Сиёсий ихтилофлар ва сиёсий инкироз - Социология - Рефераты

Сиёсий ихтилофлар ва сиёсий инкироз

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

91.5 KB

Сиёсий ихтилофлар ва сиёсий ин ки роз Режа: 1. Сиёсий ихтилофлар: моҳияти ва манбалари 2. Сиёсий ихтилофларнинг турлари 3. Сиёсий ихтилофларни бошқариш

Сиёсий иҳтилофларнинг табиати, туркумлашуви ва вазифалари Сиёсатни унинг ички омиллар — иҳтилоф ва келишув асосида тушунтирувчи ёндошув — рационал танқидий парадигма эканлигини биласиз. Сиёсатнинг ички зиддиятлилиги ва иҳтилофлилиги ғояси фанда XIX "асрда қарор топди. А. Токвиль; К.Маркс, Г.Зиммель, кейинчалик эса К.Баулдинг, Л.Краузер, А. Бентли ва бошқа назариётчилар иҳтилофни сиёсатдаги ўзгаришларнинг асосини ташкил этувчи ва шу боис ижтимоий ҳаётни бу сохаси мавжудлигининг чегаралари ва табиатини белгилаб берувчи етакчи мамба, деб қарашган. Тўғри, сиёсий фанда қарама — қарши нуқтаи назар ҳам бор, Э.Дюркгейм, М.Вебер ва бир қатор бошқа олимлар сиёсатни тушунишда иҳтилофнинг иккиламчилигидан ва ривожланиш аҳолини бирлаштирувчи ҳамда сиёсий тизим яхлитлигини таъминловчи туб ижтимоий қадриятларга боғлиқлигидан келиб чиқадилар. Уларнинг қарашларича идеаллар ва ижтимоий — маданий қадриятларнинг бирлиги мавжуд иҳтилофларни ҳал қилиш ва бошқарув тартибининг барқарорлигини таъминлаш имконини беради. Шу муносабат билан улар иҳтилофларни сиёсий жараёнга хос бўлмаган ходиса сифатида баҳолайди. Фикримизча, ҳар иккала ёндошув бир — бирини тўлдириб келади. Аммо у аввалги маърузаларда айтилганидек, жамиятдаги ижтимоий қатламлашув — даромад, ҳокимият, нуфузнинг нотекис тақсимланиши — иҳтилофларни келтириб чиқарувчи омил ҳисобланади, иҳтилофларни ижтимоий ҳаётнинг таркибий қисмига айлантириб қўяди. Ихтилоф асосида томонларнинг қарама — қаршилиги, душманлик, келишувларнинг емирилиши, ҳамкорликнинг тугаши сингари тушунчилар ётади. Алоҳида шахслар, ижтимоий гypуҳлap, институтлар, цивилизациялар, тарихий тизимлар ва ижтимоий ривожланиш йўналишлари ихтилоф холатида бўлиши мумкин. Натижада, иҳтилофлар табиати, сабаблари, оқибатлари, уларни башорат қилиш ва олдини олиш механизмларини ўрганувчи махсус фан тармоғи- конфликтология юзага келди. Конфликтология социологлар,

