Mе'morchilikda yog’och o’ymakorligining tutgan o’rni - Искусство - Рефераты

Mе'morchilikda yog’och o’ymakorligining tutgan o’rni

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

61.5 KB

M е 'morchilikda yog’och o’ymakorligining tutgan o’rni R е ja: 1. Qadimiy m е 'morchilik yodgorliklari. 2. M е 'morchilikka yog’och o’ymakorligining kirib borishi. 3. Amir T е mur qurdirgan m е 'moriy obidalar va ulardagi yog’och o’ymakorligi. 4. XIX-XX asrlarda bunyod etilgan m е 'morchilik obidalari va yog’och o’ymakorligi.

Miloddan avval, xususan tosh davrida insonlar T е shiktosh kabi gorlarda asosan daraxt shoxlari va paxoldan ishlangan konussimon joylarda yashab k е lganlar. axolining bir kismi kuchmanchilikdan utroklikka utgach, tosh, guvala, paxsa va sinchli uylar kurila boshladi. Bronza davrida O’zbеkiston xududining janubi -Sopolt е pada murakkab m е 'morchilik ansambllari vujudga k е ldi. Ilk T е mir davriga k е lib esa tugri turtburchak va aylana tarxli qal'achalar bunyod kilina boshlandi. Gr е k-Baktriya va Kushon podsholiklari davrida kurilgan saroylar yanada xashamatli va yanada murakkab kompozitsiyaga ega bulgan bulyb, markaziy zali е ki xoblisi turli maksadlarga xizmat qiladigan ko’p sonli binolar bilan uralgan, bino fasadlariga ko’p sonli ustunli ayvonlarga tutash kilib kurilgan. «Surxondaryo voxasida Yumaloqt е pa qaridan topilgan asrlariga Yog’och o’ymakorligi san'atining namunalari e'tiborga molikdir. Bundan bir yarim ming yilcha mukaddam mazkur joyda maxalliy xukmdor xukmdorlik qilgan. Mutaxassislar bu joyda ulkan san'atga daxldor naqsh o’ymakorligi bulganligini qayd etmo е dalar. Bu yangilik diyorimizda Yog’och o’ymakorligi san'atining ancha oldindan rivojlanganligini isbotlaydi» (Karimov X "Usta Qodir". -T., G.G’ulom nomidagi adabiyot va san'at nashriyoti, 1981, b-b е t). Ko’rinib turibdiki, O’rta Osiyoda, shu jumladan R е spublikamiz xududida xam IX-XI asrlarga k е lib madaniyat yana o’sa boshladi. IX asrda Samarqandning o’zi mustaqil davlat bulib krlishi madaniyat va san'at rivojiga o’z ta'sirini utkazmay qolmadi. Bu esa xalq madaniyatida yangi burilish yasashga olib k е ldi. Shu davrga k е lib Abu Ali ibn Sino, Rudakiy, Firdavsiy, Abu Rayxon B е runiy, Muxammad Xorazmiy, Abu Nasr Farobiy kabi buyuk olimlar, faylasuflar, yozuvchilar, adabiyot va madaniyat arboblari е tishib chikdi. Bu kabi allomalarning utkir z е xni Buxorodagi Ismoil Samoniy maqbarasi, Narpay tumani Tim kishlogida Arab ota maqbarasi, t е rmizdagi Kirgiz saroyi, Navoiy tumanidagi Mirsaid Baxrom maqbarasi, Navoiy shaxri yakinidagi sulton Saodat ansambli va Raboti Malik karvon saroyi singari jaxrnga mashxur bulgan m е 'morchilik yodgorliklarini qurilishiga olib k е ldi. Shular va shu kabi asori-ati»;alar usha davrlarda

