Технологик экспертиза олиб бориш турлари ва услублари - Искусство - Рефераты

Технологик экспертиза олиб бориш турлари ва услублари

Загружено в:

29.11.2022

Скачано:

0

Размер:

182.3603515625 KB

Технологик экспертиза олиб бориш турлари ва услублари Reja: Технологик экспертиза моҳияти  Микроскоп ёрдамида олиб бориладиган экспертиза  Кўндаланг кесимдаги бўёқ таҳлили  Рентген нурлари ёрдамида таҳлил олиб бориш  Инфрақизил фотография  Инфрақизил рефлектография  Ультрабинафша нурлар ёрдамида таҳлил қилиш  Минералогик (геммологик) экспертиза  Медиатехника даврида бадиий экспертиза

Технологик экспертиза моҳияти Технологик экспертиза моҳияти санъат асарини ташкил этувчи барча унсурлар: асос, гурунт, бўёқ қатламларини тубдан таҳлил этишдан иборат. Лекин тадқиқ этилаётган асар, жумладан, қисқа тарихий даврдаги санасини бирмунча аниқ ва ишончли бўлишига имкон берувчи боғловчи ёшини аниқлашга экспертлар қодир эканлиги муҳимроқ. Бу янги технология асарларнинг сохта вариантини қўлга туширишга имкон беради. Асар грунти – унинг тузилиши, таркиби ва ранги текширилаётган асарни бир ёки бошқа вақтга, ҳудудга, бадиий мактабга киритишга ёки аксинча унинг бир ёки бошқа уста ёки мактабга тааллуқли эмаслигини айтишга имконият беради. Грунтни унинг саналаш белгили таркибий қисми иштирокида текшириш натижалари технологик экспертизанинг асосий ва зарурий дақиқаларидан бири бўлиб, кўп ҳолларда ҳал қилувчи хулоса чиқаришга таъсир этади. Муаллифлик чизма тасвири маълум бўлган ҳолларда асар устидан олиб борилган жараённи кўрсатганча, муаллифлик маҳоратини ёки асарнинг нусхали келиб чиқишлиги тўғрисида мулоҳаза юритишга имкон беради. Маълум бўлган чизма тасвири билан устанинг ҳақиқий иши, унинг график асарларини қиёслаш картина муаллифини аниқлаш имкониятларини кенгайтиради. Бўёқ қатлами – унинг таркиби ва тузилиши аниқ давр, мактаб ва алоҳида уста иштирокини, материал ва техник усуллар танланишининг ўзига хослигини янада тўлақонли акс эттиради. Грунт сингари саналовчи белгиларига эга бўлган пигмент, боғловчилар ва тайёр бўёқлар қўлланилишида аниқ қонуниятлар белгилангандан кейин унинг идентификациялаш имкониятлари пайдо бўлади. Асарнинг тузилишли хомашёлардан қолган хос жиҳатларининг маълум бўлиши, нафақат, текшириш ишлари олиб борилаётган асарнинг қачон ва қаерда

яратилганлигини, балки унинг муаллифи ҳақида таклиф беради ёки ўрганилаётган асарнинг унга тегишли эканлигини рад этишни гапиради. Бўёқлар ва грунтнинг пигмент сингари боғловчи моддалари ўзгармас бўлиб қоладилар. ХХ асрнинг иккинчи қисмидан бошлаб мойбўёқларга аввал қўлланилмаган қатрон ва парафин қўша бошладилар, авваллари маълум бўлган қатронлар янгича сифатда ёки бошқача нисбатда қўллашди. Лекин бўёқ қатламида қатрон бўлмаган ва фақат ёғдан иборат бўлган бир пайтда унинг химиявий-физикавий параметрлари (ёғ қолипи ҳолати, полимеризация йўналиши ва бошқалар), асарнинг ҳақиқий ёши ҳақида, унинг эскирганлиги жараёни қандай кечганлиги, у табиий юз берганми ёки сунъий эканлиги ҳақида мулоҳаза юритишга рухсат беради. Асар техникасининг босқичларининг муҳим даврларидан бири сунъий боғловчи материаллардан фойдаланиш бўлди. Бу маълумотларнинг барчасига эга бўлганча орттирилган тажриба ва текширишларнинг ишлаб чиқариш услублари самараси ўлароқ технологик экспертиза пайтида маълум бўлган мунозарали ёки номаълум картиналар бажарилишининг имконият доираларини сезиларли даражада чеклаш мумкин бўлади. Санъат асарларининг технологик текшириш ишлари икки йўналишда олиб борилади. Муаллифнинг ишлаш услуби, унинг яратилиши пайтида ёки кейинги мавжуд жараёнда муаллиф дасхати билан асарга киритилган ўзгаришлар ёки таъмирлашнинг юз берганлигини ўрганиш билан боғлиқ вазифа сингари яққол кўриниб турувчи белгилар ўрганилади. Ультрабинафша, инфрақизил ва электромагнит спектрнинг рентген соҳалари қўлланилишига асосланган асар тадқиқи талофот бермайдиган услублар мажмуаси ёрдамида ечилади. Ички тузилиш ва асос материаллари, грунт, чизма тасвирлар, бўёқ қатламлари (пигмент ва боғловчилар таркиби)ни тадқиқ қилишни талаб этувчи асарнинг асллигини, яратилиши вақти ва жойини аниқлаш билан боғлиқ бўлган масала фақат текширишнинг микрохимиявий таҳлил ва физикавий-химиявий асбоб-ускуналар услублари

