Оддий нақш намуналарини чизиш - Искусство - Рефераты

Оддий нақш намуналарини чизиш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

84.5 KB

Оддий нақш намуналарини чизиш Ўзбек халқ усталари қўллаб келаётган жамики нақшлар шартли тасвир бўлишига қарамасдан ўзига хос қонуниятга эгадир. Бу қонун-қоидалар табиатнинг ўзидан олинган. Чунончи, сувнинг оқимини олайлик, у доим бир йўналишга қараб оқади. Ўсимликлар ҳам фақат бир томонга қараб ўсадилар. Мажнунтол ва безакли тутлар кўринишда пастга қараб тескари ўсаётгандек туюлади. Аслида эса у илдиздан тана, танадан новда ва барг бўлиб бир томонлама йўналишда дади. Табиатнинг бу қонуни нақшда ўз аксини топади. Ґар бир инсоннинг ўз исми бўлганидек ҳар бир нақшнинг ўзига хос номлари бўлади. Нақшнинг номланиши унинг характерли ўрни билан белгиланади. Ґар бир нақш маълум қонуниятлар асосида тузилади ва чизилади. Нақшларнинг ўзига хос номлари ва маъноси бўлади. Ґар қандай нақш оддий ёки мураккаб бўлишидан қатъи назар, оддий элементларнинг маълум ғоя, характер ва вазифасига мувофиқ жойлаштирилиши, ўзаро уйғунлиги ва мутаносиблиги билан ҳосил бўлади. Бу қисқача композийия (мужассамот) дейилади. Берилган нақш намунасини тузилишига, симметрияга, ритмига, нақшлар орасидаги бўшлиқлар мутаносиблигига, динамиавийлигига, равонлиги, жозибадорлиги, маълум мазмунга эгалиги ассиметрия, силуэт ўзига хос қонуниятларига эътибор берилади. (60, 61, 62, 63, 64, 65, 66, 67, 68, 69 – расмлар). Чунончи, 1-гулни 1 , яъни “баргли занжира”ни олайлик. У барг ва баргчалардан ташкил топган бўлиб, бу элементларнинг маълум масофада ритмик такрорланишидан ҳосил бўлади. (59а, 60 – расмлар). Шунинг учун “баргли занжира” деб номланган. Яна бир мисол учун 2 гулни олайлик. (59б, 61 – расмлар)Бу гулнинг номи “як рафтор” яъни бир йўналишли ислими. Нақшда новда тўлқинсимон чизиқ тариқасида давом этиб кетаверади. Йўналиш бўйлаб шохлаб гажак ҳолида эгилиб марғула билан тугайди. Шох 1 Гул – на³ш с´зи маъносида ишлатилади.

ўсиши давомида куртак ва барг беради. Бу нақшнинг характерли бир йўналишда ўсиб боради, шунинг учун “як рафтор” деб юритилади. Нақшда новда, марғула куртак ва барг иштирок этади. Энди биз нақш намуналарини қора қаламда чизишнинг қонун-қоидалари ва босқичлари билан танишиб чиқамиз. Оддийдан аста мураккаблашиб борган 10 та ҳошиясимон нақшларни усталаримиз тузиб чиқиб, уларга ўзига хос номлар қўйиб чиққанлар. Улар қуйидагилардан иборат: “Баргли занжира” (1-гул) “Як рафтор” (2-гул) “Баргли рафтор” (3-гул) “Баргли ислими” (4-гул) “Айлана ислими”(5-гул) “Меҳроб ислими” (6-гул) “Қўш мехробли ислими” (7-гул) “Бофта ислими” (8-гул) 67 “Патнисгул ислими” (9-гул) “Ислими шукуфта ислими” (10-гул) МАШҚ. Оддий нақш намуналарини чизишга доир машқлар. 1-Машқ. Бодом гули (1 гул) нақш намунасини қора қаламда чизиш. Техника: қора қалам билан ишлаш. Материал: қоғоз ва қалам. Ўлчам: катак дафтар ёки альбом варағи юзасига бажарилади. Бажариш босқичлари: 1 - гул яъни “бодом гули” йўлсимон оддий нақш композицияси бўлиб, икки бодом элементларини комбинацияси асосида ритмик такрорланишдан ҳосил бўлади.

