Ғўзани суғориш - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Ғўзани суғориш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

81.5 KB

Ғўзани суғориш Режа: 1.Ғўзанинг суғоришни ахамияти, сувга муносабати. 2.Суғориш манбалари ва сувнинг сифати 3. Тупроқдаги нам ва ғўзанинг ундан фойдаланиши. 4.Пахта даласининг микроиқлими. 5.Ғўза баргининг йириклиги сув билан таъминланишига боғиқлиги

Ўзбекистонда пахтачилик фақат сунъий суғоришга асосланган. Ўзбекистонда суғориладиган ер 4 млн га Шундан хозир 1.5 млн гектарида пахта етиштирилади ва унинг 50 фоизи шўрланган. Хар йили жумхуриятимизда суғориш учун 56-60 млд м 3 сув сарфлайди ва унинг қарийиб 35-45% ташлама ва фильтрланиш йўли билан йўқолади. Пахта етиштирувчи хўжаликларда сувдан фойдаланиш коэффициентининг ошириш учун инженерлик системалари қурилмоқда сувни тақсимлаш механизациялаштириш эгатларга сув қўйиш учун эса суғориш шлангларидан найчаларидан фойдаланилмоқда. Суғориш учун ёмғирлатиб ер остидан суғориш усулларидан прогрессив (илғор усулдан фойдаланилмоқда Ғўзанинг сувга бўлган муносабати Ғўза 3 м.гача чуқурликка кириб борадиган кучли илдиз системасига эга. Шунинг учун у нисбатан қурғоқчиликка чидамли.Атмосфера ёғингарчиликка 500 мм дан кам бўлган районларда ғўзани қўшимча суғориш зарур. Суғоришдан мақсад тупроққа нам етишмаган даврда ўсимликнинг сувга бўлган талабини қондиришдан иборат. Тупроқнинг юзасидан намнинг буғланиши республикамизнинг иқлим зоналарида бир хил эмас. № Республикамиз иқлим зоналари Бу ғ ланиш йиллик мм 1 Қорақалпоғистон ва Хоразм вилоятининг шимоли 900 2 Фар ғ она водийси 1400-1500 3 Сурхондарё-Шеробод водийси 1800-2000 Республикамиз териториясининг бешдан тўрт қисми текисликдан иборат. Бу територияни қуйидаги зоналарга бўлиш мумкин. Зона № майдонда К и р а д и

I 18 Асосан пахта,беда,маккажўхори,сабзавот полиз экинлари боғ ва токзорлар киради ва асосан суғорилади. П 62 Сахро-яйловлардан иборат бўлиб,бу територия асосан Бухоро, Қашқадарё ва Қорақалпоғистонда жойлашган. Ш 20 Т o ғ олди зонаси бўлиб шартли суғориладиган дехқончилик қилинади хамда ем-хашак полиз экинлари ва мева етиштирилади. Бу зоналарга таркибида бўз, тақир ва қўнғир тупроқли ерлар 67,3% ни ўтоқ бўз тупроқ ва ботқоқ тупроқли ерлар 32,7% ни ташкил қилади. Суғориш манбалари ва сувнинг сифати Ўзбекистонда суғориш учун қуйидаги сув манбаларидан фойдаланилади 1. Дарё сувлари 2. Ер ости сувлари ва зовурларнинг сувлари- Ўзбекистонда бу сув секундига 1000 м 2 га тенг. Ер ости ва зовур сувларининг 1 литрида 3 гр. Туз бўлса ғўзани суғоришда фойдаланиш мумкин, кўп бўлса тавсия этилмайди. Тупроқдаги нам ва ғўзанинг ундан фойдаланиши Тупроқдаги нам турли холатда бўлиши мумкин лекин уларнинг хаммасидан хам ғўза фойдаланилмайди. Мисол учун: химиявий боғланган киристал гигроскопик сувлардан ғўза фойдаланаолмайди. Бунинг сабаби тупроқнинг заррачалари сувни ўсимлик илдиз системасининг сўриш кучидан ортиқ бўлган куч билан ушлаб туришидан иборат. Ғўзанинг сўриш томирчалари тупроқни керакли сувини сўриб олиш имкониятига эга бўлмай қолса сўлиш бошланади. Кейинчалик намлик етарли бўлганда хам ўсимлик ўз холатига қайтаолмайди. Бунга сиғими 60-65 ва ундан пастга тушганда ғûçа сўлий бошлайди ва тезда суғоришни талаб қилади. Ғўзанинг гуллаш ва хосилга кириш даврида сувга бўлган талабти қондирилмаса хосилга қатта салбий таъсир кўрсатади. Хар галги суғоришда сарфланган сув гектарига енгил тупроқда 600-700 м 3 , оғир тупроқларда эса 100-1200 м 3 .

