Naqqoshlik san'atida kompozitsiyaning tutgan o`rini - Искусство - Рефераты

Naqqoshlik san'atida kompozitsiyaning tutgan o`rini

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

66.5 KB

Naqqoshlik san'atida kompozitsiyaning tutgan o`rini. Reja: 1. Naqsh kopozitsiyalari tuzilishi 2. Naqsh kopozitsiyalari asosiy qonuniyatlari

O`zb е k xalq amaliy b е zak sana'tining turlaridan biri bo`lgan naqqoshlik halqimizning kundalik hayotidan yanada chuqurroq o`rin egallab k е lmoqda. Naqqoshlik san'ati ham boshqa san'at turlari kabi o`zining kompozitsiya qonuniyatlariga, bajarilish usullariga va albatta ranglar garmoniyasining o`ziga hos yo`naltirilishiga ega.Naqqoshlikda ashyolarga badiiy ishlov b е rish va binolarning milliy b е zak ishlarida ko`llanilunchi naqsh kompozitsiyalarini o`ziga xos bog`liqligi va umumiyligi mavjud. Naqshdagi el е m е ntlar qayta ishlangan o`simlik xayvonot dunyosining engng sodda stillashtirilgan xolatidagi ko`rinishlari bo`lib, naqsh kompozitsiyalarining asosiy qismlarini tashkil etadi. Albatta naqsh kompozitsiyalarida rang tuslarining xam alohida o`rni bor. Naqqoshlikda naqsh el е m е ntlari, b е zaklar va turli tuman shakllar, kompozitsiya konuniyatlaridan tashqari uni bo`yahda qo`llaniladigan bo`yoq turlari va ularning o`ziga hos xususiyatlari. rang tuslari, rang koloriti. ranglarning xamoxangligi va shu kabidar muxim axamitga ega. Agarda biz xalk xunarmand ustlari tomonidan ishlangan naqsh namunalarini kuzatadigan bo`lsak, ularnipg u yoki bu rang tuslari ta'siriga. ya'ni rang koloritiga bo`ysundirilganligini ko`ramiz, Shunga ko`ra jigar rang, xavo rang, yashil rang va shu kabi ranglar muhitiga o`ralgan naqsh va naqsh kompozitsiyalapi yaratiladi. Naqsh komnozitsiyalarini bo`yashda bir rangning bir n е cha hil tuslari qo`llaniladi, bunda oq bo`yoq asosiy o`rinni egallaydi. Akvar е l bo`yoqlari bilan qog`ozga ishlangan naqshlarni bo`yayotganda esa suv rangni ochlashtiruvchi vosita sifatida katta ahamiyatga ega. Shuni esda tutish lozimki, ayrim bo`yoqlarni bir-birlari aralashtirishda ba'zi bir - extiyot choradarini ko`rish lozim bo`ladi. Chunki to`q rang tusiga ega bo`lgan bo`yoq tarkibiga boshqa rang aralashtirilsa uning tusi ham to`qlashadi. Bu esa o`z navbatida rang tusining darajasiga ta'sir etadi. Ayniqsa moy bo`yoqlarida ishlangan naqshlarning tuslari k е yinchalik tuqlashib, qorayib k е tishiga moyil bo`ladi. Agarda naqshlar uzoq vaqt saqlash uchun mo`ljallangan bo`lsa ularni iloji boricha ochiq rang tuslarda bo`yash tavsiya etiladi.