хуқуқшунослар, иқтисодчилар, этно графлар, тарихчилар, филологлар, бошқарув муаммолари бўйича мутахассислар диққат марказида. Шу билан бирга конфликтология ривожланишида сиёсий назария ўрни ўзига хос. Иҳтилоф борасида сиёсий фан вазифаси — иҳтилофларни бошқаришни ўрганиш, уларни ҳал қилиш технологияларини ишлаб чиқиш, уларни олдиндан башорат қилиш ва олдини олиш механизмларини қўллашдир. Турли фанларда қўллангани учун, ҳар бир фан (ёки илмий мактаб) вакиллари иҳтилофга ўз таърифларини беришга интиладилар. Шунинг учун иҳтилофнинг таърифлари — хилма — хилдир. Ўз навбатида, сиёсий фанда ҳам иҳтилофларнинг турли таърифлари мавжуд. Жумладан, бу ерда ҳар қандай иҳтилоф эмас, сиёсий иҳтилоф ўрганилади ва таърифланади. Сиёсий ихтилоф — қандайдир мавҳум субъектлар тўқнашуви эмас, балки амалда мавжуд ижтимоий кучлар (агентлар) курашидир ва у етакчилар, элиталар, ташкилотлар, партиялар ва одамларнинг бошқа иттифоқлари ва уюшмалари тимсолида намоён бўлади. Сиёсий иҳтилоф - Ҳокимлик муносабатлари тизимидаги ўрни ва ролига кўра қарама — қарши сиёсий манфаатлар, қадриятлар, қарашлар, мақсадларга эга субъектларнинг курашидир. Сиёсий иҳтилоф тушунчаси сиёсий давлат ҳокимияти институтларида ва бошқарувда таъсирга эга бўлим, ижтимоий аҳамиятга эга қарорларни қабул қилишда иштирок этиш, манбаларни тақсимлашда қатнашиш, ўз манфаатлари якка ҳокимлиги ва уларни барчанинг манфаати тарзида тақдим этишга интилиш учун бир ижтимоий кучларнинг бошқалари билан курашини англатади. Сиёсий иҳтилоф — сиёсий субъектларнинг сиёсий мафаатлари, қадриятлари, қарашлари билан белгиланган тўқнашувлари, курашлари ҳамдир. Сиёсий иҳтилоф тушунчаси бир турдаги субъектларнинг бошқалари билан ҳокимият ва сиёсий ҳукмронлик учун курашини англатади. Шундай қилиб, сиёсий иҳтилоф, бошқа ҳар қандай иҳтилоф сингари, одамлар ўртасидаги ижтимоий муносабатларнинг муайан кўринишидир.

Аммо бу иҳтилоф - ўзига хос. Негаки, у, биринчидан, жамиятдаги сиёсий ҳокимият ва унинг амал қилиши борасида вужудга келади; иккинчидан, сиёсий иҳтилофда айрим индивидлар эмас, ижтимоий гуруҳлар, минглаб ва миллионлаб омма ўз мафаатлари билан иштирок этади; учинчидан, сиёсий иҳтилоф ижтимоий аҳамиятга эга. Унинг натижалари, одатда ижтимоий ҳаётнинг ҳиммa соҳаларида намоён бўлади. Одатда сиёсий иҳтилофларнинг уч асосий турини ажратиб кўрсатилади. 1. Манфаатлар иҳтилофи: иқтисодий ривожланган мамлакатлар, барқарор давлатларда кўпроқ учрайди. Иқтисодий "патир" ни бўлиш атрофидаги савдо бу ерда сиёсий қоида бўлиб қолган (солиқлар миқдори, ижтимоий таъминот ҳажми в.ҳ. учун кураш). Иҳтилофнинг бу тури тез ечимини топади, негаки бу ерда муаммо келишув йўлини топиш мумкин. ( «унисига ҳам, бунисига ҳам»). 2. Қадриятлар иҳтилофи: ривожланаётган давлатлар учун хос; уларни ҳал қилиш учун кўпроқ харакат талаб этилади, негаки улар келишувга қийинчилик билан тортилади. 3. Идентификацион иҳтилоф ўзини жамият (давлат) билан, муайян гуруҳ (этник, демий, тил) билан боғлиқ, деб тан олувчи жамиятлар учун хос. Ирқлар этник ёки тил қарама - қаршилиги мавжуд ҳолларда вужудга келади. Иштирокчиларига кўра сиёсий иҳтилоф давлатлараро (субъектлари – ҳокимият шаҳобчалари, сиёсий партиялари в.ҳ.), регионал (худудий) (субъектлари – худудий сиёсий кучлар), маҳаллий бўлиши мумкин. Ички сиёсий иҳтилофлар позицион (горизонтал) ва мухолиф (вертикал) турларига бўлинади. Позицион ички сиёсий иҳтилофларнинг субъектлари бўлиб ҳокимиятни учта тизим доирасида амалга оширувчи сиёсий институтлар, ташкилотлар чиқади, аммо улар турлича мавқе эгаллайдилар.

