Пардоз ва унинг турлари - Искусство - Рефераты

Пардоз ва унинг турлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

49.5 KB

Пардоз ва унинг турлари Ҳар қандай бинони безашдан аввал унинг тузилишига мос ганч ўймакорлиги турини танлаш, қўллаш ўз ўзидан муҳим аҳамиятга эга. Кичик хонага майда текис ўймакор ва унга мос бўлган пардоз тури, катта ме ҳ монхоналарга эса, йирик ўйма ва ўзига хос ганч ўймакорлиги қўлланилади. Ганч ўймакорлиги, йирик, ўйма, чуқур ўйма, ясси ўйма, қурма, замини кўзгули ўйма, заминли рангли ўйма, чизма пардоз, панжарасимон ўйма, занжира, ҳ ажмли ўйма турларидан иборат. Бундан ташқари, ганч ўймакорли турлари заминли ва заминсиз ўймакорга бўлинади. Заминли ўйма йирик ўйма биноларнинг фасадлари (ташқи томони)ни ва катта меҳмонхоналарни безатишда қўлланилади. Ўйма рельефнинг чуқурлиги 2- 3 см бўлади. Ўйма замини бутун юзанинг 15-30% ни эгаллайди. Ўйма ганч қора фондда оппоқ, фақат сояси қоп-қора яхлит бўлиб, кўринади. Йирик ўйма намуналари қадимдан ишланган бўлиб, Термиз (IX-X) Самарқанд (Х) ва бошқа шаҳарлардаги ўйма ганч намуналари дадил бўла олади. Ҳозир эса биноларнинг катта хоналари ва баъзи бирларининг ташқи томони яъни фасади ганч ўймакорлиги билан безатилади. Ганчкорликда хажмли - борельфли, ҳайкалсимон, муқаннаслар, кубба, тош ва бошқалар ишлатилади. Булар хажмли ўймалар дейилади. Уларни ўйиб ишлатилади. Энг кўп қўлланиладиган ўйма ясси ўймадир. У интерьерда кўп қўлланилади. Албатта катта бўлмаган хоналарда ўйманинг чуқурлиги 1-1,5 см бўлиб, унда ҳар хил пардоз турлари берилади. Ўйма нақшнинг замини умумий юзанинг 30-60% ни эгаллайди. Унга жойига мослаб пах пардоз, чока пардоз, лўла ёки табақа пардоз берилади. Қирма пардоз Х асрлардан бошлаб ишлатилган. У Бухоро ва Самарқанд шаҳарларида XVI асрда жуда кўп ва кенг қўлланилган. Уни айниқса Бухоро усталари яхши билганлар. Қирма биноларнинг интерьер ва экстерьерда ҳам кенг қўлланилган. Қирма- ўйилган жойларни рангли ганч қоришмаси билан тўлдиришдир. Қирма икки турга бўлинади, биринчиси текис юзали қирма, иккинчиси рельефли

қирма. Текис юзали қирма - худди деворга график усулида бажарилган нақшга ўхшаб кўринади. Бу қирма замин маълумли чуқурликда чака қилиб чиқилиб, гуллар оралиғи қайтади ранг аралашмали ганч билан тўлдирилади. Унинг юзасини шу тургандан (туя бўйин) ва анадавада қириб чиқилади. Бунда рангли текис юзли гуллар ҳосил бўлади, буни текис юзали қирма дейилади. Рельефли қурмада эса юқоридан текис юзали қирмани давом эттириб, гул ва новдаларга ўйиб, чока пардоз берилади. Қирмани ҳам ўзига хос хислатлари бўлиб, у кўп рангни хохламайди. Ўйма заминини кўзгу ташкил этган ганч ўймакорлигининг ойнавандлик турини ХIX асрда Бухоролик Уста Ширин Муродов яратган. У биринчи бўлиб Бухоро хони Аҳадхоннинг “Ситораи Мохи-Хосса (ёзги саройдаги “оқ уй” ханаи сафед)ни безатди (1913-1914 йилларда) қўлланилган. У ердаги заминли бўлган кўз ўйма ганч ажойиб нафис кўринишига эга. Ўймакорликнинг бу тури ўймаорликнинг бошқа турларидан оз меҳнат қилиб юқори самарадорликка эришиш билан ажралиб туради. Ганч ймакорлигида ўймани янада бадиий ва кўркам бўлиши учун ўйма замини рангли бўлади. Ўйма заминига ранг беришнинг икки йўли бор. 1. Ганч сувоқ устидан 2мм дан 5 мм гача қалинликда рангли ганч билан тезда сувалади. Кейин устидан гул ўйилади. (оқ ганч чиққунча). Сўнгра уни шундоқ қолдирилади ёки пардоз турлари берилади. Рангли ганч тайёрлашда қуруқ бўёқлар (пигментлар)дан фойдаланилади. 2. Рельеф ўйилгандан сўнг елим бўёқ ёки мой билан замини мўйқаламда бўяб чиқилади. Ўймани рангли бўёқларда бўяш, айниқса XIX асрда жуда кенг таралган. Чизма пардоз ганч ймакорлигининг турларидан бири, ганч юзасига туширилган нақш нусхасининг устидан тирнаб чизиб чиқишдир. Чизма пардоз, айниқса ёруғ холатларда қўлланилади. У кўпинча, хошия ишларида кўп фойдаланиб тирналган жойининг чуқурлиги 2-3 мм атрофида бўлади.

