Yumshoq va qattiq bug’doy navlarining navdorlik, qimmatli xo’jalik belgilari va biologik xususiyatlarini o’rganish - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Yumshoq va qattiq bug’doy navlarining navdorlik, qimmatli xo’jalik belgilari va biologik xususiyatlarini o’rganish

Загружено в:

22.09.2023

Скачано:

0

Размер:

621 KB

Yumshoq va qattiq bug’doy navlarining navdorlik, qimmatli xo’jalik belgilari va biologik xususiyatlarini o’rganish Reja: 1. Navlar tavsiflari va navlar gerbariylari tahlillari 2. Bug’doy navlarining qimmatli xo’jalik belgilari va biologik xususiyatlari

Bug’doyning qattiq (T.durum L. n=14, 2n=28) va Yumshoq (T.aestivum L. n=21, 2n=42) turlari navlari dunyoda eng katta maydonlarga ekilib, bu ekin maydonlarining katta qismini Yumshoq yoki oddiy bug’doy navlari egallaydi. Navlar ishlab chiqarishda takroriy etishtirilishi natijasida navdorligi pasayib ketadi. Navdorligi past navlar kam xosilli va mahsuloti sifati yomonlashadi. Bunga yo’l qo’ymaslik uchun seleksiya va urug’chilik jarayonida navga xos o’simliklar tanlab olinib, ularning urug’liklari ko’paytirilib boriladi. Chunki navdorligi yuqori bo’lgan navgina o’zining irsiy qimmatli xo’jalik belgilari va xususiyatlarini amaliyotda ko’rsata oladi. Mashg’ulotning maqsadi. Talabalar laboratoriya mashg’ulotida Yumshoq va qattiq bug’doy navlarining gyerbariylaridan navdorlik belgilarini, adabiyotlardan qimmatli xo’jalik belgilari va xususiyatlarini o’rganadilar. Kerakli o’quv qurollari. Ma’ruza daftarlari, donli ekinlar seleksiyasi va urug’chiligi amaliy mashg’ulotlari uchun o’quv qo’llanma, intyernet manbai, amaliy dars uchun daftar, qalamlar, lineykalar va o’chirgichlar. Bug’doy navlarining navdorlik belgilari: 1.Boshoqning shakli (rasm.) –to’qmoqsimon, duksimon, prizmasimon (silindrsimon) bo’ladi. 2.Boshoqning zichligi – boshoqdagi boshoqchalarning umumiy sonini boshoq o’zagining santimetr hisobdagi uzunligiga bo’lish orqali aniqlanadi. Yumshoq bug’doy navlarida boshoq o’zagining 1 sm ida 1,6 donagacha boshoqcha joylashgan bo’lsa, boshoq siyrak, 1,7-2 ta bo’lsa o’rtacha, 2,3-2,6 ta bo’lsa zich, va 2,8 dan ko’p bo’lsa juda zich deb hisoblanadi. Qattiq bug’doy navlarida boshoq o’zagining 1 sm ida 2,4 ta donagacha boshoqcha bo’lsa, boshoq siyrak, 2,4-2,9 ta bo’lsa o’rtacha zich va 2,9 dan ko’p bo’lsa, boshoq zich deyiladi.

rasm. Bug’doy navlarining boshoqlari va tarkibiy elementlari. 3.Qiltiqlarining tavsifi – bug’doy navlarining qiltiqlari dag’al, mayin va o’rtacha dag’al holatlarida bo’ladi. A) dag’al qiltiqlar – tishi yaxshi rivojlangan. B) mayin qiltiqlar – tishlari kam rivojlangan. V) o’rta dag’al qiltiqlar – dag’al va mayin qiltiqlar oralig’idagi joyni egallaydi. 4.Boshoqcha qipig’inig shakli – lansetsimon shakli uzunchoq, uchidan tubigacha bir xilda torayib boradi. Uzunligi enidan ikki baravar ortiq bo’ladi. 5.Boshoqcha qobig’ining tishchalari. A) kalta to’qmoq. B) uzun o’tkir. V) tumshuqsimon. G) asosiga tomoni kengaygan. 6.Boshoqcha qipig’ining elkasi. Enli agarda 2mm dan ortiq, 1-2mm bo’lsa o’rtacha va ensiz, 1mm gacha bo’lsa. 7.Donining shakli. Donining shakli asosan 2 xil: tuxumsimon va ovalsimon. Ba’zi bir navlarda cho’ziq yoki aksincha, kaltaroq don uchraydi (8-rasm.). A) tuxumsimon shaklining pastki qismida biroz keng, yuqori qismi esa toraygan bo’ladi.