Муҳолиф ёки сиёсий иҳтилоф субъектлари бўлиб бир томондан хукмрон элиталар, уларнинг манфаатларни ифодаловчи партиялар, давлат институтлари, ташкилотлар, етакчилар; иккинчи томондан – турли ижтимоий гуруҳлар номидан чиқувчи ташҳкилотлар шунингдек, мавжуд тартиб, хукмрон сиёсий ҳокимиятга қарши сиёсий гуруҳлар чиқаради. Маълум бир иҳтилофнинг бир вақтнинг ўзида бир нечта турларга мансуб бўлиши табиий эканлигини унутмаслик керак. Иҳтилофларни турларга ажратишдан мақсад бу содир бўлиб ўтган ёки бўлаётган воқеа – ҳодисани тадқиқ этишнинг бошланғич нуқтасини топишдан иборатдир. Қолаверса, назарий ва амалий жиҳатдан иҳтилофлар хукумлаш конфликтларни бартараф этишидаги бошланғич омил эканлигига қараб унинг юзага келиши, ривожланиб бориши ва мухтасар ҳолатидан бахс этишимиз мумкин. Ижтимоий муҳитда иҳтилофнинг юзага келтирган сабабни асослаш ўта мушкул ва чигал вазифа. Ҳар бир ижтимоий ҳаракат ўзига хос хусусиятларга эга. Бунинг устига унинг чегарасига кўплаб қарама - қарши ҳодисалар ҳам туташган бўлади. Иҳтилоф анна шу туташув чизиғига таъсир этувчи объектув ва субъектув сабаблари асосида юзага келади.Иҳтилофни юзага келтирган ўша обьектив ва субьектив сабабларни таҳлил этиш учун ҳодисалар ва инсонлар ўртасидаги боғлиқликни тадқиқ этиш зарур. Оммавий иҳтилофлар мотивацияси шуни кўрсатадики , иҳтилоф орқасида ижтимоий ҳаётнинг у ёки бу қийинчиликлари,элита билан халқ ҳртасида юзага келган тафовутлар ва ҳоказолар туради.Масалан, иқтисодий қийинчилик, сиёсий симпатия ва антипатия, популистик йўл билан сиёсий лидерликка интилиш ва бошқалар. Сиёсий ихтилофларнинг табиати уч ижтимоий омиллар ва сабаблар билан тушунтирилади. Аввало, бу – сиёсат субъектлари мАқомларининг мос келмаслиги, уларнинг роллари ва вазифалари, ҳокимиятдаги манфаатлари ва эҳтиёжлари, манбаларнинг етишмаслиги в.ҳ. каби ижтимоий муносабатларининг турли