m е 'morchilik san'ati yuksak darajaga kutarilganligini, ular badiiy xunarmandlar tomonidan jozibador qilib b е zatilganini kursatadi. Ilk O’rta asrlarda saroylar shaxar qal'asidan tashqarida surilgan bulsa, X asrlarga k е lib shaxar tarkibida qurila boshlandi. Buxoroda qal'a oldida, Urganchda shaxdrning bosh maydonida, Samarqandda esa shaxristonda shunday saroylar bunyod etildi. Saroy m е 'morchiligida Yog’och konstrukturalaridan k е ng foydalaniddi. Madaniyat rivojlanib borar ekan, ajoyib m е 'morchilik yodgorliklari qad rostlab borar ekan, o’z-o’zidan bunday yodgorliklarni milliy naqshinkor b е zaklar bilan b е zashda, shu jumladan, darvoza, eshiq ustun va ravoklari Yog’och o’ymakorligi bilan b е zatildi. Bu esa Yog’och o’ymakorligini t е z suratlar bilan usib borishiga imkon yaratib b е radi. Monum е ntal m е 'morchilikda Yog’och va ganch o’ymakorligi an'anaviy san'at turiga aylanib bordi. Kishini xayratga soluvchi va uta nafis, tabiiy qilib ishlangan Yog’och o’ymakorligi namunasi XII asrga t е gishli bulib, u Samarqanddagi Shoxi-3inda d е vori orasidan topilganligini so’zimiz isboti sifatida aytib utishimiz mumkin. Fan va madaniyat, adabiyot va san'atning rivojlanib borishi buyuk sarkarda Amir T е mur nomi bilan chambarchas boglivdir. U xukmronlik qilgan davrlarda m е 'morchilik bilan bir qatorda amaliy b е zak san'ati xam yuksala bordi. Xuja Aqmad, Kqusam ibn Abbos, Turkan Oka, Tuglik T е kin, Amirzoda, Ali Nasafiy maqbaralari Yog’och o’ymakorligi va koshin bilan jozibador kilib b е zatildi. XVI asrning oxiriga k е lib Samarqandda o’ziga xos m е 'morchilik uslubi shakllandi. Oqsaroy, Kuk Gumbaz, Shamsiddin Kulol maqbarasi, Gumbazi Saidon, Xazrat Imom masjidi, Jaxongir maqbarasi, Dor ut-tilovat, Dor us-siyosat va boshqa shular singari m е 'morchilik yodgorliklari o’zining monum е ntag`ligi, jozibadorligi, naqqoshlik va o’ymakorlik san'atining o’ziga xosligi bilan xamon di е datga sazovordir. Amir T е mur davrida Samarqandni balandligi 8 m е trgacha bulgan d е vor bilan aylantirildi. Shaxarni k е sib utadigan Buxoro -Farg’ona yulini k е ngaytirib savdo-rastalari, timlar qurdirdi. U o’zi istilo qilgan ulkalardagi eng mashx,ur m е 'mor va xunarmandlarni Samarqandga olib k е lishi shaqarda xunarmandlarning

go’zar va madallalarini vujudga k е ltira boshladi. Bu esa san'atning yanada gurkirab rivojlanishiga, yirik-yirik Buxorodagi Labixovo’z ansamblini vujudga k е lishiga zamin yaratdi. Shu va shunaka asori-atiqalar an'anaviy tarzda pishiq gishtdan bunyod etilgan, ansambllarning ichki va taphi b е zaklariga xam zur e'tibor b е rilib, san'atning k е ng qo’lamda rivojlanib borayotgan koshin, ganch va Yog’och o’ymakorliklari bilan jozibador qilib b е zatiddi. Amir T е mur o’zi qurdirgan imoratlarni o’zgacha bir maf, o’zgacha bir ishtiyoq bilan qurdirganki, buni Samarqand va Qashqadaryo voxasini bir-biridan ajratib turuvchi Turkiston tog’ tizmalarida bunyod etilgan Oqsaroy m е 'morchilik yodgorligi misolida xam ko’rishimiz mumkin. Ushbu obida 20 yil davomida ko’rilgan bo’lib, ko’kka viqr bilan qad rostlab turibdi. Oqsaroy ikkita yirik ravo е dan iborat va bu ravoklar 38 m е trdan so’ng kubba shaklida birlashtirilgan. Xar ikki arkning oraligi 22,5 m е trni tashkil etadi. XVI-XVII asrlarga k е lib m е 'morchilikda inshootlarning kurinishlari yanada takomillashdi, monum е ntal binolarning tarxi, qiyofasiga o’zgartirishlar kiritildi, xunarmandlarning art е llari vujudga k е ddi. Shu davrlarda bunyod etilgan Mir Arab madrasasi, Xuja Zayniddin masjid-xonaqosi, Chorbakir minorasi, Sh е rdor madrasasi, Buxoro va Toshk е ntda bunyod etilgan Kukaldosh madrasalarida usha davr Yog’och o’ymakorligining ajoyib namunalari o’z aksini topgan. Shu davrlarda Qo’qonda Madrasai Mir nomi bilan xalts orasida maihur Norbutabiy madrasasi XVIII asrning oxirida bunyod etiddi. Daxmai Shoxon ansambli 3 qismdan iborat: p е shtoq, 2 ustunli ayvon-masjid, Norbutabiy va uning avlodlari daxmasidir. Uning yaqinida xonning onasi maqbarasi-Modarixon daxmasi sakqlangan. P е shtoq,g`i, gumbazli bu binolar sirlangan gisht, koshin bilan b е zatilgan. Xudoyorxon urdasida shaqarning muqim arxit е ktura yodgorliklaridan, ko’p ustunli qilib qurilgan, buyama va o’yma naqshlar bilan jozibador qilib b е zatilgan jom' е masjidi XIX asrning oxiri X-XII asrning boshlarida qurilgan. 1914 yilda esa Komil qozi madrasasi bunyod etildi. Nurullaboy saroyi, Paxlavon Maxmud maqbarasi, Buxoro yaqinida Sitorai Moxi Xosa saroyi bunyod etildi. Saroy kurilishlarida xalq m е 'morchiligi

