Кушон даври санъати ва меъморчилиги - Искусство - Рефераты

Кушон даври санъати ва меъморчилиги

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

46.5 KB

Кушон даври санъати ва меъморчилиги Режа: 1. Кушон подшолиги даври 2. Кушон санъати, маданияти ва меъморчилиги

Тарих шоҳидким, эрамиз бошларида Грек-Бақтрия давлатини парчаланиши билан Ўрта Осиёда Кушон давлати шаклланди. Бу давлатни асосчиси Кадзулла Кадфиз бўлиб, ўзини Кушон давлати ҳукмдори, мамлакат пойтахти Далварзинтепа деб эълон қилади. Кадфиз мамлакат сарҳадларини кенгайтириб, Парфия, Афғонистон, Кашмир ерларини ўзига бўйсундириб олади. У 80 ёшида вафот этади. Ўрнига ўғли Вима Кадфиз подшоҳлик қилади. Вима даврида Покистон ва Ҳиндистон ерларини ўзига қўшиб олади. Вимадан сўнг давлатни Книшка бошқаради. Книшка даврида Суғдиёна, Хоразм, Чоч, Фарғона ерларини Кушон давлатига бирлаштиради. Книшкадан кейин мамлакатга Васишка, Хивишка, Васудевалар подшохлик қиладилар. Мамлакатни ташқи савдо, маданий алоқаларни кучайтиради. Мамлакатда 3 та шаҳар бирин-кетин унинг пойтахти бўлган. I – Кушон шаҳри (Наманган вилояти Косонсой шаҳри ўрнида) II – Кушон шаҳри (Самарқанд вилояти Каттақўрғон ўрнида) III – Кушон шаҳри (Қашқадарё вилояти Кеш-Шаҳрисабз ўрнида) Бу давлатни чегара сарҳадлари Каспийдан Хитойгача бўлиб, унда узоқ йиллар тинчлик-осойишталик ҳукм суради. 4-асрга келиб, Эрон подшоҳларининг ҳарбий юришлари ва мустамлака халқларнинг милий озодлик йўлидаги курашлари Кушон давлатини парчаланиб кетишига олиб келади. 4-асрда Кушон давлати бир неча подшоҳликларга бўлиниб кетади. 2. Кушон санъати, маданияти ва меъморчилиги Кушон подшолиги таркибида яшаган кушон халқлари ўзига хос санъат ва маданият яратдилар. Бу санъат ва маданият 1-3 асрларга мансуб бўлиб, географик жиҳатидан Ўрта Осиёнинг турли ўлкаларида яшаган, ҳар хил анъаналарга эга бўлган халқларни бирлаштирган. Лекин бу санъат ва маданият мамлакатнинг ҳамма вилоятлари учун ягона бўлмаган. Кушон санъати ва маданияти, меъморчилиги анъаналари Ўзбекистон территориясида Айритом, Бозорқалъа, Далварзин, Зартепа, Термез, Кўхна

Вос, Хайриобод, Фарғона, Косонсой каби Ўзбекистоннинг ўнлаб вилоятлари ва Афғонистон, Покистон, Ҳиндистоннинг қатор штатларида кузатилади. Бу давр меъморчилигида мустаҳкам истеҳком қалъалар, ибодатхоналар, тураржой бинолари, аркларни ўзига бирлаштирган шаҳарлар бунёд этилади. Шаҳарлар қалин деворлар билан ўралган. Бинокорлик ва бошқа қурилишларда хом ғишт ва пахсалардан, жанубий шарқда тошлардан фойдаланилган. Кушонлар санъатида амалий санъат анча юксак даражада ривожланади. Зеб-зийнат буюмлари, меҳнат қуроллари, жанг аслаҳалари ясаш, матолар тўқиш яхши ривожланган. Камон, найза, ҳанжар, тош отиш қуроллари кўплаб ишлаб чиқарилган. Кушон даврини ўрганиш бўйича археологик тадқиқотлари бу даврда халқ турли диний қарашларга эга бўлганлар. Зардўштийлик, буддизм, хиндуизм каби динларга сиғинилган. Кушон санъати ва маданиятида кўплаб тангалар ишлаб чиқарилганлиги кузатилади. Кушон тангаларини орқа томонига турли худоларнинг тасвири зарб этилган. Олди томонига подшоҳлар тасвири туширилган. Тангалардаги ёзувлар Грек-Бақтрия алфавитида, Кушон- Бақтрия тилида ифодаланган. Ўрта Осиёнинг Кушон даври меъморчилиги ва амалий санъатини катта туркум намуналари Сурхондарёнинг Халчаён, Айритом, Далварзин, Қоратепа, Фарғона вилоятлари ва унинг бир қатор манзилгохларида кузатилади. Кушон меъморчилигини безатишда бўртма тасвирлар ва ҳайкаллардан кенг фойдаланилганлиги аниқланган. Кушон маданияти, меъморчилигидаги карнизларда мусиқа чалувчи созандалар, қўшнай, ноғора, лютна (ғижжак), арфа чалаётган тасвирлар Айритом меъморчилигида кузатилади. Кушон меъморчилигида тўртбурчак, цилиндр, турли бурчакларга эга бўлган услублар қўлланилган. Бинолар устунли, устунсиз, тепа қисми қозон шаклида ва текис қилиб қурилган. Ҳатто, бино деворларини безатишда

