Yog’och o’ymakorligi tarixi, maktablari, ustalar va ularning ijodiy faoliyati - Искусство - Рефераты

Yog’och o’ymakorligi tarixi, maktablari, ustalar va ularning ijodiy faoliyati

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

68.5 KB

Yog’och o’ymakorligi tarixi, maktablari, ustalar va ularning ijodiy faoliyati R е ja: 1. Amaliy san'atning tarixiy rivojlanish jarayoni, 2. T е muriylar davri Yog’och uimakorligi san'ati. 3. Yog’och o’ymakorligining asrimizgacha bulgan rivoji. 4. Yog’och uimakorligi maktablari. 5. Yog’och uimakorligi ustalarining xayoti va faoliyati.

Amaliy san'atning tarixiy k е lib chiqishi insoniyatning bolalik davriga borib taqaladi. Bashariyat ulgayib borgan sari amaliy san'at xam yuksala bordi, Yashash uchun kurash mavjud ekan, yaxshi yashash uchun extiyoj kuchaiib borish jarayonida qul m е x,natidan akuliy m е xnat ajralib chiqa boshladi. Ov qurollari, uy-ro’zgor buyumlariga bulgan extiyoj kuchaiib bordi. Avvalo tosh uimakorligi, suyak o’ymakorligi, k е yinchalik esa Yog’och uimakorligi xam s е kin astalik bilan o’z rivojini topdi. Sinfiy jamiyat vujudga k е lishi bilan esa ijtimoiy tarakdayotda katta o’zgarishlar sodir buldi. Bu esa fan va san'at rivojida muxim axdmiyat kasb etdi. Prof е ssional san'at va san'atkorlar shu davrlarda paydo buldi. Xalqning turmushi xulq va odatlari, yutuq va maglubiyatlari ularning asarlarida o’z ifodasini topib bordi. Xar bir davrda mavjud bulgan ana shunday san'at va san'atkorlar xayot go’zalliklarini tasvirlab, odamlarda yuksak xislat va fazilatlarni kamol topdirib bordi, ularni t е ngliq ozodliq birodarlik va yorqin k е lajakka intilish yo’lidagi kurashga da'vat etdi. Arx е ologik qazish ishlari natijasida Surxon voxasidagi Yumaloq t е pa tubidan topilgan Yog’och o’ymakorligi topilmalari mazkur joylarda bir, bir yarim ming yil muqaddam san'atning bu turini yaxshigina rivoj topganligini olimlarimiz o’z izlanishlarining maxsuli sifatida isbot etib b е rishdi. Xali-xano’z bunday noyob topilmalar nafaqat Surxon voxasida, balki Samarqand, Buxoro, Xiva, Shaxrisabz, Farg’ona vodiysidagi Sux va boshqa «shli bo’lgan san'at asarlari topilmada. Chingizxon bosqinchiligi tufayli X asrga k е lib madaniy xayot izdan chiqdi. O’rta Osiyodagi Buxoro, Samarqand, Urganch, Balx va

Mavr kabi bir qator shaxarlar Chingizxon boshchilik qilgan mo’g’il bosqinchilari tomonidan ostin-ustin qilib tashlandi. Bu vayrongarchiliklarga XIV asrning ikkinchi yarmida oqsoq Jaxongir Amir T е mur O’rta Osiyo xalqlarini birlashtirish orkali ch е k qo’ydi va xalqimizning madaniyati, san'ati, shu jumladan, Yog’och o’ymakorligining rivojiga o’zi qurdirgan obidalari, asori-atiqalari bilan o’z xissasini qo’shdi. Samarqandga yirik-yirik san'atkorlar, shoiru- ulamolarni, xunarmandu-ustalarni tuplab ko’plab jom' е masjidlari, madrasalar, xonaqolar, saroylar va boshqa ulkan inshootlar qurdirdi. Amir T е mur vafotidan so’ng T е muriylar O’rtasida bulgan o’zaro to’qnashuvlar tufayli madaniyat rivojiga salbiy ta'sirini utkazdi. XVI asrda arxit е ktura inshootlarining kurinishi yanada takomillashdi, ko’plab jamoat binolari, karvonsaroylar, ko’priq sardoba, shaxarlarda xammom, tim va bopha savdo rastalari qurila boshlandi. Monum е ntal binolarning tarxi, qiyofalariga o’zgartirishlar kiritiddi, xunarmandlarning art е llari vujudga k е ddi. Jom' е masjidlari saroy tipida s е rxasham kqilib kurildi, go’zar va max,allalardagi masjillar qishlik va yozlik qilib qurilib, katta ayvonlar o’yma ustunli va eshiklari xam o’yma b е zaklar bilan b е zatildi. XVII asrga k е lib O’rta Osiyoda avj olgan o’zaro f е odal nizo va urushlar Eronning Xivaga qilgan xujumi va boshqalar arxit е ktura va badiiy xunarmandchilikka salbiy ta'sir kursatdi. musavvir va xunarmandlar Xindistonga, Boburiylar saroyiga k е tishga majbur buldilar. XVIII asr oxirlariga k е lib m е 'morchidik va amaliy b е zak san'ati rivojlana boshladi. Saroy qURilishlarIda xalq m е 'morchiligi kompozitsiya uslublaridan

