Ўрта асрларда Византия санъати - Искусство - Рефераты

Ўрта асрларда Византия санъати

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

57 KB

Ўрта асрларда Византия санъати Режа: 1. Византия санъатининг дастлабки гуллаган даври ( IV - VII асрлар). 2. Икона санъатининг ривожланиши. 3. Византия санъати ва маданиятининг жахон халқлари санъати ва маъданиятига таъсири.

Византия санъатининг дастлабки гуллаган даври ( IV - VII асрлар). Ер ю зида феодализм жамиятининг пайдо бўлишидан тортиб, унинг ривожланиши ва ниҳоят, унинг инқирозидан кейинги ж амиятга ўрнини бўшатиб бергунгача бўлган даврдаги санъатни, одатда ўрта асрлар санъати дейилади. Бу санъат турли м амлакатларда турли вақтда бошланган ва давом этган. Жумладан, Европада у бую к константин подшолик қилган даврдан ( IV аср) бошланади. Унинг даслабки инқирози эса XI II - XI V асрлардаги Италияда шаҳар давлатларни вужудга келиши билан тезлашди. Европадаги айрим мамлакатларда феодализм еттинчи- саккизинчи асрларда ва ундан кеч ҳам бошланиб, 17 асрнинг сўнггигача давом этган. (масалан, Византия, қадимги рус). Аксинча, шарқ мамлакатларида (м асалан Хитой, Ҳиндистон) ўрта асрчилик бир мунча эрта бошланган. Лекин унинг инқирози чўзилиб кетиб 19 асргача ва ундан кейинроқ ҳам давом этган. Ўрта асрлар инсоният камолатининг м уҳим даврини ифодалайди. Бу давр кеийнги ж ахон халқлари иқтисодий ва миллий маданитининг ривожланишида муҳим босқич бўлди. Унинг тараққиётнинг тезлаштиришда ўзининг кучли ҳиссасини қўшди. Ўрта аср санъати ўз ҳарактери ж иҳатдан омм авий санъат бўлиб, унинг яратувчиси эса халқдир. Гап шундаки, ўрта асрларда санъат кенг халқ омм асига қаратилнан. кулдорлик даврида ж амиятнинг м аъанавий ва ф уқаролик хуқуқларидан маҳрум бўлган қул ўрта асрларда ҳуқуқсиз ва хўжайинга қарам бўлиб қолгани холда жам ият аъзоси деб тан олинди. карам деҳқонининг ўз хусусий хўжалигига эга бўлиши, ишлаб чиқариш воситалари билан иш кўриши қўшим ча м ахсулотнинг бир улушини ўзида қолдириши мумкинлиги ишлаб чиқаришни ривожлантиришдан манф аатдорлигини оширди, омманинг онгини ўзгартира бошлади. кулдорлик тузимининг инқирозга ю з тута бошлаган даврида пайдо бўлган тенглик тушунчаси бу даврга келиб,

янада баралла ж аранглади. Натиж ада ўрта аср деҳқонлари ягона жам оа, шаҳарларда эса шаҳар кам унаси атрофида бирлашиб, феодалларга қарши чиқа бошладилар. Бу, ўз навбатида, феодализмга нисбатан програссив бўлган капталистик тузимининг элем ентларини шаклланитира борди. Феодализмнинг пайдо бўлиши у билан боғлиқ бўлган м аҳаллий ишлаб чиқариш кучларининг юзага келиши, йирик шаҳар ва қишлоқлардан узоқдаги жойларга ҳам маданият ютуқларининг кириб келишини таъм инлади. Маданиятнинг кенг омма орасига сингиш даври бошланди. Омм а ҳам шу маданиятни яратувчи кучга айланди. Шу даврдан бошлаб, миллий, ўзига хос санъат шакллана борди, жуда кўп махаллий мактаблар пайдо бўла бошлади. Халқ санъати амалий декератив санъат ривожланди. Санъатда синтез масалалари ҳам равнақ топа борди. Иккинчи томондан, ўрта асрларда дин ф еодаллар устидан ҳукм рон ва шу билан бирга уларнинг ҳим оячиси бўлиб қолди. Оммани ҳукмрон синфга тобе қилувчи қуролга айланди. Шу мақсадда дин тарғиботчилари санъат имкониятларидан ўз фаолиятларида фойдаландилар ва даврнинг асосий бую ртмасига айланиб, унинг ўзига хос томонини белгилашда муҳим рол ўйнадилар. Буни християн дини тарқалган ерларида черковлар, ислом дини м амлакатларида м асчитлар, буддизм мавж уд бўлган жойларда будда ва унинг ҳаёти билан боғлиқ бўлган зиёратгоҳлар, ибодатхоналар пайдо бўлиши, уларнинг кониструктив тузилиши, характери, бадиий безатилишида кўриш мумкин. Албатта, ўрта асрлар санъатида фақат дин идеологиясидан бошқа идеология йўқ дейиш нотўғри бўларди. Ҳаёт гўзаллигини тараннум этувчи табиат латоф атини акс эттирувчи асарлар ҳам йўқ эм ас эди. Халқ фантазияси билан яратилган эртак ва достонларда, тасвир ва ҳайкалларда уларнинг олийж аноблик, инсонийлик, маънавий поклик тўғрисидаги тушунчалари ўй хаёллари, орзу-истаклари ўз ифодасини топган.

