Italiya teatri - Искусство - Рефераты

Italiya teatri

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

52.5 KB

Italiya teatri Reja: 1. Italiya teatri 2. Ernesto Rossi (1827-1896-y.) 3. Tommazo Salvini (1829-1916-y.) 4. Eleonora Duze (1858-1924-y.)

Italiya teatri Milliy ozodlik harakati avj olgan XVIII asrning oxirlari qah-ramonona- romantik ruhdagi san'atni talab etardi. Buning uchun romantik aktyor zarur edi. Shunday yangi toifali aktyomi tarbiyalab yetishtirish vazifasini atoqli italyan teatr arbobi Gustavo Modena (1803—1861) o'z zimmasiga oldi. U ulug'vor g'oyalar bilan sug'orilgan chin insoniy san'at uchun kurashdi. Italyan sahnasining ulug' san'atkorlari — Ernesto Rossi, Tommazo Salvini shu mak-tabning munosib sohiblari edilar. Yangi tarixiy sharoitda bu maktab an'analarini daho san'atkor Eleonora Duze davom ettirdi va rivoj-lantirdi. ERNESTO ROSSI (1827-1896-y.) Insoniylik ezgu g'oyalarini tarannum etgan fojeiy aktyor Ernesto Rossi o'z san'atining haqqoniy va romantik jo'shqinligi bi-lan shuhrat topdi. Rossi, awalo, Otello, Makbet, Hamlet, Sheylok, Romeo, Richard III, Korialan rollari bilan yirik Shekspir aktyori sifatida tanildi. Pushkinning kichik tragediyalari ham («Tosh meh-mon», «Qizg'anchiq bahodin>) Rossining fusunkor tabiatga monand bo'lib chiqdi. «Artist bor ehtirosini namoyish eta olsin, — der edi u, — bulling uchun u o'tkir hissiyotli va idrokli bo'lishi kerak, lekin o'z san'atini, shu ehtiroslarni aql- idrok tizgini doirasida namoyon etishi kerak», «Rossi his-tuyg'ularining mantiqiyligi bilan hayrat-lanarli edi, — deydi K. Stanislavskiy, — u rolni o'z mahorati ta'sir kuchiga ishongan holda vazmin va osoyishta ijro etardi; uni komil ishonch bilan kuzatasiz, zero uning san'ati haqqoniydir*. Rossi sahna texnikasini takomillashtirishga katta ahamiyat be-rardi: diksiya, qilichbozlik, raqs, jismoniy tarbiyaning barcha turlari ustida muntazam ravishda ishlar edi. Bu unga oltmish yoshida ham Romeo rolini o'ynash imkonini berdi. Rossining sevimli roli Hamlet edi. San'atkor bu rol ustida bu-tun umri davomida ish olib borgan. Rossining so'nggi roli A. K. Tolstoyning «Ivan Grozniyning o'limi» asaridagi Grozniy roli bo'lib, unda san'atkor mustabid hukmdorning shafqatsizligi va ayni chog'da yolg'izligi fojiasini namoyon etdi.

