Хитой ва Япония давлатларнинг геостратегик сиёсати - Политология - Рефераты

Хитой ва Япония давлатларнинг геостратегик сиёсати

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

78 KB

Хитой ва Япония давлатларнинг геостратегик сиёсати РЕЖА: 1. Хитойнинг геополитик ҳолати. 2. Япониянинг географик жойлашуви, табиий ресурлари, бой имкониятлари. Давлат тузилиши. 3. Ўзбекистоннинг Хитой ҳамда япония мамлакатлари билан муносабатлари

Хитой Майдони:……........…………… 9 572 419 кв. км. Аҳолиси:………......…........………. 1 271 850 000 Пойтахти:……………………........…... Пекин Катта шаҳарлари………....... Шанхай, Тянцзин ва б. Расмий тили…….....……….......... Хитой тили. ЯИМ (аҳоли жон бошига)... 890 АҚШ доллари. Экспорт……... кийим-кечак, электр машиналар, электротехника маҳсулотлари, радио, теле ва машинасозлик техникалари, оёқ кийимлар ва ҳоказо. Импорт…………. ярим фабрикат ва хомашёлар, электр машиналар, кимёвий маҳсулотлар, темир ва пўлат, машинасозлик товарлари . Миллий валютаси………….............. Юан. Дини……..................... буддизм, даосизм, ислом, ламаизм ва насронийлик. Мустақиллик куни…................. 1. 10. 1949 йил. Миллий байрами................................. 1 октябр – Мустақиллик куни. Чегаралари……………… Ғарбда Ҳиндистон, Покистон, Тожикистон, Қирғизистон, Қозоғистон билан, шимолда Россия ва Монголия билан, шарқда КХДР билан, жанубда Въетнам, Лаос, Мъянма, Ҳиндистон, Бутан ва Непал билан чегарадош.

Давлат тузуми. Социалистик Халқ Республикаси бўлиб, 1982 йилдан буён Қонунчилик органига эга. Унинг номи 1999 йили Миллий Халқ Конгресси деб ўзгартирилган. 2972 депутатдан иборат Конгрессга сайловлар ҳар беш йилда бўлиб ўтади. Депутатлар провинциялардан, автоном ҳудудлардан, шаҳар кенгашларидан ва халқ озодлик армияси вакилларидан сайланадилар. Давлат бошлиғи 2003 йил 15 мартдан бери Ху Цзин Тао. Вице-президент эса Зенг Кинг Хонг. Ҳукумат раҳбари Вин Циа Бао. Мамлакатда ягона партия – Хитой Коммунистик партияси мавжуд. Мамлакатни коммунистик партия аъзоларидан Ташкил топган Сиёсий Бюро бошқаради ва у 8 аъзодан иборат. Хитой 1945 йил 24 октябрдан БМТ аъзоси. Ўзбекистон Республикаси мустақиллигини 1991 йил 27 декабрда тан олган ва 1992 йил 2 январда дипломатик муносабатлар ўрнатилган. Тарихи. Хитой қадим цивилизациянинг бешиги ҳисобланади ва унинг тарихи 4,5 минг йилдан ортиқ. Хитой ўз тарихи давомида ҳар хил императорларни ва подшоликларни кўрди. Мамлакатни босқинчилардан ҳимоя қилиш учун бир неча минг километрли Хитой девори қурилди. Мамлакат мўғулларга ҳам тобе бўлди. Охирги сулола манчжурларнинг цин сулоласи бўлиб, у Европа давлатлари ва АҚШнинг Хитойга кириб келишигача давом этди. XIX асрдаёқ мамлакат кучли давлатларнинг таъсир доирасига ва ярим мустамлакасига айланди. 1911-13 йилларда Сунь Ятсен бошчилигида цин сулоласи ҳукмронлигига барҳам берилди. 1932 йили мамлакатнинг шимоли-шарқий ҳудудларини Япония босиб олди ва 1937 йили мамлакатнинг бутун ҳудудини босиб олиш учун ҳаракатлар бошлади. Иккинчи жаҳон урушида Япониянинг енгилиши туфайли ХХР озод бўлди ва жаҳон ҳамжамиятида ўзига хос ўрин эгаллади. ХХР бугунги кунда юқори даражада ривожланаётган давлатлардан бири ҳисобланади. Аҳолиси. Хитойда кўплаб миллатлар истиқомат қилса-да аҳолининг асосий қисми, яъни 91,59% хитойликлардир. Бундан ташқари, 7 млн. уйғур, 1 млн. қозоқ ва 55 та кам сонли Тибет элатлари мавжуд.