шакллари ва қирраларидир. Шартли равишда сиёсий ихтилофларнинг объектив манбалари деб аталиши мумкин бўлган бу омиллар ҳукумрон ва контрета , муайян кучларнинг манфаатларини тақДим этувчи ва давлат бюжетининг қисмлари учун кураш олиб борувчи турли босим гуруҳлари, шунингдек, ҳокимият тизимидаги барча сиёсий субъектлар ўртасидаги қарама-қаршиликларни белгилиб беради. Сиёсий ихтилофларнинг иккинчи асосий манбаи шахслар (уларнинг гуруҳ ва уюшмалари)нинг асосий деб билувчи қадрятлар ва сиёсий идеалга кўра, тарихий ва долзарб ҳодисаларни баҳолашдаги, шунингдек, сиёсий воқеалар тўғрисидаги бошқа субъектив тасаввурларида фарқЛар киради. Бундай ихтидлофлар давлатчиликни ислоҳ қилиш йўллари тўғрисидаги ҳар хил қарашлар тўқнашаётган, жамиятнинг Янги сиёсий тузилиши асослари шаклланаётган, ижтимоий инқироздан чиқиши йўллари изланаётган мамлакатларда кўпроқ рўй бериши мумкин. Кейинги йилларда бир қатор Ғарб назариётчилари (Ж.Бертон, К. Ледерер, Ж.Девис в.б.) сиёсий изхтилофлар табиатини тушинтиришга қаратилган Яна бир эҳтимолни илгари суришди. Уни инсон эҳтиёжлари назарияси, деб аталди. 1 Бу консепцияга кўра, ихтилофлар инсон моҳиятини ташкил этувчи эҳтиёжларнинг чекланиши ёки тўлиқ қониқтирилмаслиги натижасида вужудга келади. Ва, ниҳоят, сиёсий иҳтилофларнинг учинчи манбаи сифатида сиёсатшуносликда фуқароларнинг ўзларини ижтимоий, этник, диний ва бошқа жамоалар ва иттифоқларга тааллуқлигини англаганликлари ва ўзларининг ижтимоий ва сиёсий тизимдаги ўринларини яхши тушунганликлари қаралади. Бу — идентификация термини билан аталади, Ихтилофли ҳолатлар деганда биз бундай шароитларнинг инсон манфаатлари билан бирга қўшилиб кетишини тушунишимиз керак, ҳақиқий заминни вужудга келтиради. У низоли ҳолатларда курашувчи томонларнинг ирода ва истакларидан қатъий назар объектив равиҳда юзага келади. (масалан, идорада штатларнинг қисақариши натижасида) ёки — у, ёки — бу

томоннинг, ёки икки томоннинг чақириғи билан вужудга келади. Ихтилоф ривожланишинг қуйидаги босқичлари мавжуд: Яширин босқич. Иҳтилофларга одатда аввалдан мавжуд яширин босқич ўтмишдошлик қилади, бунда ташқи харакатдан ташқари низоларнинг ҳамма элементлари мавжуд бўлади. Биринчи давр — объектив низоли шароитнинг вужудга келиши; Иккинчи давр — бу шароитда ҳеч бўлмаса бирорта субъект томонидан ўзининг манфаатларини баён этади. Манфаатлар ёлғон, нотўғри бузилган ёки ҳақиқий бўлиши мумкин, лекин булар баён этилмас экан, кейинги кураш ҳеч қандай асосга эга бўлмайди; Учинчи давр — аввалгиси билан маҳкам боғланган — ўз манфаатларини қондириш йўлидаги тўсиқларни аниқлаш (когнитив низоларда бошқа курашлардаги қобилиятларнинг аниқланиши.); Тўртинчи давр — томонлар томонидан ўз манфаатларини ҳимоя қилиб, шунинг учун бошланган аниқ харакатларни англатади — бу эса низонинг бошланиши демакдир, чунки ҳар икки томоннинг нуқтаи назарлари аниқ белгиланади ва амалиётда бир- бирларига қарши харакатлар бошланади. Сиёсий ихтилофларни бошқариш Ихтилофларнинг умумий назариясини ўрганиш, шунингдек, унинг асосий турларини таҳлил этиш уларни бошқариш муаммоларини кўриб чиқишимиз имконини беради. Масаланинг шу тарзда қўйилиши, яъни ихтилофларни бошқариш мумкинлигини эътироф этиш уларни ижтимоий жараёнларнинг таркибий қисми сифатида тушунишдан, ҳамда уларни одамларнинг ижодий фаолиятцдаги харакатлантирувчи куч, шу билан бирга, ривожланиш муаммолари ва қийинчиликларни белгиловчиси сифатида қабул қилишдан келиб чиқади. Агар иҳтилофни ижтимоий тизимни емирувчи, унинг нормал фаолиятига путур етказувчи ходиса сифатидагина тушунилганда эди, асосий муаммо — уни йўқотиш барҳам топтириш, тезда ҳал этишдан иборат булар эди. Иҳтилофни жамиятдаги қонуний ходиса ва яна, тараққиётнинг харакатлантирувчи кучи сифатида тан олиш—унга муносабат масаласини

