Тасвирий санъат таълимида кўргазмалилик принципи ва принциплари - Искусство - Рефераты

Тасвирий санъат таълимида кўргазмалилик принципи ва принциплари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

110 KB

Тасвирий санъат таълимида кўргазмалилик принц и пи ва принциплари Режа: 1. Тасвирий санъат таълимида кўргазмалилик принц и пи 2. Илмийлик принц и плари. 3. Таълим онглилик ва активлик принцплари. 4. Фаоллик, мустақиллик принципи. 5. Таълимнинг систематик ва кетма-кетлик принципи

Асосан ўқувчи ёшлар кўргазмалилик принц и пларида восита ёрдамида аниқ тушунчаларга эга бўл и б борадилар. Предметга қараб, уни тузилиши х ислатларини аниқ кўрадилар. Натурага қараб расм ишлашнинг ўзи ҳам кўргазмалиликдир. Натурадан расм ишлаш давомида шаклни кузатишда ҳис- туйғулар, фарқлашлар юзага келади. Ана шунинг учун ҳам ўқув жараёнида натурадан фойдаланилади. Педагогиканинг вазифаси ўқувчи, ёшларга диққат-эътиборни бир жойга жамлашни ўрганиш, ишга мустаққил равишда ёндоштшга ўргатиш. Шунинг учун педагог ҳар бир натура постановкасини жиддий равишда ўйлаб кўриши керак. Натурани кузатишда кўрсатмалиликлардан ҳам фойдаланиб борилади. Бунда картон ва бошқа материаллардан фойдаланилади. Кўргазма ҳам методик томондан ўқувчи, ёшларга тушунарли бўлиши керак. Масалан, талабаларга геометрик жисмларни ишлаётганиларида унинг конструктив тузлишига, схемаларни кўрсатиш ва уни чизиш, кўргазмалардан фойдаланиш жуда ўринлидир. Бу ҳолда ўқувчи, ёшлар тез фикрлаб натурани чизиш йўлларини ўрганиб оладилар. Таълим системасида кўргазмалилик принцпи жуда муҳим аҳамиятга эга. Педагогика классиклари таълимнинг кўргазмали бўлишига оид қимматли фикрлар берганлар. Буюк педагог Ян Амас Коменский, Пестолицци, айниқса улуғ рус педагоги К.Д.Ушинскийнинг таълимини кўргазмали бўлиши ҳақида айтганлари муҳим аҳамиятга эга ва у ҳозирги кунда ҳам ўз қимматини йўқатмаган. Ҳозирги педагогика тарихий педагогик назарияларига танқидий ёндошиб тажрибалар ва ютуқларга асосланган ҳолда кўргазмалиликнинг илмий асосларини ишлаб чиқади ва уни амалда қўлланишнинг йўл- йўриқларини белгилаб берди. Таълимнинг кўргазмалилик принцпини бошқа дидактик принц и плардан ажратган ҳолда талқин қилиб бўлмайди. У дидактиканинг бошқа принцплари, айниқса таълимда онглилик ва активлик, мустаҳкам ва пухта ўзлаштириш каби принц и плар билан мустаҳкам боғлиқдир.

Талимнинг кўрсатмалилик принцпи ўқув материалини конкрет образлар орқали бевосита ўқувчиларнинг идрок қилишларини таъминлашга қаратилган принц и п бўлиши билан х арактерланади. "Бу /кўргазмалийлик/ шундай таълимки,- у мавҳум тасаввур ва сўзларга эмас, балки болалар бевосита идрок қилган конкрет образларга асосланади. Бу образларни болалар ўқитувчиларининг ра ҳ барлиги остида ўтиш процессининг ўзида билиб олишганми, илгари мустақил кузатиш натижасида билиб олганми, бари бир" ! Кўргазмалилик принц и пи ўқувчиларни ишонарли билимлар билан қуролллаш идрок эта билиш манбаи бўлган буюмларнинг ўзига мурожот этишдан иборатдир. Натурага қараб расм чизишнинг ўзи кўргазмали ўқитиш методидир. Натурага қараб расм чизиш процесси буюмни кўра билиш, хис қилиш, кузатишдан бошланади. Кўргазмалилик натурани кузатиш ва уни анализини тўғри талқин қилиниши билан бевосита боғлиқдир. Бу буюмни ва ходисаларни яхши тушунишда таъсир қилади, шу билан бирга, тасвирни қоғоз сат ҳ ида тўғри ифодалашдаги сифатини ҳам яхшилайди. Физика ва геометрия ўқитувчиси тажриба билан ўз фанини тушунтиршга тиришганидек тасвирий санъат ўқитувчиси ҳам худди шундай моделларининг формасини кўрсатиш керак. Кўрсатмалиликнинг ҳамма хиллари ўқувчига форманинг структурасини нимадан иборатлигини тўғри кўришга, тушунишга ёрдам беради. Мактаб таълимида ўқувчиларининг ўқувчи материалларини факт, нарса, ходиса ва воқеаларнинг конкрет образини идрок қилиш, сезиш орқали рўй беради. Айни бир вақтда кўргазмали материаллар сезиш объекти бўлиб хизмат қилади. Бинобарин, кўрсатмалилик орқали идрок қилиш мураккаб психик процессдир. У /кўриш, эшитиш, ҳид билиш, таъм-маза билиш, мустақил ҳаракат ва бошқалар/ сезги органларининг алоҳида-алоҳида ва бир йўла бир

