сиёсий партиялар ва сиёсий харакатлар - Социология - Рефераты

сиёсий партиялар ва сиёсий харакатлар

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

61.5 KB

Сиёсий партиялар ва сиёсий ҳаракатлар Режа: 1. Сиёсий партиялар ва сиёсий ҳаракатларнинг моҳияти, турлари ва ривожланиш қонуниятлари. 2. Ҳозирги шароитда сиёсий партиялар ва сиёсий ҳаракатлар фаолиятини баҳолаш мезони. 3. Ўзбекистон Республикасида сиёсий партиялар, сиёсий ҳаракатлар ва уларнинг ҳаракат дастурлари.

Сиёсий партиялар ва сиёсий ҳаракатларнинг моҳияти, турлари ва ривожланиш қонуниятлари. Сиёсий жамиятларнинг сиёсий тизимлари таркибида ўзининг тутган ўрни ва аҳамияти жиҳатидан давлат хокимиятидан кейинги ўринни сиёсий партиялар эгаллайди. Уларнинг ибтидоси ҳам давлатнинг келиб чиқиши сабаблари билан чамчарчас боғлиқ бўлиб, жамиятда моддий иқтисодий табақаланиши оқибатида манфаатлари бир-бирига қарама-қарши бўлган ижтимоий гуруҳларга бўлиниб кетиши натижасида сиёсий гуруҳ ва сиёсий партиялар шакллана бошланган. Фирқа, яъни партия сўзининг ўзи лотинча “рачс” “қисм” сўзидан келиб чиққан бўлиб, у ёки бу жамиятда мавжуд бўлган ижтимоий синф, табақа, гуруҳнинг бир қисмини, одатда унинг энг илғор ва энг фаол қисмини бирлаштирадиган сиёсий ташкилотни англатади. Агар биз “Сиёсий партия” тушунчасининг илмий таърифини билмоқчи бўлсак, уни қуйидагича баён қилган маъқул: Сиёсий партия – бу ижтимоий синф ёки гуруҳнинг туб манфаатларини ўз фаолиятида ифода этувчи, уларнинг энг илғор ва энг фаол вакилларини ўз атрофида жипслаштирувчи, ҳамда уларнинг муайян мақсад – манфаатлари, орзу-умидларига эришишлари учун курашадиган ва уларга сиёсий раҳбарлик қилувчи сиёсий ташкилотлар. Сиёсий қабул қилинган фирқалар ҳозирги кунда белгиланганидек, сиёсий уюшишнинг сиёсий ташкилотнинг энг аниқ шаклидир. “Партия тизими” тушунчаси сиёсий партиялар умумий таърифи мазмунидан келиб чиқади ва уларнинг барча таркибий бўлаклари, қисмлари ўртасидаги боғлиқлик, алоқадорлик мутаносибликни, улар ҳаммасининг жамият сиёсий тизимидаги барча таркибий бўлаклари ва қисмлари билан боғлиқлиги, алоқадорлиги, мутаносиблиги муносабатларини англатади. Партия тизимлари сиёсий партияларининг ташкилий сиёсий таркиб топиши ва ғоявий-сиёсий уюшмалигича қараб вужудга келадилар ва амал қиладилар. Сиёсий партияларнинг вужудга келиши маълум бир ривожланиш жараёнини босиб ўтади. Биринчи сиёсий партияларнинг вужудга келиши