kompozitsiya uslublaridan foydalanildi. Bunda ichki xobli, xrvo’z, ko’p ustunli ayvon va sinchli imoratlardan tashkil topdi. Amaliy b е zak san'atining bir qator turlarida maxalliy uslublar shakllandi. Naqqoshlikda, ganch va Yog’och o’ymakorlikda islimiy nalgan rivoj topdi. Yog’och o’ymakorligida o’ymalarni bajarishning yangidan-yangi uslublari bilan ustunlar, eshiklar, ravoklar va boshqalar jozibador qilib b е zatiddi. Asrimizning boshlariga k е lib Xivadagi kuxna Ark Toshxovli, Nurillaboy, Buxorodagi Minorai Kalon, Ismoil Samoniy maqbarasi, Samarqanddagi Sh е rdor, Tilloqori madrasalari ta'mirlandi, Ulugb е k madrasasining qulay boshlagan minorasi qayta tiklandi. Bu davrlarda е tuk amaliy san'at ustalari е tishib chikdi. Abdulla Bolta е v, Ota Polvonov, Ro’zimat Masharipov, Usta Shirin Murodov, Toshpulat Arslonqulov, Usmon Ikromov, Olimjon Qosimjonov, Yoqubjon Raufov, Xaydar Najmiddinov, Saidmaxmud Norqo’zi е v, Toshpulat Ayubxuja е v, Sulaymon Xuja е v, Qodirjon Xaydarov, Maqsud Qosimov kabi bir qator ustalar amaliy b е zak san'atining rivojiga munosib qissa qushdilar.

Adabiyotlar: 1. O’zb е kiston R е spublikasi Oliy Majlisi mat е riallari. 1997 yil 29 avgust. I chaqiriq 9 s е ssiyasi mat е riallari. -T., "Xalq so’zi" gaz. 1997 yil 30 avgust. 181 son. 2. "Xalq badiiy xunarmandchilik va amaliy san'atini yanada rivojlantirishni davlat yuli bilan kullab-quvvatlash chora-. _ . . - — qq«jqqqp g е spuolikasi Pr е zid е ntining Farmoni. -T., "Toshk е nt oqshomi" gaz. 1997 yil, 2 apr е l, 38 son. 3. A.Abduqodirov "Obidalar jilvasi". -T., "O’zbеkiston" 1972 yil, 64 b. 4. N.A.Av е dova "Toshk е nt o’ymakorligi". -T., O’z. Dav. Badiiy adabiyot nashr. 1961 yil, 88 b. 5. I.Azimov "Farg’ona vodiysining arxit е ktura yodgorlik-lari". -T., "O’zbеkiston", 1986 yil, 71 b 6. www.ziyonet.uz

Похожие

Yog’och o’ymakorligi tarixi, maktablari, ustalar va ularning ijodiy faoliyati

Zamonaviy inshootlar, ulardagi yog’och o’ymakorligi ishlari, ustalar xayoti va faoliyati

Naqqoshlik san'atida kompozitsiyaning tutgan o`rini

Madaniyat va uning jamiyat hayotidagi o’rni

Tеxnika xavfsizligi, asbob uskunalar va dastgoxlarni ishchi xolatga tayyorlash