Иқтисодиёти. Хитой бугунги кунда йиллик ўсиш ва саноат ривожланиши жиҳатидан дунёда етакчи ўринлардан бирини эгаллаб турибди. Бунинг асосий сабаблари мамлакатда очиқ бозор иқтисодиётининг мавжудлиги, сиёсий ва иқтисодий барқарорлик туфайли хориж сармоясининг оқиб келиши ҳамда хитой халқининг меҳнатсеварлигидир. Мамлакатда саноат иқтисодиётнинг етакчи тармоғи ҳисобланади. Бундан ташқари, нефт қазиб олиш, электроника, қишлоқ хўжалиги, энергетика, газ саноати, металлургия кабилар ҳам тез ривожланиб, Хитой тараққиётининг асоси бўлмоқда. Валютаси 8,2774 Хитой юани – 1 АҚШ долларига тенг. Ташқи савдода импортнинг улуши 295,2 млрд. АҚШ доллари Экспортнинг улуши 325,6 млрд. АҚШ доллари. Савдо шериклари: деярли бутун жаҳон давлатлари билан савдо қилади . Ҳарбий салоҳияти. Қуролли кучларининг умумий сони: Фаоллар – 2 255 000 Заҳирадагилар – 800 000 Шундан Армия (қуруқлик қўшинлари) да 1 600 000, ҳарбий Денгиз Флотида 255 000, ҳарбий ҳаво Кучларида 400 000 киши хизмат қилади. Қурол-яроғи ўта замонавий. Ядро қуроли, 69 сув ости кемаси, 21 эскадра мина ташувчи ва 42 қоровул кемасига эга. Патрул ва қирғоқ қўшинларида 96 снарядли кема, 9 торпедо ва 226 Патрул Кемаси мавжуд. Ярим ҳарбийлашганлар 1 500 000 нафар Халқ ҳарбий Полициясидир. Ўзбекистон – Хитой муносабатлари. Ўзбекистон билан Хитой ўртасидаги барча соҳаларда икки томонлама муносабатларни тартибга солувчи 100 дан ортиқ давлатлараро ва бошқа келишувлар имзоланган. Икки давлат раҳбарияти ўртасида давомли учрашувлар ва ташрифлар амалга оширилмокда. Ўзбекистон Президенти И.А.Каримов Хитойга 1992, 1994, 1999 ва 2001 йилларда ташриф буюрди. 2002 йилда Олий Мажлис раисининг ўринбосари Борис Бугров, 2003 йилда бош вазир Ўткир Султонов, 2004 йилда Ташқи ишлар вазири Содиқ Сафоев, 2004 йилда бош вазир ўринбосари Э. ғаниевлар ХХРга ташриф буюрган