объектив устида бир неча сезги органларини сафарбар қилишни талаб қилади. Кузатилаётган объектнинг характери ёки ўқув материалининг хусусиятига қараб идрок қилиш турлича бўлиши мумкин: ҳаётдаги нарса, ходиса ва воқеаларни ёки ўқув материаллаирини тўғридан тўғри кузатиш орқали бевосита идрок қилиш, илгаридан сезилган ва идрок қилинган нарсалар ва ўқув материалларининг образларини қайтадан эсга тушуриш, тасаввур қилиш. Нарса, ходиса ва воқеалар ёки ўқув материалларининг тасвири ифодаланган кўргазма материалларини намойиш қилиш йўли билан идрок қилиш. Таълимда қўлланилаётган кўргазма қуроллар ўқувчиларнинг қанчалик яққол ва конкрет образли идрок этишни таъминласа ва кузатилаётган объектга мумкин қадар кўпроқ сезги органлари сафарбар қилинса, ўқув материаллари шунчалик тез, қулай ва осон ўзлаштирилади. Бу эса ўқув материалларини пухта ўзлаштиришни таъминлайди. Кўргазма материаллар орқали ўқувчилар объектив борлиқдаги нарса, ходисалар ва воқеалар билан, уларнинг хусусияти, белгилари ва бир-бири билан боғланиш воситалари билан танишадилар. Мавхумий ходисаларнинг конкрет образлар орқали идрок қилиш натижасида ўқувчиларнинг мантиқий фикр қилиш фаолиятлари ривожланади. Айниқса, бирор ўқув материали хусусиятларини мустақил фикр юритиш / таққослаш, анализ қилиш, умумлаштириш, хулоса чиқариш / орқали аниқлаб, тушуниб, ўзлаштиришларига қаратилгн схема, таблица, диаграмма каби материаллар устида ишлаш муҳимдир. Кўргазмалиликни юқоридагича ташкил қилиш ўқув материалини онгли, мустақил ва активлик билан ўзлаштиришни таъминлайди. Кўргазмалиликнинг самарали натижалар бериши учун унинг бошқа томонлари хам назарда тутилиш лозим. Биринчидан, ишлатиладиган кўргазмали қуроллар ҳар бир синф ўқувчиларининг савияси, ёш ва умумий ҳарактер хусусиятларига мос келадиган бўлиши лозим.

Иккинчидан, фойдаланиладиган кўргазма қуроллар ўтилаётган дарс темасининг ҳарактер хусусиятларига мос келадиган теманинг мазмунини очиб беришга ёрдам берадиган бўлиши керак. Дарсларда кўрсатма материалдан ортиқча фойдаланиш тавсия этилмайди. Кўргазмали қуроллар кўпайиб кетган пайтда таассуротларининг кўпайиши, фикрда қайта ишлашни қийинлаштиради, ҳамда ўқувчилар билимларининг сифатига путур етказади. Инсон билиш фаолиятида хиссий образ қандай роль ўйнашини атрофлича тушунишга, аниқ фикрлашдан абстракт фикрлашга, хиссий образга ўтишини англашга имкон беради. Ўқувчиларнинг ривожланишидаги аниқ образли билан мустақил жараён ҳам, абстракт фикрларининг шаклланиш воситаси ҳам бўлиши мумкин. Таълимнинг кўргазмалилиги термини боланинг ривожланишидаги хиссий билиш бойлиги ва унинг аҳамиятини ифодалай олмайди. Кўрсатмали ўқув қуроллари ўқувчининг хиссий билишини ташкил килиш томонларидан биридир. Улар ўқувчининг билиш фаолитиядаги хиссий ва ақлий билишнинг ўзаро мураккаб диалектик зиддиятли боғланиш моменти, холос. Шахсни гармоник равишда ривожлантириш, ўқувчиларининг ақлини ўстиришнинг мураккаб вазифалари ўқитувчидан боланинг хиссий билишини мохирона йўлга қуйишни талаб қилади. Ўқитиш процессидаги билиш фаолиятини шу асосида бошқариш ўқувчиларнинг ақлини ўстириш учун имкониятлар яратади. Кўргазмалилик принцепи ўқитиш мақсадларига мос бўлиб, материалининг мазмуни билан белгиланади. Бу материални ўрганиш эса ўқувчиларни чинакам илмий ва ҳаётий муҳим билимлар билан қуроллантиришга ундайди. Кўрсатмалик бу билимларни яхшироқ ўзлаштириб олишга ҳамда уларнинг ҳаёт билан, меҳнат практикаси билан боғланишига ёрдам беради. Машғулотларда турли хил кўргазмали қуролларни қўллаш ўқувчиларнинг фикрлаш фаолиятини активлаштиради, уларнинг диққатини сафарбар этади. Шунинг учун кўргазмалилик