билан кўп турдаги услублар ёрдамида лаборатория йўли билан асардан олинган микронамуналарни текшириш орқали ўз ечимини топади. Алоҳида санъат асари ёки бир мактабнинг, бир вақт ёки устанинг бир гуруҳ асарлари технологик тадқиқотлари қоидага биноан бир ёки бошқа рангтасвирчининг ишлаш услубининг ўзига хослигини имконияти борича тўлақонли ўрганиш мақсадида олиб борилади. Бу таҳлилнинг бузилмайдиган ва лаборатория услубларини амалиётда фойдаланилган бутун мажмуасини кенгайтиришни талаб этади. Номаълум ва мунозарали асарларни санъат тарихидаги ўрнини кейинчалик аниқлаш учун аниқ маълумотлари яратилиши ва асар сонини кўпайиши мумкинлиги ҳақида сунъий маълумотларни топиш – бу изланишнинг охирги мақсадидир. Лаборатория амалиётида технологик экспертиза қуйидаги муҳим услубий қонун-қоидаларга асосланади: - рангтасвир асарларини кўп йиллик шахсий изланишлар натижалари ва нашр этилган маълумотлар, шунингдек, тарихий манбаларни ўрганиш асосида мойбўёқли, елимли, темпера, дастгоҳли мумли рангтасвирнинг технологик, ҳудудий ва вақтинчалик кўринишларининг технологияси тарихи соҳасида бугунги кун билимларини ҳар томонлама эгаллаш; - кўп йиллик иш тажрибасига асосланган турли бадиий мактаб ва дарслар рангтасвир асарларини тадқиқ этиш соҳасида таҳлилий услублар мажмуасини юқора даражада эгаллаш; - лаборатория текширувлари пайтида олинган малумотларни тарихий маълумотлар билан таққослаш лаёқатига суянганча, экспертиза қилинаётган асарларни ҳақийқийлиги, яратилган вақти ва жойи ҳақида тўғри хулоса чиқариш; - технологик экспертиза даврида зарур бўлганда, аниқ саналаш белгиларига эга бўлган материаллар, бўёқ қатламлари ва грунт (тўлдирувчилар, пигментлар, боғловчилар) нинг микрохимиявий ва