Пахта даласининг микроиқлими Суғориш ғўза пайкалининг микроиқлимотини белгиловчи асосий омилдир. Тупроқнинг харорати суғориш натижасида 8-10 % пасаяди. Мисол учун суғоришдан олдин пахта даласи тўпроғи харорати 32.4 0 ,ғорилгандан кейин эса 24,3 0 бўлган. Сунъий суғориш ернинг юзасидан хаво қатламида ва экин кўкариб турган дала тўпроғининг юқори қатламида иссиқлик алмашинуви жараёнини белгилаш асосий омилдир. Ғўза баргининг йириклиги сув билан таъминланишига боғлиқлиги.Сув билан таъминлаш шароити ўзгарганда ғўзанинг барг пластинкаларининг хосили аниқ ўзгаради. Суғориш камайганда ғўза барг пластинкаларини хажми сезиларли даражада киқчраяди. Бу эса табийки фотосинтез процессига ва хосилдорликка қатта салбий таъсир кўрсатади. Илдиз системасининг ўсиши тупроқдаги намга боғлиқлиги Суғориш режими ва тупроқнинг шўрланганлик даражаси илдиз системасининг ўсишидла мухим ахамиятга эга. Ғўзанинг асосий ўқ илдизи тупроқда 1,5-2,0 м гача, айрим холларда 3 м 3 чуқурликкача кириб бораолади. Ғўза илдизининг асосий йиғиндиси эса тупроқнинг юқоридаги 40-50 см қатламида йиғилган бўлади. Суғорилишини камайтириш билан ғўзанинг ўқ ва ён томирларини чуқурроқ горизонтларига қараб ўссишга мажбур қилиш мумкин. Тупроқда туз кўп бўлганда илдизлар эзилиб қолади ва хажми камаяди ўқ ва ён илдизлар чуқурликка қараб кетмасдан ён томонга қараб ўсади. Сув ғўзанинг хаётида биринчи даражали ахамиятга эга. Ўсув даврида ғўзани суғориш режими. Суғоришни ўсимликнинг ривожланиш фазаларига тўғри тақсимлаш, суғориш ва сув қўйиш нормалари миқдорини хамда суғоришнинг мақбул муддатларини белгилаш тушунилади. Суғориш схемаларини тузганда амалда уч давр тавсия этилади: 1-давр-гуллашгача; 2 давр- гуллаш, кусак хосил қилиш:

3-давр-пишиб етилиш. Ана шу даврлар бўйича суғориш сони белгиланади ва схемага киритилади. Иқлим зоналарига қараб суғориш схемаси ўзгариб туради. Тар- тиб № Иқлим зоналари Су ғ ориш схемалари 1 Шимолий зона 1-2-0 ёки 1-3-0: 3-6 су ғ оришгача 2 Марказий зона 2-3-0 ёки 2-4-1: 7-10 су ғ оришгача 3 Жанубий зона 1-5-1 ёки 2-6-1: 6-11 су ғ оришгача Мавсумий ва хар галги суғориш нормалари Турли иқлим зоналари ва гидромодул районлари учун сув қўйиш нормасининг миқдори бир хил эмас. Сув қўйиш нормаси деб тупроқдаги табиий нам запасига қўшимча равишда вегетация даврида суғориладиган 1 гектар далага бериши лозим бўлган сув миқдори тушунилади. Сув қўйиш нормаси иқлим зоналари ва усулларига қараб гектарига хар хил ( М3 ) бўлади. Иқлим Су ғ ориш усуллари: зоналари эгат орқали тупроқ орасидан су ғ ориш ём ғ ирлатиб су ғ ориш Шимолий 4-6 3-4 1,5-2,0 Марказий 6-8 5-6 2,5-3,0 Жанубий 10-12 7-8 3,0-4,0 Механик таркиби енгил тупроқда ўсув даврида суғориш нормасини камайтириш сонини эса кўпайтириш, аксинча оғир тупроқда суғориш сонини камайтириш нормасини эса кўпайтириб 1000-1200 м 3 га етказиш керак. Суғоришда эгатлар чуқурлигини ернинг нишаблиги, агат ўзунлиги, оқаётган сув миқдори, тупроқнинг нам сидириш қобилияти, қум ёки шағал қатламининг қандай чуқурликда жойлашганлиги, сувдвн фойдаланиш коэффициентини оширишда жуда қатта ахамиятга эга.