Юнонистон билан боғлиқ. Улар ҳали ташкилий жиҳатдан шаклланмаган, ўзининг барқарор тузилишига эга бўлмаган нисбатан кам сонли гуруҳлардан иборат бўлган. Улар қулдорлар синфи орасида қанча оқим мавжуд бўлса, шуларнинг манфаатларини ифода этган. Шундай партиялар ўрта асрларда ҳам мавжуд бўлиб улар кўпроқ ҳукмрон синфлар манфаатлари учун хизмат қилган. Х VII - Х VIII асрларда сиёсий партиялар сиёсий уюшмалар сифатида амал қила бошлади. ХХ асрга келиб, сиёсий партияларнинг тўла шаклланиш жараёни юз бериб, бу ҳолат улар фаолиятининг кучайишига сабаб бўлди. 7.1. Ҳозирги шароитда сиёсий партиялар ва сиёсий ҳаракатлар фаолиятини баҳолаш мезони. Сиёсий партиялар ўз фаолияти давомида бир қанча вазифаларни бажарадилар ва бир қанча турларга бўлинади. Партиянинг вазифаси (функцияси) – ижтимоий иқтисодий ва сиёсий мақсадни ўз ичига олган дастурни ишлаб чиқиш: социал интеграция, янги аъзоларни жалб этиш, турли даражадаги сиёсий раҳбарни тарбиялаш. ПАРТИЯ ТУРЛАРИ. Партиянинг турлари, уларнинг вазифалари, бошқа партиялар билан муносабатлари, хокимият ва уни қўлга олиш усулларига қараб хилма-хил бўлади. Партия учун ягона бўлган умумий мезон йўқ. Мақсадларидан келиб чиқиб, улар ўнг радикал, консерватив, либерал, реформистик, социал-демократик, коммунистик партияларга бўлинади. Сиёсий тизимдаги ўрнига қараб идора қилувчи ҳукмрон мухолифдаги партияларга бўлинади. Тузилиши ва фаолият кўрсатиш усулига кўра партия демократик, автократик, ҳарбийлашган турларда бўлади. 1. Сиёсий партияларнинг турлари хилма-хилдир.

Сиёсий партияларнинг (Америка тури) у архаик турдаги партиялар ҳисобланади. У аниқ ташкилий тузулманинг йўқлиги, фаолиятининг доимий эмаслиги (фақат сайловлар даврида фаоллигини кўрсатади, хокимияти ташкилотларига сайлаш натижаларига қараб аъзолик аниқланади, хайрия фонди асосида фаолият кўрсатади) ажралиб туради. 2. Парламент туридаги партиялар (Европа тури) ижтимоий ўзгартирмай ҳаракат қилувчи, ташкилий тузилмага эга бўлган, уларни маблағ билан таъминлаш манбаи аъзолик бадали ҳисобланган парламент фаолиятига қаратилган, ислоҳотлар партияси. 1. Марксча-ленинча партиялар. Уларнинг аниқ ташкилий тузилмалари бўлган, ижтимоий ҳаётнинг барча соҳаларини қамраб олган, давлат тузилмасига кирган, ташкил топиш ва фаолияти марказлашиш принципига асосланган, аъзолик бадалига эга бўлган инқилобчилар фирқаси. Кўппартиявийлик мамлакатда, жамиятда мавжуд бўлган икки ва ундан ортиқ партиялар мажмуи тарзида оддийгина тушуниш мумкин. Аммо, кўп партиявийликнинг у ёки бу мамлакатда бир ва ундан ортиқ партияларнинг мавжуд бўлиши ва партия хокимияти тизими сифатида кўп фирқавийлик ва икки партиявийлик бевосита сайлов мавсумида қатнашиши ва ушбу фирқалар вакилларининг хокимияти ташкилотлари фаолиятида қатнашишга қараб фарқлаш керак. Мисол сифатида АҚШ ва Францияни олиб кўрайлик, АҚШда фирқаларнинг сони кўп, социолистик, социал-демократик, коммунистик, демократик республикалар ва ҳ.к. Бошқача қилиб айтганда, кўппартиялик амал қилади. Францияда, /арбий Европадаги бошқа мамлакатларда бўлгани каби кўп фирқалик мавжуд бўлиб уларнинг ҳаммаси фуқаролик жамиятининг асосини ташкил этиб, демократиянинг ривожланишига ёрдам беради. Таъкидлаш керакки, кўппартиялик ҳақиқий демократияни қарор топишига ихтиёрий равишда олиб келавермайди. Кўппартиялик демократик жамиятни нишонаси. Аммо бу асосий, бирдан-бир аломат эмас. Дунё