TOMMAZO SALVINI (1829-1916-y.) Tommazo Salvini XIX asrning ulkan fojeiy aktyorlaridan biri bo'lib u o'z ijodi bilan jahon teatri tarixida alohida davr ochgan. Salvini aktyor oilasida tavallud topib, 14 yoshida Modena truppasida aktyorlik maktabini o'tay boshlaydi. Salvini san'atida yuksak insonparvarlik ideallari ulugianadi. U o'z qahramonlarining his-ehtiroslari, fe'l-atvorlarini teran va haqqoniy ifodalash bilan tomoshabinlarni hayratga soldi. Salvini san'atiga xos realizm ta-moyillari mahobatli, mardonavor insoniy obrazlarni umumlashtirish qudrati bilan ko'zga tashlandi. Salvini olg'a surgan insonparvarlik va qahramonlik ideallari bilan real borliq orasida yaqqol ko'zga tashlanib turuvchi fojiona tafovut aktyor san'atining yanada ko'tarinkilik kasb etishiga olib keladi. Shekspir Salvinining eng sevimli dramaturgi bo'lib, u Otello, Hamlet, Makbet, Lir, Koriolan, Romeo, Yago rollarini o'ynaydi. U qalban beg'ubor, olamga bolalarcha soddalik, umidvorlik bilan qarovchi zukko qahramon timsolida qahramon yaratish istagini Otello obrazida ro'yobga chiqardi. Otello roli Salvini uchun umr bo'yi intiqlik bilan kutiladigan va ijrochining tashqi va ichki imkoniyatlarini to'la-to'kis namoyon etadigan birdan bir rol bo'lib chiqdi. Salvini «Otello» asarini olam qabohatini astalik bilan fahmlovchi bolalarcha ishonuvchan kishining fojiasi haqidagi asar tarzida talqin etdi. Salvini Otellosining tashqi qiyofasi uning mardonavor va nurli qalbi bilan ajib mushtaraklik kasb etgan edi. Tashqi maftunkorlik, mardonavor oddiylik, ifodali ta'sirchan qiyofa, manzarali turish ho-latlari qo'l harakatlari bilan uyg'unlashib ketgan edi. Salvini Otellosi yoriga bo'lgan ishonchi barbod boigach, had-siz azob- uqubatga duch keladi. Endi u boshqa odamga «aylanib qolgan edi. Zahar o'z ishini qilib, qalbini ostin-ustun qilib bo'lgan edi. U parchalangan qalb ingroqlari-yu, mudhishona o'ychanlikni o'tab, yaralangan arslon misol o'kirganicha Yagoga tashlanar, o'kirishlari yana va yana avjga chiqar, bunday hayvoniy o'kirishlar dahshatini so'z bilan ifoda etish maholdir», deb yozgan edi tanqid-chilardan A. Grigorev.

Salvini ulkan tabiiy iste'dod egasi bo'lgani holda o'ta mehnat-kashligi bilan ham ajralib turgan. Uning fikricha, rol ustida ishlash hech qachon to'xtamay, uzluksiz davom etishi kerak. U rolni ye-tiltirishda tomoshabinning ta'sir kuchiga alohida e'tibor berardi. O'n yillar davomida yaratilib, yuz martalab o'ynalgan rolga har spektaklda alohida tayyorgarlik ko'rish bu daho aktyor uchun do-imiy qoida hisoblangan. Stanislavskiy Salvinini kechinma san'atining eng mo'tabar namoyandalari qatoriga kiritgan. ELEONORA DUZE (1858-1924-y.) Aktyorlik san'atidagi yangi davr buyuk fojeiy aktrisa Eleonora Duzening nomi bilan bog'liq. Duze aktyor oilasida tug'ilib, to'rt yoshida Gyugoning «Xo'rlanganlar» asarida Kazetta, 14 yoshida Julyetta rollarida ko'ringan. Duzening fojeiy san'ati, asosan, zamonaviy hamda xorijiy dramaturgiya asarlarida namoyon bo'ldi. Davr ruhini ifodalashga bo'lgan kuchli ehtiyoj Duzeni Dyuma — o'g'li, Sardu pyesalariga murojaat etishga majbur qiladi. Lekin uning eng sevimli dramaturgi Ibsen bo'lib qoldi. U Ibsen asarlarida Alving xonim («Arvohlar»), Nora («Qo'g'irchoq uy») kabi rollarni o'ynadi. Ibsen qahramonlarining qalban oromsizligi Duze tabiatiga yaqin edi. Teatr Duze uchun odamlarni ma'naviy komillikka, mehr-oqibatli bo'lishga da'vat etish vositasi edi. San'atda kimdir qalbga ko'tarinkilik bag'ishlasa, kimdir uni poklaydi. Duze ikkinchi toifaga mansub aktrisa edi^ U azoblanish, hasrat dog'ida kuyib-yonish orqali zamondosh qalbini poklardi. Duze uchun insonga tabiat ato etgan ezgulik, nurli tuyg'ularni va ayni chog'da unda muhit badkir-dorligi bilan tug'ilgan og'riqlaru riyokorliklami ochish muhim edi. Duze ijodiga xos armon va o'kinchli his butun ijodi davomida o'z izini qoldirgan bo'lsa-da, lekin bu aktrisa san'atining maz-munan ko'lamdorligini toraytirib qo'ymadi. «Eleonora Duze sahnada hamisha o'zi qanday bo'lsa, shu tarzda ko'rinardi; kiyim-kechagi, pardozi, sochlari oroyishi qanday bo'lsa bo'laverardi. Lekin ayni paytda uning yurish-turishi, qo'l harakatlari, nihoyat,