физикавий-химиявий асбоб-ускунали таҳлил услубларининг барча заҳираларидан фойдаланиш; - технологик экспертизани олиб бораётган мутахассислар атрибуцияга хос хулоса қилмайдилар, яъни бирор бир рассом асари ёки у томонидан тузатилган картина сифатидаги объектни қайсидир бир рассомга тегишлилигини тасдиқламайдилар ёки рад этмайдилар. Эксперт-технологлар хулосаси экспертиза қилинаётган асар ишланишида олинган ҳолис технологик маълумотлар мазкур уста асарининг технологик ўзига хослиги ҳақидаги замонавий тасаввурга зид бўлмаслиги ёки уларни инкор этилишидан гувоҳлик беради. Қўйилган вазифалар текширишнинг яққол кўриниб турувчи, ультрабинафша, инфрақизил ва электромагнит спектрнинг рентген соҳалари қўлланилишига асосланган асар тадқиқининг талофат бермайдиган услублар мажмуаси ёрдамида, шунингдек, микрохимиявий таҳлил ва физикавийхимиявий асбоб-ускуналар услублари билан кўп турдаги услублар ёрдамида лаборатория йўли билан асардан олинган микро намуналарни текшириш орқали ечилади. Технологик экспертиза лабораторияси санъат асарини технологик текшириш пайтида фойдаланилган алоҳида олинган таҳлилий услублардан бирортаси ҳам қуйидаги саволларнинг барчасига жавоб бера олмаслигига асосланади. Бу фақат, таҳлилнинг асарга талофат етказмайдиган ва лаборатория услубида амалиётда қўлланиладиган бутун мажмуани жалб этиш натижасида олиб бориш мумкин: -грунт материаллари ва бўёқ қатламларини текшириш (тадқиқ этиш); - боғловчи моддалар материалларини текшириш; - асос материалларини текшириш. Технологик экпертиза қуйидаги асосли услубий қоидаларга таянади: Уларнинг асосини асарларни лаборатория шароитида текширишнинг кўп йиллик тажрибаларига таянувчи экспертларнинг юксак маҳорати ташкил этади. Тажрибани ҳеч нарса билан алмаштириб бўлмайди, чунки лаборатория

таҳлилий жиҳозлари юксак даражадаги замонавий илмий тадқиқот олиб боришга имкон беради. Экспертизанинг охирги хулосаларида кимёвий ва физикавий лаборатория асбоб-ускуналари услубида олиб борилган натижалари тан олинади, негаки, материаллар грунт ва бўёқ қатлами (пигментлар, боғловчилар) нинг унсурли ва тузилишли таҳлили ўз навбатида санавий белгиларга ҳам эга бўлади. Бугунги кунда асар яратиш технологияси соҳасида экспертдан барча технологик, мавжуд ва вақтинчалик вариантларида тарихий манбаларни, шунингдек, нашр этилган маълумотлар ва асарларни шахсан кўп йиллар давомида ўрганиш асосида олинган билимларига тўла-тўкис эга бўлиш муҳим сифатлардан саналади. Шундай қилиб, лаборатория тадқиқотнинг зарурий комплекс таҳлилий услубини билувчи, асар яратиш технологияси тарихи соҳасида маълумотларга эга ва унинг натижалари билан лаборатория вақтида олинган маълумотларни қиёслашга лаёқати бўлиб, асарнинг яратилган санаси ва жойи ҳақида тўғри хулоса чиқара оладиган ёки мўлжаллаган муаллифнинг асари билан ўхшата биладиган юқори малакали мутахассисни эксперт-технолог деб ҳисоблаш мумкин. Технологик ва геммологик экспертиза ўтказиш ишлари натижасида тадқиқ қилинган ва ўрганилган концепция ва билимлардан ташқари турли ноодатий жараёнлар ҳам вужудга келиши мумкин. Бунга мисол сифатида зиғир ёғи ёрдамида бўёқ қатлами ёшини аниқлашни келтириш мумкин. Бўёқ қатламлариларида зиғир ёғининг плёнкасимон юза қатлам мавжудлигини аниқлаш вазифаси бўёқ қатламларида Cs-137 ва Sr-90 изотоплари бор ёки йўқлигини аниқлашга олиб келади. Cs-137 ва Sr-90 изотопларини бўёқ қатламларида борлигини аниқлашда спектрометрик услуб [Ранге, 1986] тавсия этилади, негаки, текшириш объектининг ўзига хослиги таҳлил қилинаётган намуналарнинг кичик (дастлабки мг) вазнини аниқлайди, бироқ текшириш мақсади фаоллик ёки вазнли фоизли бирликларида Cs-137 ва Sr-90 нинг миқдори ҳақида маълумот олишни талаб этмайди.