ҳамжамиятини тарихи шундайларни ҳам кўрганки, кўппартиялик диктатурани ўрнатиш учун ниқоб бўлиб ҳам ҳисобланган. Жамият ҳаётида сиёсий партиялар билан бирга сиёсий ҳаракатлар ҳам фаолият кўрсатади. Сиёсий ҳаракатлар - маълум сиёсий манфаатларни, мақсадларни амалга оширишга қаратилган сиёсий фаолиятдир. Сиёсий ҳаракатлар турлича ижтимоий мавқега эга бўлган сиёсий, диний эътиқодлар ҳам турлича, миллати, ирқи, тилидан қатъий назар умумий мақсад -манфаатлар ва талаб эҳтиёжлар атрофида ихтиёрий равишда бирлашган кишиларнинг иттифоқидир. Сиёсий ҳаракатлар бир қанча йўналишларда намоён бўлади. Унинг асосий йўналишлари - термоядро уруши ва экологик ҳалокатлардан сақлаб қолиш, қашшоқлик, юқумли касалликларга қарши кураш каби муаммоларни ҳал қилиш зарурлигидан иборатдир. Улардан урушга қарши бўлган - “Жаҳон тинчлик кенгаши”, “Халқаро тинчлик институти”, “Европа кенгаши”; Экологик хавфга қарши бўлган - “Яшиллар ҳаракати”, “Табиатни муҳофаза қилиш ҳаракати”, “Табиий муҳитни сақлаш ҳаракати”; Ёшлар ҳаракатини мувофиқлаштириб турувчи - “Демократик ёшлар федерацияси”, талабалар манфаатларига қаратилган “Халқаро талабалар уюшмаси”, хотин-қизлар ҳуқуқларини ҳимоя қилувчи “Халқаро хотин-қизлар Демократик федерацияси”, “Бутун жаҳон қишлоқ хотин-қизларининг ассоциацияси” шулар жумласидандир. 7.3. Ўзбекистон Республикасида сиёсий партиялар, сиёсий ҳаракатлар ва уларнинг ҳаракат дастурлари. Мустақилликнинг ўтган саккиз йили мобайнида Ўзбекистонда давлат ва жамият қурилиши, ижтимоий-сиёсий, тараққиёт тажрибалари шуни кўрсатдики, мамлакат демократик ҳуқуқий давлат ва фуқаролик жамияти қуриш йўлидан мақсадга қараб оғишмасдан ва ишонч билан олға

силжимоқда. Бу жараёнга сиёсий партиялар ва сиёсий ҳаракатлар, айниқса фаол таъсир кўрсатмоқдалар. Ҳозирги вақтда республикада бешта сиёсий партия рўйхатга олинган ва фаолият кўрсатмоқда. Булар: Ўзбекистон халқ демократик партияси, “Ватан тараққиёти” партияси, “Адолат” социал-демократик партияси, “Миллий тикланиш” демократик партияси, “Фидокорлар” миллий-демократик партияси. Сиёсий партиялар билан бир қаторда “Халқ бирлиги” ҳаракати ҳам фаол иш олиб бормоқда. Халқ демократик партияси 1991 йил 1 ноябрда ташкил топган. Ҳозирда Олий Мажлис депутатлари фракцияга эга. У “Ўзбекистон овози”, “Голос Ўзбекистана”, газеталари ҳамда “Мулоқот” журналларининг муассасасидир. Республикамизда бу партия аъзолари кўпчиликни ташкил қилади. “Ватан тараққиёти” партияси 1992 йилда таъсис этилган. Партия ўз сафларида бизнесменларни, ишбилармонларни ва бошқа кишиларни бирлаштирган. Партиянинг Олий Мажлис депутатлари фракцияси рўйхатга олинган. Партия “Ватан” газетасининг таъсисчисидир. “Адолат” социал-демократик партияси 1995 йилнинг февраль ойида таъсис этилган. Партия жамиятнинг турли соҳаларида ижтимоий ва ижтимоий адолатни амалда жорий этишга хизмат қилади. “Адолат” партиясининг Олий Мажлис депутатлари фракцияси фаолият кўрсатмоқда. Партия ўзининг “Адолат” номли газетасига эга. “Миллий тикланиш” партияси 1995 йил 3 июнь куни дунёга келди. Партия Ўзбекистоннинг миллий давлатчилигини мустаҳкамлаш, халқ маданиятини ривожлантириш, республикамиздаги ижодкорларни, зиёлиларни бирлаштиришга хизмат қилади. Партия ўз атрофига илм-фан, маданият ва маърифат хизмат қилаётган, йирик олимларни бирлаштирган. Олий Мажлисда фракциясига эга. У ўзининг “Миллий тикланиш” газетасига эга.

Ўзбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг шахсий ташаббуси билан мамлакатда яна бир партия – Ўзбекистон “Фидокорлар” миллий демократик партияси ташкил топди. Бу партиянинг 1998 йил декабрда Тошкентда таъсис қурултойи чиқарилиб, партия ташкил топганлиги эълон қилинди. Партия ўзининг дастурида мамлакатда долзарб муаммоларни ҳал этишда фидоийлик кўрсатиш вазифасини қўйган. Ўзбекистон “Фидокорлар” миллий демократик партиясининг матбуот органи қилиб “Фидокор” газетаси тасдиқланди. Ўзбекистонда “Халқ бирлиги” ҳаракати 1995 йил июндан фаолият кўрсатмоқда. Адлия Вазирлиги мазкур ҳаракатни 1995 йил 9 июнда рўйхатга олган. Ҳаракатнинг асосий мақсади кўп миллатли мамлакатда халқлар бирлигини янада мустаҳкамлаш, фуқароларнинг Ўзбекистон Республикаси Конституциясида мустаҳкамланган ҳуқуқ ва эркинликларининг кафолатларини тўла-тўкис амалга ошириш ва фуқаролик, ватанпарварлик туйғуларини ривожлантиришдан иборат. Ўзбекистон “Халқ бирлиги” ҳаракати таркибида вилоят, шаҳар ва туман кенгашлари, 165 та бошланғич ташкилотлар иш олиб бормоқда. Ўзбекистон “Халқ бирлиги” ҳаракатининг “Бирлик” ва “Единство” хафталик газеталари нашр этилмоқда. Ўзбекистонда турли сиёсий партиялар ва сиёсий ҳаракатларнинг ҳуқуқий мақоми Ўзбекистон Республикаси Конституцияси ва қонунларда тегишли тартибда белгиланган. Жумладан, Конституциянинг 36 моддасида: “Ўзбекистон Республикасида қонунда белгиланган тартибда рўйхатдан ўтказилган касаба уюшмалари, сиёсий партиялар, олимларнинг жамиятлари, хотин-қизлар, фахрийлар ва ёшлар ташкилотлари, ижодий уюшмалар, оммавий ҳаракатлар ва фуқароларнинг бошқа уюшмалари ва жамоат бирлашмалари сифатида эътироф этилади” - деб езиб қўйилган. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Х V сессиясида Президент И.А. Каримов сиёсий партиялар ва сиёсий ҳаракатларнинг

бўлажак сайловларидаги иштироки ва фаоллиги ҳақида атрофлича фикр юритганлар. Қисқача хулосалар. 1. Ижтимоий синф ёки гуруҳнинг туб манфаатларини ўз фаолиятида ифода этувчи, уларнинг фаол вакилларини ўзида бирлаштирувчи сиёсий партиялар жамиятнинг ижтимоий-сиёсий, маданий-маънавий ҳаётида муҳим роль ўйнайди. 2. Сиёсий ҳаракатлар турлича ижтимоий мавқега эга бўлган, умумий мақсад-манфаатлар ва талаб-эҳтиёжлар атрофида ихтиёрий равишда бирлашган кишиларнинг иттифоқи сифатида муҳим ижтимоий-сиёсий масаларни ҳал этишга хизмат қилади. 3. Ўзбекистондаги сиёсий партиялар ва ҳаракатлар жамиятнинг муҳим сиёсий ташкилотлари сифатида иқтисодий ислоҳотларни чуқурлаштириш, жамиятни демократлаштириш жараёнларига таъсир ўтказишда ҳамда кишиларнинг турли қатламларини ҳимоя қилишда жонбозлик кўрсатмоқдалар.

Фойдаланилган адабиётлар: Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси. Т.: 1992 Каримов И.А. “Ўзбекистон ХХ1 асрга интилмоқда”. Т.: “Ўзбекистон”, 1999 Каримов И.А. Ватан озодлиги-олий саодат. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Х V сессиясидаги маъруза. “Халқ сўзи”, 20 август, 1999 Рамазонов И., Муминов Э. “Политология” Т.: 1997 Киргизбоев М. “Фуқаролик жамияти сиёсий партиялар, мафкуралар, маданиятлар” Т.: 1998

Похожие

Сиёсий партиялар

Сиёсий партиялар 2

Сиёсий элита ва сиёсий етакчилик

Сиёсий онг ва сиёсий маданият

Сиёсий ихтилофлар ва сиёсий инкироз