Немис геосиесий концепциялар - Политология - Рефераты

Немис геосиесий концепциялар

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

94 KB

Немис геосиесий концепциялар Режа : 1. Ф.Ратцель 2. Р.Челлен 3. К.Хаусхофер

Сиесий ташкилотлар (давлатлар) борасида билдирйлган фикрлар тарихи кадимги даврларга бориб такалади (Геродот, Фукидид, Страбон, Полибий). Янги давр географик (континентал, орол ёки киргок буйида давлатларнинг жойлашиши, уларнинг худуди, киргокбуйи чегараларининг узунлиги, давлатда коммуникация имкониятлари, ландшафт ва иклими) ва демографик омилларнинг халклар ижтимоий — сиёсий хаётига нечоғли таъсир кўрсатишининг далилий мисолларини кўрсатди (Г.Гердер, Э.Реклю, ва б). Шундай тадкикотлар самараси уларок, XIX аср II —ярми — XX аср бошларига келиб кенг камровли ижтимоий-сиёсий фанлар каъридан геосиёсат алохида фан сифатида ажралиб чикди. Айтиш жойизки, классик геосиёсат деганимизда ана шу даврдан бошлаб ижод килган ва геосиёсатнинг тарихий ривожланиши у ёки бу даражада таъсир этган тадкикотчилар карашлари назарда тутилмокда. Жумладан, немис олими Ф.Ратцель (1844- 1904), швед давлатшуноси Р.Челлен (1864-1922), америкалик адмирал А.МЭХЭН (1840-1914), инглиз географ назариётчиси Х.Маккиндер (1861- 1947), немис олими К.Хаусхофер (1869-1946), америкалик (асли голондиялик) Н.Спикмэн (1893-1943) ва рус иктисодчи олими П.Н.Савицкий (1895 - 1968)лар энг машхур классик геосиёсатшунослар ҳисобланишади. Улар бугунги геосиёсатда хам назарий, хам амалий жихатдан ўзига хос мунозараларга сабаб бўлаётган куйидаги концепциялар ва назарий категорияларни ўз вактида ўртага ташлаганлар: қуруқлик ва денгиз «ҳукмдор»лари ўртасида доимий қарама-қаршилик булиши ғояси; «Буюк қ уру қ лик» назарияси (Европа, Осиё ва Африка минта қ аларининг биргаликдаги майдо ни назарда тутилмокда); инсоният тарихига дахлдор маконларга эга б ў лган марказ - Хартланд муаммоси; жа ҳ он сиёсатида стратегик а ҳ амиятга эга б ў лган й ў налиш; етакчи хорижий давлатларнинг геосиесии иттифо қ чилигини назарий асослаш;

давлатларнинг стратегик хом ашё ресурсларига эгалиги, унинг давлат, минта қ а ва глобал геоси ё си й муносабатлардаги ў рни. 1882 йил эса Штутггарт шахрида ў зининг асосий ғ оялари — халклар ва демографик эволюциянинг географик омиллар билан бо ғ ли қ лиги, махаллий рельефнинг халклар маданий ва сиёсий юксалишига таъсир этиши ва шу каби бошка мулохазаларини ў з ичига олган ( дастлабки фундаментал тадкикотлари м ажмуаси булмиш ) «Антропогеография» асарини нашрдан чикаради. Машхур асарлари: «Давлатларнинг маконий усиш қ онунлари» (1896); «Сиёсий география» (1896); «Денгиз хал қ лар қ у д ратининг омили сифатида» (1900). Фридрих Ратцелни гарчи "геосиёсат" атамасини асарларида ишлатмаса хам, биринчилардан булиб геосиёсий услубда фикр юритганлиги учун геосиёсат ф анининг отаси деса булади. У уз асарларида сиёсий географиядан ба х с этади ва бу борадаги асосий илмий иши хам сиёсий география (1897) деб номланади. Унинг таъкидлашича, хар кандай халкнинг манфаатлари замин устида кечади. Шу боис заминда жойлашган маълум бир худудлар тарих харакатини курсатувчи бош восита саналади. Давлатлар муайян худудлар куринишида заминда акс этади. Замин абадий булиши мумкин, ҳ удудлар (давлатларнинг) ў згариб туради. "Давлатлар мисоли тирик организм" б ў либ уларнинг ў заги "замини асосда бир - бири билан туташади. Давлатларнинг заминда пайдо б ў лиши учта асосий омил билан бо ғ ли қ . Булар — ҳ удудий рельеф, ҳ удудий масштаб ва муайян турмуш тарзга эга халклар. Шу асосда, яъни объектив географик макон ва субъектив умуминсоний кадриятларни узида акс эттирган давлат сиёсати шаклланади. "Меъёрий асосдаги" давлат б ў лиш учун, - дейди Ф.Ратцель, аввало давлатда географик, демографик ва этномаданий параметрлар ў заро уйгунлашмо ғ и керак". "Давлатни кайси жихатдан тадкиқ этмайлик, барибир субъектив ёндашувимиз йўналиши объектимизнинг асоси — заминга бориб такалади.