Юпқа сирт қопловчи сифат сифатидаги зиғир ёғидаги буёқ қатламининг нисбатан аниқланиши – олиб борилган текширишлар Cs-137 нинг аниқлаш услуби сифатида қўлланилиши имкониятларини тасдиқлайди. Технологик экспертизага технологик талқининг алоҳида жараёни сифатида қараш жоиз. Кўп йиллик амалиёт кўрсатадики, технологик экспертиза соҳасидаги мутахассис олдида кўпчилик ҳолларда таҳмин қилинаётган ёки мавжуд санъат асари атрибуциясини тасдиқлаш истаги билан чегараланади. Бу эса, иш сўнгида экспертизага тавсия этилаётган асар ҳақиқийлигини аниқлашга олиб келади. Бу ўз навбатида экспертиза ўтказилишида баъзи ўзига хос услубий ёндошишни талаб этади.

Микроскоп ёрдамида олиб бориладиган экспертиза Оптик (ёруғлик) микроскоплари ёрдамида картиналарни текширув ишлари энг хавфсиз услуб бўлиб, у картина бўёқ қатламларининг тузилиши ҳақида маълумот беради. Шунингдек, картинага кўчирилганлик ёки таъмирланганлик ишлари аралашганми ёки йўқми эканлигини аниқлашга имкон беради. Микрофотография кичик бўёқ бўлакчаси бўлсада, янги киритилган эканлиги ҳақида жуда аниқ маълумот беради. Электрон микроскоп ёрдамида сканер ишлари олиб бориш ҳам, бизга картинанинг юза қисмини яқиндан кузатишга ёрдам беради. Бу пайтда бўёқ пигментлари жуда катта кўриниш олади, уларнинг энг кичик қисми ҳам теннис коптокчаси катталигида бўлади. Микроскоп ёрдамида тадқиқ этганда асарнинг таъмирланганми ёки йўқми эканлигини, қатламлиликни, қалинлигини, грунтнинг ранггига кўра

ҳусусиятини, бўёқ қатлами тузилиши билим мумкин. Мазкур микроскопик таҳлил қуйидагиларни билишга имкон беради: - сақланиш ҳолатини аниқлашга; - ҳақиқий эканлиги тўғрисида хулоса чиқаришга; -асл нусха ёки қайтарилган нусханинг технологик белгиларини аниқлаштиришга; - дастлабки санасини таҳмин қилишга; - муаллифлик ҳақидаги саволларга жавоб топишга. Микроскоп остида текширув ва химиявий таҳлил натижаларини услубий таққослаш санъат асарларининг яратилиш даври тўғрисида бирмунча ишонарли хулоса чиқариш мумкин. Кўндаланг кесимдаги бўёқ таҳлили Мато ёки тахтанинг зарарланган қисмидан олинган бўёқнинг ушоқдек қисмига шаффоф мум пуркалади, қирқиб олинади ва микроскоп орқали текширилади. Ясси кўндаланг кесим юзаси асар бўёқ қатламлари қандай тизилганлиги ҳақида аниқ тасаввур беради. Бўёқ намуналарининг кўндаланг кесими газли хроматография, масс-спектрометрия (GC-MS) ва инфрақизил фуре-микроспекр-фотометрия (FTIR)дан фойдаланган ҳолда бўёқ қатламлар тузилишини микрохимиявий анализ(таҳлил) воситасида текширишга имкон беради. Буларнинг барчаси олимларга асарнинг пигмент тузилиши, шунингдек, компонентлар ва технологиясини яниқ таҳлил қилишга имкон беради. Шунингдек, тез қурийдиган ёғ ва ёки унга боғлиқ тарзда (тухум сариғи ёки казеин елими) фойдаланилган унсурларнинг турларини аниқлаш имкониятлари ҳам мавжуд Ихтиро изидан бориб, кўк фон аҳамиятли тарзда кечроқ киритилган, картина таъмирланган ва ўзининг дастлабки кўринишига келтирилган дейиш мумкин. Бу ерда у бирмунча ўхшаш хусусиятга эга ва ўзида ички мутаносибликни ҳис қилишни касб этади.