деворий суратлардан ҳам фойдаланилганлигини Қоратепа археологияси аниқлаб берган. Умуман, Ўзбекистоннинг бир қатор Кушон санъати ва меъморчилигига оид топилмалари кушонлар даври санъати ва меъморчилигини ўзига хос ривожланганини ва анча юқори даражада эканлигини кўрсатади. эвазига масжид, мадрасалар, хоннинг арклари, сарой, ҳашаматли бинолари бирин-кетин қад кўтарарди. Ана шу даврларда Хева қайта дунёга келди. Ичанқалъа, Ташинқалъалар, улар ичида жаҳонга машҳур ўзбек меъморчилигининг буюк обидалари дунёга келди. XVIII асрнинг бошларида Мовароуннаҳрни III-хонлиги бўлмиш Қўқон хонлиги ташкил этилди. Бу хонлик XVIII асрни охирларига келиб, Мовароуннаҳрни жуда кўплаб вилоятларини ўзига қўшиб олади. 1810 йилларда Тошкент, Чимкент ва Сайрамни ҳам ўзига қўшиб олади. Қўқонда меъморчилик, ҳунармандчилик ўсди, ёғоч, металл ўймакорлиги, наққошлик, матоларга гул босиш, идиш-товоқларга турли безаклар бериш ривожланди. Маданий ҳаёт тараққий этди. Ғози, Махмур, Гулханий, Увайсий, Нодирабегим каби шоирлар етишиб чиқди. Қишлоқ хўжалиги ўсди, суғориш иншоотлари, масжид ва мадрасалар қурилди. Худоёрхон арки, шаҳар арки, қўрғони (12 дарвозали) қурилди. Кўплаб кўча, карвон саройлар бунёд этилди. Хуллас, Ўрта Осиёнинг Бухоро, Хева ва Қўқон хонликлари XIX асрнинг бошларида санъати, маданияти ва меъморчилиги анча ривожланган, мустақил идора қилиш услубига эга бўлган шарт-шароитга эга эди. XIX асрни II-ярмига келиб, Россия Ўрта Осиёни ўзининг хом ашё базасига айлантириш мақсадида уни босиб олиш режаларини ишлаб чиқади ва бу режани амалга оиширишга киришади. Русларни Ўрта Осиёга босиб келиши XIX асрнинг 60-йилларидан бошланди. 1867-68 йилларда Тошкентни, Қўқон хонлигини, Бухоро хонлигни ярмини босиб олади ва Туркистон Генерал губернаторлигини ташкил этади.

Руслар 1868 йили Бухорони, 1873 йили Хева хонлигини босиб олади. Россия Бухоро ва Хева хонликлари билан битим тузади, лекин бу битимга кўра ҳар иккала хонлик ўз ҳуқуқидан тўла маҳрам бўлган эдилар. Россия Ўрта Осиёни босиб олишида жуда қаттиқ қаршиликларга учрайди. Айниқса, Тошкент, Бухорода жуда қаттик қаршиликларга дуч келади. Бунга Тошкент ҳимоячиларининг Оқ масжиддаги, Бухоро ҳимоячиларининг Зарабулоқдаги қаҳрамонликлари мисол бўлади.

Адабиётлар 1. И.Каримов. Ўзбекистон буюк келажак сари. Т. 1998 й. 2. И.Каримов. Баркамол авлод орзуси. Т. 1999 й. 3. А.Асқаров. Ўзбекистон тарихи. Т. 1994 й. 4. Б.Аҳмедов. Ўзбекистон тарихи манбалари. Т. 2001 й. 5. Муаллифлар уюшмаси. Ўзбекистон санъати. Т. 2001 й.

Похожие

Сомонийлар даври санъати ва меъморчилиги

Афросиёб санъати ва меъморчилиги

Мустақил Ўзбекистон санъати, маданияти ва меъморчилиги

ХХ асрда ўзбекистон санъати ва меъморчилиги

Қадимги хоразм санъати маданияти ва меъморчилиги