tovushining tuslanishi har bir rolda turlicha edi», - deb yozdi zamondoshlaridan bid. Davr ruhini ifodalashga bo'lgan kuchli ehtiyoj Duzeni Dyuma-o'g'il, Sardu pyesalariga murojaat etishga majbur qiladi. Ushbu pyesanavislarning jonsiz mahsullariga u og'riqli qalb harorati bilan jon bag'ishlaydi. Lekin uning eng sevimli dramaturgi Ibsen bo'lib qoldi: «Men... shunday azobda qoldimki, faqat o'lim haqida o'ylay boshladim... Ibsen asarlarida o'ynay boshlash meni o'limdan asrab qoldi*, degan edi u. Duze Ibsen asarlarida Alving xonim, Nora, Geddi Gabler, Rebekki Vest kabi rollarni o'ynaydi. Duze Ibsen pyesalarida o'z dahosiga munosib material topgan edi. Ibsen qahramonlarining qalban oromsizligi Duze tabiatiga yaqin edi. Teatr Duze uchun odamlarni ma'naviy komillikka, mehr-oqibatli bo'lishga da'vat etish vositasi edi. San'atda kimdir qalbga ko'tarinkilik bag'ishlasa, kimdir uni poklaydi. Duze ikkinchi toifaga mansub aktrisa edi. U azoblanish, hasrat dog'ida kuyib-yonish orqali zamondosh qalbini poklardi. Duze uchun insonga tabiat ato etgan ezgulik, nurli tuyg'ularni va ayni chog'da unda muhit badkirdorligi bilan tug'ilgan jg'riqlaru riyokorliklami ochish muhim edi. Har bir obrazdan Duze shaxsi, uning barkamol ichki ma'naviy olami yaqqol ko'rinib turar, lekin ayni paytda uning rollari shu qadar turlicha ediki, ularda san'atkoming o'zini-o'zi takrorlashi haqida so'z ochishga o'rin qolmas edi. Nutqiy ifodaning fang-barangligi, yuz-ko'z mimikasi va ayniqsa qo'llar jilodorligi, Duzening eng sevimli ifodaviy omillari hisoblangan. Inson qalbi borlig'ini to'laligicha namoyon etish niyatida u pardoz (grim)dan voz kechadi. Duze san'atining jahoniy shon-shuhrati bu san'atning samimiyligi, kishi qalbini rom etuvchi o'tli his-kechinmalarga boyligi bilan belgilanar edi. Aktrisa san'atining shu jihati u Rossiyada otkazgan gastrollari (1891, 1892, 1908) chog'ida tomoshabinlami va tanqidchilar tomonidan qizg'in olqishlar bilan kutib olingan. «Duze ital-yan tilida ruschasiga o'ynaidi*, deb yozgan edi tanqidchilardan biri. San'atining rus madaniyatiga yaqinligini uning o'ziga ham e'tirof etgandi. 1905-yili