Рентген нурлари ёрдамида таҳлил олиб бориш Ренгтген нурлари картинанинг бутун вужудига сингиб кетади ва амалда барча унсур ҳамда бўлакларни намойиш этади. Агар иш матода бажарилган бўлса, рентген матони ромга махкамлаб турган михлар ва подрамникни (ром ости) аниқ кўрсатади. Рентген нурлари қўрғошинли оқ, симобли қизил (киноварь), қўрғошин-қалайли сариқ сингари ношаффоф пигмент (ранг берувчи модда-кукун) ларни ҳам ажратиб кўрсатади. Юз тузилиши асосан қўрғошинли оқ бўёқ ёрдамида шакллантирилишини назарда тутадиган бўлсак, биз рентген ёрдамида рассом иш жараёнида қандай ўзгартиришлар киритганлигини кўришимиз мумкин. Бундан ташқари, рентген анализи асарнинг ҳолатини кўрсатиб, ўрни келганда асарнинг вайрон бўлганлигини ёки зудлик билан таъминланганлигини аниқлашда қатнашиши мумкин. Инфрақизил фотография Бу фотографияда инфрақизил таъсирчан пленка (шаффоф тасма) ва анъанавий камера (суратга олувчи ускуна) ишлатилади. Инфрақизил нурланиш асарнинг юқори қатламига сингиб кўриниб турган устки қатлам остидан ёритади. Бу эса бўёқ остида қаламтасвир бўлиши мумкинлигини кўришда муҳим санлади. Бу услуб рассом тугал композиция яратиш учун ишнинг бир неча вариатини тўғридан тўғри асосга ишлашини тезда тасдиқлайди.

Инфрақизил рефлектография Инфрақизил рефлектография рентгеногафия асосларини давом эттирувчи ҳисобланади. Бироқ бунда рентген плёнкаси ўрнига телевизион камерадаги нурни сезувчи инфрақизил детектор (ИҚ-нурланиш детектори) ишлатилади. Камера бевосита монитор билан уланган, барча тизим бир вақтда ишлайди. Инфрақизил рефлектографиянинг кўлами инфрақизил фотографияга қараганда бирмунча кенг. Жумладан инфрақизил фотосъёмка спектрдаги кўк ва яшил рангларни сингишига имкон бермайди, инфрақизил рефлектографияда эса бундай муаммо бўлмайди. Мазкур услуб музейларда инфрақизил фотография ўрнини эътиборли даражада эгаллайди. Ультрабинафша нурлар ёрдамида таҳлил қилиш Асарларни ультрабинафша нурларда фототасвирга олиш, бўёқ юзасидаги турли материаллар (бу ерда лак, ретуш сингарилар кўзда тутилган)да турли тарзда нурланади. Амалда бу услуб асар ҳолатини билишда ишончли кўрсаткич ҳисобланади. Бу кейинчалик киритилган лак қатлами дастлабки қатламдан ранг тусига кўра фарқланишини англатади. Бу асл бўёқли қатламни ретушли қисм билан қиёслаганда ҳам билинади. Мана нима учун мазкур текшириш услуби таъмирчилар учун бунчалар қадрли ҳисобланади. Дасхат ультрабинафша нурларда текширилганлиги ҳақидаги жумла шубҳа уйғотмайди, шунга кўра, асарни асл деб ҳисоблаш бошловчи инвесторларда таъсурот беришга лаёқатлидир. Экспертлар учун бу далил аниқловчи ҳисобланмайди. Ультрабинафша нурлар фақатгина таъмирланганлик ёки ўхшатиб ишланган бўлган тақдирдагина уни аниқлашга қодирдир. Минералогик (геммологик) экспертиза

Минерологик экспертиза ўзида минераллар, шу жумладан қимматбаҳо тошлар табиатини аниқлаш, уларнинг келиб чиқиш манбалари, уларнинг сунъий ва ясамаларини ишлаб чиқиш техникаси ва таркибини ўрганиш мақсадида ишлаб чиқарилган қатор тупроқшунослик экспертизаларини ифодалайди. Табиий чегараланган ва чегараланмаган қимматбаҳо ва яримқимматбаҳо тошлар, уларнинг ясамалари, қалбақи тошлар, тош буюмлар, тоғ турлари (макро ва микросонли) минералогик (геммологик) экспертиза объекти бўла олади. Геммалогик экспертиза тошлар ёки минералларга ташҳис қўйишга, мазкур тош қимматбаҳоми ёки соҳталаштирилганлиги, табиий, сунъий ёки ясама эканлигини, тошнинг оғирлигини, ҳажмини ва қийматини, ишлов берилмаган тошнинг асл маконини, тошга ишлов бериш шароитини, ишловни амалга оширган шахс маҳоратини, ушбу тош аввал заргарлик буюмлари таркибида бўлганлигини, бирор бир асбоб-ускуна (предмет)да бўлганлигини намоён этишини аниқлаштиришга имкон беради. Геммологик экспертиза доирасидаги ўхшаш вазифаларни ечиш тошларнинг келиб чиқиши умумий манбаи, улар аввал бир бутун бўлганлиги (жумладан бир тўпламдаги) ёки заргарлик буюмларини қисми эканлигини аниқлашга рухсат беради. Минералларни эксперт текшириш усуллари қуйидагиларни қамраб олади: - механик ҳусусиятларини аниқлаш услублари: қаттиқлиги, нозиклиги, бирикувчанлиги; - оптик ҳусусиятларини аниқлаш услублари: шаффофлиги, ранги, плеохроизми; - ёруғлик синиши; нурланиш (совуқ ҳолда нур сочиш); - минералларнинг қаттиқлигини аниқлаш услуби; - микроскопик услуб: минералларнинг ташқи ва ички тузилишини (ёриқлар, ранг тарқалиш ҳусусиятларини) ўрганувчи оптик, ренгент ва электрон микроскоплар ёрдамида;