воситалари ўқитишнинг ҳамма босқичларида ўқувчиларининг янги материалини идрок қилишларида, билимларни мустаҳкамлашда, текшириш ҳамда амалий фаолиятда ва ишда қўлланишда, меҳнат кўникмалари ва малакаларини ҳосил қилишда татбиқ этилади. Таълим процессида кўргазмалиликдан фойдаланишда бир қатор методик талабаларга риоя қилиш керак. Биринчидан, кўргазмали қуролларнинг у ёки бу хилини танлаш дарснинг мақсадини ҳисобга олган ҳолда амалга оширилиши керак. Иккинчидан, кўргазмали қуроллар билан ишлаганда ўқитувчи ўқувчиларнинг бу қуролларини идрок этишга рахбарлик қилишлари, уларнинг диққат эътборини ўрганилаётган буюмнинг асосий ва муҳим томонларига қаратишлари, ўқувчиларнинг мумкин қадар кўпроқ актив ва мустақил равишда ишлашлари учун шароит яратишлари керак. Учинчидан, дарсни кўрсатмали қуроллар билан тўлдириб юбормаслик, улардан таълим мақсадларига эришиш учун зарур бўлган миқдорда фойдаланиш лозим. Агар дарсда бир неча кўргазмали қуролни кўрсатишга тўғри келса, уларнинг ҳаммасини бирданига эмас, балки эҳтиёжга қараб кўрсатиш керак. Кўргазмалилик принцпидан яна бири, у ҳам бўлса ўқитувчини чизган расмлари. Биринчидан, ўқитувчи ўзи чизиб кўрсатган расмларида керакли бўлган расм техника ўқув материалларидан қандай фойдаланиш кераклигини ҳақида тушунтиради. Бу борада ўқитувчининг синф доскада бўр /мел/ билан чизган расмлари алоҳида ўрин эгаллайди. Синф доскасида расм чизишни ўзига хос хусусияти бўлиб буни тушунтираётган материални тез ва содда қилиб 2-3 минут ичида схематик равишда чизиб кўрсатиш мақсадга мувофиқ. Айрим ўқитувчилар синф доскасида чизаёган расмларга 10-15 минут сарфлашади, шу билан бирга улар ўқувчиларни вақтларини оладилар. Иккинчидан,ўқитувчи ўқувчиларнинг расм дафтарларини четига чизиб кўрсатиши. Бунда биз ўқувчиларни ишга назар ташлаб кўпчиликни фикрини

чалғитмасдан айрим ўқувчиларни ишини кўриб чиқамиз ва тузатиш киритамиз. Сим ва бошқа нарсалардан ишланган каркасли моделлар конструктив жиҳатдан ишланган ва бўялган қоғозли кўрсатмалар; Ёруғ ва соя, переспектива қоидаларини асослаб ишланган махсус кўргазмалар; Турли шаклларнинг қонунлаштирилган схематик тасвирлари; Методик жиҳатдан ишланган кетма-кетлик тартиби; Тасвиририй санъат намоёндаларининг расм ва репродукциялари; Ўқитувчининг кўрсатмаси, қоғоз ва синф тахтаси кабилар. Буларнинг ҳаммаси ўқувчи, ёшларга натурани кўриш ва уни чизиш йўлларини ўрганишга яқиндан ёрдам беради. Я.А.Коменский – "кўргазмалилик принцпи – дидактиканинг олтин қоидаси", - деб бежиз айтмаган. Чунки кўрсатмали қурол ўз холича қолиб кетмаслиги уни сўз билан исботлашни такоза этади. Тасвирий санъат предметларидан қўлланиладиган кўргазмали қуролларни қуйидагича группаларига ажратиши ва уларнинг таълим тарбиядаги мақсадларига тўхталсак: а) / Натурага қараб расм ишлаш дарсларга боғлик бўлган кўргазмалар /ясси предметлар, дафтар, китоб, байроқчалар/ ҳажмга эга бўлган предметлар, мева ва сабзавот маҳсулоти, геометрик жисмлар, мактаб ва ўқув қуроллари, уй ва рўхғор буюмлари, одам,қуш ва ҳайвон турлари ва бошқалар; б ) нарса, предметларни конструктив курилишлари жиҳатдан ҳамда переспектив ва ранг қоидалари асосида ишланган кўргазмали қуроллар; в ) таблица ва схемалар. Переспектива қоида ва қонунларини тушунтириш учун ишланган поезд йўли, катта кўчалар, метро ичи ва бошқаларга қараб, методик томондан ишланган чизиқли ёки рангли кўргазмлар;