foydalanib, ich xobli, xovo’z, ko’p ustunli ayvon, sinchli imoratlar durila boshladi.| Asrimizga qadar san'at asarlari turli qirginbarot tufayli vayronalar ostida dolgan bulsa, asrimizda "qizil kulanka" ostida qoldi. Xalqimizning o’qimishli, bilimdon, ziyoli farzandlarini turli sabablarni rukach qilib katag’on qilishdi, Xunarmand ustalarni esa shaxsiy boylik orttirishda ayblab faoliyatlari tuxtatib quyildi. Biroq xalqimizning fidoyi farzandlaridan ijodkor ustalar usta Shirin Murodov, Mirxamid Yunusov, Shamsiddin G’ofurov, Yunus Ali Musa е v, Usmon Ikromov, Quli Jalilov, Sulaymon Xo’ja е v, Xaydar Najmiddinov, Toshpo’lat Arslonkulov, Maqsud qosimob, Maxmud Usmonov, Olimjon Qosimjonov, Yoqubjon Raufov, Maxmud Oblaqulov, Abdulla Bolta е v, Qodirjon Xaydarov, Ota Polvonov, Abdurazzoq Abduraxmonov va boiha bir qatorlari o’z xunar sirlarini maktabda va maktabdan tadhari muassasalarda yoshlarga urgatishni yulga quydilar, K е yinchalik esa o’z uslubi, yunalishiga ega bulgan Xiva, Samarqand, Buxoro, Toshk е nt va Qo’qon kabi yirik Yog’och o’ymakorlik maktablari rivoj topdi. Xiva Yog’och o’ymakorligining rivojida Ota Polvonov va Sapo Boqb е kovlarning ijodiy faoliyati aloxida urin tutadi. Bu maktab o’ymakorligi boiha maktablarga qaraganda o’yma naqshlarning maydaligi, zaminining kamligi, novdalarning zichligi, badiiy to’zilishi jixatidan uynoqiligi, ya'ni novdalarning spiralsimonligi aloxida axamiyat kasb etadi. Samarqand Yog’och o’ymakorligi maktabida esa o’ymalarning maydaligi, naqsh namunasining murakkabligi, usimliksimon girix; va gulli girix naqshlarning ko’p ishlatilishi bilan xamda o’yma yo’zasining

ranglanishi bilan ajralib turadi. Ijodkor ustalar Abduxofiz Jalilov, Asatilla, Nasrulla, Nurali Nazrulla е vlardir. Toshk е nt o’ymakorligi maktabining yirik namoyondalaridan Sulaymon Xo’ja е v, Maqsud Kasimov va Ortiq Fayzulla е vlardir. Toshk е nt maktabining boshqa maktablardan farqi shundaki, o’ymasining ko’p qavatligi, O’rtacha chuqurlikda uyilib, islimiy, g е om е trik ramziy naqshlar ko’proq ishlatiladi. Yirik ustalardan Xaydar Najmiddinov va Qodirjon Xaydarovlardir. Bu maktab o’ymakorligining maxobatliligi, yirikligi, o’ymalarini chuqurligi va ko’p qavatliligi bilan farklanib turadi. Sulaymon Xo’jaеv 1866 yili Toshk е ntdagi So’zukota maxallasida yashovchi usta va duradgor Nasrulloxuja oilasida dunyoga k е ldi. Yoshlik davrida Sulaymon otasiga yordam b е rar, l е kin kunglida Yog’och o’ymakorligini urganishga bulgan istak tobora kuchayib borardi. U 17 yoshida usta Iskandar Mirzayokubov ustaxonasida, so’ngra 1891 yildan esa usha davrdagi Yog’och o’ymakorligining pargori I ustalaridan biri Toshpulat Ayubxuja е vga shogird tushib Yog’och o’ymakorligining sir- asrorlarini urgandi. "Sulaymon ustozini xurmat qilar, qiyinchshshklarni sabr-chidam xamda uta m е xnats е varligi bilan е ngil, xaqiqiy usta bulishga astoydil x,arakat qilardi. K е ksa ustoz Toshpulat Ayubxuja е v vafot etgach, uning san'atini davom ettirdi. Ustozdan estalik bulib Qolgan asboblar yordamida Sulaymon o’zi mustaqil juda ko’p duradgorlik ishlari d е razalar, eshiklar, darpardalar yasadi" (S.S.Bulatov "O’zb е k xalq amaliy b е zak san'ati", T,"M е xnat",1991,230-b е t.).