Бундан ойдинлашадики, давлатни ўрганишдаги мухим параметр — географик нуктаи назардан тадкиқ этиш экан, Тарихдан маълумки, давлатлар учун унинг маконий мухити мухим хисобланади. Давлатларни ўрганишда, уларни бир-бири билан киёсий таккослашда, улар ўртасидаги муносабатларни тахлил этишда ва шу каби муаммоларда географияга эхтиёж сезилади. Бироқ унутмаслик керакки, борликда (маълум бир даврда мавжуд булган — Б.Х.) давлатлар йук булиб кетиб, уларнинг ҳудудларида янги бир давлатчилик тизими пайдо булиши мумкин. Бу табиий географиянинг юкори нуқтаси бўлган экспансион (босиб олиш) муҳитинииг шаклланганлигидан далолат беради", — деб ёзади Ф.Ратцель. Бундай "органицистик" мулоҳазалардан ойдинлашадики, давлатларнинг босиб олиш сиёсатини юргизишлари (вакти билан) "давлат— тирик организм" учун табиий жараёндир. Ф.Ратцель мулоҳазалари бўйича "давлат—тирик организм"нинг шаклланиши кичик сиёсий тузилмаларни ўзига сингдириши хисобига бўлади. Унинг чегаралари эса "давлат — тирик организм"нинг периферия (атрофига туташ ерлар)си функцияси вазифасини бажаради. Давлатлар ў сиш тенденциясининг табиий борли қ ичига яширинганлигини таъкидлаб, давлатлараро муносабатларни Ф.Ратцель факат карама - каршилик, конфликт ёки харбий т ўқ нашувлар асосида карайди. Бундай муносабатлар амалиётида "давлатнинг кучсизланиши ёки тобора заифлашуви унинг маконий хис килиши натижасидир". Ф.Ратцель давлатларнинг маконий жихатдан усишининг еттита принципини ишлаб чиккан: хар кандай макон уша жойда истикомат килаётган миллатлар маданиятининг усиши билан биргаликда кенгайиб боради; давлатдаги гоявий бирлик, савдо тармоклари ва фаол ҳ аракатлар хамда нечо ғ ли «тортиш кучи»га эгалиги давлат кудратининг ў сишига улушини қў шади;

давлатнинг ў сиши бошка давлатларни ў зига қў шиб олиш ва буйсиндириш эвазига б ў лиши мумкин; чегара —давлат ў сиш даражасининг кучга кодир ёки кодир эмаслигини к ў рсатувчи чекка сархад хисобланади. Шундай экан хар бир давлатда марказ билан чегара ў ртасида мунтаззам алока бо ғ ланиб туриши лозим. Улар ў ртасида мувозанат давлат майдонининг мустахкамлик даражасини к ў рсатади; давлат усиш асосида му ҳ им а ҳ амиятга эга б ў лган омиллар: физик — географик мухит г а, киргорий чизикларга, дарёлар ў занига, табиий ресурсларга бой районларга катта эътибор беради; нисбатан ибтидоий турмуш тарзга эга булган давлатларга усиш ташкаридан, цивилизация даражаси юкори давлатлардан келади; ижтимоий жихатдан худудллрнинг доимий усиб бориши давлатлардан давлатларга утади ва бу конуният. Агар халкаро муносабатлар тарихига назар ташласак, Ф.Ратцель «конун»ларининг амалиётда акс этганлигига амин буламиз. Бунга XIX аср охирларида жахон сиёсий харитасида хокимият ва бойликларни кулга киритиш учун етакчи давлатларнинг харбий —сиёсий хдракатларини мисол килиб келтиришимиз мумкин. Ф.Ратцелнинг этнос ва борлик ў ртасидаги муносабатларга нисбатан билдирган фикрни " Сиёсий география "нинг куйидаги фрагментида к ў риш мумкин: "Давлат Ер юзининг маълум бир нуктасида ҳ аракатланаётган организмдир. Унинг ривожланиш тавсифини у ерда яшаётган халклар ва ў ша заминнинг кандай тавсифланишидан кидирмок керак. Халкнинг кандай турмуш тарзда кун кечириши борликнинг (давлатнинг) географик жойлашуви ва чегараларининг кай холатдалигига купрок борлик... Агар халк, уз худудида узини яхши хис килса, уша борлик (давлат) тавсифи ижобийдир". Умуман Ф.Ратцелнинг геосиёсий карашларида етакчи уринда туради. Шунинг учун борлик унинг тадкикотларида янги, мухим моддий