ҳам кенгайиши, ҳам чуқурлашишига олиб келади. "Иҳтилофни бошқариш" тушунчаси унинг моҳиятини ифадалайди. Тушунчани таърифлашда иҳтилофларнинг жамиятга таъсири турличалиги ва зиддиятлигини (яъни яратувчилик фаолиятига туртки берувчи) ва емирувчи (тизимнинг парчаланиши, манбаларнинг курашга сарфланиши) бўлиши мумкинлиги назарда тутилади. Иҳтилофни бошқариш — иҳтилоф жараёнига мақсадли таъсир этиш бўлиб, бу таъсир ижтимоий аҳамиятга эга масалаларни ҳал этишни таъминлайди. Иҳтилофларни бошқариш ўз ичига қуйидаги жиҳатларни олади: уларни олдиндан айтиб бериш; баъзиларини олдини олиш айримларини рағбатлантириш; иҳтилофларни ҳал этиш. Иҳтилофни бошқариш субъекти ким бўлишидан қатъий назар рақобатли ўзаро муносабатларни тартибга солиш технологиялари муқаррар равишда бир қатор умумий вазифаларни ҳал қилиши лозим бўлади: иҳтилоф пайдо бўлишининг олдини олиш ёки, уни бартараф этишнинг ижтимоий баҳоси, ортиб, кетадиган даражада ўсиб кетишига имкон бермаслик, барча яширин, маҳфий, очиқ бўлмаган иҳтилофларни очиқ шаклга олиб чиқиш. Назорат қилиб бўлмайдиган жараёнлар ва уларнинг оқибатларини камайтириш, тўғри ва тезкор жавоб бериш имконини бермайдиган тасодифий упирилишлар олдини олиш; • қўшимча манбалар ва куч — қувват сарф қилиш заруратини келтириб чиқарувчи янги, кенгроқ, қўшимча силсилалар келиб чиқишининг олдини олиш мақсадида сиёсий иҳтилоф кечиши жараёнида ижтимоий ҳаётнинг бошқа соҳаларида рўй бериши мумкин бўлган ижтимоий қўзғалиш даражасини камайтириш. Иҳтилофни салбий ходиса сифатида қараш унинг олдини олиш заруратини белгилайди. Иҳтилофни тизимнинг ўз-ўзини тартибга солиш ва ўз-ўзини такомиллаштириш, созлаш, унинг ўзгариши ва ривожланиши манбаи сифатида тушуниш эса иҳтилофларни рағбатлантириш муаммоси тўғрисида фикр юритиш имконини беради. Иҳтилофларнинг олдини олиш —

унинг вужудга келиши, ижтимоий тизимнинг у ёки бу элементини емиришини йўл қўймасликка қаратилган фаолиятдир. Иҳтилофнинг олдини олиш уни башорат этишни тақозо этади. Асосли башоратсиз мавжуд бўлган иҳтилофни вужудга келиши олдини олиб бўлмайди. Башорат-бўлажак иҳтилоф тўғрисида муайян аниқлик билан вақти ва ўрнини кўрсатилган тасаввур, башоратнинг илмий ва амалий аҳамияти унинг асослилиги ва ҳақиқатга қанчалик тўғри келиши билан белгиланади. Башоратнинг асосий услублари: муайян вазиятни тизим (ёки унинг бир қисми)нинг келажагидаги ҳолатига кўчириш; бўлиши мумкин бўлган иҳтилофли вазиятни моделлаштириш, статистик метод, экспертлар сўровини қўллаш. Башоратнинг дастлабки босқичи муайян зиддиятли вазият асосида ётган қарама—қаршиликни аниқлашдан иборат. Кейинги қадам — шу вазиятнинг ўзгариши, қарама-қаршиликларнинг ва муаммолар ечими ривожланишининг йўналишини аниқлаш ҳисобланади. Иҳтилофларни қисман ва толиқ олдини олиш, эрта огоҳлантириш ва аввалдан ҳал қилиш босқичлари фарқланади. Қисман олдини олишга иҳтилоф сабабларидан бирини тўхтатиш ва қарама—қарши томонларга салбий таъсирини чеклаш билан эришилади. Тўлиқ олдини олиш босничи иҳтилофни белгиловчи барча омиллар фаолиятини тўхтатиш ва унинг субъектлари фаолиятини умумий манфаатларни амалга ошириш бўйича ҳамкорликка йўналтиришдан иборат. Иҳтилофни аввалдан ҳал қилиш босқичи, уни эрта огоҳлантириш сингари мавжуд зиддиятдан муҳимроқ масалалар бўйича ижтимоий бирликка эришиш, томонлар нуқтаи назарларини мувофиқлаштиришни англатади. Ижтимоий иҳтилофларнинг олдини олиш учун иқтисодий, сиёсий, ижтимоий, идеологик, ҳуқуқий манбалар мавжуд бўлиши зарур. Иҳтилофларнинг олдини олиш услуб ва воситалар мажмуи орқали амалга ошади. Улар вазиятни реал баҳолаш, ижтимоий жараёнларда иштирок этаётган барча субъектлар манфаатларини келиштиришга алоҳида эътибор