г ) картина репродукциялари. Ўқувчи ҳайкалтарошлик; графика, рангли тасвирланган асарларни яратган таниқли рассомлар ҳақида маълумотлардан фойдаланиш зарур. д) педагогнинг чизма расмлари. Синф тахтасида ўқитувчи томонидан қўйилган натура предметларни композиция переспектива томонидан синф тахтаси ёки варақда хомаки расмларни чизиб кўрсатиш мумкин. Бундан ташқари турли рангли қоғозларга чизиб кўрсатиш мумкин. Шунинг учун ўқувчилар натурадан кўра билишлари, натура деталларини тахлил эта билиб, натурани образли қонун қоидалар асосида ишлай билишлари, бўяшда умумийдан деталлаштиришга ва яна умумийга ўтиш кабиларни талабалар амалда қўллай билишлари мақсадг мувофиқ қилиб қўяди. Этапли кўрсатмалар қалам ва аквареллардан икки предметдан ташкил топган кетма-кетлилик, кўрсатма одатда 4 этапдан ташкил топиши мумкин. I этапда натюмортни композицион тузилиши, натюрморт предметларини устки ўнг ва чап четки қирраларини аниқлаб қоғоз сатхига умумий жойлашиши белгиланади. Замонавий ҳамда жаҳон андозаларига мос мутахассислар тайёрлаб ўқитиш фаолияти. II этапда натура предметларини бир-бирларига бўлган нисбатлари аниқлаб олинади. III этапда натура предметларини переспективада қисқаришлари ҳамда уларни конструктив қурилиши, ҳар бир предметнинг ҳарактерларини маконда кўрсатади. IV этапда ишнинг тамомлаш жараёни кўрсатилиб сўнги этапларда эса натурани ранглар бўйича ишланганлиги ва бошқалар кўрсатилади. Турли геометрик жисмлар конус, цилиндр ҳамда тўғри бурчакли шакллардан ташкил топган предметларда ёруғ-сояларни белгилаш бўйича ишланган ҳолда ўқитувчининг кўргазмали қуроллар катта аҳамиятга эга. Одам, қуш ва ҳайвон каби бошқа мураккаб нарсаларнинг конструктив қурилишлари бўйича ишланган таблицаларни ўқувчиларга кўрсатиши зарур ҳисобланади.

Турли туман ишланган кўргазмали қуролларни ок ватман қоғозда бажарилиши планшетларга қўйиб уни ўқувчиларга кўрсатишда яхши натижаларга эришилганлиги ўқитувчиларни иш тажрибалардан кўриниб турибди. Тасвирий санъат таълимини ўқитишда дарс самарадорлигини янада ошириш, омилларидан бири техника воситаларидан фойдаланишдир. Булар ўз навбатида талабаларни билим даражаси ўсишида катта аҳамиятга эгадир. Илмийлик принц и плари. Ўқувчиларнинг дунёқарашларининг таркиб топтириш ва уларни амалий фаолиятга тайёрлашда илмийлик принц и пи асос ҳисобланади. Бунинг асосий негизи объектив қонуниятдан иборат бўлиб фан асосларини чуқур ўзлаштирмай туриб, ўқувчиларда дунёқарашни вужудга келтира олмайди. Илмийлик принц и пи мактаб таълими мундарижасига фан томонидан аниқ берилган ўқув материали киритилишини /бу талаб мактаб программаларини ва дарсликлари тузиш вақтида шунингдек ўқитувчи ҳар бир дарс учун материал танлаётганда ҳисобга олинади/ ҳамда ўқувчиларнинг ёши учун муносиб бўлган илмий тушунчалар ва терминлар билан қуроллантиришни тақоза қилади. Программаларда ва дарсликларда терминологияни эгаллашдаги тартиб ва изчилик белгиланади. Бу тартибга қатъий риоя қилиш ҳамда ўқув жараёнида қабул қилинган терминларнигина жорий этиш муҳимдир. Илмий назариялар билан таништириш талаби кўпроқ даражада ўрта ва юқори синфларга таалуқлидир, аммо бошланғич мактабда ҳам ўқитувчи дарслар мундарижасига илмий билимлар жорий этиб, бу ишга муайян хисса қўшади. Ўқувчиларга рус тили грамматикаси, тасвирий санъат, табиатшуносликдан баъзи илмий тушунчалар берилади.