категориялар билан бо ғ ланади, яъни "Хаётий дойра" ҳ аётий борлик" ва "геобиомухит". Мана шу атамаларни назарий — амалий асос л а ш асосида Ф.Ратцелнинг бошка икки мухим — "маконий хиссиёт" ва "Хаётий энергия" деган илмий тушунчалари юзага келган. кайд килинган атамалар маъно ж иҳ атидан бир - бирига якин ва узвий борланган булиб, халклар ва давлатлар тарихининг географик кенгликда сиёсий тусда намоён булишидан бахс этади. Ушбу категориялар геосиёсатнинг дастлабки асосий принциплари б ў либ, кейинчалик ў зига хос тарзда Ф.Ратцелнинг издошлари томонидан янги к ў ринишларда ижодий ёндашувлар ор қ али давом эттирилган. Қ олаверса, Ф.Ратцелнинг давлатга нисбатан уни борликдаги "тирик организм" сифатида берган ба ҳ оси хозир ҳ ам геосиёсат услубияти объектининг асосий мазмуни эканлигини ва ў зининг долзарб ахамиятга эга эканлигини й ўқ отгани йук. Ф.Ратцель учун давлатлар ва хал қ лар тарихида ва уларнинг борликдаги муносабатларини ижтимоий жи ҳ атдан айнан бир ҳ илликда тушуниш муаммосини концептуал асосда куриш му ҳ им б ў лган. Шунинг учун ҳ ам унинг ижоди нафакат Европа, балки бошка минтакаларга ҳ ам ёйилиб б ў л ғ уси геосиёсий карашларнинг шаклланишларига пойдевор б ў лди (Р.Челлен, Э.Семпль ва б.). Қ олаверса, геосиёсат ҳ еч качон нацизм (миллатчилик) мафкураси билан бир вактда эмас, балки бир кадар олдинр оқ юзага келган. Рудольф Челлен ва Фридрих Науманн концепциялари Р.Челленнинг Ф.Ратцель билан танишиши : унинг ижодида кескин бурилишларни ясади. Р.Челлен профессионал географ булмасада Ф.Ратцель таъсирида геосиёсатда янгича муло ҳ азаларни ў ртага ташлай олди. Шунинг учун у Ф.Ратцелни узининг устози деб билган. Р.Челлен геосиёсатга сиёсатшуносликнинг му ҳ им бир қ исми сифатида қ араган. «Буюк кучлар: замонавий ка т та сиёсатдан очерклар» (1914), «Давлат ҳ аётнинг му ҳ им

