Пьесадаги ечимларни ўрганиш - Искусство - Рефераты

Пьесадаги ечимларни ўрганиш

Загружено в:

21.04.2023

Скачано:

0

Размер:

1924.5 KB

Пьесадаги ечимларни ўрганиш Режа: 1. Спектаклни аниқ ва ёрқин равишда аниқлаш жараёнларида 2. Театр рассоми 3. Хулоса

Спектаклни аниқ ва ёрқин равишда аниқлаш жараёнларида унинг ҳал қилувчи услубини белгилаш лозим. Спектакл услуби - у ёки бу даврнинг услубидан (ампир, классика, готика, модерн ва ҳ.к.) келиб чиққан пластик ечимдир. Спектакл ечимини келтириб чиқишда рассом - пьесадаги мавзуга тегишли услубларни ўрганади ва бирмабир ишлатиб кўради. Аммо, бу билан рассом китобдаги ёки бошқа ресурслардаги материалларни кўчириш дегани эмас албатта. Бир пьесани турли хил талқин этиш ва ҳал қилишда В.Шекспирнинг “Гамлет” асарини мисол қилиб кўрсатиш мумкин. Бу асар кўп асрлар давомида чексиз усулларда талқин этилди: классик спектакллар чизилган матоларда, замонавий спектакллар эса турли экспериментал шаклларда намоён этила бошлади. Спектаклларда классик ва замонавий либослар ишлатилмоқда. “Спектакл образи” иборасини таъкидлаган эдик. Энг аввало пьесада мавжуд бўлган ҳаётнинг ўша бўлак қисмини ўзида тасаввур қилиб бажариб кўриш керакки, унинг ортида кенг дунё ёзилиб турсин. Рассом тасвирланувчи вақт ва жойни билиши шарт. Агар бу пьеса ўтмиш ҳақида бўлса, унда ёзилганларни пухта билиши керак. Театр рассоми катта ва ҳар томонлама маданиятга эга бўлиши ва шу асосда бутун ҳаётида ўз билимини ошириб бормоғи лозим. Театр рассоми - бошқа рассомлар билан таққослаб бўлмайдиган рассомдир. У санъат ва театрнинг тарихини жуда яхши билиши керак. Қадимий этномаданиятдан бошлаб, классик ва замонавий архитектура, либослар ва кийимлар, турмуш жиҳозлари ва анжомлари (реквизит) услубларини ва уларнинг келиб чиқиш тарихини доимо ўрганиб бориши керак. У орттирган техника ва технологияларни пьесани саҳналаштиришда қўллайди. У ўтган даврлардаги инсонлар ҳаётининг истаган нозик томонлари билан қизиқиши зарур, баъзан эса арзимас бўлиб туюладиган шакл ва жисмлар энг муҳим маълумотларни келтириб чиқариши мумкин. Унда дунёга бўлган қизиқиш ва интилувчанлик,

ҳамма нарсани билишга доир ҳаракат, нималар борлиги, ҳатто келажакни сезишга интилиш ҳосил бўлмоғи лозимдир. Агар ҳозирги давр ўзбек драмасини (пъеса) яратмоқчи бўлсангиз, яъни унда шаҳар ёки қишлоқ ҳаётини ифодалаш зарур бўлса, бир неча шаҳар ва қишлоқларнинг ижтимоий ва турмуш шароитлари, манзаралар билан изчил, чуқур танишиб чиқишингиз зарур бўлади (шуни эътиборга олиш лозимки, ҳатто ўсимлик ва дарахтлар ҳам ҳар хил вилоятларда турли хилда бўлади). Агар чуқур билимга эга бўлмасангиз, пьесага қўл ура кўрманг. Бугунги ҳаёт ҳақидаги билимлар етарли бўлмайди, келажак ва унинг равнақини билиш шартдир. Бу ўз-ўзидан пайдо бўлмайди, кўпни кўриш, кўпни билиш ва кўп ўйлашга тўғри келади. Агар сиз пъесада ҳамма нарса ёзилган, деб ўйласангиз янглишасиз. Унда рассом учун фақат ярим фикр ва ечимлар ёзилган бўлади. Сиз унинг иккинчи ярмини тўлдириб, асардаги ва ўзингизнинг ечим - ғояларингизни исботлашингиз керак бўлади. Ўтмиш ҳақидаги ҳар бир пьеса каби ҳозирги давр ҳақидаги пьеса ҳам ҳозирги кун муаммолари очиб беради. Яъни, синфий кураш, меҳнат, инсонлар ҳаёти, рақобатчилик, техник тараққиётлар ва ҳ.к.мазмун топади. Ҳар бир рассом бирор бир таниқли драматургнинг асарини орзу қилади. Баъзи рассомлар фақат тарихий образлар-саркарда А.Македонский (Искандар Зулқарнайн), буюк А.Темур (Тамерлан), Чингизхон (Тимучжин), Алпомиш каби қаҳрамонлар ҳақида асарлар устида ишлашга ўрганган бўлади. Уларнинг баъзилари замонавий ёки кичик психологик пьесалар устида ишлашда сустлик қиладилар, балки умуман ишлай олмасликлари ҳам мумкин. Чунки фақат тарихий жанрда ишлаб келган рассом саҳнани тўғридан-тўғри тарихий услубда ечган бўлади. У саҳнанифақат безаклар билан тўлдириб чиққандир. Шуни унутмаслик керакки, саҳна макони рассомдан кучли ва тўлақонли ечимни, фикрни ва шаклга эга бўлган сценографик ғояни кутади.