u Parijdagi «fjod» teatrida rejissor Lyuny Po talqinida Gorkiyning «Tubanlikda» asarida Va-silisa rolini o'ynaydi. Duze Sara Bernarga zamondosh bo'lib, ikkovi deyarli bir xil rollarni ijro etishgan. O'sha davr teatr adabiyotini bu ikki ulug' iste'dod egasining san'atiga doir bahs, izohlarsiz tasawur qilib bo'lmaydi. Shubhasiz, bu raqobat italyan san'atkori foydasiga hal bo'ldi. Italyan aktrisasining hayratomuz insoniy san'ati Sara Bernarning zohiran jilodor, lekin bir qadar haroratsiz mahoratidan ustun kelishi tabiiy edi. Sahnada ilk paydo bo'lishidayoq Margarita Duze alohidaligi bilan ko'zga tashlanib turardi: odmi, burama ko'ylakli, bir dasta bi-nafsha tutgan qo'llari ko'kragigacha ko'tarilgan, sochlari ortiga turmak qilib bog'langan, qomatdor, nozik nihol bu dilbar juvon-ning rangsiz yuzi, «katta-katta ich-ichiga tushib ketgan qop- qora ajib ko'zlari, ko'rimsiz qovog'i uning xorg'in, mushtiparligini ko'z-ko'z qilib turardi*. Mehmonlar davrasida Margarita begonadek, o'z qalbi dardi bilan yashayotgandek edi. Nogihonda vujudini qoplagan sevgi qizg'in yuzi, yengil harakatlari, dadil ovozida sezilib turardi. Lekin baxtga bo'lgan ishonchsizlik tuyg'usi g'amkash, ma'suma ko'zlarida aks etardi. Mana, quturgan jazmani najottalab ma'shuqani ta'nalarga ko'mib tashlaydi. Duze qandaydir yolvorish hissi bilan to-moshabinga yuzlanadi. Uning ko'zlarida ajablanish, umidsizlik alomatlari dahshat hislari bilan qorishib ketgandek tuyiladi. Duze talqinida Margaritaning o'limi o'zining haqqoniyligi bilan hayratlanarli chiqqan. Sara Bernar shu holatni juda qiziq, ya'ni birlini bukmay orqaga tik yiqilish bilan namoyish etib, tomoshabinlarning gulduros olqishlariga sazovor bo'ldi. Duze Margaritasi sezilarsiz jon beradi: uning umri oxista so'nib boradi, tomoshabinning ko'z o'ngida sevgiga tashna o'tli yurak urishdan to'xtaydi: Margarita Duze Dyuvalning yelkasiga boshini qo'yganicha kursida o'tirib, biron bir o'lim sharpalarisiz yorug' dunyodan ko'z yumadi. Aktrisaning zamonaviy repertuardagi eng dovrug'li rollaridan biri Dyuma o'g'lining «Gul ko'targan xonim* asaridagi Margarita Go'te roli bo'ldi. Aktrisa Margarita qismatini tasodifiy emas, balki butkul tabiiy qismat tarzida talqin etgan

edi. Margaritaning fohisha ekani Duze uchun ahamiyatsiz edi. U Margaritani ulkan sevgi dardida kuyib-yonuvchi, horib toliqqan, ko'ngilchan, najotsiz oddiy ayol tarzida ko'rsatgan edi. Ibsen qahramonlaridan No'ra aktrisaning eng ta'sirli rollaridan biri bo'ldi. No'ra timsolida tomoshabinning ko'z o'ngida «to'rg'ay»dan «olmaxon»ga aylanish, uning kuchli inson qiyofasiga kirishdek ajib hodisa yuz beradi. Duze No'raning oxirgi monologini aytmaydi, bu monolog mohiyatini harakat orqali ifodalaydi. Duze san'ati tabiatan xalqchil, keng demokratik ommaga yaqin bo'lgani holda davrning fojeiy ruhini mujassam etishga qaratildi. Uning ijodida shafqatsiz hayot voqeligi bilan to'qnash kelgan kam-suqum va ma'suma ayollar timsoli gavdalandi. Duze inson qalbi-ning tub-tubiga kirish, ruhiy ulug'vorlik, qalb saxovatini namoyon etishda kamdan-kam uchrovchi iste'dod egasi edi. Duze san'ati zirihor umidsizlik va tushkunlik ifodasi bo'lgan emas. Bu ruhiy erkinlik shukuhini ulug'lab, beshafqat. qabihona yashash tarzidan qu-tulishga da'vat etuvchi san'at edi.

Adabiyotlar: 1. Xrestomatiya po istorii zapadno yevropeyskogo teatra. T. 1-2 /sost S. Mokulskiy / M., 1953, 1955 gg. 2. Anikst A. Tvorchestvo SHekspira M., 1963. 3. Boyadjiyev G. Vechno prekrasniy teatr epoxi Vozrojdeniya. L., 1973. 4. Boyadjiyev G. Ot Sofokla do Brexta za 40 teatralnix vecherov. M. 1967. 5. Y. Kagarlitskiy. Teatr na veka. M. 1987.

Похожие

Italiya teatri 2

O’zbek teatri

Shvetsariya teatri

Ingliz teatri

Skandinaviya teatri