шакли сифатида» (1916), «Сиёсий тартиблар асослари» (1920) номли асарлари олим ижодининг асосини ташкил этади. " Г еосиёсат" атамаси илмий доирада биринчи булиб швед олими Рудольф Челлен томонидан ишлатилган. Р.Челлен геосиёсатга сиёсатшуносликнинг му ҳ им бир йуналиши сифатида караган. У геосиёсатга "борликда географик организм сифатида мужассамлашган давлатлар ха қ идаги фан" тарзида таъриф берган. Р.Челлен давлатнинг кудратини унда мавжуд булган бешта жиҳат билан боглайди, булар: худуд, хужалик, халқ, жамият ва ҳокимият. Шундан келиб чиқиб давлат ҳақидаги фанлар ҳам бешта бўлиши керак. Унингча, бу атамалар бир вақтнинг ўзида сиёсатшуносликнинг ҳам муҳим бўлимларидан саналади, яъни: геосиёсат ("давлатни куч ва борликдаги географик организм сифатида ўрганиш"); экосиёсат ("давлатларни иқтисодий куч маркази сифатида ўрганиш"); демосиёсат ' ("давлатларда истикомат қилувчи халқларии, уларнинг турмуш тарзини тадқиқ килиш; социосиёсат ("давлатнинг ижтимоий жи ҳ атларини ў рганиш"); кратосиёсат ("давлатларнинг хокимият ва бошкарув шаклларини ва уларнинг давлатдаги, ху қ у қ ий, ижтимоий — и қ тисодий омиллар б илан муносабати муаммоларини ў рганиш"). Олим ушбу йуналишларни хам ўз тадкикотларида геосиёсатга параллел равишда давом эттирсада, кенг илмий доирада бу йуналишлар геосиёсат сингари унчалик тан олинмайди. Шу билан унинг мазкур йуналишлар буйича қарашлари кейинчалик "борликда географик организм сифатида мужассамлашган давлатлар хақидаги фан" — геосиёсатга кушилиб кетди, десак хам булади. Шунингдек, Р.Челлен геосиёсат фанининг куйидаги , бўлимлардан иборатлигини айтади: • топосиёсат — давлатнинг сиёсий жиҳатдан қандай муҳит билан жойлашганлигини ўрганади. Топополитикада давлат учун ташқи дунёдан бўладиган кучларнинг таъсир этиш ёки этмаслик масаласи мумкимдир.

Бундай омиллар давлатга атрофдан иттифоқдошлар қидириш ва давлатлараро келишувларнинг бошка вариантларини юзага келтириш учун муқобил сиёсатларни ишлаб чиқиш масаласини юзага чиқаради. Бу жиҳатдан Р.Челлен давлатнинг географик жойлашувини «давлат сиёсатининг калитидир»,—дейди. • морфосиёсат — давлатнинг ҳудудий шаклларини ўрганувчи билимлар мажмуаси. Морфополитика учун давлат худудлари қандай бойликларга эгалиги муҳим эмас. Бунда давлат худудан қандай кўринишга эга, ёйсимон, думалоқ ёки узунчоқ ҳолатда жойлашганлиги, давлатда марказ билан жойлар ўртасидаги алоқаларнинг географик тизими ва давлатнинг ташқи дунёга географик жиҳатдан чиқиш имкониятлари масаласига эътибор берилади. Масалан, Норвегия, Италия давлатларининг географик жойлашуви. Р.Челлен фикрича, давлатнинг катта — кичиклиги унинг қудратига пойдевор бўлиши мумкин. • физиосиёсат — давлат худудларининг марказга қандай позицияда эканлигини, улар муносабатлари кўламини тадқиқ этувчи билимлар. Р.Челлен физиополитикани давлатнинг, давлатга карашли бошка худудллрнинг қай даражада жисмонии кучга эгалиги ёки эга эмаслиги билан борлайди. Жойларнинг (давлат худудларининг) давлат сиёсатига таъсир этувчи жисмоний — географик хусусиятларини ўрганиш ва тахлил этиш физиополитиканинг таркибий қисмини ташкил этади. Швед олими давлатнинг қ удратини қ уйидаги формула билан изохлайди: Д авлат куч — кудрати (табиий — географик хусусиятлари , х ў жалик , хал қ , давлат бо шқ арув шакли) Табиий—географик хусусиятлар — давлатнинг кандай географик маконда жойлашганлиги, хал қ аро савдо тармо қ ларига чи қ иш имкониятлари, давлатнинг фауна ва флора дунёси, и қ лими ва б. ш. Давлат хўжалиги деганда Р.Челлен давлатнинг мавжуд имкониятларидан келиб чиқиб ўзини боқа олишига асос бўладиган омиллар

