Элинлар санъатини ўрта осиёга кириб келиши - Искусство - Рефераты

Элинлар санъатини ўрта осиёга кириб келиши

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

51 KB

Элинлар санъатини ўрта осиёга кириб келиши Режа: 1. Македонскийни ўрта осиёга юриши даврида ўрта осиё санъати ва маданияти 2. Ўрта осиёга элинлар санъатини кириб келиши

Македонскийни ўрта осиёга юриши даврида ўрта осиё санъати ва маданияти Тарих шоҳидким, эр.авв. I-минг йилликларда Ўрта Осиё территориясида Хоразм, Бақтрия, Парфия давлатлари ташкил топган. Мил.авв. 6-асрларда бу ўлкада Ахмонийлар давлати пайдо бўлган. Хоразм эр.авв. IV асрда Ахмонийлмр давлатидан чиқиб, мустақил яшайди. Бу ўлкада санъат ва маданият яхши ривожланади. Хоразмда Оромий ёзувидан фойдаланилган. Зардўштийлик дини кенг тарқалади. Бу ўлкада мураккаб меъморчилик комплекслари вужудга келади. Олтин, кумуш, бронза ва мисдан нафис заргарлик буюмлари, идишлар тайёрланган. Сопол идишлар турли табиий рангларда бўялиб, геометрик шакллар асосида безатилган. Хоразм, Бухоро, Фарғона водийсида кўплаб шаҳарлар барпо этилган. Жонбосқалъа, Термез, Тупроққалъа, Варахша, Афросиёб, Болаликтепа, Қўйқирилган калъа, Қува қалъа, Чуст қалъалари бунёд этилган. Қўрғон қалъанинг ички деворлари деворий расмлар, рельефлар ва думалоқ ҳайкаллар билан безатилган. Қалъа деворлари қалин ва баланд бўлган ҳолда соқчилар турадиган миноралари яқин 30 метргача баланд қилиб қурилган. Қўрғонлар ичига саройлар, қабулхона, тураржой бинолари икки қаватли қилиб қурилган. Биноларни ички интерьерлари турли буюмлар, устунлар, меҳроблар, ҳайкаллар ва деворий расмлар билан серҳашам қилиб безатилган. Эр.авв. VI-IV асрларга оид Хоразмнинг «Каллали қир» саройининг меъморчилик комплекси ўша давр меъморчилик ва амалий санъатини юксак даражада ривожланганлигидан далолат беради. Бино хоналари бир-бирига мосланган, устунлар ёғочдан ишланган бўлиб, бургут бошли кифонлар билан безатилган. Устунлар остига тошдан таккурсилар қўйилган. Эр.авв. VI-IV асрлардаги санъат ва маданият Амударёнинг қуйи оқимидан топилган «Амударё бойлиги»да яққол кузатилади. Бу бойлик ичида «Жангчи сак», «Олтин аравача», ҳайкаллар, билакузук, қурол-

аслаҳалар олтиндан ясалган бўлиб, улар юксак бадиий қимматга эга бўлган. Ана шундай санъат ва маданият ривож топган ўлка бўлмиш Хоразм, Суғд, Фарғонада кулолчилик санъати ҳам беқиёс ривож топган. Амалий санъат доимо ривож топиб, эр.авв. VI-IV асарларда қозонлар ҳам ишланган. Қозонларнинг юқори қисми ҳайвонларни бош қисми ҳайкали билан безатилган. Ўз санъати ва маданиятини мислсиз ривожлантириб келаётган Ўрта Осиёни эр.авв. IV асрда Александр Македонский томонидан босиб оллади ва бутун бадиий-маданий бойликларни ер билан яксон қилади. шаҳар- қалъаларга ўт қўяди, бадиий буюмлар талаб кетилади. Ўрта Осиёликларнинг буюк ва муқаддас китоби «Авесто»ни ҳам ёқиб юборади. 2. Ўрта осиёга элинлар санъатини кириб келиши Тарих шоҳидким, эр.авв. 329-323 йилларда Ўрта Осиёни, жумладан Ўзбекистон территориясини Алесандр Македонский томонидан забт этилади. Ўрта Осиёни юнонлар босиб олиши натижасида юнон маданияти асосида антик бадиий маданият вужудга келади. Санъатнинг янгидан-янги турлари пайдо бўлади. Айниқса, медал ясаш, тангалар қуйиш, кумуш, сопол идишларга юнон ва маҳаллий сюжетлар тасвирланган безаклар, рельефли тасвирлар ишланади. Грек-Бақтрия подшолиги даврида кумуш, бронза тангалар юксак санъат билан ишланади. Кушон даврида ҳам кумуш ва бронза тангалар зарб қилиш билан бирга террекота ҳайкаллар ишлаш санъати ҳам ривожланади. IV асрлардан бошлаб қурилган меъморчилик обидаларида Ахмонийлар даври меъморчилиги билан уйғунлашган ҳолда юнон-эллинистик санъат анъаналари ўз ифодасини топади. Айниқса, меъморчиликни безатилишида юнон-эллин санъатидан кенг фойдаланадилар. Устунлар юнон-классик шаклларида ишланади. Уларнинг корин-капителилари тошдан ишланади. Саройларнинг хоналари юнон-эллин бадиий безаклари, рельеф ҳайкалар