1-босқич. 60-расмда берилган чизма ўлчамлари асосида расм дафтарга горизонтал ҳолатдан икки параллел чизиқги чизиб, уларнинг оралиғи тенг квадрат бўлакларга бўлиб чиқилади. Расмда кўрсатилганидек қилиб квадратларга диоганал чизиқлар ўтказилади. Бу чизиқларни ҳаммаси ингичка ёрдамчи чизиқ бўлганлиги учун қаламни босмадан ингичка чизиқ асосида бажарилади. 2-босқич. Икки квадрат оралиғи ишком кўринишида ярим айланаларни такрор-такрор ритмик асосида чизилади. Чизиқларни равон чиқишига эътибор берилиши лозим. 3-босқич. Юқорида чизилган яъни ярим айланани тескари ҳолда чизилади. 4-босқич. Икк а ла бодомни чок қисмларга яъни пастки ва юқори қисми куртаксимонга ўхшатиб бодомчалар тасвирлаб қўйилади. Бодом гулини ёддан қиёмигача такрор-такрор (3-марта) чизиб машқ қили н ади. Бу машқларни бажаришда чизиқларни равон, нафис ва чиройли чиқишига эътибор беринг. 2-Машқ. “Печак ислими” (2-гул) нақш намунасини қора қаламда чизиш. Техника: қора қалам билан ишлаш. Материал: қоғоз ва қалам. Ўлчам: альбом варағи юзасига бажарилади. Бажариш босқичлари: 2-гул “Печак ислими” ёки “як рафтор” яъни бир йўналиши ислимий нақш дейилади. Новда тўлқинсимон ҳ аракат қилиб гажаксимон марғула кейин иккинчи томондан айланиб новда чиқариб ритмик ҳ олда такрорланиб давом этади. Новдалар орасидан куртаклар чиқариб кетилади. Бу ҳолни ҳаётда учрайдиган печак ўсимлигини кўз олдимизга келтириш мумкин, яъни ҳар бир нақш табиатдан олингандир. Печак ислими новда, марғула ва куртакдан яъни

оддий уч элементдан ташкил топган. Печак ислими қуйидаги босқичда чизилади. 1-босқич. Расм дафтарга 61 - расмда берилганидек қилиб 2,5 см оралиқда параллел чизиқ чизилади. Кейин горизонтал икки параллел чизиқни 2 см оралиқда горизонтал ҳ олда бўлиб тик тенг бўлакларга бўлиб чиқилади. Яъни бир хилда тўғри тўртбурчаклар ҳосил бўлади. 2-босқич. 61 - расмда берилганидек қилиб гажаксимон бир бандли қилиб шаклини чизилади. Кейинги гажаксимон чизиқ шаклини тўнкарма усулида такр о рлаб чизиб чиқилади. Новдани марғула қисмидан новда чиқариб марғула ҳ олатида новдага тегиб тўхтайди. 3-босқич. Новдалар орасидан куртакчалар чиқарилади. Бу чизиқларни равонлиги, табийлиги, узвийлиги, динавийлиги, нисбийликни яъни элементларни бир-биридан катта ва кичикларни ҳисобга олиш керак бўлади. Нақш чизишда нақшлар орасида бўшлиқ бир-бири билан мувозанатини сақланмаси нақш композициялари қонуниятларига путир етган бўлади. З-Машқ. “Баргли рафтор” (62 - гул) нақш намунасини қора қаламда чизиш. Техника: қора қалам билан ишлаш Материал: қоғоз ва қалам. Ўлчам: катак дафтар ёки альбом варағи юзасига бажарилади. Бажариш босқичлари: 1. “Баргли рафтор” оддий нақш тури. Баргни йўл ичидаги тўлқинсимон ҳаракат қилиб маълум масофада олти япроқли ойгулни такрорланишидан ҳосил бўлади. Шунинг учун бу нақшни “Баргли рафтор” нақши деб юритилади. Нақш барг, олти япроқли ойгул, марғула ва новдадан иборат. Нақшни расмда берилган ўлчам асосида бажарилади. 1-босқич. 62 - расмда берилгандай икки параллел чизиқ чизилиб баландлиги ислими, икки марта ўлчаб тақсим бўлагини бўлиб чиқамиз.

2-босқич. Тақсим бўлакларига ойгулни чизиш япроқлари бир хилда чиқиш учун кўз чамасига қаламни босмасдан айлана чизиб оламиз. Олти япроқли ойгулни чизиб оламиз. Чизишда ойгулни ҳар бир япроғи бир бирига нисбатан бир хил ва симметрик чиқи ш га ҳаракат қилиш керак. 3-босқич. Тақсим орасидаги ойгул ўртасига тўлқинсимон шаклда барг чизиб чиқилади , к ейинги тақсимда ҳам шундай такрорланади. 4-босқич. Сўнгги босқичда эса, тўлқинсимон марғула га новда чизиб чиқилади. Чизишда гуллар, барглар новда қалинлиги, марғула бир-бирига нисбатни ҳаракат қилиш керак. 4-Машқ. “Баргли ислими” (4-гул) нақш намунасини қора қаламда чизиш. Техника: қора қалам билан ишлаш. Материал: қоғоз ва қалам. Ўлчам: катак дафтар ёки альбом варағи юзасига бажарилади. Бажариш босқичлари: Мураккаб баргни тўлқинсимон ҳаракатида ритмик бир биридан ўсиб бориши орасидаги бўшлиқларни ҳар бирида яримта баргни ойгулни новдалар билан бир бирига узвий боғланган кўринишдаги нақшни “Баргли ислими” деб юритилади. Бу нақшни асосида барг ташкил топган. Тўлқинсимон холатда баргларни бир биридан ўсиб такрорланиши ўзига хос жозибани ва динамик ҳаракатни ташкил этади. Нақшни 5-расмда берилганидек ўлчам ва кўринишида чизилади. “Баргли ислими” асосан барг, баргли ойгул ва новдадан ташкил топган. Шунинг учун барг, баргли, ислими ва новдани қоғозда чизиб эскизи чизилади. 1-босқич. 63 - расмда берилган ўлчам асосида икки параллел чизиқ чизилиб тенг квадратларга бўлиб чиқиб диоганал чизиқларни тўлқинсимон кўринишда ритмик асосида чизиб чиқилади.