Ўрта асрлар санъати туғрисида фикр юритганда унинг бадиий тили тўғрисида ҳам гапириш тўғри келади. чунки ўрта аср рассом и учун ф ақат воқеликни «ўзига ўхшатиш» эм ас, балки шу ишлаган тасвир орқали бирор бир фикрни баён этиш хис туйғуни ифодалаш муҳимдир. Шу мақсадда у воқелик тасвирини ишлаганда унинг деформ ациясига йўл қўйишда ҳам чўчимайди (энди унинг учун жисмоний гўзаллик йўқ) , ҳаёлий, рамзий образлардан турли белги ва аллегориялардан ҳам фойдаланади натиж ада унинг асарларида ҳаво сиқиб чиқарилади. Препектив тасвир ўрнини шартли, декаратиа режадаги ком позициялар эгаллайди. Жисм оний гўзал, м аънавий баркам ол инсон образи ( антик классикаси идеали) истироб чекаётган, жисмоний заиф , табиат олдида ож из инсон қиёфаси билан алм ашади. Антиканинг шакл риолизми борасида эришган ютуқлари ўрнига, эндиликда мазмун реализм лари- инсон хис туйғуларини ифодалаш реализми билан алмашади. Бунда ўрта асрлар санъатининг ҳам ю туғи, ҳам чекиниши сезилади. Бундан ташқари ўрта асрлар рассом и биринчи бўлиб, оналик меҳрининг, табиатнинг мураккаб ва зиддиятли кўринишини таъсирли ифода эта олди. Ўрта асрлар санъатида меъм орлик етакчи ўринни эгаллайди. Бизгача ўрта асрлар меъм орлик санъатининг ж уда кўп нодир ёдгорликлари сақланиб қолган. Бу ёдгорликлар, айниқса монум ентал меъм орлик санъати ўртас асрлар санъати иж тим оий, иқтисодий ва маданий ҳаётини ўрганишда муҳим ўрин эгаллайди. Улар даврнинг диний, фалсафий қарашларини акс эттириб қолмай инсон ақл заковатининг қудратини улуғлайди. Бу даврда қурилган Европадаги ибодатхоналар мусулм он шаклидаги ҳашаматли масж идлар буддизм ёдгорликлари, ўрта аср тафаккурининг махсули, инсоният тарихининг ҳайкали сиф атида ханузгача кишилар қалбини тўлқинлантиради. Буюк инсон ақл заковати қудратига тазим этишга даъват этади.

Ўрта асрнинг мухим маданият ўчоқларидан бири Византия давлатидир. Шарқий Рим империяси 395 йил вужудга келган бу давлат 1453 йилгача яшади. Варварлар хужумидан бирмунча четда бўлган бу давлат узоқ вақт антик ҳаёт ва маданият анъаналарини сақлаган ҳолда, аста-секинлик билан янги формацияга-феодализмга ўта бошлади. Бу ерда антик санъат анъаналари эъзозланди ва давом эттирилди. Шу билан бирга бу анъаналар мустахкамланиб бораётган феодализм ғоялари христиан дини идеологияси билан бойитилди. Византия санъати идеалобразга бўлган муносабат ўз қийматини сақлаб қолди. Инсон қиёфаси христиан худоси ва авлиёлар образида ўз ифодасини топди. Византияда илохий куч Исо образи мавхум шахс эмас, балки реал инсон қиёфасида тасаввур қилинади. Шунинг учун ҳам у антик дунё билан боғланади. Лекин византиялик рассом учун ташқи қиёфа эмас, балки ички хис-туйғу, маънавий-ахлоқий мазмун етакчи ўрин эгаллайди. Исо образида шу ички мазмунни очиш асосий мақсадини белгилайди. Византия санъатининг ўзига хос томонлари 1У асрда унинг майдонига христиан динининг кириб кела бошлаган давридан шакллана борди. Бу хусусият Византиянинг дастлабки гуллаган даври У1-У11 асрларда яққол намоён бўлди. Константинаполь бу даврда катта Византия империясининг фақат сиёсий маркази эмас балки маданий учоғига хам айланди. «Иккинчи Рим» деб ном олган бу шахарда монументал қурилиш санъати ривожланди. Бу ерда хашаматли монастир ва ибодатхоналар ансамблини яратиш етакчи ўринни эгаллади. Бу ансамбль типлари ранг-баранг, айникса, Византия учун антик ижтимоий маъмурий биноларини қуриш санъати анъаналари асосида қурилган марказий гумбазли ва чўзиқ-базилика типидаги ибодатхоналар қурилиши характерлидир. Бу биноларда ички интерьернинг фазовий кенглиги христиан ибодати талаби асосида ечилгандир. Бу бинолар ташқи кўринишидан содда, вазмин, лкин ички кенглик нихоятда нафис ва серхашамдир. Шу мақсадда меъмор интерьер учун ёрқин, сержило, мармар, олтин ва шунга ўхшаш қимматбахо материаллардан фойдаланган. Нур ва