бериш ва бошқалар фикрига сабр—тоқат билан ёндашиш (толерантлик) имкониятларини ҳисобга олган ҳолда самара беради. Аввал таъкидланганидек, жамоатчилик ҳамма иҳтилофларнинг ҳам олдини олишга интилмайди. Айрим иҳтилофларнинг авж олишидан улар манфаатдордирлар. Конструктив иҳтилофларни рағбатлантириш ижтимоий бошқарувнинг муҳим жиҳатини ташкил этади. Гап низоларни сунъий равишда авж олдириш, жамият барқарорлиги йўқотиш ҳақида кетмаяпти. Иҳтилофларни рағбатлантириш стратегияси — ҳаётий муҳим муаммоларни ҳал қилишда ижтимоий субъектлар фаоллигини ошириш, ижобий ташаббусни ривожлантириш, ижтимоий бошқарув самарадорлигини ошириш стратегиясидир. Вужудга келган низо жараёнига фаол аралашув турли шаклларда намоён бўлиши мумкин; иҳтилофни тартибга солиш, бостириш ва ниҳоят, ҳал этиш. Иҳтилофни тартибга солиш бошқарув субъектининг уни юмшатиш, заифлаштириш, ёки бошқа томонга буриб юбориш бўйича фаолиятини англатади. Иҳтилофни тартибга солиш масаласи — унинг ижтимоий муносабатларга салбий таъсирини чеклаш ва ижтимоий маъқул ривожланиш ва ечим шаклларига ўтказиш масаласидир. Тартибга солинган иҳтилоф назоратдаги ва демак, олдиндан баҳоланиши мумкин бўлган иҳтилофдир. У ҳар қндай низо жараёнида мавжуд бўлади. Зиддиятни тартибга солишда, шунингдек, иҳтилофни аста секин бошқа йўналиш ёки даражага ўтказиш орқали заифлаштириш ҳам хизмат қилиши мумкин. Масалан, ижтимоий иҳтилофни индивидуал даражага олиб ўтиш билан. Шунингдек томонларни ташқи конфликтга йўналтириш, "умумий душманга" қаратиш орқали кучли ижтимоий иҳтилофни заифлаштириш тактикаси ҳам кенг қўлланади. Иҳтилофни тартибга солиш туфли технологиялар ёрдамида амалга оширилади: ахборот, коммуникатив, ижтимоий — психологик таъсир, ташкилий усуллар. Мунозарали масалалар буйича ахборот етишмовчилигини йўқотиш, томонларнинг нуқтаи—назарлари ва манфаатлари тўғрисидаги