Илмийлик принц и пи бошланғич мактаб ўқувчисидан мактаб ў қ увчиларнинг оғзаки ва ёзма нутқига алоҳида эътибор беришини талаб қилади. Ўқитувчи болаларнинг айрим масалаларини илмий асосида тушунишда ҳеч қандай четга чиқишларига йўл қўя олмайди, ҳамда илмий тушунчалар ва терминларни тўғри ишлата билишга ўргатади. Ўз предметини яхшилаб ўрганган, болаларнинг психологиясини таълим ва тарбия назариясини биладиган ўқитувчигина ўқитишнинг дастлабки йиллариданоқ ўқувчиларни илмий билимлар дунёсига олиб кира олади, уларда билимларни, фанни эгаллашга зўр интилиш уйғота олади. Тасвирий санъат ўқитувчисининг вазифаси, ўқувчиларга текисликда предметларни тасвирлаш қонунларини ва теварак-атрофда тутган ўрнихакида тушунча бериш, ўқувчилар асосий принцплар бўйича фикрлашлари, реалистик санъатга объектив қарашлари ва нарса ва ҳодисаларга хақоний тасвирлашларига ёрдам беришлари керак. Тасвирий санъат таълимининг ўқитилишида ўқитувчи турли шакллари тузилишини конструктив жиҳатдан унинг табиатдаги гўзаллигини очиб бериб ўқувчиларнинг эстетик дидларини ривожлантириш лозим. Расм таълимининг илмийлик принцплари асосида переспектива, ёруғ соялар ва уларнинг қонунлари, анатомия ва бошқалар ётади. Масалан: расм таълимида перспектива қонунлари қурилишларини ўқувчиларга тушунтириб ва уларнинг переспектива ха+ида аниқ тушунчага эга бўлиб, уни амалда қўллай олишга эришмоқ керак. Предметларни конструктив қурилишини ўқувчиларга албатта тахлил этиб бериш лозим. Расм индивидуал бўлиши мумкин, у ҳолда ҳам ҳамма ўқувчиларни ишлари текисликда переспектив қонунлар асосида қурилиш лозим. Шундай қилиб, бадиий жараёнда ҳам илмийлик принцеплари зарурдир. Ўқитиш жараёнида мактаб ўқувчилари реал ҳаётни тўлароқ акс эттирадиган, фан томонидан аниқ белгиланган билимлар системасини яхши ўзлаштиришлари лозим б++лади.

Педагогнинг масаласи қонунларини, яъни уларни текисликда шундай ифодалаш лозимки, ўқувчилар чизаётиб реалистик санъат методлари ҳақида фикр юритишга одатланиши шарт. Расм чизишнинг асослари переспектива, рангшунослик, соялар назарияси каби фанлар мўжассамланган. Переспектив расм чизишга ўргата туриб, болалар диққатини перспектива қоидаларига риоя қилишга жалб этамиз. +++увчилар бу дарсларда буюмнинг конструктив формасини аниқ тўғри чиқаришга одатланадилар. Расм чизишнинг техникаси ҳар хил бўлиши мумкин, лекин тузиш қоида ва қонунлари ўзгармайди. Санъатда материалистик ва идеалистик нуқтаи назар қандай акс этиши ҳақида алоҳида тўхтаб ўтишимиз керак. Реалистик санъат бу ҳақиқатдаги бор нрсани реал ижодий ифодалашдир. Рассомнинг табиатдага бўлган муносабатнинг баҳосидир. Формалистик санъат-рассом турли ходисаларни юзаки ифодалашдир. Формалистик рассомнинг асарида реализмдан йироқ субъектив ҳаёт муҳимдир. Реал ҳақиқат рассом реалистикасининг дастлабки моментидир. Реалистик санъат объектив дунёни биринчи ўринда кўрди, шу билан бирга материя бирламчилигини ва онгнинг иккиламчилигини кўрсатди. Натурага қараб расм чиза туриб, биз фақат буюмни текширибгина қолмай, унинг ички структурасини ҳам билишга қизиқамиз. Буюмнинг ташқи кўриниши унинг ички тузилишидан аниқланади. Масалан, скелет кўзга кўринмайди, лекин ташқи формани тўғри чизишимиз учун жуда муҳимдир, шундай қилиб, чиза туриб одам дунёни ўрганади, уни анализ қилади. Реал ҳақиқатни идрок этиш жараёнида илм ва санъатнинг асосидир. Расм чизишни ўқитишнинг илмийлик принцпи реалистик санъат методларини эгаллашдагина эмас, кузатиш ва қизиқувчанликни ривожлантиришда ҳам аҳамияти катта.