2-босқич. Баргни диоганал чизиқларни тўлқинсимон кўринишда барглар чизиб чиқилади. Чизиб чиқишда симметрияга динамикавийликка катта эътибор бериб ишлашга тўғри келади. 3-босқич. Тўлқинсимон ўсиб борган барглар орасига баргли ойгул чизиб чиқилади. 4-босқич. Баргли ойгуллар новдалар билан бирлаштириб бир бутун композицияни ҳосил бўлади. 5-Машқ. “Айланома ислими” (5 гул) нақш намунасини қора қаламда чизиш. Техника: қора қалам билан ишлаш. Материал: қоғоз ва қалам. Ўлчам: катак дафтар ёки альбом варағи юзасига бажарилади. Бажариш босқичлари: “Айлана ислими” асрсан айлана Меҳроб кўринишидаги танобдан олти япроқли ойгул, уч япроқли ойгул, шукуфта ва новдадан иборат. Бу нақш тўнкарма тақсим орасида такрорланишидан ҳосил бўлади. 1-босқич. Горизонтал икки параллел чизиқни 4 см оралиғида чизилади ва уларни горизонтал ҳ олатда квадратларга бўлиб чиқилади. Нақш параллел чизиқ оралиғи яъни 4 см тенг иккига бўлиб ёрдамчи ўқ чизиқ чизилади. Расмда кўрсатилганидек қилиб айлана чизиб ёрдамчи диоганал чизиқлар чизилади. 2-босқич. 64 - расмда кўрсатилганидек нақш қовурғаси яъни таноби ва оддий шукуфталари чизиб чиқилади. 3-босқич. Айлана ичига олти япроқли ойгул ва меҳроб ичига уч баргли ойгул чизиб чиқилади. 4-босқич. Уч баргли ойгул учидан новда чиқариб олти япроқли ойгул остидан ўтказиб тўлқинсимон ҳаракат асосида яъни икки уч баргли ойгулга бориб уланади. Шу асосида тақсим тугалланади ва ойна аксидек нақш такрорланиб давом этади.

6-Машқ. “Меҳроб ислими ” (6 гул) нақш намунасини қора қаламда чизиш. Техника: қора қалам билан ишлаш. Материал: қоғоз ва қалам. Ўлчам: катак дафтар ёки альбом варағи юзасига бажарилади. Бажариш босқичлари: Бу нақшнинг асосий қисми яъни таноби ме ҳ роб шаклида бўлгани учун “Ме ҳ роб ислими” деб юритилади. Ме ҳ роб ислими асосан таноб, уч баргли ойгул, оддий уч баргли н ў х а тгул ҳамда новдадан иборат. 1-босқич. Аввалги гулларга ўхшаб исл им оралиғида горизонтал параллел чизиқлар чизилади ва тенг квадратларга бўлиб чиқилади. Расмда кўрсатилганидек қилиб айлана чизилади. 2-босқич. Нақшни ўзаги бўлган танобни 65 - расмда берилганидек қилиб ёрдамчи айлана асосида меҳроб шакли чизилади. 3-босқич. Уч баргли ойгул ва учиб кетаётган қуш сингари уч баргли гул чизилади. 4-босқич. Гулларни тўлқинсимон чизиқлар асосида бириктирилади. 7-Машқ. “Қўш меҳробли ислими”. (7 гул) нақш намунасини қора қаламда чизиш. Техника: қора қалам билан ишлаш. Материал: қоғоз ва қалам. Ўлчам: альбом варағи юзасига бажарилади. Бажариш босқичлари: Нақш асоси ме ҳ роб шаклида бўлиб ритмик асосида такрорланади. Меҳроб шакли модаҳили шаклида тепага ва паст томони меҳроб шаклида тўлқинсимон йўналишда давом этиб, гўзал кўринишни ҳосил қилади. “Қўш мехробли ислими” қўш ме ҳ роб уч ва икки баргли ойгул, новда ҳамда марғуладан иборат.