бўлсалар, Хитой томонидан 1994 йилда давлат кенгаши раиси Ли Пэн, 1995 йили раис ўринбосари Ху Цзиньтао, 1996 йилда раис Цзян Цзэминь, 1999 йилда Давлат кенгаши раисининг ўринбосари Цян Цичэн, 2001 йилда Давлат кенгаши раисининг ўринбосари Ли Ланцин, 2002 йилда Давлат кенгашининг аъзоси И.Аймат, 2003 йилда Ташқи ишлар вазири Ли Чжаосин, 2003-2004 йилларда Ижтимоий хавфсизлик вазирининг ўринбосари Ян Хуаньнин, 2004 йилда ХХР раиси Ху Цзиньтаолар Ўзбекистонда расмий ташриф билан бўлдилар. Ху Цзиньтао ташрифи давомида 10 та муҳим ҳужжат, жумладан, Ўзбекистон ва ХХР ўртасида шериклик муносабатларини, дўстлик ва ҳамкорликни янада ривожлантириш ва мустаҳкамлаш тўғрисида қўшма декларация, наркотик воситалар, психотроп моддаларнинг ноқонуний айланиши ва истеъмол қилинишига қарши ҳамкорликда курашиш ҳақида битим ва Болгариялар имзоланди. Ташқи ишлар вазирларининг ташрифлари чоғида қуйидаги битимлар имзоланди: терроризм, сепаратизм ва экстремизмга қарши кураш тўғрисида; икки томоннинг ташқи сиёсий идоралари ўртасида ҳамкорлик ва маслаҳатлар тўғрисида. Иқтисодиёт соҳадаги ҳамкорлик. Давлатлар ўртасидаги савдо- иқтисодий битимга биноан ўзаро иқтисодий муносабатлар кун сайин ривожланиб бормоқда. Ўзбекистон Давлат статистика қўмитасининг ахборотига биноан 2004 йилда икки томоннинг товар айланмаси 367,1 млн. АҚШ доллари миқдорида бўлиб, унинг 101,5 млн.и Ўзбекистондан экспортни ва 265,6 млн.и Ўзбекистонга импортни Ташкил этди. Ўзбекистонда ХХР сармояси иштирокида 122 та корхона мавжуд бўлиб, уларнинг 102 таси қўшма корхона ва 20 таси 100% ХХР сармояси асосидаги корхоналардир. Илмий-техникавий ва гуманитар ҳамкорлик. Икки мамлакат ўртасида маданият, таълим, фан ва техника соҳаларидаги ҳамкорлик фаол ривожланиб бормоқда. Самарқанд шаҳрида “Шарқ тароналари” халқаро фестивалида Хитой вакиллари, Пекин халқаро маданият ва туризм фестивалида эса Ўзбекистоннинг фолклор жамоалари мунтазам иштирок этади.

2001 йилда Тошкентда ХХР маданият марказининг очилиши бўлиб ўтди. 2004 йил июн ойида ХХР раиси Ху Цзиньтаонинг ташрифи давомида хитой тилини ўрганиш бўйича Ўзбекистонда Конфуций номидаги Институтни Ташкил этишга келишиб олинди. Хитой томони Институтни барча зарурий ўқув адабиётлари, лингофон жиҳозлари ва ўқитувчилар билан таъминлаш мажбуриятини олди. ЯПОНИЯ Майдони:………………………… 377 837 кв. км. Аҳолиси:…………………………. 127 035 000 Пойтахти:………………………... Токио Катта шаҳарлари….................…..... Иокогама, Осака, Нагоя, Кобе, Киота, Кавасаки. Расмий тили……………………... Япон тили. ЯИМ (аҳоли жон бошига) ..... 35 610 АҚШ доллари. Экспорт…………....т ранспорт воситалари, машина, электротехника маҳсулотлари, минераллар ва озиқ-овқат, кимё, металл маҳсулотлари ва ҳоказолар . Импор т………....……машина ва минерал хомашёлар, кимёвий маҳсулотлар, нефт ва нефт маҳсулотлари, текстил ва пахта хом ашёси, қора металл ва маҳсулотлар. Миллий валютаси…………............ Япон иенаси. Дини……........… синтоизм, буддизм ва бошқа динлар. Миллий байрами……...... 23 декабр - Императорнинг туғилган куни. Чегаралари …….......шимолда Россия билан, жанубда Филиппин билан, Ғарб ва шимоли- Ғарбда ХХР ва Жанубий Корея билан чегарадош. Давлат тузуми. 1947 йилдан буён Парламентар монархия. 1994 йилдан буён Парламенти Коккаи деб аталади. Парламенти икки палатали бўлиб, қуйи палатаси - Шуги-ин 480 аъзодан ва юқори палатаси - Санги-ин 247 аъзодан иборат. Сайлов қуйи палатага ҳар тўрт йилда, юқори палатага ҳар