билан безатилган. Безаклар ичида шеър ниқоби, томни безаб турувчи полметтали антисфинкслари ишлатилади. Бундай юнон меъморчилиги санъатига оид қурилмалар Грек-Бақтрия, Парпия ва Кушан подшоликлари даврида ҳам кузатилади. Юнон тарихчиларининг берган маълумотларига кўра Грек-Бақтрияни минг шаҳри бор ўлка деб таърифлашган. Бу таъриф Ўрта Осиёда юнонлар даврида кўплаб шаҳарлар бунёд этилганлигини, унда юнон-элин санъати ривож топганлигини акс эттиради. Эр.авв. IV асрдан кейин Ўрта Осиёда кўплаб тангалар зарб этилди. Тангалар юнон-эллин санъати услубида бўлиб, уларнинг бир томонига подшолар тасвири, иккинчи томонига юнон афсонавий қаҳрамонлари тасвири ва ёзувлар битилди. Амалий санъатда ҳам юнон-эллин санъатига тақлид қилиш яққол сезиларди. Шу даврда кулолчиликда юнон кулолчилиги шакллари, уларни безатилишида бўртма-рангли тасвирлар маҳаллий кулоллар ижодида ҳам яққол кўринади. Ўрта Осиёнинг кўплаб қадимий шаҳристонларидан топилган ҳайкаллар ясалиши жиҳатидан юнон-эллин санъати услубини кўрсатсада, ҳайкалдаги қомат ва юз тузилишлари маҳаллий аҳолига ўхшаб кетади. Листик жанрлар, юмалоқ ҳайкалтарошлик, тошбосма усулидаги китоб графикаси ҳам ривожланди. XIX асрнинг охирларига келиб, меъморчилик, амалий санъат Европа санъати билан уйғунлаша бошлади. Бу ўринда XIX асрда қурилган Бухоро амирининг ёзги қароргоҳи – Ситораи Моҳи Хоса, Хева хонлигининг Муҳаммад Раҳимхон, Асфандиёр (1863-1818 йй) даврларида қурилган бинолар, Исломхўжа минораси (1908 й) каби бинолар асосан пишиқ ғишт, кошин, черепицалар воситасида қурилди. Бу қурилишларда Уста Хўжа Ҳофиз, Усто Ширин Муродов, Худойберган хўжа, Болта Воисов ва Мадаминов каби ўзбек миллий меъморчилик ва амалий санъат усталари ижод қилдилар.

XIX аср охири XX аср бошларида меъморчилик, амалий санъат билан бир қаторда рассомчилик санъати ҳам аста ривожлана бошлади. Маълумки, 1876 йилдан Фарғона вилояти ташкил этилгач, Қўқон шаҳри уни пойтахти бўлиб қолади. Шунга кўра бу ерда ҳам маҳаллий меъморчилик билан Европа меъморчилиги, амалий безаг санъати, рассомчилик, китоб графика ривожлана бошлади. Ўрта Осиёнинг Бухоро, Самарқанд, Тошкент, Хева, Қўқон шаҳарларида ёзувчи-шоирлар ҳам ижод қилдилар. Улар ўз асарларида халқни озодликка, биродарликка, илм-маърифатли бўлишга чақирдилар. XIX асрни охирларига келиб, Ўзбекистонда фото ва кинематография санъатига Хевалик 1-ўзбек оператори Худойберган Девонов томонидан асос солинди. XIX асрни охири ХХ асрни бошларида Ўзбекистон санъати, маданияти, меъморчилиги Европа санъати билан уйғунлашган ҳолда ўзига хос характерда ривожланиб келди.

Адабиётлар 1. И.Каримов. Ўзбекистон буюк келажак сари. Т. 1998 й. 2. И.Каримов. Баркамол авлод орзуси. Т. 1999 й. 3. А.Асқаров. Ўзбекистон тарихи. Т. 1994 й. 4. Б.Аҳмедов. Ўзбекистон тарихи манбалари. Т. 2001 й. 5. Муаллифлар уюшмаси. Ўзбекистон санъати. Т. 2001 й. 6. Муаллифлар уюшмаси. Ватан туйғуси. Т. 1996 й. 7. Н.Абдуллаев. Санъат тарихи. 2 т. Т. 1987-2001 й. 8. Н.Ойдинов. Ўзбекистон халқлари санъати тарихи. (Дастур).Т. 1993 й. 9. Б.Орипов, Б.Жабборов. Ўзбекистон санъати ва меъморчилиги. (Дастур). Т. 1994 й. 10. М.Косвен. Ибтидоий маданият тарихидан очерклар. Т. 1960 й. 11. С.Тольстов. Қадимги Хоразм маданиятини излаб. Т. 1964 й. 12. М.Аминжанова, Т.Желтова. Ўзбекистон ўтмиши тарихидан лавҳалар. Т. 1974 й. 13. Ж.Кабиров, А.Сагдуллаев. Ўрта Осиё археологияси. Т. 1990 й. 14. В.Абдиев. Қадимги Шарқ тарихи. Т. 1965 й. 15. Муаллифлар уюшмаси. Қадимги Шарқ тарихи. М. 1988 й. 16. Ж.Кабиров. Сармишсойнинг қоятошларидаги расмлар. Т. 1976 й

Похожие

Ўрта осиёга европа санъатининг кириб келиши

ХХ асрда ўзбекистон санъати ва меъморчилиги

Ўрта осиёнинг энг қадимги ибтидоий санъати

Афросиёб санъати ва меъморчилиги

Ўрта асрларда Ўрта Осиё санъати