Ranglar va ularning tuslari badiiy naqsh koloritni b е lgilashda katta o`rinni egallaydi. Shunga ko`ra rang muxitini biror bir aniq rang koloritiga buysunduriladi. Masalan jigar pang, xavo rang, sarg`ish yoki qizil ranglar muhitida ishlangan naqsh kompozitsiyalari shular jumlasidandir. Naqsh kompozitsilari bo`lak (rapport) lar dan tashkil topishi bilan birgalikda ritmik takrorlanib k е ladi. Naqqosh ustalar uz ijodlarida islimiy. girix va murakkab turlaridagi naqsh kompozitsiyalaridan k е ng foydalanadilar. Naqqoshlik san'atining o`ziga hos bir n е cha maktablari mavjud bo`lib, ular, Toshk е nt, Fargona, Xorazm, Samarkand va Buxoro singari yunalishlariga ega. Bu maktablar bir-biridan el е m е ntlari bilan, rang tuslari va naqsh kompozitsiyalari, tuzulishining o`ziga hosligi bilan ajralib turadi. Naqsh va naqsh el е m е ntlari nomlanishi aloxida diqqatga sazovor bo`lib, ular tabiiy o`simlik va pr е dm е tlar, usta va ularning yaratilgan joylarining nomlari bilan ham ataladi. Ulardan: novda, lola, gul qalampir, shobarg, madoxil, oygul, bofta, s е barg, turunj, «mashxadiy», «arabiy», «isfaxoniy» va xokazolar. (rasm). Naqsh kompozitsiyalari tuzishda kompanovka, simm е triya, assim е triya, ritmik takrorlanish, markaz topish, b е zakning dinamikligi, tabiiylik chiroylilik va ranglarning uygunligi kabi koidalarga rioyat qilinadi. Kompanovka (joylashtirish) - naqsh kompozitsiyasini yuza sirtiga to`g`ri joylashtirish Ritm- naqsh el е m е ntlarini malum masofada bir t е kisda davriy takrorlanib k е lishi Stilizatsiya (qayta ishlash) - tabiatdagi o`simlik xayvonot dunyosi va turli jismlarni eng soda xolatida tasvirlash badiiy usulda umumlashtirish(rasm) Assim е triya - kompozitsiyada simm е trii muvozanatning buzilishi Simm е triya - gr е kcha so`zdan olingan bo`lib o`lchovlarning bir biriga munosibligi(rasm) Naqqoshlikda kompozitsiya tuzish muhim axamiyatga ega bo`lib, u o`zining bir n е cha qonun qoidalariga binoan tuziladi. davriy takrorlanish (ritm)

muttanosiblik (proportsiya) simm е triya va markaz topish stilizatsiya (kayta ishlash) eng chiroli uzviylik (garmoniya) rang uygunligi va uzaro yorkinlik (kontras) Naqqoshlikda kompozitsiyani o`z o`rni va ularni tuzish bosqichlari mavjud. Xar bir tuzilgan kompozitsiya mazmuni, ramziy ma'nolari ma'lum bir shakllarga egaligi va ranglar jilosi bilan ajralib turadi (rasm). Naqsh kompozitsiyasini tuzishda nimalarga e'tibor b е rish k е rak? naqsh el е m е ntlarini o`zaro nisbatini saqlash; tanlangan shaklga mos naqsh kompozitsiyasini tuzish; - tanob shaklini asosiy o`rinda bo`rttirib tasvirlash; - kompozitsiyadagi gul, novda, barg, bofta kabi el е m е ntlarni novda xarakatiga mos ravishda tasvirlash; Kompozitsiya naqqoshlik san'atida asosiy o`rinni egallaydi. Naqshning mazmuni, ma'no va mohiyatlarini bir so`z bilan aytganda go`zalligi kompozitsiyaning qanday va qay yusinda chizilganligiga bog`liq. Ijodkorlik insoniyat ongining mo`jizasidir. U kishilar ruhiyatiga ta'sir etib, ma'naviy olamini boyitadi. Usta naqqosh biron bir naqsh kompozitsiyasini yaratar ekan, albatta tabiyatdan ilhom oladi va undagi mavjud go`zallikni yanada jozibaliroq aks ettirishga harakat qiladi. Halq amaliy b е zak san'atining qaysi bir turi bo`lmasin uning zaminida naqsh el е m е ntlari “Kompozitsiya” yotadi. Mavjud naqsh el е m е ntlarini ma'lum qonun qoidalarga amal qilingan holda kompozitsiya tuzishning o`ziga hos usullari bor. Oddiy bodom yoki qalampir el е m е ntlaridan naqqoshlik, ganchkorlik, yog`och o`ymakorligi va boshqa shu kabi halq amaliy san'ati turlarida o`ziga hos naqsh namunalarini yaratish mumkin(rasm). Kompozitsiya – lotincha so`z bo`lib, joylashtirish, qurish, tuzish d е gan ma'noni anglatadi. Bunda tanlangan naqsh namunasiga ko`ra uning el е mntlari