олти йилда ўтказилади. Давлат бошлиғи 1989 йилдан буён Император Акиҳито бўлиб, давлат, миллат ва халқ бирлиги рамзи ҳисобланади. Ҳукумат раҳбари 2001 йилдан бери Жуничиро Коизуми. Мамлакат сиёсий партиялари: Либерал – демократик партия. Демократик партия. Либерал партия. Коммунистик партия. Социал – демократик партия. Консерватив партия ва бошқалар. Япония 1956 йил 18 декабрдан БМТ аъзоси. Ўзбекистон Республикаси мустақиллигини 1991 йил 28 декабрда тан олган ва 1992 йил 26 январда дипломатик муносабатлар ўрнатилган. Аҳолиси. Япония дунёдаги бошқа миллат вакиллари кам яшайдиган ягона мамлакат ҳисобланади. Аҳолисининг 99% японлар, қолган 1% ни Корея ва бошқа мамлакатлардан келганлар Ташкил этади. Иқтисодиёти. Япония юқори даражада ривожланган мамлакат бўлиб, постаграр-индустриал давлат ҳисобланади. Автомобил, кема, маиший техника, саноат роботлари, дастгоҳлар ишлаб чиқариш ва балиқ овлаш бўйича дунёда биринчи ўринда туради. Япония деярли бутун дунё мамлакатлари билан савдо-сотиқ қилади. Ташқи савдода асосий шериги ва унинг маҳсулотлари импортёри АҚШ ҳисобланади. Шунинг учун ҳам АҚШ Япония учун муҳим аҳамиятга эга. Валютаси 112 Япон иенаси – 1АҚШ долларига тенг. Ташқи савдода импортнинг улуши жуда катта бўлиб, унинг 31,8%ини машиналар, 19,4%ини минерал маҳсулотлар, 12,5%ини озиқ-овқат, 7,8%ини кимё, 6,5%ини текстил, 6% хомашё, 4%ини металл маҳсулотлари Ташкил этади. Экспортнинг эса 24,9%ини транспорт воситалари, 22,8%ини электротехника машиналари, 20,3%ини ҳар хил турдаги машиналар, 8,0%ини кимё, 6,2% металл ва металл маҳсулотлари Ташкил этади. Савдо шериклари АҚШ, ХХР, Корея, Австралия, Германия, Индонезия, БАА, Сингапур, Таиланд ва бошқалар.

Ҳарбий салоҳияти. Қуролли кучларининг умумий сони: Фаоллар – 239 900 Заҳирадагилар – 44 395 Шундан қуруқликда ўзини Мудофаа кучларида 148 200, денгизда ўзини Мудофаа Кучларида 44 400, ҳавода ўзини Мудофаа Кучларида 45 600 киши хизмат қилади. Қурол-яроғи замонавий. 16 сув ости кемаси, 45 эскадра мина ташувчи ва 9 қоровул кемасига эга. Патрул ва қирғоқ қўшинларида 9 снарядли кема мавжуд. Ярим ҳарбийлашганлар 12 250 кишидан иборат қирғоқ ҳимоячиларидир. Ўзбекистон – Япония муносабатлари. 2002 йили Ўзбекистон президенти И.А.Каримовнинг Японияга иккинчи ташрифи давомида икки томонлама стратегик шериклик ва ҳамкорлик, дўстлик тўғрисидаги Қўшма баёнот имзоланди. 2003 йилда Ўзбекистон ва Япония ўртасида собиқ Шўролар Иттифоқи ҳудудида дастлабки ҳаво ахбороти тўғрисидаги ҳукуматлараро битим имзоланди. 2004 йилнинг августида мамлакатимизга Япония Ташқи ишлар вазири Й.Кавагучи ташриф буюрди ва И.А.Каримов қабулида бўлди. Токио Ўзбекистондаги демократик ва иқтисодий ислоҳотларни ижобий баҳолаш ва қўллаб қувватлаш билан бирга уларнинг амалга оширилиши учун молиявий ёрдам ҳам кўрсатмоқда. Япония Марказий Осиё давлатларининг мустақил ривожланиши ва ижтимоий-сиёсий барқарорлигидан манфаатдор. Шу мақсадда Япония 2004 йил 28 августда Ташқи ишлар вазирликлари даражасидаги илк мулоқот - “МО + Япония” ташаббуси билан чиқди. Ўзбекистон ва Япония БМТ ва бошқа халқаро Ташкилотлар доирасида фаол ҳамкорлик қилмоқда. Ўзбекистон Япониянинг БМТ Хавфсизлик Кенгашига доимий аъзо бўлиш йўлидаги ҳаракатларини қўллаб қувватламоқда. Савдо-иқтисодий ва молиявий-инвестицион ҳамкорлик. 2004 йили икки давлат ўртасидаги ташқи савдо айланмаси 101,8 млн. АҚШ доллари