нотўғри маълумотларни ахборот майдонига киритмаслик; субъектлар. фаолияти тўғрисида миш-мишларга йўл қўймаслик — ижтимоий вазиятни бошқаришга доир бу ва бошқа харакатлар зиддиятли муносабатлар даражасини пасайтиришга хизмат қилади.1 Иҳтилофларни тартибга солишнинг шартлари: 1. Иҳтилофнинг етилиб қолганлиги 2. Субъектларда иҳтилофни ҳал этишга эҳтиёжи ва бунга қобилиятнинг борлиги. 3. Иҳтнлофни ҳал этиш учун зарур воситалар ва манбаларнинг мавжудлиги. Булар: моддий, сиёсий, маданий, ниҳоят, инсоний манбаълардир.. Баён қилинган иҳтилоф унинг аъзоларига муайян "ўйин қоидалари"га риоя қилиш ва изчил равишда ҳал этишнинг у ёки бу стратегиясини қўллаш имконини беради. Аммо ҳар қандай қоида ва стратегия уларни амалга ошириш истаги ҳамда зарур воситалар бўлишини тақозо этади. Кўпчилик маиший иҳтилофлар зарур воситалар, ёки истак, ирода қобилият йўқлиги сабабли ҳал бўлмай қолган. Ҳар қандай иҳтилофни бартараф этиш энг камида уч босқчдан иборат. • Биринчиси — тайёргарлик босқчи—иҳтилоф ташхисидир. • Иккинчиси — бартараф технологиялар босқичи. • Учинчиси — иҳтилофни бартараф этиш бўйича бевосита амалий фаолият босқичи. Иҳтилоф ташхиси ўз ичига қуйидагиларни олади: а) унинг кўзга кўрининиб турган кўринишларини тавсифлаш (зиддият, тўқнашувлар инқирозлар в.б.) иҳтилоф ривожини даражасини аниқлаш; в) иҳтилоф сабаблари ва унинг табиатини аниқлаш (объектив ва субъектив); г) тезлиги ўлчови; д) тарқалиш соҳасини белгилаш. Ташхис элементларидан ҳар бир иҳтилоф асосий ўзгарувчиларнинг кураш мазмуни, қатнашчилари ҳолати, фаолият мақсади ва тактикаси, бўлиши мумкин бўлган оқибатлар-ҳисоби ва

баҳоси, уларни объектив тушуниш назарда тутилади. Иҳтилоф ҳолат ва жараён сифатида белгиланади. Сиёсий амалиётда ва назарияда сиёсий иҳтилофларни олдини олиш, тартибга солиш ва ҳал қилишнинг бир қатор шакл ва услублари ишлаб чиқилган. Уларга компромисс (ўзapo битимга келишиш) ва консенсус ҳам киради. Умуман, иҳтилофли вазиятларни назорат қилишнинг демократик жараёнларни қуйидаги махсус тадбирларни ўз ичига олади: • иҳтилофларда иштирок этувчи томонларнинг манфаатлари, мақсадлари ва навбатдаги қадамлари тўғрисида ўзаро ва тезкор ахборот алмашуви; иҳтилофли вазиятни бошқармайдиган ҳолатга олиб келиши мумкин бўлган ҳар қандай куч ишлатишдан томонларнинг онгли ва ўзаро тийилиши; • иҳтилофни кескинлаштирадиган харакатларга ўзаро тадқиқ эълон қилиниши; • ҳолислиги кафолатланган ҳакамларнинг жалб қилиниши ва уларнинг тавсияларини компромисс фаолиятини асоси сифатида қабул қилиниши; • иҳтилофли томонларнинг яқинлашувига хизмат қилувчи мавжуд ҳуқуқий қоидалари, маъмурий ва бошқа тадбирларнинг қўллаиши ёки янгиларни қабул қилиниши; • мавжуд иҳтилофни,бартараф этиш, ва шунга ўхшаш вазиятларни келажакда олдини олиш шароити сифатида иш юзасидан ҳамкорлик муҳитини, кейинчалик эса ишончга асосланган муносабатларни шакллантириш ва қўллаб-қувватлаш. Юқорида айтилганидек, иҳтилофда иштирок қилаётган томонларни яраштириш, тўла ёки қисман бартараф қилиш табиатига эга (яъни, мунозарали муносабатлар асоси сақланган ҳолда иҳтилофдаги томонлардан бири ёки бир неча томонни ўз ҳаракатларини ўзгартириши) ёки иҳтилофнинг ҳал қилиниши (томонларнинг бундай муносабати негизини йўқ қилувчи). Шуни ҳам ҳиcoбгa олиш керакки, иҳтилоф ўз — ўзидан, уни онгли равишда