— табиий ресурс манбаларига, бозор тузилмаларига ва шу каби бошқа омилларга эгалигини ва уларнинг дунё хўжалик тармоқлари билан қандай даражада борланганлигини назарда тутади. Иқтисодий муносабатларда Р.Челлен автаркияни — давлатнинг зарур нарсаларни четдан олмасдан мамлакат ахолисига ўзи етказиб беришга асосланган миллий хўжалик тизимига эришишни ёқлайди. Хал қ бу мамлакатда исти қ омат қ илувчи миллий — этник гурухлар. Бирок Р.Челлен давлатда яшаётган хал қ ни маданий, этник ва демографик муносабатлардан келиб ба ҳ олайди. Олим уларни тад қ и қ этишда «биосиёсат» атамасини к ў ллаган. Унингча, биополитика «жамият мезони: акл, юрак ва тартибот»ни юзага келтирувчи халклар турмуш тарзини ў рганади. Давлат бош қ арув ш акли деганда Р.Челлен давлатнинг бош қ арув тизимини назарда тутмайди. У давлат бошкарув шакли деганда бир томондан, давлатдаги виждон эркинлиги, хурфикрлилик, йи ғ илишлар ў тказиш эркинлиги ва шу кабиларни, иккинчи томондан, давлатга соли қ т ў лашнинг мажбурийлиги, харбий хизмат мажбуриятлари, мактабда ў тиш ва бош қ а шу каби масалаларни назарда тутади. Чунки ушбу омилларнинг амалиётда ў з аксини топиши ў ша давлат бош қ арув шаклининг нечогли куч — қ удратга эгалигини намоён этади. Р.Челлен ў зининг «Замонавий буюк кучлар» асарида геосиёсатда биринчи б ў либ буюк давлат (куч) тузиш назариясини ў ртага ташлаган. Унингча, буюк давлат (куч) л ар геосиёсий жараёнларнинг субъект и б ў лиш билан бир вактда, мантикий томондан ҳ ам геосиёсат предметининг асосини ташкил этиши керак. Тад қ и қ отчи буюк давлат (куч)ларни иккига б ў лади, яъни хал қ аро кучлар ва буюк кучлар. У I жахон урушига қ адар хал қ аро кучлар қ аторига Буюк Британия, А Қ Ш, Россия ва Германия давлатларини киритган. Буюк кучлар сифатида эса Япония, Франция, Италия ва Австро — Венгрия империясини қ уришган. Хуллас, Р.Челленнинг илгари сурган ва назарий ҳ исботлашга уринган геосиёсий концепциялари , Ф.Ратцель қ арашларини мундарижавий жихатдан т ў лдирди. У ў зининг асосий иши — "Давлат хаётнинг мухим шакли

сифатида" (1916) номли асарида давлат ва жамиятга нисбатан "оргиницистик" қ арашларини баён қ илган. Агар Ф.Ратцел Европа минта қ асидаги сиёсий куч маркази муаммосига умумийро қ тасниф этган булса, Р.Челлен унинг геосиёсий принципларини ривожлантириб Европада "минта қ авий давлат" — куч маркази сифатида Германияни ани к ў рсатади. Унингча, Германия Европа минтакасида бошка давлатларга нисбатан марказий географик кенгликнигина ташкил этмасдан, балки Европадаги сиёсий куч марказлигига даъвогар давлатлардан динамик (ж ў ш қ ин) хусусиятга эга давлатлиги билан ажралиб туради. Бунга мисол гарикасида у, I —жахон уруши давридаги табиий геосиёсий конфликт оркасида юзага келган Германиянинг ("марказ давлат") динамик экспанси я сиёсати ва унга қ арши ҳ аракат қ илаётган перефери я (атрофидаги) Европа минта қ асига оид (ундан таш қ ари хам) давлатларни (Антанта давлатлари) назарда тутади. Агар Ф.Ратцель Европада Германияга қ арши бош қ а минта қ авий сиёсий куч марказлари бор деб ва аник бир давлатларни к ў рсатмаган б ў лса, Р.Челлен Германиянинг манфаатларига Ғ арбий Европа давлатларидан қ айси давлатлар манфаати қ арама — қ арши б ў лишини ани қ к ў рсатиб, уларнинг Франция ва Англия б ў лишидан бахс этади. Унинг назарида, Германия "ёш" давлат, немис халки эса — "ёш хал қ " Марказий Европа борлигида "ёш"лар ва " қ адимги халклар" (французлар ва инглизлар) бир ва қ тлар назорат қ илган ҳ удудлар ҳ исобига ёки у ерларга интилиб сайёравий кенглик сари ҳ аракат қилмоғи лозим. К ў ри н иб турибдики, Р.Челлен бундай қ арашлари билан Европа минта қ асида геосиёсий қ арама — қ аршиликнинг мафкуравий жихатларини бирламчи ў ринга қ уяди. Р.Челлен швед б ў лганлиги учун Швеция сиёсатнни немислар сиёсати билан якинлигини айтади. Ва бу икки хал қ яшаётган кенгликлар Европада марказий маконни ташкил этади, дейди. Бу жи ҳ атдан унинг қ арашлари Фридрих Науманнинг "Марказий Европа" назариясига мо с келади . Ф.Науман асарида Ғарб дунёсидаги Англия (мустамлакалари билаи биргаликда), АҚШ ва Россия (у Россияни бошқарув хокимиятини назарда тутиб, бутун давлатни