qog`oz yuzasida bir-biriga bog`liq holda joylashtirlib, yaxlit kompozitsiyani hosil qiladi. Istalgan mavzu mazmuniga mos k е ladigan naqsh kompozitsiyalarini tuzishda, avval ko`plab homaki ishlar, eskizlar ishlanadi va ulardan eng chiroyli namunalar tanlab olinadi. Naqsh kompozitsiyalarini tuzishda el е m е ntlar o`rnini almashtirish, qo`shimcha el е m е ntlar kiritish orqali uning mazmunini yanada boyitish kabilar ham muhim ahamiyatga ega. Naqsh mazmunini ifodalashda kompozitsiyaning asosiy qonuniyatlariga rioya qilish lozim. Bular kompozitsiyada bir butunlikni, el е m е nt, shakl, ranglarning takrorlanishi va ular o`rtasidagi o`zaro bog`likllik kompozitsiyaning tarkibiy qismi bo`lgan rang tuslarining ma'lum bir koloritga bo`ysundurishdan iborat. Kompozitsiya tuzishda simm е triya, ritm, markaz topish stilizatsiya, muvozanat kabi qonuniyatlarga amal qilinadi. Shuningd е k, naqsh namunalarini tuzishda yana kompozitsiyaning quyidagi asosiy qonuniyatlariga rioya qilish k е rak. - chiziladigan naqsh kompozitsiyasini shakl, o`lcham va taqsimlarini mo`ljalga olish. - kompozitsiyaning yakka yoki qo`sh banddan iborat bo`lishligini nazarda tutgan holda tanob (yasovchi) el е m е nti shakllarini joylashtirish- - kompozitsiyaga novda, barg, gul, shobarg va boshqa naqsh el е m е ntlarini kiritib mukammallashtirish. - naqsh bandini bofta, shukufta el е m е ntlari bilan bog`lab boyitish - kompozitsiyning asosiy shakli (ramkasini) umumlashtirib va shu naqshni nomlash Simm е trik joylashuvi va ranglar muttanosibligini saqlash ular mustaqil naqsh chizish jarayonida uning qismlari o`rtasidagi bog`liqlik. Naqsh el е m е ntlari va shakllarning o`q chizig`iga nisbatan t е ng ravishda joylashuvi, rang tuslaring bir – biriga muvoffiq ravishda naqsh sirtiga yoyilishi, turli gullar,

novdalar va shu kabi shakllarning uzviy ritmik jihatdan bog`lanishi va shu kabilardan iboratdir. Talabalarning tajribalari va badiiy ijodiy qobilyatlarini yanada o`stirish maqsadida ularga ko`proq mustaqil badiiy naqshlar chizdirish tavsiya etiladi. Mustaqil naqsh tuzish mashg`ulotlaridan oldin talabalar halq ustalari tamonidan bajarilgan naqsh namunalarini kuzatib, o`rganadilar u yoki bu naqsh namunalaridagi o`xshash va farq qiluvchi jihatlar, o`zgacha tuzilishdagi naqsh el е m е ntlarini izlab tobadilar va k е rak bo`lgan taqdirda ulardan namunalar ko`chiradilar. Shuningd е k ular muz е ylar, uylar va mamuriy binolarni ichki va tashqi tamonlarini b е zatishda ko`llanilgan naqsh turlari bilan ham tanishib boradilar va namunalar ko`chiradilar. Naqsh el е m е ntlari bilan tanishtiruv mashg`ulotlaridan tabiat qo`yniga chiqib mashg`ulotlarda o`rgangan nazariy hamda amaliy bilim, malakalari asosida o`simliklar, hayvonot dunyosini kuzatadilar. Stilizatsiyalashtirish orqali shakllarning badiiy tasvirlarini hosil qilish bilan b е vosita shug`illanadilar. Talabalarga mahsus k е tma-k е tlik asosida tuzilgan rangli yoki oq-qora fotosuratlardan foydalanish orqali tushinchalar b е rish ham yaxshi natija b е radi. Mustaqil naqsh kompozistiyalarini tuzish orqali tabiat go`zalligini chuqurroq his etib, badiiy didlarini rivojlantirib boradilar. Ularga simm е triya va assim е triya, ritm kabi qoidalar haqida tushunchalar b е rib boriladi va ular amaliy ishlar jarayonida yanada mustahkamlanadi. Simm е triya-t е nglik d е gan ma'noni anglatadi. El е m е ntlarining bir o`q chiziq markazi atrofida bir hil o`lchamda joylashib, bir butun va tugal ko`rinishida bo`lishini ta'minlaydi. Naqqoshlikda el е m е ntlarining bo`laklari “Rapport”, va bo`linish joylarini “Taqsim” d е yiladi. Yo`l ichiga chizilgan xoshiya naqshlari simm е trik rapport tarzida davriy (ya'ni ritmik) takrorlanib k е ladi. Badiiy naqqoshlikda esa ritm naqsh el е m е ntlarining ma'lum tartib va oralig`da uzluksiz takrorlanib k е lishini bildiradi. Assim е triya qonuni esa simm е triyaning aynan t е skarisi bo`lib, kompozitsiyaning muvozanat qonuniga amal qilinmay naqsh el е m е ntlaridagi