миқдорида бўлиб, унинг 21,8 млн.и Японияга экспорт ва 80 млн.и Япониядан импортни Ташкил этди. Ўзбекистонга Япония томонидан тақдим қилинган молиявий кўмакнинг умумий ҳажми 1,885 млрд. АҚШ долларига тенг бўлди. Улардан Ривожланишга Расмий Ёрдам дастури бўйича 871 млн. АҚШ доллари, гуманитар ва беғараз ёрдам 147 млн. АҚШ долларини, техник ёрдам 47 млн. АҚШ долларини Ташкил этди. Халқаро ҳамкорлик бўйича Япония банкининг (ДЖЕЙБИК) савдо кредитлари 820 млн. АҚШ долларига етди. Ривожланишга Расмий Ёрдам доирасида Япония ҳукумати томонидан Тошгузар-Бойсун-Қумқўрғон лойиҳаси учун 150 млн. АҚШ доллари атрофида имтиёзли кредит ажратилди. Ўзбекистонда 22 та Япония компаниясининг ваколатхоналари фаолият кўрсатиб келмоқда. 8 та қўшма корхона ва 3 та 100% япон сармояси асосида фаолият кўрсатувчи корхона рўйхатга олинган. Институционал ҳамкорлик. 1994 йилда Японияда “Япония-Ўзбекистон” дўстлик парламент лигаси (раиси мустақил депутут – К. Ватанабе) Ташкил этилган. 1999-2001 йилларда Тошкентда Япония халқаро ҳамкорлик Агентлиги (JIСA) ва Ташқи савдо бўйича Япония Ташкилоти (JETRO) ваколатхоналари ҳамда беғараз ва техник ёрдамларни амалга оширадиган Ўзбек-Япон маркази очилди. 2002 йилда ҳукмрон Япония Либерал Демократик Партиясининг таниқли депутатлари ташаббуси билан ЯЛДП – Ўзбекистон дўстлик парламент лигаси тузилди. 2003 йили Ўзбекистон Республикаси Президенти И. А. Каримов ташаббуси билан Ўзбекистонда Япония билан ҳамкорлик бўйича қўмита Ташкил қилинди. 2004 йилнинг майидан эса Осака шаҳрида Япония фуқароси - машҳур бизнесмен, “Чори” компанияси бошқаруви раиси Х. Накамура раҳбарлигида Ўзбекистон Республикасининг Фахрий бош Консуллиги фаолият кўрсата бошлади. 2001 йилдан бошлаб Тошкент ва Осака ўртасида Миллий Авиакомпаниямиз авиарейслари йўлга қўйилган.

Маданий-гуманитар ҳамкорлик. Икки мамлакатнинг археолог олимлари узоқ йиллардан буён самарали фаолият юритиб келишмоқда. Асосан Ўзбекистоннинг жанубидаги будда маданияти ёдгорликларини очиш бўйича катта ишлар амалга оширилмоқда. Ушбу ишларда фаол иштирок этган япон олими К. Като 2002 йилнинг май ойида давлатимизнинг олий мукофоти - “Дўстлик” ордени билан тақдирланди. 2002 йилда машҳур рассом И. Хираяманинг молиявий ёрдами билан Тошкентда “Маданият Карвонсаройи” номли Ўзбек-Япон илмий-ижодий маркази очилди. 2002 йилда Ўзбекистон Республикаси Президенти И. А. Каримов Япониянинг Васеда ва Сока университетлари Фахрий доктори унвонига сазовор бўлди. 2003 йилда Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси раиси А. Орипов Японияга Ўзбекистон ва Япония ёзувчилари ўртасида ҳамкорлик ўрнатиш учун ташриф буюрди. 2004 йилнинг мартида Токионинг Сока Университетида ҳайкалтарош Р. Миртожиев яратган Навоий ҳайкали тантанали суратда очилди. Ўша йилнинг октябрида Ўзбекистонга Ташқи Ишлар Вазирлиги ахборот ва маданият бюроси бош директори раҳбарлигидаги маданият миссияси ташриф буюрди. Учрашувда Япония делегацияси “Цивилизация мулоқоти”ни ўтказиш ташаббуси билан чиқди. Ҳар йили Ўзбекистонда Япония маданияти кунлари бўлиб ўтмоқда.

