаолият

кўрсатади. Давлат хокимияти томонидан мамлакатнинг ички ва ташқи сиёсати ишлаб чиқилади, дунёнинг турли мамлакатлари билан сиёсий алоқалар ва ўзаро ҳамкорлик муносабатлари ташкил қилинади ва амалга оширилади, давлат билан сиёсатнинг бошқа субъектлари ўртасида ўзаро муносабатлар олиб борилади. Сиёсий хокимиятнинг бирон бир шакли давлат хокимияти сингари имкониятларга эга эмас. Давлат хокимияти аҳолининг барча қатламлари учун мажбурий ҳисобланган қонунларни ишлаб чиқиш ва амалга ошириш ишида етакчи роль ўйнайди. Сиёсий хокимиятнинг бошқа шакллари эса ўз иродасини дастурлар, низомлар, қарорлар сингари мажбурий ҳарактерга эга бўлмаган ҳужжатлар асосида амалга оширади. Давлат хокимияти ихтиёрида армия, милиция, прокуратура. Суд сингари зўрлик аппаратлари тўпланган бўлиб, улар давлатнинг кучи билан ўзининг хокимиятини амалга оширади. Давлат хокимияти ўзига хос хусусиятларга эга:  давлат хокимияти тушунчаси сиёсий хокимият тушунчасига кўра тор маънога эга;  давлат хокимияти сиёсий хокимиятдан ўзининг иш услубига кўра фарқ қилади (масалан, давлат хокимиятида мажбур қилиш усуллари мавжуд, сиёсий хокимиятда бундай имконият йўқ);  давлат хокимияти қонун чиқарувчи, ижро этувчи ва суд хокимиятига эга;  сиёсий хокимият ҳам давлат хокимияти ҳам сиёсий ҳодисадир;  ҳар иккаласида ҳам сиёсий ҳукмронлик акс этади;  ҳар иккисининг ҳам асосини халқ ташкил этади;  ҳар иккиси ҳам жамият ҳаётидаги ўзгаришларга у ёки бу даражада таъсир этади; Сиёсий хокимиятнинг асосий шаклларидан бири сиёсий партияларнинг хокимиятидир. Бу хокимият ўзининг тузилиши, мақсад ва вазифалари, жамият ҳаётида тутган мавқеи жиҳатидан давлат хокимияти ёки сиёсий

хокимиятнинг бошқа шаклларидан фарқ қилади. Сиёсий партиялар хокимиятининг жамият ҳаётидаги имкониятлари давлат хокимиятиники сингари эмас. Лекин шунга қарамай сиёсий хокимиятнинг бу шакли жамият ҳаётида ўз ўрни ва мавқеига эгадир. Сиёсий хокимият илоҳий ёки диний хокимият шаклида ҳам намоён бўлади. Хокимиятнинг бу шакли унинг бошқа шаклларига қараганда анча илгари шаклланган. Ибтидоий муносабатлардан қулчилик муносабатларига ўтиш даврида хокимиятнинг бу шакли пайдо бўла бошлаган. Бу хокимият сиёсий масалалар билан бевосита шуғулланмасада давлатлар ёки сиёсий партиялар хокимиятлари томонидан амалга оширилаётган сиёсий йўлга ўзининг муносабатини билдириб туради. Ижтимоий ва оммавий жамоат ташкилотларининг хокимиятлари ҳам сиёсий хокимиятнинг ўзига хос шаклидир. Сиёсий хокимиятнинг бу шакли унинг бошқа шаклларидан ўзининг тузилиши, мақсад ва вазифалари, жамият ҳаётида тутган ўрни ва ролига кўра фарқ қилади. Бу хокимиятнинг сиёсий моҳиятга эга эканлиги, бир томондан, уларнинг ташкилот сифатидаги тузилиши билан белгиланса, иккинчи томондан, уларнинг сиёсий масалаларни ҳал этишда иштирок этишлари билан белгиланади. Сиёсий хокимиятнинг бу шакли қуйидаги турларга бўлинади: касаба уюшмаларининг хокимияти: ёшларнинг хокимияти, хотин-қизларнинг хокимияти, фахрийлар хокимияти, маҳалла хокимияти ва бошқалар. Бу хокимиятларнинг фаолият доираси ва таъсир кучи давлат хокимиятининг сингари имкониятларга эга эмас. Шуни алоҳида таъкидлаш лозимки, сиёсий хокимиятнинг намоён бўлиши бир қанча шаклларда бўлади. Сиёсий хокимиятнинг амалга оширилишида авторитар, тоталитар ҳамда демократик шакллар кенг тарқалган шакллардан ҳисобланади. Авторитар якка шахс, обрўталаб шахснинг, подшо ёки императорнинг алоҳида хокимияти ҳисобланади. Бунга мисол тариқасида: Япония, Буюк Британия, Испания, Нидерландия, Швеция ва бошқа шу каби мамлакатларни кўриш мумкин. Тоталитар хокимияти