Эшатга қўйиладиган сув оқимини тўғри танлаш учун чимдан, қогоз ва полиэтилен салфеткалардан фойдаланиш зарур. Суғориш муддатини туғри белгилаб ўз вақтида ўтказилса хамда танг даражасидан пастга тушишга йўл қўйилмаса хосил элементлари тўкилиб кетмайди ва мўл хосил олинади. Суғориш муддатини ўсимликнинг физиологик холатига қараб белгилаш. Холатига қараб белгилаш гуллаш-хосилга кириш фазаси мўл хосил тўплашнинг масъулиятли вақтидир. Шунинг учун бу даврда ўсимлик сув билан етарли таъминланишини кўзатиб бориш айниқса зарурдир. Тупроқда нам камайса хужайра ширасининг тўпланиши шунга мувофиқ равишда кўпаяди ва баргининг сўриш кучи тупроқдаги нам ўсимликка келмай ошиб боради. Тадқиқотлар, гуллаш даврида хужайра ширасининг тўпланиши 8 га етганида сув етишмовчилиги кўзатилиши ва навбатдаги суғориш амалга ошириш зарурлигини кўрсатади. Хужайра ширасини тўпланишини қўл рефлектометри билан аниқланади. Ўтлоқ тупроқли ерларда хужайра шираси турлича тўпланганда пахта хосили турлича бўлади. Шимолий зонада ғўзани суғориш Шимолий иқлим зонасига турли хил тупроқли (ҚҚАР,Хоразм вилояти ва Тошкент вилоятларининг) тоғолди туманлари киради. ҚҚАР ва Хоразм вилоятида тупроқ шўрланадиган ёки шўрланган, Тошкент вилоятларида эса шўрланмаган. Бу зонадаги тупроқ асосан суғориладиган тпик бўзтупроқ ва ўтлоқ тупроқдан, механик таркиби чанг-тузонли ўрта ва оғир қумоқ тупроқдан иборат. ҚҚАР ва Хоразм вилоятларидаги шўрланган ва шўрланадиган тупроқли ерларда куз -қиш хамда бахорда гектарига 3000-5000 м 3 сув қуйиб шўрни ювиш талаб қилади. Сизот сувлар чуқур жойлашган бўз тупроқли ерлардаги ғўза 5-6 марта суғорилади. Сув қуйиш нормаси гектрига 800 дан 1000 м 3 гача бўлиши лозим. Марказий зонада ғўзани суғориш

Бу зонада ғўзани ўсув даврида 7-10 мартда суғориш лозим. Асосий майдонда суғориш ер бетидан сув оқадиган эгатлар орқали ўтказилади, ёмғир ёғдириш усули билан суғориш эса фақат айрим далаларда қўлланилади. Ўтлоқ- бўз тупроқ ва бўз- ўтлоқ тупроқли ерларда гидромодул районга қараб ўсув даврида ғ ûçà ãåêòàðèãà 4550 м 3 дан 7000 м 3 гача сув қуйиб 4 метрдан 7 метргача суғорилганда пахтадан етарли даражада мўл хосил олинади. Жанубий зонада ғўзани суғориш Жанубий зонада асосан ўсув даврида гектарига 8000 дан 10000 м 3 гача сув қуйиб 6 мартадан 11 мартагача суғоришни талаб қиладиган кечпишар ва ингичка толали пахта етиштирилади. Ингичка толали ғўзани суғориш режими бу зонада албатта гектарига 1200-1600 м 3 норма билан сув қўйиб экиш олдидан суғоришни хисобга олишга асосланган. Сурхондарё вилоятларига тақирсимон ерларда ингичка толали ғўзани 1-5-1 схема бўйича суғориш хўжаликларда қатор топган режимга 1-2-1 ёки 1-3-1 схемаси бўйича гектарига 1600-2400 м 3 сув қўйиб суғориш ва 8400 м 3 сув қуйиш нормаси билан 4-5 марта суғоришга нисбатан самаралироқдир. Ўсув даврида, контролдаги 4-5 марта ўрнига 7 марта суғорилганда, пахтанинг хосилдорлиги гектар бошига 10.6-11.9 ц ошади. Тўпроғи шўрланган ердаги ғўзани суғориш Ўзбекистондаги суғориладиган ерларнинг тахминан 50% шўрланган ва шўрланишга мойил. Шу сабабли хар йили пахтачилик зоналарида қатта хажмдаги мелиорация ишлари амалга оширилади. Ерларнинг мелиоратив холатини ёмонлаштирадиган туз тўпланиши ва пахта хосилдорлигининг камайишига сабаб бўладиган суғориш хамда минераллашган сизот сувлар тупроқнинг шўрланиш даражасига таъсир қилувчи асосий омиллардан биридир. Тупроқда эрийдиган тузларнинг мавжудлиги унинг сув-физик хусусиятини, ўсимлик сувдан ва озиқ элементларидан бахраманд бўлишини ёмонлаштиради. Тупроқдан ўсимликка