ҳал қилишга уринишларсиз бартараф этилиши мумкин. (Масалан, баҳс мавзуси долзарблигини йўқотиши, сиёсий субъектлар чарчаганлиги, манбалар тугаши ва ҳ.к.). Шундай қилиб, иҳтилофларни бартараф этиш учун бошқарув субъекти томонидан танланган воситалар албатта мамлакатлар (минтақа, субъект) нинг маданий — тарихий, цивилизацион хусусиятларига мос келиши, баҳс кечишининг вақт шароитларини ҳисобга олиши зарур. Бугунги кунда иҳтилофларни бошқариш технологияларида томонларнинг келиштиришнниг энг кенг тарқалган воситаси — музокаралардир. Баҳсталаб муаммоларнинг тинчлик йўли билан, ҳеч қандай қон тўкишларсиз ҳал қилишнинг бугунги кундаги бирдан бир ва синалган йўли музокаралар олиб боришдир. Музокаралар жараёни ҳақида билимларга, шунингдек, музокаралар олиб боришнинг тактикаси ҳақида тасаввурларга эга бўлишлик ҳар бир сиёсатчи, дипломат ва ҳарбий шахс учун зарурдир. Улар, ўз фаолиятлари давомида, ишлаб чиқилган, синалган методик тавсияларга суянган ҳолда юзага келган ҳар бир ўзига хос ҳолатга нисбатан ўз билимларини қўллай олиш малакасига эга бўлишлари лозим. Музокаралар ён босишларни тенглаштириш, муқо бил вазиятларни ҳотиржам кўриб чиқиш, қарашларнинг очиқлигини намойиш этиш, рақибнинг кинғир ишлари самарадорлигини бўшаштириш имконини беради. Айнан шу шароитда ўзаро даъволар моҳиятини очиб берувчи иҳтилофнинг ўрта келишув нуқтасини топиш осон бўлади.

АДАБИЁТЛАР: 1. Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси. - Т.: “Ўзбекистон”, 2003. 2. Каримов И.А. Ўзбекистон буюк келажак сари. - Т.: “Ўзбекистон”, 1998. 3. Каримов И.А. “Ўзбекистонда демократик ўзгаришларни янада чуқурлаштириш ва фуқаролик жамияти асослари шакллантиришнинг асосий йўналишлари” 9-жилд. - Т.: 2002. 4. Каримов И.А. Бизнинг мақсадимиз – жамиятни демократлаштириш ва янгилаш, модернизация ва ислоҳ этишдир. - Т:. “Ўзбекистон”, 2005. 5. Политология.Ўқув қўлланма. Т.А. Қодирий номидаги халқ мероси нашриёти. “ЎАЖБНТ” маркази. 2002. 6. Юсупова Г.Х., Жабборов Х.Ж., Қосимова Х.Х. Сиёсат назарияси. - Т.: 2003 7. Пугачев В.П., Соловьев А.И. Сиёсатшуносликка кириш.Олий ўқув юртлари учун дарслик. – Т.: “Янги аср авлоди”. 2004. 8. Макаренков Е.В., Сушков В.Н. Политология: альбом-схем. - М.: 1998. 9. Жумаев Р.З. ва б. Конфликтология асослари. Ўқув қўлланма. - Т.: “Академия”, 2000. 10. Анцупов А.Я., Шипилов А.И. Конфликтология. Учебник для вуза. - М.: “ЮНИТИ”, 2000

Похожие

Сиёсий элита ва сиёсий етакчилик

Сиёсий онг ва сиёсий маданият

сиёсий партиялар ва сиёсий харакатлар

Сиёсий хокимият. Сиёсий хаёт ва кўппартиялик

Сиёсий жараён ва сиёсий тизим. Демократия