Мусиқий эшитиш қобилиятини машқ қилиш - Искусство - Рефераты

Мусиқий эшитиш қобилиятини машқ қилиш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

32 KB

Мусиқий эшитиш қобилиятини машқ қилиш Эшитиш қобилятини машқ қилиш одатда элементар Фан ҳисобланади ва шу боис кўплар уни дирижёрлик бўйича қўлланмага киритиш ортиқча деб ҳисоблайдилар. Бундай фикр юритиш нотўғри, чунки ҳатто маҳоратнинг юксак чўққиларига эришган мусиқачи ҳам доимо ўз устида ишлаб, эшитиш қобилиятини машқ қилиб турмоғи керак. Дирижёр учун эса юксак даражада ривожланган ички эшитиш қобилияти энг муҳим иш қуроли ҳисобланади. Ички эшитиш қобилияти, деганда мусиқачининг партитурани ўқиш жараёнида алоҳида тон ва аккордлар билан бир қаторда уларнинг бутун уйғунлигини ҳам ўз тасаввурларига сиғдириш маҳорати назарда тутилади. Биз бу жараёнга болаликданоқ ўрганганимиз учун, шунчалик кўникиб қолганимизни, буни алоҳида ютуғимиз деб ҳисобламаймиз. Бироқ оддий одамлар партитурани китоб каби ўқий оладиган мусиқачиларга ҳавас билан қарайдилар. Дарвоқе, партитурани ўқиш — бу фақат машқ қилиш холос ва ҳар бир дирижёр бу маҳоратни мукаммал даражада эгаллаши шарт. Масалан, Моцарт бу ишга ўқиш — ёзишни ўрганиш давриданоқ киришган экан. Шу боис яхши дирижёр партитурани китобдай ўқий билиши керак; унинг эшитиш қобилияти қанчалик яхши бўлса, у оркестрни шунчалик тўлиқ бошқара олади. Бу айниқса ўқувчилар оркестри раҳбари учун жуда муҳимдир. Ижро эта бошлашдан аввал, оркестр яхши созланган бўлиши керак. Бу классик мусиқа каби, замонавий мусиқа учун ҳам муҳим. Қатордаги озгина ноаниқ янграш ҳам бутун таассуротни бузиши мумкин. Оркестр маълум даражада уйғунликка одатлангани учун, бу каби ноаниқликларни маълум даражада тўғрилаб кетади. Агар оркестр садони тутишга ва интонацияни текис, равон беришга ўргатилган бўлса, унда дирижёрга алоҳида чолғулар ижро қилаётган нотўғри ноталарни аниқлаш осон бўлади. Бу каби хатоларни топиш ва бартараф этиш баъзилар ўйлаганчалик «осон иш» эмас. Албатта, оддий классик мусиқада хатоларни

аниқлай олмаслик — кечириб бўлмайдиган нарса, бироқ агар дирижёр фақат эшитиш қобилиятининг «элементлар » машқинигина ўтган бўлса, у фақатгина «қаердадир нимадир тўғри эмаслигини»гина сезади, бироқ «қаерда » ва «нима » эканини аниқ айта олмайди ҳам. Шу боис дирижёрнинг эшитиш қобилиятини ривожлантириш учун диктантлар тавсия этилади. Бунинг учун оддий полифоник ва гармоник диктантлардан бошлаган маъқул. Диктантни фортепианода ижро этиш ёки ҳар бирини бир ёки бир неча ўқувчига топшириб, бажариш керак. Бу вақт орасида бошқалар уларни оддий диктант каби ёзиб олишлари керак. Шу тарзда ўқиш ва диктант битта машқ бўлиб амалга оширилади. Диктантга қўшимча сифатида қуйидаги мисол тавсия этилади: фортепиано қаршисига ўтиринг ва биринчи октавадаги «до » ни олинг: керакли интервални ички эшитиш қобилияти билан аниқланг, сўнг уни ижро этинг. Буни ўзлаштиргач, бутун мелодик чизиқлар ва жумлаларга ўтинг, сўнг эса икки овозли уйғунликлар ва аккордли кетма — кетликка ўтиб, аввал бўлганидек уларни ижро этмасдан олдин «эшитиш»га ҳаракат қилинг. Ҳар бир аккордни фортепианода олишдан аввал уни ички эшитиш қобилияти билан тингланг. Шу тарзда, аста — секинлик билан янада мураккаброқ мусиқага ўтиш керак. Бошқа бир фойдали машғулот: Бахнинг сизга номаълум бўлган икки ва уч овозли инвенцияларидан бошлаш керак. Бу машқ пайтида ҳеч қайси чолғудан фойдаланмаслик керак. Аввал тахминан саккиз тактда юқори овоз «ўқилиши» керак. Бу жумлани хотирага жойлаб олгандан кейин пастки овозни худди ўша жойгача ўқиш керак. Иккала овозни (сиз ҳозир ўқиётган ва сиз эслаб қолиб, ҳаёлан тасаввур қилаётган) эса бирлаштириш қийин бўлмайди. Агар овозлар учта бўлса, унда иккита четдагиларини эслаб қолиб, ўртадагисини ўқиб бирлаштириш керак бўлади. Аввалига бу жараён зерикарли туюлиб ундан тезда чарчаш ҳам мумкин, бироқ аста-секин у одат тусига кириб қолади. Унга кўникиш мумкин. Охир-оқибат сиз бирваракайига

иккала товушнинг ҳеч бирини аввал эслаб қолмаган ҳолда ўқишни ўрганишингиз керак бўлади. Сизнинг ютуқларингизга қараб, янада мураккаброқ партитураларга ўтиш мумкин. Кўпинча, монуал ва ижрочилик жиҳатидан иқтидори юксак бўлган ўқувчиларнинг эшитиш қобилияти паст бўлиши мумкин ва аксинча эшитиш қобилияти жуда яхши талабалар эса ёмон ижрочи ва эгилувчанликдан йироқ, «қуруқ» дирижёр бўлишлари мумкинлигини ҳисобга олишга тўғри келади. Иккала тоифа талабалари ҳам эшитишни машқ қилишга «панжа орасидан» қарайдиганлар: биринчилари — эшитиш қобилиятини ривожлантириш мумкинлигига ишонмай қўйганлари учун, бошқалари эса ўз эшитиш қобилиятлари юксак даражадалиги туфайли уни машқ қилиш керак эмас деб ҳисоблаганлари учун шундай бўлади. Яна шуни ҳам эсда тутиш керакки, бўлажак дирижёрлар уларга учраши мумкин бўлган ҳар қандай инструментал жумла ва пассажларни қуйлашни ўрганишлари керак.

Адабиётлар рўйхати 1. Каримов И.А. Тарихий хотирасиз келажак йўқ.-Т.: Шарқ, 1998 . 2. Каримов И.А.Биз келажагимизни ўз қўлимиз билан қурамиз. Т.7.-Т.: Ўзбекистон, 1999 . 3. Азимов К. Ўзбекистон дирижёрлари.-Т., 2001. 4. Аносов Н. П. Литературное наследие. Изд. Сов. Композитор, 1973. 5. Астров А. Деятель русской музыкальной культуры, С. А. Кусевицкий, Л. Музыка 1981. 6. Ашрафий М. Музыка в моей жизни. Т. 1975.

Похожие

Мусиқий акустика

Мусиқа санъатида билим олиш жараёнлари

«Мусиқий қобилиятлар психологияси» (VIII бўлим. Асосий мусиқий қобилиятлар)

Режиссёрлик қобилиятини тарбиялаш

Тафаккур. Тафаккур турлари. Тафаккурнинг индивидуал хусусиятлари