Ғарб минтакасига киритган) сингари геосиёсий куч марказларига қарама — қарши Марказий Европада истиқомат қилувчи халқлар янги сиёсий — иқтисодий интеграциои муносабатларни шакллантирмоқлигини айтади. Марказда юзага келажак маконда эса немислар минтакавий "ўзак" халқни ташкил қилишини таъкидлайди. Бирок, назариясининг "пангерманистик" лойихасидан фарқи шуки, назариясининг асосини миллий бирлик эмас, геосиёсий бирлашув ташкил этади. Яъни мазкур геосиёсий маконда Германия, Австрия, Дунайбуйи давлатлари (узоқ, келажакда) ва Франциянинг шимолий — ғарбий районларида яшовчи халкларнинг интеграция муносабатлари назарда тутилган. Ф.Ратцель Германиянинг «Европа юраги»да жойлашганлигини эътиборга олиб, 1901 йил немис давлатлари ўртасида буюк немис иктисодий итгифокини тузиш ўртага ташлаган эди. Хуллас, Ф.Ратцелнинг марказий минтака борасидаги назарий ғоялари Р.Челлен ва Ф.Науманларнинг фикрлари билан жамоатчиликда аста — секинлик билан қизикиш уйғота бошлади. 5 Карл Хаусхофер — немис геосиёсий мактабининг — ёркин намояндаларидан биридир. У 1924 йилдан бошлаб 20 йил мабойнида халкаро ахамиятга молик булган " Геополитика " журналини чоп этган . К.Хаусхофер ижодига нисбатан геосиёсатшунослар ўртасида турли қарама —қарши фикрлар мавжуд, жумладан, унинг н емис миллатчилик мафкурасига бўлган муносабати тўғрисида. Бизнингча, унинг нацизмга бўлган муносабати мураккаб характерга эга булиб, қарашларининг бир кўлами национал —социалистлар фикрларини акс эттирса, баъзида радикал муносабатларни намоён қилган. К.Хаусхофер нацизм мафкураси намояндаси бўлмаган. Балки ўша давр немис сиёсий элитаси геостратегик дастурларининг шаклланишида айнан К.Хаусхофер қарашларининг таъсири бўлган, десак хақиқатга яқин бўлар. Масалан, немис хукмрон доираларининг XX аср I — ярмида жахонда янгича тартиботни ўрнатиш бўйича олиб борган амалий сиёсий харакатлари билан К.Хаусхофернинг

қарашларини таққослаб кўрайлик. Агар К.Хаусхофер Х.Маккиндер, Ж.Фэргрив, А.Мэхэн ва бошқа олим ва сиёсатчилар ўртага ташлаган геосиёсий концепцияларни чуқур тахлил қилиб, Евросиёда "қирғоқбўйи" ёки "ташқи ярим ой" давлатларининг хукмрон бўлишига йўл қўймаслик учун ва аввало "Хартландда ички қарама — қаршиликларга бархам бериш мақсадида Берлин — Москва — Токио ўртасида "континентал блок" тузилиши зарурлигини ёқлаган бўлса, хукмрон нацистлар мазкур тизимда ўрталиқдаги макон — Москванинг мафкуравий жихатдан Берлин ва Токиони боғлай олмаслигини рўкач қилиб, унинг ўрнига ўзларига мафкуравий жиҳатдан яқинроқ бўлган Рим билан ҳамкорликда Янгича тартиботни яратишни лозим куришган. К.Хаусхофер немис халқи ва улар маданиятининг тарихий илдизларини Осиёга — Евросиёга чорлайди ва немис маданиятини бутун Евросиё маданиятининг гарбона куриниши сифатида талкин этади. Шунинг учун бўлса керак, инглизлар II - жахон уриши давомида немисларни "хуннлар" деб хам аташган. Бундай номланиш хаусхоферчи геосиёсат мактаби вакиллари учун жуда маъқул келган. К.Хаусхофер концепцияси Германиядан шарқда истиқомат қилаётган халқларни босиб олишга қаратилмаган. Балки кенг географик маконда икки куч — Германия ва Россия етакчилигида бошқа халқларнинг ҳам цивилизацион муносабатда бўлишини назарда тутган — "Янги Евросиё тартиботидан бахс этган. К.Хаусхофер назарида "Янги Евросиё тартиботи" амалиётда ўз аксини топса, ҳеч кандай "денгиз кучлари" таҳдидига ўрин қолмас эди. Афсуски, немис геосиёсатчиси илгари сурган назарий ғоялар амалиётда, аксинча, антиевросиё кўринишида намоён бўлди. Чунки немис ҳукмрон элитаси ўзини "қуруқликка оид" деб эмас, балки аввало "денгизлар ҳокими" сифатида, кейин "қуруқлик ҳокими" ва нихоят келажакда жаҳон "ҳокими" бўлишини муқаррар деб билди. Бироқ 1943—1945 йиллардаги ҳарбий — сиёсий жараёнлар улар тузган режаларнинг ҳом — ҳаёллигини кўрсатди. Германия миллатчи ҳукмронларининг бундай ноодил сиёсатлари