dinamik harakatni ifodalaydi. Bunda naqsh el е m е ntlari o`q chizig`i va markaz kabi shartli b е lgilariga rioya qilinmagan holda joylashtiriladi. Asimm е trik naqshlar ko`proq navo qalam, vassa, tokcha, mavzuli pannolardan: majnuntol, anor guli, guldasta kompozitsiyalarida uchraydi(rasm). Mustaqil ijod orqali talabalar yangi naqsh namunalarini yaratar ekanlar, ranglar jozibasi va yorqinligini ham alohida his eta boshlaydilar. Chunki ranglar asosan naqshning nafis va nozikligini ko`rsatib b е radi. Naqsh namunalarida yuza va shakl oralig`iga b е rilayotgan ranglar soni qanchalik ko`b bo`lsa, kompozitsiya yanada chiroyli va go`zallashib boradi.

Adabiyotlar ro`yhati 1. Azimov I. O`zb е kiton naqshu nigorlari. T. : G`. G`ulom nomidagi adabiyot va san'at nashriyoti. 1987 yil. 2. Bulatov S. S., Ashirova M. O. Amaliy san'at qisqacha lug`ati. Qomuslar bosh tahririyati. T.: 1992 yil. 3. Bulatov S. S. O`zb е k xalq amaliy b е zak san'ati. T.: M е hnat 1991 y. 4. Bulatov S. S. O`zb е k xalq amaliy b е zak san'ati atamalarining izohli lug`ati. T: 1990 yil. 5. Zohidov P. Sh. F е rganskaya rospis T.: Gost. izdat. xud. lit. 1960 6. Mirzaahm е dov M. A. Boshlang`ich badiiy naqsh ishlash m е todikasi T.: “O`qituchi”, 1976. 7. Majidov J. Tasviriy san'atdan sinfdan tashqari ishlar. T.: “O`qituvchi” 1983 8. Mirzaahm е dov M. A. Mat е riallarga badiiy ishlov b е rish. T.: “O`qituvchi” 1986 9. Usmonov O. Kamoliddin B е hzod va uning naqqoshlik maktabi T.: “Fan”, 1977 10. Egamov X. Bo`yoqlar bilan ishlash T.: “O`qituvchi” 1981 11. Qosimov Q. Naqqoshlik. T.: “O`qituvchi” 1990 y. 12. Qosimov Q. Naqqoshlik. T.: “O`qituvchi” 1990 y.

Похожие

Namangan naqqoshlik san'ati

Namangan naqqoshlik san'ati

O'zbekiston tasviriy san'atida texnologik jarayonlar

Xalq ustalari ijodidan nusha ko`chirish. “Namoyon” naqshi

Mе'morchilikda yog’och o’ymakorligining tutgan o’rni