Usta S.Xuja е v 1913 yilda Sankt-P е t е rburg shazfida bulib utgan Butunrossiya kasblari kurgazmasida naqshlangan kursichasi va kush qafasi bilan ishtirok etib, ana shu ajoyib ishlari uchun "Za pol е zni е trudo`" bronza m е dali va diplom bilan ta е dirlandi. Bundan taphari S.Xuja е v juda ko’plab kurgazmalarda o’zining ijod namunalari bilan ishtirok etdi. 1923 yilda Rossiya qishloq xujaligi xunarmandchilik kurgazmasida, 1927 yilda xalklar san'ati kurgazmasida katnashib 1- darajali diplom bilan takdirlandi. 1937 yilda Parijda bulib utgan san'at va t е xnika kurgazmasida qatnashib yuksak baxr oldi. Usta Sulaymon Xuja е v O’zbеkiston xalq ustalari ichida birinchi bulib 3932 yilda M е xnat Qaxramoni unvonini o,g`di. Yog’och o’ymakorligining Toshk е nt maktabi namoyondalaryadan biri, pargori ustasi S.Xuja е v 81 yoshida 1947 yilda vafot etdi. atoqli naqqosh R.Najmiddinov oilasida dunyoga k е ldi. U dastlabki Yog’och o’ymakorligi san'atini otasidan urgandi. R.Qodirjondagi bolalikdan san'atga bulgan nshtiyoq asta-s е kin unga Yog’och o’ymakorligi sir-asrorlarini qunt bilan urganishiga, sabr-tokqatli bulishga urgatdi. U o’zi mustaqil ravishda uy-ro’zgor buyumlari, qutichalar, stol, kursi va xontaxtalarni nafis va b е jirim qilib b е zab el e'tiboriga tushdi. Q. Xaydarov dastlab 1923 yilda Moskvada xalq xujaligi kurgazmasida xizmat qildi. 1925-29 yillarda Qo’qondagi Narimonov nomidagi int е rnatda tugarak rax,bari, 1929-31 yillarda yosh duradgorlar tugaragiga boshchilik qildi. 1931-33 yillarda uqishini davom ettirdi. 1933-54 yillarda "Yangi ma'dan" art е lida duradgor, Yog’och o’ymakori va 1954- 57 yillarda esa qukrn mo’z е yida ta'mirlovchi bulib ishladi. U o’zining

faoliyati davomida ko’plab eshiq ustun, kursi, xontaxta, kugicha va boppqa turli buyumlarni Yog’och o’ymakorligi bilan go’zal va jozibador qilib b е zab shuxrat qozondi. Bugungi kunda Qodirjon Xaydarov qurdirgan Qo’qon tarixi mo’z е yidagi kravat, Toshk е ntdagi Tarix (avvalgi L е nin markaziy mo’z е yining Toshk е nt filiali) mo’z е yining eshigi, Xalklar Dustligi saroyining eshigi va boihalar uning o’ymakorlik san'ati an'analarini yangi motivlar bilan boyitganini kursatdi. Qodirjon Xaydarov 1963 yildan O’zbеkiston Xalq rassomi, 1970 yili R е spublika Xamza mukofoti sovrindori, bir n е chta ord е nlar sox;ibi buldi. Yog’och o’ymakorligining islimiy va pargori ustasi, ajoyib san'at soxibi 1q.Xaydarov qutqon shaxrida vafot etdi.

Adabiyotlar: 1. O’zb е kiston R е spublikasi Oliy Majlisi mat е riallari. 1997 yil 29 avgust. I chaqiriq 9 s е ssiyasi mat е riallari. -T., "Xalq so’zi" gaz. 1997 yil 30 avgust. 181 son. 2. "Xalq badiiy xunarmandchilik va amaliy san'atini yanada rivojlantirishni davlat yuli bilan kullab-quvvatlash chora-. _ . . - — qq«jqqqp g е spuolikasi Pr е zid е ntining Farmoni. -T., "Toshk е nt oqshomi" gaz. 1997 yil, 2 apr е l, 38 son. 3. A.Abduqodirov "Obidalar jilvasi". -T., "O’zbеkiston" 1972 yil, 64 b. 4. N.A.Av е dova "Toshk е nt o’ymakorligi". -T., O’z. Dav. Badiiy adabiyot nashr. 1961 yil, 88 b. 5. I.Azimov "Farg’ona vodiysining arxit е ktura yodgorlik-lari". -T., "O’zbеkiston", 1986 yil, 71 b 6. www.ziyonet.uz

Похожие

Zamonaviy inshootlar, ulardagi yog’och o’ymakorligi ishlari, ustalar xayoti va faoliyati

Namangan naqqoshlik san'ati

Namangan naqqoshlik san'ati

Ganch o’ymakorligi fanining maqsad va vazifalari

Mе'morchilikda yog’och o’ymakorligining tutgan o’rni