К.Хаусхофернинг геосиёсий концепциялари борасида (бутун немис геосиёсат мактаби вакиллари қарашлари назарда тутилаётгани йўқ) нисбатан ижобий мулоҳазаларнинг маълум даражада кенгайишига олиб келди. Хаусхофер мактаби вакиллари анъанавийчиликда улардан олдинги геосиёсатшунослар томонидан ўртага ташланган хаётий борлиқ тушунчасини ёқлашган. Яъни улар давлатнинг ривожланиши унинг нақадар ҳаётий кенгликларга эгалигига хам боғликлигини айтиб, кучли давлатчиликнинг илк нишонаси иқтисодий автаркияни (авторитаризм) барпо этиш ва иқтисодий жихатдан қўшниларига муте бўлмаслик, дейди. Бу жихатдан К.Хаусхофер давлатнинг хаётий борликка интилиши билан, унинг денгизга, ундаги савдо йулларини эгаллашга интилишини ҳам ёклаган. Чунки у яшаган даврларда савдодан келадиган хар қандай бойлик манбалари нафақат қуруқликда, балки денгиз йулларини экспансия қилишда ҳамдир деб тушунишган. Кўриниб турибдики, "тарихнинг асосий ўзаги" денгиз ва қурулик халқлари ўртасидаги конфликтларнинг уқаррарлиги борасида К.Хаусхофер қарашлари Х.Маккиндер " фикрлари билан уйғунлашган. Немис олими нацизм ғоялари устувор бўлган жамиятда яшасада, миллатнинг геосиёсий "танланиши", унинг маълум бир ирққа мансублигига эмас, балки миллатнинг қандай хаётий борлиқда жойлашганлиги билан боғлиқ эканлигини айтган. К.Хаусхофер илгари сурган ғоялар таҳлили шуни кўрсатадики, у геосиёсат ва мафкурани ягона ҳолатда кўриб, мулохазаларини ҳам шундан келиб чиқиб ўртага ташлаган. 1941 йилга келиб К.Хаусхофер "континентал иттифоқ" борасидаги қарашларидан узоқлашган ҳолда жаҳонда учта марказ: АҚШ да, паназиатизм Япония атрофида ва нихоят паневропеизм Германия атрофида бўлишини айтди ва бунинг сабабини мазкур уч давлатнинг борлиқда бир —биридан етарли даражада узоқда жойлашганлиги билан изохлади. Умуман олганда,. агар XX аср 20 — 30 йилларида мюнхенлик геосиёсатчилар мактаби жаҳонда етакчи ўринларда турган бўлишига қарамасдан, кейинги йилларда юқоридаги сингари ғоялардан сўнг

К.Хаусхофер ва унинг ўқувчилари ўртасида ҳам фикрий уланишлар юзага келган. Шунга қарамасдан геосиёсий мактаблар ичида Мюнхен мактаби алохида ўринга эга.

Похожие

Буюк Британия геосиёсий мактаби

Геосиёсат унинг эвалюцияси ва шаклланиши

Рус ва Совет Геосиёсий концепциялари

Ғарбий ва Шарқий Европа, Болтиқбуйи мамлакатларида геополитик жараёнлар

Геополитиканинг объекти, предмети, функциялари ва муаммолар доираси