Ташқи муҳит билан танишишда унинг қонунларини ўргана билишда ўқувчиларни актив бўлишга ўргатади. Ҳар бир педагогга маълумки, болаларни ўйламай натурадан кўчирма қилишдан сақлш қийин. Ўйламай чизишдан сақлай олиш усулларидан бири: тадқиқот қилиш ҳарактерига эга бўлган масалани ўртага қўйишдир. Академик лицей, касб-ҳунар коллежи ишларида илғор ўқитувчи бўлиш учун ҳозирги замон дидактикасини эгаллаши ва уни ижодий равишда амалда қўллай билиши мақсадга мувофиқдир. Чунки таълим ва тарбиянинг моҳиятини қуйидаги дидактик системадаги принцплар очиб беради. Таълим- тарбияда ўқувчи ёшларга таълим-тарбия беришда мутахассисликнинг мақсадга интилиш, ёш авлодни мустақиллик таълимотлари кўрсатмалари асосида ҳар томонлама маълумотли ўзлигини англашлик, хиссиётларини ўзида мужассамлаштирган кишилар қилиб тарбиялаш. Шунинг учун аввало, тарбия ишларида ўзликни англаш ғоявийликда алоҳида эътибор бериб келинмоқда. Ўқувчилар ёшларга тасвирий санъат бўйича таъсир кучидан фойдаланишда, тасвирий санъат ўқитувчиси кенг имкониятга эга. Биз ўқувчи ёшларга тасвирий санъатни тарғибот этишимизда унинг мақсад ва вазифаларидаги катта аҳамиятга эга бўлган санъатнинг реалистик принцпри асосида яратилишини очиб беришимиз керак. Санъат асарлари ўқ увчиларга хаяжонли таъсир кўрсатиб, инсон сезгисини ўстиради фикрини шакллантиради. Ана шундай хислатларга кўра тасвирий санъат ўқитувчиси тарбиявий мақсадларни кўзлаб, ундан унумли фойдаланиш мақсадга мувофиқдир. Ҳаммамизга маълумки, фаолиятимизда илмийлик принцепи энг муҳим ўринлардан бири ҳисобланади. Чунки ўқувчи, ёшларга бериладиган барча билимлар илмий асосланган бўлиб, у амалиёт билан чамбарчас боғланган хулосадан иборатдир. Тасвирий санъат ўқитувчисининг вазифаси ўқувчи, ёшларга текисликда нарсаларни бўёқ билан тасвирлаш қонунларини ва уларни теварак-атрофдаги тутган ўринини ўқувчи ёшларга уларни реал тасвирлай олишларига ёрдам

бериши керак. Ўқитувчи ўқувчи, ёшлар олдида кетма-кетлик топшириқлар системасини қўйиб, расм таълимининг асосий тузилиш қонунларини тавсия этмоғи лозим. Тасвирий санъат дарсларини ўқитишда рассом-ўқитувчи, турли шаклларни тузилиши конструктив жиҳатдан табиатнинг гўзаллигини очиб бериб, ўқувчиларда эстетик дидларини ривожлантириши керак. Таълим онглилик ва активлик принцплари. Педагогика фанида активлик ва онглилик асосий педагогиканинг принципларидан ҳисобланади. Онглилик активлилик ва мустақил ишлаш ҳамиша ўқув материалини яхши эгаллашга олиб келади. Бундан ташқари онглилик ва активлилик ўқувчилар олган билимларни чуққурроқ ўрганишда зарур бўлади, ишга қизиқиш уйғотади, ижодий ишлашга чорлайди. Бу принцип ўқитишни шундай ташкил этишни назарда тутадики, бунда ўқувчилар билимларни ҳамда уларни амалда қўллаш методларини онгли ва актив эгаллаб олишсин ижодий ташаббускорлик кенг дунё қараш таркиб топадиган бўлсин. Фақат шундай ўкитиш ёш авлодни ижодий меҳнатга лаёқатли жамият қурилишига актив иштирок этувчи шахсни таёрлаш имконини беради. Ўқитишдаги онглилик принцпи ўқувчиларнинг ўқув ишларини конкрет мақсадларини аниқ тушуниши, ўрганилаётган ходиса жараёнларни ва улар ўртасидаги боғланишларни тушунган ҳолда ўзлаштириб олишини, олинган билимларни амалий фаолиятда қўллай билишини тақазо етади. Ўқитишдаги онглилик ўқувчилрнинг ўқишга маъсулиятини сезган ҳолда муносабатда бўлишини, ўқувчининг топшириқларини ўз вақтида аниқ, мустақил ва ижодий равишда бажаришга ҳаракат қилишга ҳам йўллайди. Ўқувчиларнинг активлиги уларни назарий материални эгаллаб олишида ва тасвирий санъат хоналарида ҳамда табиатни кузатиш натижасида бажарган вазифаларида намоён бўлади. Активлик ўқувчиларнинг ўқув ва