1-босқич. 6 см орлиқда икки параллел чизиқ чизилиб горизонталига 2,5 см бўлиб, тўғри тўртбурчакларга бўлиб чиқилади. Баландликни иккига бўлиб ўртадан ўқ чизиқ чизилади. 2-босқич. 66 расмда кўрсатилганидек қилиб меҳроб чизиб чиқилади. 3-босқич. Меҳроб орасига уч ва икки баргли ойгулларни чизиб чиқилади. 4-босқич. Икки баргли ойгул билан уч баргли ойгулларни тепа ва паст қисмидан новдалар билан боғлаб чиқилади. Икки баргли ойгулларни икки томонидан композицияда бўшлиқни тўлдирувчи чирой берувчи марғула гажакка ўхшаб чиқилади. 8-Машқ. “Бофта ислими” (8 гул) нақш намунасини қора қаламда чизиш. Техника: қора қалам билан ишлаш. Материал: қоғоз ва қалам. Ўлчам: катак дафтар ва расм дафтар. Бажариш босқичлари: Нақшнинг асосини бофта шакли танобли симметрик ҳолда тўлқинсимон ҳаракатлар асосида ҳосил бўлади. Нақш бофтали таноб, тўрт баргли ойгул ва новдадан иборат. 1-босқич. 6,5 см оралиқда параллел чизиқ чизилади ва баландликни ўртасидан горизонтал чизиқ чизилади. Горизонтал чизиқни 61 см масофада бўлакларга бўлиб тўртбурчак ва диоганал чизиқлар ўтказилади. 2-босқич. Ёрдамчи чизиқлар асосида бофтали таноб чизиб чиқилади. 3-босқич. Тўрт баргли ойгулни 67 - расмдагидек қилиб чизиб чиқилади. 4-босқич. Баргли гуллар новдалар билан бирлаштириб чиқилади. 9-Машқ. “Патнисгул ислими” (9 гул) нақш намунасини қора қламда чизиш. Техника: қора қалам билан ишлаш. Материал: қоғоз ва қалам.

Ўлчам: катак дафтар ёки альбом варағи юзасига бажарилади. Бажариш босқичлари: Патнис шаклига ўхшаш шаклга мослаб чизилган ислимий нақшга ўхшагани учун “Патнисгул ислими” деб юритилади. Нақш таноб, бофта новда, уч баргли гул, барг, оддий гул, н ў х а тгул, ғунча ва марғуладан иборат. Бу нақш тўққизта элементдан ташкил топган бўлиб, аввалги нақшлардан анча мураккаб ҳисобланади. 1-босқич. Оралиғи ҳам 7 см кетадиган горизонтал параллел чизиқ чизиб горизонталлиги 8 см дан бўлиб тақсим бўлагини чизиб чиқамиз. Диоганал чизиқлар чизамиз 68 - расмдаги ёрдамчи чизиқлар чизамиз. 2-босқич. Таноб шакли чизилади. Новда асосида шакл чизиқлари чизилади. Новдани чизишда марғула ва бофта фойдаланилади. 3-босқич. Гуллар қўйиладиган жойларга гул ва ғунчалар жойлаштириб чизиб чиқилади. 4-босқич. Гуллар новдалар билан узвий боғлаб бўш жойлар барг ва марғула чизиб чиқилади. у ўринда марғула ва барглар тўлдирувчи ва ҳусн берувчи вазифасини бажаради. 10-Машқ. “Шкифтли ислими” (10 гул) нақш намунасини қора қаламда чизиш. Техника: қора қалам билан ишлаш. Материал: қоғоз ва қалам. Ўлчам: катак дафтар ёки альбом варағи юзасига бажарилади. Бажариш босқичлари: Шукуфтали мураккаброқ таноб, мураккаб гуллар ва бошқалардан ташкил топган мураккаб ислимий нақш ҳисобланади. Нақш шукуфтали таноб, писта гул, мураккаб баргли ойгул, кўп баргли гул, оддий барг, марғула ва марғуладан иборат.

1-босқич. Юқоридаги 69 – расмда берилган ўлчам асосида тўғри тўртбурчак чизилади. Тўғри тўртбурчак тўртта бўлакка бўлиниб марказга айлана чизилади. 2-босқич. Шу айлана асосида таноб шакли чизилади. 3-босқич. Мураккаб гуллар баргли гуллар чизиб чиқилади. 4-босқич. Гуллар, мураккаб барглар новдалар билан боғлаб, тўлдирувчи барг ва марғулалар чизиб чиқилади.

Похожие

Нақш намуналарини ўйиш ва пардозлаш

Ганч ўймакорлигида ишлатиладиган нақш элементларини чизиш

Ганчкорлик

Мавзу асосида расм чизиш

Нарсани ўзига қараб расм чизиш