Кино мусиқаси - Искусство - Рефераты

Кино мусиқаси

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

45 KB

Кино муси қаси Режа: 1. Кино санатининг шаклланиши. 2. Кино мусиқаси ўзбекистонда. 3. Мусиқали драма, драматик саҳна асарлари. 4. Кино мусиқасида М. Бурхоновнинг ўрни.

XIX асрнинг охирида - харакатланаётган предметларни, кишиларни, хайвонларни – умуман харакатни пленкага тушура оладиган аппарат ихтиро қилинди. Б у аппарат номи юнонча “кинема” – харакат ва “графо” сўзларидан олиниб, кинематограф деб аталади. Шу вақтдан бошлаб, кино санати, яъни кинофильмлар яратиш санати пайдо бўлди. Кино санати – хаётдаги воқеаларни ўз холича ёки маҳсус инсценировка қилиб, ё бўлмаса, мульципликация воситасида қайта тасвирлаб суратга тушириш йули билан асар яратилади. Кино саъатида адабиёт, театр ва тасвирий санъат, мусиқанинг этник жихатлари ўзига хос, хусусий ифода воситалари заминида уйғунлашиб кетади. Кино санъати томошабинларнинг воқелик ҳақидаги тасавурини, этик қарашини, эстетик дидини шаклланишида мухим воситадир. 1917 йилга қадар Ўрта Осиёда намоиш қилинган ленталар, асосан, Америка, Франциянинг Шарқ экзотикасига моил фильмларидан иборат бўлган. Ўзбеклардан чиққан биринчи кинооператорлар Х. Девонов ўзининг хужжатли хроникал кино ленталарида реал хаётни тасвирлашга 1924 йида “Бухкино”, 1925 йилда Тошекнтда “Шарқ юлдузи” кинофабрикаси ташкил топди ўзбек кино санатининг ривожини бошлаб берди. Совет хокимиятининг д астлабки йилларида, умуман Совет кино санъати, жумладан ўзбек совет кино санъати хроникага асосланган эди. Рус кино усталари К. Гертель, М. Доронич, Ч. Сабинский, О. Ф ерелих , А. Д орн ва бошқа ўзбек бадиий кинематографиясини майдонга келтиришда катта ёрдам курсатдилар. “Шарқ юлдузи” кинофабрикасининг дастлабки ленталарини яратган рус кино усталарига ёрдамчи бўлиб ишлаган Н. Ғаниев ўзбек миллий кино санъатига асос солди. Ўзбек кино санъатининг илк намояндалари Н. Ғаниев, Сулаймонхўжаев, Р. Пирмухамедов, К. Ёрматов, Э. Ҳамраев ва бошқалар, рус совет кино усталари ёрдамида ўзбек кино санъатини иттифоқ миқёсига кўтаришга фаол қатнашди. 30-йиллада овозли кинонинг вужудга келишини кино санъатининг бадиий қийматини оширди. “Қасам”(режесёр А. Усол ь тев 1937) фильмнинг яратилиш и ўзбек кино санъат и да овозли фильмлар даврини бошлаб берди.

Овозли кинонинг ўзлаштирилиши ўзбек кино санъатининг адабиёт ва театр билан алоқасини янада мустахкамлади. Кино мусиқаси – кинематографиянинг шаклланиши ва ривожи билан боғланган мусиқа жанри. Дастлаб кино аппарати шовқинини босиш учун мўлжалланган. Бора – бора кинодрамматургиянинг мухим воситаларига айланди. Одатда хар бир фильм учун махсус мусиқа ёзилади , баъзан мавжуд мусиқадан хам фойдаланилади. Кино мусиқаси сюжет билан узвий боғланиб, образларнинг рухий кечинмалари драматик холатлар, зиддиятлар ва бошқаларни хаяжонли қилиб ифодалашга ёрдам беради. Совет композиторларидан С. Прокофьев, Д. Шостакович, И.Дунаевский, Т. Хренников, А. Х ачатурян , Н. К рюковлар ижодида кино мусиқасининг намуналари вужудга келди. Ўзбекистонда ҳам 20 – йиллардан, кино ва мусиқа хамкорлиги бошланган. Жанр сфатида эса кино мусиқаси 40 – йиларнинг 2-ярмидан шакллана бошлади. Дастлабки ўзбек фильмларига мусиқа ёзишда В.А. Успенский, А. Казловский, ўзбек халқ куй ва қўшиқларидан ҳамда ўзбек бастакорлари ижодидан фойдаланишган. Масалан: “Равот қашқирлари” 1927; “Тохир ва Зухра” 1945 ва бошқалар. Кейинги йилларда яратилган кўп ўзбек фильмларида мусиқадан драматик ривожни очиш воситаси сифатида фойдаланилди. Масалан: “Абу Али ибн Сино” (композитор М. Бурхонов, 1957 йил), “Фурқат” (композитор С. Юдаков, 1959 йил), “Хамза” (композитор И. К. Акбаров, 1961 йил) ва бошқа фильмлар. Кино мусиқасида қўшик мухим роль ўйнайди. Масалан: 1959 йилда композиторлар И.К. Акбаров, М. Бурхонов, М. Левневлар яратган “Мафтун бўлдим”, 1960 йилда композитор М. Левнев яратган “Махаллада дув-дув гап” ва бошқалар. Мусиқали кино комедия, композитор , дериж ё р, хонандалар хақидаги тарихий биографик, шунингдек кино концерт, кино опера, хореографик кинофильмларда мусиқа асосий ўрин эгаллайди. Мульципликацион фильмда мусиқа алохида ахамиятга эга: унда тасвир маълум ритм асосида алмашинади ва расмлар тайёр мусиқа