соянинг хона ичидаги мослиги унга алоҳида сирли ва сеҳрли куч бахш этган. Илк Византия ибодатхонасининг намунаси-Равеннадаги уч нефли сант Аполлинаре Нуово базиликасида шу хусусият ўз ифодасини топган. Чузиқ- базилика типида ишланган бу ибодатхонанинг марказий кенг нефи тепадаги дарчалардан тушаётган нурлар хисобига янада тантанаворлик кашф этади. Ён нефлар устунларининг ритмини янада оширади. Асосий диққатини диний маросимлар ўтадиган майдонга йўналтиради. Равеннадаги марказий куббали Сан Витале черкови (521-547) нинг ички кисми - двор ва поллари рангги бой мозаика билан безатилган, рангли мармар билан пардозланган. Византия меъморлиги услуби грек ва рим меъморлиги традицияларининг маҳаллий традициялар билан уйғунлашишидан вужудга келди. Жумладан, Константинаполдаги София ибодатхонаси ўз контруктив тузилиши жиҳатидан Пантеон ибодатхонаси конструкциясига ўхшаб кетади, лекин бу ўхшашлик бирмунча яширинган ҳолатда талқин этилиши билан характерланади. Византияликлар грек-рим арк-гумбаз системасидан хам ўз мақсадларини ифодалаш учун фойдаланганлар. Византия меъморлигида хона кенглиги алоҳида эътибор берилишини таъкидлаш лозим. Интерьер фазоси актив, таъсирчан, хаяжонли. Хона ичининг кенглиги, чексиз ва улуғвор туюлиши, серхашамлилиги билан кишига психологик таъсир ўтказишга қаратилган. Византия санъатида рангтасвир етакчи ўринни эгаллайди. Бу ерда биринчи бор ҳайкалтарошлик ўзининг етакчилигини йўкотди. Шу ердан антик мавзудан янги христиан мавзусига фтиш амалга оширила бошланди. Исо образининг иконаграфик тасвири, апостоллар, Биби Марям ва авлиёлар тасвирииконографияси яратилиб, бошқа ерларга тарқатилди. Византия рангтасвирининг нодир намунаси Х11 аср биринчи ярмида константинаполлик уста томонидан ишланган «Владими Биби Марями» иконаси хисобланади.

Византия санъати ва маданияти жахон халқлари санъати ва маданиятининг ривожланишига катта таъсир ўтказди. Жумладан, бу маданият жанубий славянларга ўз таъсирини кўрсатди, қадимги русь санъати ва маданияти тараққиётида мухим роль уйнади. Византия меъморлиги, икона ишлаш санъати, амалий санъат намуналари кўпгина халқ санъаткорлари учун намуна мактаби вазифасини ўтади.

Адабиётлар: 1. Архитектурне памятники Средней Азии. Бухара, Самарканд. Ленинград., 1969. 2. Абдиев В.И. Кадимги Шарқ тарихи. Тошкент, 1965. 3. Абдуллаев Н. Санъат тарихи. «Укитувчи» нашриёти,1986 йил. 4. Афанасьева В., Луконин В., Померанцева Н. Искусство Древнего Востока. 1976. история искусство Древнего Востока. Л.1947, т.1-2. 5. Алпатов М.В. Всеобҳая история искусств. Т. 1-2. М., 1948-1949.

Похожие

Ўрта асрларда Ўрта Осиё санъати

Ўрта асрларда Гарбий Европа санъати

IX-XI асрларда Ўрта Осиё санъати, маданияти, меъморчилиги ва фани

XVII – XVIII асрларда жаҳон санъати

XVII - XVIII асрларда испания санъати