ХХ асрда ўзбекистон санъати ва меъморчилиги - Искусство - Рефераты

ХХ асрда ўзбекистон санъати ва меъморчилиги

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

41.5 KB

ХХ асрда ўзбекистон санъати ва меъморчилиги Маълумки, XIX асрнинг II-ярмидан Ўзбекистон Россияга қарам бўлиб, унинг мустамлакаси бўлиб қолган эди. 1917 йил Октябрь тўнтаришидан кейин Шўролар ҳокимияти ҳам чоризмнинг мустамлакачилик сиёсатини давом эттирди. Ўзбекистондаги руслаштириш сиёсати яна авжига чиқди. Ўзбекистонга рус санъати, маданияти ва меъморчилиги оммавий суратда мажбурий ҳолатда кириб кела бошлади. Ликни бирин-кетин босиб олади. 1884 й илдан Ўрта Осиё тўла русларга қарам бўлиб қолади. Ўрта Осиёни руслар томонидан босиб олингач, уларни сиёсий, иқтисодий қонунлари мажбуран киритилади. Шу билан бирга уларни адабиёти, санъати, маданияти ва меъморчилиги ҳам кириб кела бошлади. Ўрта Осиёга сургун қилинган руслар орасида ёзувчи-шоирлар, олимлар, рассомлар, меъморлар, педагоглар, шифокорлар бўлиб, уларни таъсири остида Тошкент, Самарқанд, Бухоро, Қўқон, Хева, Фарғона каби шаҳарларда газета ва журналлар нашр этила бошланди. 70-йиллардан бошлаб Ўзбекистоннинг табиати, археологияси, этнографиясини ўрганувчи жамиятлар тузилди. 1880 йили Петербург Фанлар Академиясини бўлими очилди. 1873 йили Тошкентда астрономия ва табиатшуносликни ўрганувчи обсерватория очилди. П.Семёнов, Тян-Шанский, Федченко, Мушкетов, Романовский каби олимлар ўлка табиатини ўрганишга киришдилар. Пушкин, Лермонтов, Тургенев асарлари таржима қилина бошланди. Шунингдек, Ўзбекистонда бир қатор рус рассомлари ҳам ижод қилдилар. Буларнинг ҳаммаси Ўрта Осиёни иқтисодий, сиёсий ва маънавий жиҳатдан забт этишни ва қарам қилиб олишни, мустамлакачилик ҳолатини ўзига хос услуби эди.

Бу рассомлар орасида Каразин, Зоммер, Дудин, Дмитриева, Казаков, Федченко, Бурэ каби рассомлар ижод қилдилар. Бу рассомларнинг ижоди асосида Ўзбекистонга Европанинг реалистик рассомчилиги, унинг натурализм, классик услублари ҳам кириб келди. Казаков асарларида Ўрта Осиё халқини психологик ҳолатлари, дунёқарашлари, турмуш шароитлари ифодаланди. Буре эса кўпроқ Ўзбекистон табиатини ва ерли халқларни революцион кайфиятини ифода этди. Русларни Ўзбекистонга кириб келиши билан Европа меъморчилиги анъаналари, услублари ҳам мажбурий ҳолатда кириб кела бошлади. Ўзбекистон шаҳарларида «Янги шаҳар» ва «Эски шаҳар» атамалари пайдо бўлди. Янги шаҳарда асосан руслар учун жамоат бинолари, черковлар, қалъа, қасрлар, давлат саройлари, турар жой бинолари қурилди. Эски шаҳар қисмида эса қурилишлар анча чеклаб қўйилди. Эски шаҳар қурилишига давлат томонидан маблаг берилмас эди. Шунинг учун эски шаҳарда фақат масжид, мадраса, мақбарагина, у ҳам саноқли ҳолда кичик ҳажмда қуриларди. Фақат бозорлар ва атторлик дўконларигани қурилар эди. Меъморчилик биноларини безатишда ҳам асосан тяга, лепка, бўртма тасвир каби Европача безатиш услуби қўлланилар эди. Бу даврларда Европада ишлаб чиқарилган арзон нархдаги истеъмол буюмларини кўплаб олиб келиниши сабабли, халқ ҳунармандчилиги ҳам сустлаша борди. Лекин биноларни безатишда деворий рангтасвир, рельефли ҳайкалтарошлик, жонли зотларни тасвирлаш ривожланди. Портрет, анама Эски Ниссадан топилган «Афродита» ҳайкали, Шаҳрихондан топилган «Капители», Халчаяндан топилган «Камон отувчи», «Эркак боши», «Кушон подшоси», Далварзиндан топилган «Кушон шохи», «Донатор калласи», Қўйқирилган қалъадан топилган амалий санъат буюмлари, ҳайкаллар

қадимги юнон-эллинистик санъатни Ўрта Осиёда анчагина кенг тарқалганидан далолат беради. Умуман юнонларни Ўрта Осиёга босиб келиши билан кириб келган юнон-эллин санъати ва маданияти Грек-Бақтрия давлати парчаланиб кетгандан кейин ҳам Ўрта Осиё санъати мазмунида узоқ йиллар сақланиб қолди. Унинг таъсирида Ўрта Осиёда санъатнинг янги турлари пайдо бўлди. Маҳаллий меъморчилик, амалий санъати ва ҳайкалтарошлик санъатини ривожланишида муҳим аҳамият касб этди.

Адабиётлар 1. И.Каримов. Ўзбекистон буюк келажак сари. Т. 1998 й. 2. И.Каримов. Баркамол авлод орзуси. Т. 1999 й. 3. А.Асқаров. Ўзбекистон тарихи. Т. 1994 й. 4. Б.Аҳмедов. Ўзбекистон тарихи манбалари. Т. 2001 й. 5. Муаллифлар уюшмаси. Ўзбекистон санъати. Т. 2001 й. 6. Муаллифлар уюшмаси. Ватан туйғуси. Т. 1996 й. 7. Н.Абдуллаев. Санъат тарихи. 2 т. Т. 1987-2001 й. 8. Н.Ойдинов. Ўзбекистон халқлари санъати тарихи. (Дастур).Т. 1993 й. 9. Б.Орипов, Б.Жабборов. Ўзбекистон санъати ва меъморчилиги. (Дастур). Т. 1994 й. 10. М.Косвен. Ибтидоий маданият тарихидан очерклар. Т. 1960 й. 11. С.Тольстов. Қадимги Хоразм маданиятини излаб. Т. 1964 й. 12. М.Аминжанова, Т.Желтова. Ўзбекистон ўтмиши тарихидан лавҳалар. Т. 1974 й. 13. Ж.Кабиров, А.Сагдуллаев. Ўрта Осиё археологияси. Т. 1990 й. 14. В.Абдиев. Қадимги Шарқ тарихи. Т. 1965 й. 15. Муаллифлар уюшмаси. Қадимги Шарқ тарихи. М. 1988 й. 16. Ж.Кабиров. Сармишсойнинг қоятошларидаги расмлар. Т. 1976 й

Похожие

Мустақил Ўзбекистон санъати, маданияти ва меъморчилиги

Афросиёб санъати ва меъморчилиги

Кушон даври санъати ва меъморчилиги

Сомонийлар даври санъати ва меъморчилиги

Қадимги хоразм санъати маданияти ва меъморчилиги