меҳнат фаолиятидаги мустақиллигини ривожлантириш билан мустаҳкам боғланган. Онглили ва активлик принцепини амалга оширишда ўқувчилар ўрганишга киришган фан ёки унинг билимининг мақсади ҳамда вазифаларини уларга очиб беришдан, касбий тайёргарлик учун унинг амалий аҳамиятини кўрсатишдан бошланади. Таълимнинг самарадорлиги ўқитувчининг ўз амалий ишида болаларни тасвирий санъат дарсларида изчил ва мунтазам қизиқтириб бориш усулларига жуда хам боғлиқдир. Билимга қаратилган жараёнлар етарли даражада активлашган ва рухий ҳолат актив бўлган вақтдагина ўқув материалини ўзлаштириш мумкин. Рухий воқеликнинг ойнавий акси, эмас, балки актив ифодасидир. Рухнинг фаол инъикоси ташқи омиллар таъсирида пайдо бўлади, ўз мохиятига кўра у ўкувчи ички ҳолатининг, ўқувчидаги билиш кучлари ва шахсий ҳислатларнинг ифодасидир. Ўқитувчининг вазифаси ўқувчининг билим олишига бўлган интилишидан фойдаланиш, унда билишга қизиқишни шакллантириш ва мустаҳкамлашдир. Ўқитувчининг вазифаси бошланғич синф ўқитувчиларининг билим олишидаги умумий активлигини ошириш учун шарт-шароитлар яратиш, уларни тасвирий санъатга ижодий муносабатда бўлишига мустақилликка ва ишчанликка одатлантиришдир. Ўқитувчи болаларнинг активлигини ошириш учун керакли саволлар бериши зарур. Шу билан бирга, болаларни системали мустақил ишлашга ўргатиш керак. Уйга бериладиган вазифа ҳамда дарсдаги топшириқ ҳарактерга жиҳатдан ҳар хил бўлиши мумкин, натурадан фақат қалам билан чизиш, ёки бўлмаса акварель гуашь бўёқлари билан ёруғлик ва соялар ёрдамида чизиб, ўқувчилар тўғри бўяш ёки штриховка билан ифодалашга ҳаракат қиладилар, ҳар бири мустақил ва ақл билан ишлайди. Ўқувчининг вазифаси - ўқувчининг фикр юритиши ва ривожлантиришини қўллаб-қувватлаб кузатиб боришдир.

Ўқувчи фақат оғзаки тушунтириб, кўрсатибгина қолмай ўқувчилар билан бир-бирини тушунишга, қизиқтиришга интилиши керак. Шу икки моментнинг қўшилиши мураккаб жараён ҳосил қилади. бу эса ўқитувчидан катта тажриба талаб қилади. Таълимда онглилик принципи, даставвал, ақлий фикр қилиш фаолиятидаги активликка боғликдир. Тафаккур қилиш борасидаги эса баён қилинаётган ўқув материаллари ёки теварак атрофни ўраб олган борлиқдаги нарса, ходиса, воқеалар устида фикр қилишдир. Актив фикрлашда,яъни таққослаш анализ ва синтез қилиш фаолиятини активаштиришга қаратилган бўлмоғи зарур. Ўқитувчи тасвирий санъат дарсларида ўқувчиларни дарсда тмасига фаоллаштириш учун дарс мавзусининг мазмуни, ҳаётдаги аҳамияти ва уни чизиш қоидаларини тушунтириш зарур. Баъзида ўқитувчилар ўқувчиларни фаоллаштириш учун уларга дарс мавзуси юзасидан саволлар бериб, унга берилган жавобларни тўлдириш каби воситаларидан ҳам фойдаландилар. Ўқувчилар дарс ва дарсдан ташқари вақтларда мустақил равишда бажараётган ишлари воситасида билимга, малака ижодий кўникмага эга бўладилар, ўқитувчининг вазифаси ўқувчиларнинг мустақил ишларига ёрдам бериши, рағбарлантириш методи асосида ютуқ ва камчиликларини ўз вақтида кўрсатиш, уларни ўз кучларига ишончини мусаҳкамлаш каби вазифа юкланади. Тасвирий санъатдан су ҳ бат дарсларида ўқувчилар кинофильмларда тасвирий санъат намоёндаларининг ҳаёти ва уларнинг яратган асарлари билан батафсил танишадилар. Бунда натура предметлари конструктив жиҳатдан кўрилиши, переспектива рангшунослик кабиларга оид кўргазмали қ уроллар билан бир қаторда кўрсатилиши мумкин. Дарсда техника воситаларидан фойдаланиш ўқувчиларни дарс мавзуси ва техника воситаларига бўлган малакаларини ошириш.