фонограммасига кўра ишланади; образ талқинида рассом мусиқа хусусиятини хам хисобга олиб, ижод қилади. Мусиқали драма – мусиқа ҳамда сўз санъатига асосланган драматик сахна асаридир. Унинг илк намуналари шарқда шаклланган. Мазкур жанр Озрбайжонда Октябр революцияси арафасида, Ўрта Осиё ва қозоғистонда революциядан кейин вужудга келиб, кенг равнақ топди ва ҳар бир республикада ўзига хос тараққиёт йўлини босиб ўтиб, миллий хусусиятлар кашф этди. Мусиқали драмада саҳна воқеалари, қахрамонларнинг, ички кечинмалари ва ҳолатлаири, бир бирларига бўлган муносабатлари сўз, драматик харакат, мусиқа ва шунингдек рақс орқали ифодаланади, мусиқа ва сўз бир – бирини тўлдириб, асар мазмунини чуқурлаштиради. Ў збекистонда мусиқали драма жанри 20-йиллардан ми л лий адабий-бадиий, театр ва мусиқа мероси заминида шакллана бошлади. Унинг таркиб топишида ўзбек халқ актёрлари- масхарабоз, қизиқчи ва қўғирчоқбозларнинг томошаларида, мусиқадан фойдаланиш тажрибалари, шунингдек, Озарбайжон мусиқали театрнинг спектакллари ҳам муҳим роль ўйнайди. Бу сохада Хамза ҳам хиссасини қўшган. У “Хой ишчилар”, “Қармоқ”, “ Капитал”, “Қўзғинлар” инстенеровкаларида, “Сайлов олдида” номли агитацион драмаси ва “Фарғона фожеалари” тетралогиясини саҳналаштиришда халқ мусиқаси ва ўзи ижод қилган қўшиқлардан ўринли фойдаланиб, жанрнинг асосий шартларидан бири, сўз мусиқа бирлигини юзага келтириш учун курашган. Ўзбек мусиқали драмаси ўз тарақиёти давомида бир неча даврни босиб ўтди. Даставвал , пьесага мос мусиқа материали халқ ижодидан саралаб олса, 30-йилларнинг бошида С. А бдулланинг “Пўртана”, М . Мухаммедов ва К. Я шиннинг “Ичкарида” каби замонавий пьесаларида , халқ мусиқасини қайта ишлаш принципи қўлланган . Мусиқали драма адабий ва мусиқавий жихатдан юксалишига адиблардан К. Яшин, С. Абдулла ва бастокор Т. Жалиловнинг хизматлари катта. Уларнинг қаламига мансуб “Хурхон”, “Равшан ва Зулхимор”, “Тохир ва Зухра “, “Алпоиш”, “Муқимий”каби етук мусиқали драмалар мавжуд. 50-йилладан бошлаб, бу жанрда мустақил ижод қилувчи

ўзбек композиторларидан: М. Левнев, А. Мухаммедов, С. Бобоев, И. Акбаров, Д. Зокиров ва бошқалар. Мутал Бурхонов 1916 йилда туғилган. Унинг серқирра ижодида кино санъати муҳим роль ўйнайди. М. Бурхонов “Бой ила хизматчи”, “Абу Али ибн Сино”, Малас Левиев, Икром Акбаров билан биргаликда «Орол балиқлари” фильмига, “Мафтунингман” кино фильмига куй басталаган. Республика қўғирчоқ театри учун Х.Олимжон пьесаси асосида “Ойгул билан бахтиёр” мусиқасини яратди. Унинг вокал асарлари бой миллий колорит билан суғорилган. Бу колорит анъанавий халқ қўшиқларига механик тарзда тақлид қилишдан эмас, балки Ушбу жанрг янгилик олиб киришда, биринчи бўлди. Қўшиқ охангларини фавқулодда янгилиги билан куйини ифода этиш усуллари билан анъанавий халқ қўшиқларидан мутлоқ фарқ қилади. Ижодкорнинг мусиқаси умуман олганда, ўзбек мусиқасини турли жанрлари билан бой этибгина қолмай, балки унга усуллар, оханглар, йўллар очиб берган. Композитор мусиқаси биринчи танишишдаёқ, тингловчини ўзига жалб қилади, хаяжонлантиради. Оҳанграбодай ўзига сехирлаб олади. Инсон хаётидаги жиддий ва мураккаб муаммолар хақида ўйлашга мажбур этади.

Адабиётлар . 1. Ўзбек Совет энциклопедияси. 1984 йил Тошкент . 2. Ахмедов М., Қодирова Д, мусиқада халқ маросимлари “Санат” 1990 й. №6 3. Ражабов И. “Мақомлар масаласига доир” Тошкент 1963й. 4. “ Ўзбек мусиқа тарихи ” Саламонова.

Похожие

Ўзбек классик мусиқаси

Композитор Мутал Бурҳоновнинг (1916-2002) ҳаёти ва ижоди

Композитор С. Юдаковнинг ҳаёти ва ижоди. (1916-1992)

Миллий истиқлол ва профессионал мусиқа тараққиёти

Композитор Сайфи Жалилнинг (1932-2003) ҳаёти ва ижоди