сувнинг келиши барглар ва илдизларнинг сув ушлаш қобилияти хамда сўриш кучи миқдорининг нисбати билан аниқланади. Тупроқда туз кўп, нам эса оз бўлса унда ўсимликка сув ва ундан эриган холдаги озиқ элементларининг келиши қийинлашади. Бу эса тупроқнинг физиологик қуруқлигига ва ўсимликларда минерал озиқнинг бўзилишига олиб келади. Тупроқда туз кўпайиши ўсимликда натрийнинг ортиқча тўпланишига ва туздан зарарланганлигига сабаб бўлади. Тупроқ тузининг ғўзага салбий таъсирини камайтириш мақсадида суғоришнинг шўр ювиш режимини қўллаш керак. Суғориш техниаксини танлаш йўли билан хам тузнинг ғўзага зарарли таъсирини анча камайтириш мумкин. Ғўзани шўр ювиш режими билан суориш ерларнинг шўрланишига қарши кўрашнинг асосий усулларидан биридир. Шўрланган ва шўрланишга мойил ерларда экиш олдидаги намлик даражаси, айниқса гуллаш- хосилга кириш фазасида шўрланмаган ерларга нисбатан ортиқ бўлиши керак. Ғўза учун бу даврдаги тупроқ иқлим дала нам сиғимининг 765-80 фоизи пишиб етилиши фазасида эса 70-50 фоизи даражасида бўлиши лозим. Экиш олдидан тупроқдаги намни ошириш учун суғîðèø нормасини кўпайтириш, яъни гектарига 100-1200 м 3 га етказиш талаб қилинади. Бу тупроқнинг ғўза илдизи жойлашадиган қатламини чуқурлаштириш ва ана шу зонада туз эритмаси тўпланишини камайтириш учун керак. Пахта майдонларининг мелиоратив холатини яхшилаш учун 1.54 млн гектар ерда зовурлар қуриш ва суғориш шў ювиш режимини қўллаш лозим. Пахта майдонларида суғориш манбаларидагн сувни олиш ва уни пайкалларга хамда фойдаланувчиларга тақсимлаб бериш вазифаси бажарувчи инженерлик суғориш системаслари қуриш талаб этилади. Ғўзани тупроқ остидан ва тупроқ орасидан суғориш гектарига 500-600 м 3 норма билан суғориш эгат орқали суғорилгандагига нисбатан кўпроқ хосил олинади, минерал ўғитлардан фойдаланилади ва ЕФК ошади.

Тупроқ орасидан суғорилганда хосил анча юқори бўлади ва гектарига 34.5- 43.3 ц га етади.

Адабиётлар: 1.И.А.Каримов «Қишлоқ хўжалиги тараққиёти тўкин сочин хаёт манбаи» Ўзбекистон Республикаси Президентининг 1997 йил 26 декабр куни Олий Мажлиснинг Х сессиясида сўзлаган нутқи.»Ватанпарвар» рўзномаси № 155, 27 декабр Тошкент, 1997й. 2.Ўзбекистон Республикасининг Вазирлар Махкамасининг «Қишлоқ хўжалигида ислохотларни чуқурлаштиришга доир қонун ва меъёрий хужжатлар тўплами» 1-2 томлар. Тошкент-1998 й 3. « Cotton » журнали Нью-Йорк-1998-1999 й. 4.Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг «1999-2000 йилларда пахта навларини янгилаш ва жойлаштириш дастури тўғрисидаги» қарори «Ўзбекистон овози» рўзномаси, № 141, 26 ноябр Тошкент-1998 й. 5.Э. Т.Шайхов ва бошқалар «Пахтачилик», Тошкент 1990 й. 6.Муаллифлар жамоаси «Пахтачилик справочниги»Тошкент 1989 й. 7.М.Мухамеджанов,А.Зокиров «Ғўза агротехникаси» Тошкент 1995й. 8.А.И.Шлейхер ва бошқалар.Пахтачиликдан лаборатория маш-ғулотлари. Тошкент. «Ўқитувчи». 1980 й. 9.»Ўзбекистон худудида экишга тавсия этиладиган Қишлоқ хўжалиги экинлари реестри», Тошкент 1998 10.Пахтачилик комплекси алмашлаб экишда бошоқли дон экинларини жойлаштириш бўйича тавсиялар. Фан-техника тараққиётини тарғиб қилиш ва жорий этиш бош бошқармаси, Тошкент 1994 й. 11.Б.Алеев,О.И.Иброхимов.Истиқболли ғўза навлари агротехни- каси,Тошкент. 1988 й.

Похожие

Ғўзани ягона қилиш, кўчат қалинлиги, қатор ораларига ишлов бериш, ғўзани суғориш

Ғўзани ўғитлаш, суғориш, чеканка қилиш ва ҳосилини териб-йиғиб олиш

Ғўзани ўғитлаш, суғориш, чеканка қилиш ва ҳосилини териб-йиғиб олиш

Суғориш машиналари суғориш усуллари

Ғўзани чеканка қилиш