Ўқувчиларга пухта билим беришда уларнинг ўз иш жойларини ташкил этиш катта аҳамиятга эга. Бунда ўқитувчи йил давомида ўқувчи, ёшларни систематик равишда уларни дарсга тайёргарликларини кузатиб боради. Талабаларнинг дарсга тайёргарликларини доим кузатиб боради. Талабалар ўқув қуролларини доим дарсга олиб келишлари ўқтирилди. Фаоллик, мустақиллик принципи. Ўқитиш фаолитида фаоллик ва мустақиллик муҳим ўринлардан ҳисобланади. Тасвирий санъат таълимда бу қонун ҳисобланади. Тушуниш борасининг ўзи ҳам /онглилик/, /фаоллик/, "мустақиллик" кабилардан ташкил топади. Булар бир бирлари билан чамбарчас боғлик бўлиб онглилик ўз вақтида ўқувчи, ёшлардан фаолликни талаб қилади, шунга кўра кўпчилик мутахассислар амалий машғулотларда фаоллик ва мустақиллик муҳим деб ҳисоблайдилар. Тасвирий санъат дарсларида талабаларни дарс мавзуси ва унинг аҳамияти, чизиш йўллари, переспектив қоидалари билан таништириб, тушунтириб бориш керак бўлади. Ўқувчи, ёшлар мустақил ишларда албатта билим малакаларига эга бўлишилари, мустакил ишларда уларга алоҳида, алоҳида ёрдам бериб ва турли ишларда билим, ютуқ ва камчиликларни кўрсатиб талабаларини ўз кучларига қараб билимли қилиш ва олган билимларини амалда қўллаш кабиларга чорлаб бориш керак ва зарурдир. Таълимнинг систематик ва кетма-кетлик принципи Педагогика фани ҳар бир нарсани янгилиги билан исботланган. Ҳар бир фандаги изланишнинг билимга асосланганлиги, ҳар бир нарсанинг доим оддийдан мураккабга ўтиш ҳолатини кузатилиб келинади. Шунинг учун ўтилган дарс мавзуларини янги дарс мавзуларига боғлаб кетма-кетликни кенгайтириб уни чуқур лойи ҳ алаб бориш керак.

Систематик ва кетма-кетлик принц и пларини тузилиши ҳам янги материал аниқлиги билан бирга тўлдириб борилишини тақозо этади. Тасвирий санъатда таълимнинг систематик принц и пи жуда муҳим роль ўйнайди. Бу асосан қоидага асосланиб ҳозирги дарс мавзусини ўтилгандан сўнг кейинги дарс мавзусига боғланади. Чунки, янги мавзу ўтилган дарс мавзусига нисбатан мураккаблашиб боради. Ўқитувчи шундай қилиши керакки, натура дарсларини ўқувчиларга қизиқарли бўлиши учун натурадаги нарсаларни оддийдан аста секинлик билан мураккаблаштириб бориши лозим. Тасвирий санъат таълимида воқеа ёки ҳодисалар билан ўқувчи, ёшларни қизиқтирмасдан балки машғулотларни систематик олиб борилиши билан қизиқтириш лозим. Тасвирий санъатни дарс турларига бўлиб ўқитилади: Қаламтасвир; Рангтасвир; Композиция; Амалий санъат Ҳайкалтарошлик; Санъат тарихи; Қуриш – ясаш. Бу фанларнинг бир-бирлари билан боғлиқ бўлиб машғулотлар давомида бир-бирларини доим тўлдириб боради. Ўқувчилар э са олган билимларни кенгайтириб боради.

Адабиётлар 1. Абдуллаев А.А. санъат тарихи Т. 1991. 2. Апухтин О.К. Тасвирий санъат ҳақида сухбатлар Т.1961. 3. Азимова Б,Ражабов Р, Абдирасилов С. 4. Тасвирий санъатга оид аташамарнинг изоҳли луғати Т 1994. 5. Булатов С.С. Ўзбек халқ амалий безак санъати. Т. 1991. 6. Булатов С.С.Амалий санъат қисқача луғоти. Т. 1992. 7. Қосимов Қ. Наққошлик Т. 1982. 8. Мажидов Ж. Т. сиа. Мактабдан ташқари ишлар. Т. 1983. 9. Мажидов Ж. Мактабда тасвирий санъат бўйича ўқув тарбиявий ишларни ташкил этиш Т.1995. 10. Набиев М.Н, Азимова Б. Расм чизишни ўргатиш методикаси Т. 1976. 11. Набиев М.Н. Рангшунослик Т. 1995. 12. Орипов Б.Т. с. Дарснинг самарадорлигини ошириш йўллари Т. 1983й. 13. Тем. Н.Д. Гипс моделларининг расми Т."Ўқитувчи"1994. 14. .

Похожие

Тасвирий санъат

Зардўштийлик дини ва тасвирий санъат

Тасвирий санъат ва чизмачилик ДТС лари, ўқув дастурлари; 1-2 синф тасвирий санъат

Тасвирий санъат методикаси фани, мазмуни ва моҳияти

Тасвирий санъат ўқитиш методикаси курсининг мақсад ва вазифалари