Минераллар таҳлилининг рентген услублари: - ренгент-тузилишли жумладан, рентгенфазали таҳлил – минераллар таҳлилининг классик услуби бўлиб, минерал кўринишни, тузилиши хилини, таркибининг сифат ва сон қийматини, модданинг заррачаларга бўлиниши ҳақида маълумотни олишга, тузилишнинг нуқсонлилиги ва бошқаларни аниқлашга имкон беради; - ренгтген-спектрли таҳлил – минерал унсурли тузилишни ва улардаги аралашманинг сифат ва сонини аниқлаштиради; - рентгенли-нурланиш; Медиатехника даврида бадиий экспертиза Ижтимоий соҳадаги экспертиза маъно ва белгиланишига кўра табиийилмий соҳадан, биринчи галда, ижтимоий билим ва тажрибанинг бошқачароқ хусусияти билан боғлиқ эканлигида кўра тубдан фарқланади. Жамоат транспортларида ҳеч ким эндовазал жарроҳлик афзалликлари ёки иқтисодда математик моделировка услубини муҳокама қилмайди, бироқ сиёсат, тарих ва санъат ҳақида мунозаралар бориши жуда кенг тарқалган. Албатта, муҳокама умуман ҳеч қандай экспертиза бўлолмайди, лекин муҳокама, аниқроғи, дид муҳокамаси Кант назариясига кўра, танқидий мулоҳазанинг дастлабки шакли бўлиб, малакалилик ёки малакадан ҳоли бўлган муҳитни умумлаштиради. Эксперт шахси ўзида ҳакам ва прокурор ишини мужассамлаштиради. Эксперт хулосасини киритиш шароити қандайдир маълумотлар заҳираси бўлиб, вақт сарфлашни талаб этади (эксперт ўз вақтини кейинчалик мутахассис номи (обрўси) билан алмаштиради). Экспертнинг кўлга киритган тажрибаси божхона назорати вазифасини бажаришга имкон беради ҳамда унга санъат асарларини арт-бозор, бадиий институция, бадиий маданият маконларига кириб боришишига йўл очади.