Абдумаликов Ш. ”Алпомишнинг қайтиши”У.Азим (эскиз) Ҳозирда ўзбек саҳналарида кўпгина атоқли драматурглар ва шоирларнинг асарлари саҳналаштирилмоқда. У.Азимнинг “Алпомишнинг қайтиши” (реж.-В.Умаров, Муқимий театри, 2001й.), А.Ориповнинг ”Соҳибқирон Амир Темур”(реж.-О.Салимов, Ўзбек Миллий Акад.театри, 1996й.), Н.Қобулнинг “Машраб”(реж.А.Пармонов, Муқимий театри, 2004й.), А.Навоийнинг “Лисонуттайр”(реж.-А.Хўжақули, Ўзб.Мил.академ.театри, 2007й.) асарлари асосида яратилган пьесалари ўтмиш тарихи ва ҳозирги давр муаммоларини кучли равишда тасаввур қилишга хизмат қилади. Бундай улкан халқ ҳаётининг панорамасини кўз олдига келтириш учун жуда кўп ўқиш, айниқса материалларни кўпроқ кўриб чиқиш зарур бўлади. Сиз барчасини кўрдингиз деяйлик, лекин, ўрганилган материаллар асосида ўша давр ҳаётини кўз олдингизга келтира оласизми? Шундагина пьесада мавжуд бўлмаган картинадан бошлашингиз мумкин.

Хулоса Хулоса қилиб айтганда, режиссёр ва рассомнинг яратган пъесаларини назарий ва амалий жиҳатдан ўрганишда ёш рассомлар ва шу соҳадаги ўқувчи ёшлар, талабалар, магистрлар театр санъатининг кўп қирраларини изчил ўрганиб бориши, уларнинг ижобий ва салбий жиҳатларини илмий ва назарий жиҳатдан таҳлил қилишга одатланишлари лозим. Ўзбек халқининг ижтимоий-маданий турмуш шароити даврларнинг ўзгариши билан турлича кечган. Уларни хонликлар (XV11-X1X асрлар ва ХХ аср боши), чор Россияси (1867-1917 й.й.) ҳамда советлар ҳокимияти (1917- 1991 й.й.) йилларидаги зулмлар, қарама - қаршиликлар, озодлик учун курашлар ва бошқа турли оммавий ҳаракатлар тимсолларида айнан кўриш мумкин. Уларнинг баъзи бир мазмунлари юқорида қайд этилган театр саҳна асарларида у ёки бу даражада ифода этилганлиги фикримизнинг далилидир. Шу туфайли пьесаларнинг мазмунини ўрганиш жараёнларида ёш рассомлар режиссёрнинг бу соҳадаги ҳаттиҳаракати, эътиқоди, билим доиралари қандай бўлиши кераклиги ҳақида ҳам бош қотириб кўриши лозим. Чунки, рассом режиссёр олдида “оддий хизматчи” эмас, балки ижодий ёндошиш йўли билан асарга бой мазмун келтирувчи, қолаверса ўз фикри, чуқур билими ва юқори даражадаги амалий тажрибалари билан кўмакла- шувчидир. Керак бўлганда муаллифдош сифатида иштирок этувчи профессионал шахс ҳамдир. Ана шу каби жиҳатларни ўрганишда ёш рассомлар ва талабалар Тошкентдаги “Илҳом” театри, А.Навоий номли опера ва балет катта театри, Миллий академик драма театри ва Муқимий номидаги мусиқали драма театрларида, шунингдек Бухоро, Самарқанд, Фарғона, Андижон, Гулистон каби шаҳарлар- даги вилоят театрлари тажрибалари билан мустақил равишда танишишлари лозим бўлади.

Адабиётлар: 1. Ўзбекистон Республикасининг ”Таълим тўғрисида”ги қонуни, 1997 й. 2. Ўзбекистон Республикасининг давлат таълим стандартлари, 1997 й. 3. Ўзбекистон Республикасининг кадрлар тайёрлаш миллий дастури, 1999 й. 4. Каримов И.А. Ўзбекистон ХХ1 асрга интилмоқда, 1999 й. 5. Козлинский В.И., Фрезе Э.П. Художник и театр. - М.: Советский художник, 1975 г. 6. Михайлова А.А. Сценография: теория и опыт. - М.: Советский художник, 1999 г. 7. Захаржевская Р. Костюм для сцены. - Советская Россия, 1967 г. 8. “Театр” журналлари. - Т. 2004-2007 йй. 9. “Сцена” журналы, М. 2003-2006 гг.

Похожие

Қарама – қаршилик саҳнавий хатти-ҳаракат асосидир. Драматик асарнинг асосий мавзулари

Режиссуранинг асосий элементлари

Саҳнавий муносабатларни баҳолаш

Режиссёрлик бурчининг уч қирраси

Режиссёрнинг драматик асар устида ишлаши