шакли эса кўпроқ маъмурий буйруқбозликка, зўравонликка асосланган хокимият ҳисобланади. Собиқ Иттифоқ давридаги сиёсий тузум хокимиятининг ана шу шаклига асосланган эди. Хокимиятнинг демократия шакли эса кўпроқ халқнинг ўз-ўзини бошқаришига, қонунчиликнинг жамиятдаги ҳамма соҳаларида баравар амал қилишига асосланади. Хокимиятни амалга оширишнинг демократия шакли Республика кўринишида ҳам мавжуд бўлиб, бунда парламент Республикаси Президентлик бошқарувига асосланган Республика каби шакллари ҳам мавжуд бўлади. Парламент Республикасида кўпроқ парламентнинг устунлиги намоён бўлади. Сиёсий хокимиятнинг намоён бўлишида мамлакатдаги умумий бошқарув шакли ҳам муҳим аҳамиятга эга бўлади. Бунда федератив, конфедератив ва унитар давлат тузилмалари ҳақида айтиб ўтиш лозимдир. Федератив давлат шакли тенг ҳуқуқли республикалар, вилоятлар, губерниялар уюшмасидан ташкил топади. (Олмония, Америка, Россия ва бошқалар). Унитар хокимият шакли бошқаришнинг оддий кўринишидаги шакли бўлиб, унда турли туманлар, вилоятлар бу хокимият шаклида вужудга келади. 5.3. Ўзбекистон Республикаси Мустақиллиги шароитида сиёсий ҳ окимиятни ташкил этиш ва такомиллаштиришнинг асосий йўналишлари. Ўзбекистонда мустақиллик шароитида сиёсий хокимият ва давлат хокимияти тизимида янгича ўзгаришлар содир бўлди. Сиёсий хокимиятнинг ўзгариши жамият сиёсий тизимининг ўзгариши натижасида ундаги сиёсий партиялар ва ҳаракатларнинг янада фаоллашуви билан изоҳланса, давлат хокимиятининг шаклланиши ва ривожланиши эса янгича тартибдаги қонун чиқарувчи, ижро этувчи ва суд органлари фаолияти билан изоҳланади. Ҳозирги пайтда Ўзбекистон давлат хокимияти масаласи тўғрисида ҳар хил фикрлар баён қилиниб, уларга кўра айрим сиёсатчилар Ўзбекистонни унитар давлат деб атаса, бошқалар эса уни федератив давлат сифатида ҳам аташ мумкин дейишмоқда. Ўзбекистон Республикаси Конституциясида

мамлакатимизда унитар давлат хокимияти шакли амал қилиш тўғрисидаги модда кўрсатиб ўтилган. Мустақиллик йилларида Ўзбекистонда давлат хокимиятининг ҳуқуқий пойдевори яратилди, хокимият бўлинишининг конституциявий тамойиллари асосида кўплаб қонунлар ишлаб чиқилди. Давлат бош ислоҳотчи сифатида халқ хўжалиги, иқтисодий, ижтимоий-сиёсий ва маънавий ҳаётда туб ўзгаришларни амалга оширишнинг ташкилотчиси сифатида фаол ҳаракат қила бошлади. Ўзбекистонда давлат хокимияти ижтимоий ҳаётни демократлаштиришнинг етакчи сиёсий хокимиятининг бошқа шакллари билан ҳамкорлик қилиш, уларнинг фаол ҳаракат қилишлари учун қулай шарт-шароитларини яратиб беришда амалий фаолият кўрсатмоқда. Қисқача хулосалар. 1. Сиёсий хокимият жамият ҳаётида тартиб ўрнатиш, бошқарув ва раҳбарлик қилишнинг, синфлар, ижтимоий гуруҳлар, кишилар хулқ- атворлари, ҳаракатларига турли механизмлар, воситалар билан таъсир этишнинг алоҳида шакли сифатида муҳим аҳамият касб этади. 2. Сиёсий хокимиятнинг турли шакллари ўзининг вазифалари ҳамда хусусиятларига кўра сиёсатни ишлаб чиқиш, сиёсий алоқаларни ўрнатиш, сиёсий жараёнларни тартибга солиш, сиёсий муносабатларни такомиллаштиришда муҳим роль ўйнайди. 3. Ўзбекистон Республикасининг сиёсий хокимияти янгича бошқаришни амалга оширишда, демократияни чуқурлаштиришда, сиёсий фикрлар хилма-хиллигининг намоён бўлишида, жамиятнинг барча соҳаларидаги туб ўзгаришларнинг содир бўлишида етакчи куч сифатида амалий фаолият кўрсатмоқда.

Фойдаланилган адабиётлар: Ўзбекистон Республикаси Конституцияси. Т.: 1992 Каримов И.А. “Ўзбекистон келажаги буюк давлат” Т.: 1992. Каримов И.А. “Ўзбекистон ХХ1 асрга интилмокда” Т., 1999 Каримов И.А “Озод ва обод Ватан, эркин ва фаровон ҳаёт - пировард мақсадимиз” Т.: 2000 Шарипов Ф.Ш. “Сиёсатшунослик. Ўқув қўлланма” Иккинчи китоб. Т.:1996

Похожие

Сиёсий элита ва сиёсий етакчилик

Сиёсий онг ва сиёсий маданият

Сиёсий ихтилофлар ва сиёсий инкироз

сиёсий партиялар ва сиёсий харакатлар

Сиёсий хокимият