Панжарасимон ўйма бинолардаги токча ва тунукаларни пардозлашда қўлланилади. Бу ўйма ўйманинг бошқа турларидан фарқ қилиб ўйилаётган ганч тахтанинг иккинчи томонидан тешиб, уйибузига хос пардоз тури берилади. Панжарасимон ўйма қадимдан қўлланилиб келинаётган бўлиб, Варахиа (ХIII аср) биноларида Шохи Зинда композицияда (XIX аср), Мир Араб, Абдуллохон (XVI аср) мадрасаларида унинг ажойиб намуналарини кўриш мумкин. Панжарасимон ўйма орнаментининг тузилиши ўсимликсимон, геометрик ва нишон тарзида бўлади. Ҳозир замонавий бинолар, Муқимий номли театр, халқ амалий санъати музейи, Мовий гумбаз кафеси, метро станциялари ва бошқа жойларда панжарасимон ганч ўймакорлигини кўриш мумкин. Ганч ўймакорлигида асосий нақш билан хошия нақшни боғлаб турадиган нақш бу занжирадир. Занжира намоён, токча эшик, дераза тахмонлари, изора (панел) ва бошқа жойларнинг четига ишлатилади. У рамка вазифасини ўтайди. Занжиранинг эни 2-8 см бўлади. унинг нақши геометрик ва ўсимликсимон бўлиб геометрик занжира кўпроқ қўлланилади. Занжира содда бўлишига қарамай шаклларини ўйганда соя холида ўзига жалб этади. Занжиранинг ғиштин занжира, аразлаган занжира, чашми булбул, қўш занжира ва бошқа турлари бор. Чуқур ўйма биноларнинг ташқи томонини, катта хоналарини безашда қўлланилади. Ўймасининг чуқурлиги 2-3 см бўлади. Ўйилганда заминга қараб 45 0 -60 0 қияликда ўйилади. Уларни чуқур ёки унча чуқур олмаслик ўйманинг хажмига боғлиқ. Бундай чуқур ўйилмаларга бўёқ бериш талаб этилмайди. Баъзи вақтларда умумий қолипга битта ранг берилиши мумкин. Чуқурлик қанча паст бўлса, нақш шунча контраст кўринади. Агар ёруғлик ўйилаётганда юза тик тушса унда нақш ярим сояли майинроқ кўринади. Чуқур ўйма “ёруғ-соя уйнига” бой ва яхши кўринади. Халқ амалий санъати турлари заргарлик, ганч ўймакорлиги, мискарлик, кулолчилик, ёғоч ўймакорлиги кабиларда буюмга охирги ишлов бериш, жилолаш, пардоз беришдан иборат. Ганч ўймакорлигида, умуман 6 та пардоз

тури бор. Улар қирма пардоз, чизма пардоз, пах (ёйма) пардоз, чока (ёрма) пардоз, лўла пардоз ва табақа пардозларидир. Шундан тўрт хили (пах пардоз, чока пардоз, ва табақа пардозлар) рельфига пардоз беришда ишлатилади. Улардан пах, чока ва лўла пардоз оддий пардозга, табақа пардоз эса мураккаб пардозга киради. ( 76, 77, 78, 79 – расмлар). Табақа пардоз - табақа арабча қатлам, даража деган маънони англатади. У XIX асрда Бухоро усталари томонидан яратилган бўлиб, ўйилаётган барг, гулни икки ёки уч қатлам қилиб ўйишдан иборат пардоз техникаси. Табақа пардоз европача пардозга ўхшаб кетади. Табақа пардоз пардоз турларининг ичида энг мураккаби бўлиб устадан юксак маҳоратни талаб этади. Бу техникани яхши ўзлаштирган бухоролик усталар нақш ўймаларининг унча чуқур бўлмаганлигига қарамай, улардан орнаментнинг хажмини катталаштириб кўрсатувчи ажойиб жимжимадорликни талаб қиладилар. Бухоролик Уста Ширин Муродов бу пардозни жуда кўп қўллаган. Чока пардоз - (ёрма пардоз) нақш бандининг қиялигини ўртага олиб узунасига ўйилган пардоз тури. Уни Фарғона водийсининг усталари кўп қўллайдилар. Баланд бўлмаган уйларда кўп қўлланилади. Унда нур ва соя яхши кўринади. Пах пардоз - ганч ўймакорлигида ўйма нақш рельефини бир томонга қиялаб кесиладиган оддий пардоз тури. Бу пардоз ёйма пардоз деб ҳам юритилади. Усталар пах пардози “занжирани” ўйиш натижасида юзага келган дейдилар. Лўла пардоз, чока пардоз, табақа пардозларга қараганда пах пардозни ўйиш анча онсон. Пах пардоз берилган ўймадаги нур ва соя юмшаб майин кўринишига эга бўлади. Пардознинг бу хил тури кўпроқ шифти билан меҳмонхоналар ва уйларда қўлланилади. Ҳозирда турар жой ва жамоат биноларини ганч ўймакорлиги билан безашда бу хилдаги пардозлардан кенг фойдаланиб келинмоқда. Лўла пардоз - ўйма рельфига ярим юмалоқ шаклида ишлов берилган оддий пардоз ганч, ёғоч, тош ўймакорлиги ва бошқа ўймакорликларда қўлланилади. Бу пардоз XIX асрдан бошлаб қўлланиб, чока (ёрма), пах (ёйма) ва

табақа пардозлар ичида энг ёши ҳисобланади. Лўла пардоз техникаси кундалдан кескин фарқ қилади. Лўла пардоз техникасида ўйма фонини чуқурлаштириш ва рельефни кесиб олиб ташлаш билан нақш ҳосил қилинса, кундалда эса фоннинг устига буртма ҳосил қилинади.

Похожие

Тақинчоқларнинг яратилиши ва турлари

Маданий бойликларнинг типлари ва турлари

Музейларнинг янги турлари ва ихтисосликлари

Санъатнинг турлари

Композиция турлари