ХУЛОСА Тадқиқот давомида минтақавий хавфсизликнинг асрлардан бери шаклланиб келаётган геосиёсий қоидаларга таянган тақдирда мустаҳкам асосга эга бўлишига амин бўлдик. Чунки ҳар бир минтақа ўзининг геосиёсий мавқеига боғлиқ ҳолда жуда жадал ёки нистабатан суст геосиёсий таъсирлашувлар доирасида бўлади. Шу жумладан Марказий Осиё минтақаси ҳам ўзининг геосиёсий аҳамиятигиа кўра қадимдан у ёки бу стратегик кучларнинг геосиёсий рақобати доирасида бўлиб келган. Минтақа геосиёсий аҳамиятининг юксалиш даврларида бу ерда уруш ҳаракатлари авжига чиққан. Бунга Буюк Искандарнинг юришлари, Араб халифалиги давридаги юришлар, Чингизхоннинг босқинини мисол келтириш мумкин. Минтақа улкан салтанат марказига айланган даврларда эса бошқа ўлкаларни ўзининг геосиёсий таъсир доирасига тортган. Бунга қадимги даврларда Чингиз босқини ва Жалолиддин Мангубердининг озодлик учун курашлари, Темур салтанатининг бутун Евроосиё қитъасига ёйилиши натижасида бутун минтақаларни ўз таркибига тортиб боришини ҳамда Бобур салтатанатини мисол келтириш мумкин. Марказий Осиёнинг XIX асрда Чор Россияси томонидан босиб олиниши, ўтган асрда эса абадий ўзаро зиддиятлар ботқоғида қолишлари учун шўролар томонидан парчалаб юборилиши, улар орасида мураккаб чегаралар тортилиши ва ниҳоят 70 йил давомида бошқа давлат таркибида бўлганлиги минтақанинг тўлиғича ташқи таъсир доирасида қолганлигини яққол кўрсатиб берди. Янги аср бўсағасида рўй берган сиёсий жараёнлар дунё харитасида ўнлаб янги давлатларни юзага келтирди. Евроосиё қитъасида янгидан бошланган геосиёсий кураш Марказий Осиё ҳудудини ҳам тўлиғича қамраб олди. Мураккаб геосиёсий жараёнлар кечаётган бугунги даврда минтақавий хавфсизликни таъминлаш биринчи навбатда бир давлат ёки давлатлар бирлиги асосида миллий манфаатлар мутаносиблигини шакллантиришни тақозо этади. Ҳеч бир давлат минтақадаги бошқа давлатлардан ажраган ҳолда якка ўзи ўз хавфсизлигини тўлиқ таъминлай олмаслиги тарихда рўй берган геосиёсий жараёнлардан кўп маротаба исботланган.

АДАБИЁТЛАР : 1.Ўзбекистон Республикаси Конституцияси.-Т.: Ўзбекистон,2003. 2.Ўзбекистон Республикаси “Виждон эркинлиги ва диний Ташкилотлар тўғрисида”ги (янги таҳрири). Ўзбекистон Республикасининг қонуни - Т.:Адолат,1998.- 3.“Давлат тили ҳақида”ги (янги таҳрир) Ўзбекистон Республикасининг қонуни.-Т.:Ўзбекистон, 997.- 4.“Таълим тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикасининг қонуни.-Т.:Ўзбекистон, 1989.- 4.Ўзбекистон Республикасининг Меҳнат Кодекси.-Т.:Адолат,1996. 5.Ўзбекистон Республикасида масофавий таълим тизимини яратиш ва ривожлантириш концепцияси (Лойиҳа)// Хабар.- 2004.- 20 февраль. 6.Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг “Меҳр ва мурувват йили” дастури тўғрисида қарори// Ўзбекистон овози.-2004.-29 январь. 7. Поздняков Э.А. Геополитика.-М.:Прогресс, 1995. 8. .Данилевский Н.Я. Россия и европа.-М.:Глаголь, 1991. 9. .Хантингтон С. Сталкновение цивилизаций, Полис, 1994, №1.

Похожие

Хитой ва Япониянинг геостратегик сиёсати ва унинг моҳияти

Геосиёсатнинг тарихий ривожи

Буюк Британия геосиёсий мактаби

Немис геосиесий концепциялар

Ўзбекистон халқаро муносабатлар тизимида