Бадиий маданиятнинг ўзи санъат бозор муносабатларига кириб борганда ва бу ерда тасвирий санъат пионер бўлган бир шароитда экспертлар институтини юзага келтиради. М.Уолцер буни қуйидагича қайд этади: «Танқидчилар жамият қадр қилган нарсани қадрли қиладилар, биз барчамиз «танқидчилар компаниясимиз». Мазкур компанияда анъанавий равишда бир киши оқилона равишда мантиқий фикрга асосланса, бошқаси спонтан-фикрга асосланади. Бугунки кунда бадиий жамоатчиликда мустақил экспертиза эксперт «қайд қилиш жойи» билан тўғридан-тўғри боғлиқдир. Жой танқидчини, ҳудди, танқидчи жойни шакллантиргандек шакллантиради. Қачонлардир Андрей Битов «сўзда ҳеч ким ҳеч нарсани яшира олмайди: агар у алдаса, сўз уни фош этади, ҳақиқатдан воқиф бўлиб уни гапирса, у сўз унинг олдига келади. Инсон сўзни топмайди, сўз инсонни топади»« деб қайд этган эди. Бугунги кунда бадиийлик чегаралари ювилган, уларнинг сўзлари кимга аталгани номъалум бўлган бир даврда бадиий экспертиза керакми? «Барча сўз айтилди», танқид муаллифлар билан бирга ўтган – сингари муҳокамалар бир томондан риторик образ бўлса, бошқа томондан улар бугунги кун санъати йўналишларини ифодалайди. Эксперт сўзи (малакали таҳлилий танқид) муҳокама репрезентациясининг ягона усули бўлиб, фақат ҳозир у бошқача ошкора маконда, оммавий ахборот васиталари кенгликларида қайд этилмоқда. Ошкора мантиқий фикрга асосланиниш аввал зукколар томонидан вужудга келтирилган, бадиий эксперт эса идрокли сара инсонларнинг бир қисми «XIX асрнинг бош кашфиёти»дан журналистикага кўчирилган (М.Фуко). Медианинг умумийлиги экспертиза жойи борасида идрокли инсонлар вакили сифатида янги ҳаяжон учун негиз яратади. Экспертиза жойини шарҳловчи эгаллайди. Маданий ҳаёт шарҳловчилари, газета ва телевидение шарҳловчилари маданий навигация вазифасини бажарадилар, улар маданият хабарларининг қимматли талқинидан воз кечиб, бадиий жараёндан предметвоқеавий лавҳа берганча кириш қисмини бошлаб беришади.

Кўпинча, айнан, шарҳловчилар бадиий маҳсулотни илдамлашига имкон яратадилар ва бу йўл билан бадиий маҳсулотлар маркетинг стратегиясига кириб оладилар. Бу вақтда экспертиза – муҳим мезон бўлмиш экспертнинг ўзига хос эркинлиги, унинг «жойлашишдан ташқари» ҳолати, Ю.Хабермас «биринчи бўлиб ниманидир муҳимлигини сезишади» деб ифодалаганидек, – имконияти қўлдан чиқарилади. Четдан туриб қараш бу ўйиндан ташқари майдон ҳолати бўлиб, жамоатчилик манфаатига беэътиборликни, шунингдек, жамоатчиликка кўр-кўрона бўйсўнишдан бош тортишни кўрсатади. Бирбирига зид билимларни юзага келтирувчи ОАВ стратегияси билан номувофиқ келадиган экспертнинг роли заковатли одамники сингаридир. ОАВ моддий тизимида жамоатчиликни умумий кутишини ифодалаш тан олинган, шунинг учун экспертнинг электрон мулоҳазаси эшитиладиган бўлиши лозим. Ҳақиқатдан бу таҳлилчиларни рад қилишни, бирмунча юмшоқ кўринишда бу экспертнинг «амалиётчи» бўлганча янги лаёқати шаклланишини билдиради. Шу маънодаки, у гапирган барча нарсалар инсоннинг мавжуд ҳаёти билан боғлиқ бўлиши лозим.

Адабиётлар рўйхати 1. Арсеньева Е.В. Старинные узорные ткани. - М., Искусство. 1999. 2. Борисов И.Б. Обработка дерева. - М., 1999. 3. Базен Ж. История истории искусства: От Вазари до наших дней. - М., 1995 4. БСЭ, «Советская энциклопедия», издание третье, в 30 т., -М., 1969-1978. 5. Вельфлин Г. Истолкование искусства. - М., 1922. 6. Вельфлин Г. Классическое искусство. - СПб., 1997. 7. Вёльфлин Г. Основные понятия истории искусств. - СПб., 1994. 235 с. 8. Виппер Б.Р. Введение в историческое изучение искусства. -М., 2004. 257 с. 9. Власюк В.Б., Каплун А.А. Стили в искусстве. -М., 1998. 10. Гринь А. В. Системные принципы организации объективной реальности. - М.: Изд-во МГУП, 2000. 11. Даниэль С.М. Картина классической эпохи. -Л., 1986. 12. Дворжак М. История искусства как история духа. -СПб., 2000. 13. Дмитриева Н.А. Краткая история искусств. -М., 2000. 578 с.

Похожие

Оркестр билан иш олиб бориш

Мебел буюмларининг экспертиза ва атирбуцияси

Музей предметлари атрибуцияси ва экспертизаси

Тақинчоқларнинг яратилиши ва турлари

Пардоз ва унинг турлари