B) ovalsimon shaklida esa, uchidan oxirigacha don torayib borgan bo’ladi. 8.Boshoq uzunligi. Boshoqning uzunligi bug’doy navlarida uch xil bo’ladi: kalta, o’rtacha va yirik. Yumshoq bug’doy navlarida: kalta -8 sm gacha, o’rtacha 8-10 sm. va yirik 10 sm dan uzun. Qattiq bug’doy navlarida: kalta -6 sm gacha, o’rtacha -7-8 sm va yirik 10 sm. 9.Boshoqchalar zichligi. 4 sm da 8 tadan kam boshoqchalar bo’lsa juda zich bo’lmagan; zich bo’lmagan, agarda 4 sm da 8, 11 ta boshoqcha bo’lsa, o’rtacha zich, agardi 15 dan 19 ta gacha bo’lsa va zich, 4 sm da 19 tadan ko’p boshoqcha bo’lsa. 1-ish. Talabalar adabiyotdagi navlar tavsiflari va navlar gyerbariylari tahlillaridan yig’ilgan navdorlik ma’lumotlarini jadval shaklida daftarlariga joylashtiradilar. Buning uchun talabalar laboratoriya daftarlariga jadvalni chizadilar. Kichik ishchi guruhlariga (3, 4 kishidan iborat) bo’linishib navlar gyerbariylarini bo’lishib olishadi. Gyerbariydan boshoqning yuqoridagi navdorlik belgilari tartibida boshoq elementlarini o’rganadi, tarkibiy qismlarga bo’lishadi va o’lchashadilar. Navlar tahlilidan yig’ilgan ma’lumotlarni jadval ustunlaridagi navdorlik belgilari tartibi bo’yicha jadvalga, har bir nav qatoriga joylashtirib chiqishadi. Yumshoq va qattiq bug’doy navlari navdorlik belgilari o’xshashligi va farqlari muhokama qilinadi. 2-ish. Talabalar adabiyotlar yordamida bug’doy navlarining qimmatli xo’jalik belgilari va biologik xususiyatlarini o’rganadilar. Natijalar konspekt shaklida bayon etiladi.

Jadval Yumshoq va qattiq bug’doy navlarining navdorlik belgilari Navlar nomi Yumshoq bug’doy navlarida Bosho g ‘ining shakli Bosho q ning zichlig i. Qiltiql ar ning tavsifi Bosho q cha qipig’i ning shakli Qirra si ning tishch a si Bosho q cha qipig’i ning elkasi Doni n ing shakl i Bos h oq uzun l igi Boshoq c halar zichligi 1.Zumrad 2.Dobraya 3.Sanzar 4 4.Ko’kbul oq 5. 6. 7. 8. Qattiq bug’doy navlari 1.Mavrvari d 2.Makuz 3.Aleksan dr ovka 4.Karlik 85 5. 6. 7. 8. Adabiyotlarda keltirilishicha, navlar o’simliklari belgilari shartli ravishda ikki xilga: miqdor va sifat belgilariga bo’linadi. O’simliklarning bevosita ko’z bilan ko’rib farqini anglash mumkin bo’lgan belgilariga (boshog’i qiltiqli yoki qiltiqsiz, doni tuxumsimon yoki ovalsimon, doni oq yoki sariq) sifat belgilari deb ataladi. O’simliklarning miqdor belgilari deb , ular o’rtasidagi farqni chamalab aniqlab bo’lmaydigan, ularni aniqlash uchun o’lchash, tortish, sanash lozim bo’lgan (1

o’simlikdagi hamma donining soni va og’irligi, boshoqdagi donlar soni, don og’irligi, o’simlik bo’yi va boshq.) belgilarga aytiladi. O’simliklarning fiziologik, bioximik va texnologik xossalari ularning xususiyatlari deb ataladi. O’simliklarning qurg’oqchilikka, qishga, sovuqqa, kasallik va zararkunandalarga chidamliligi fiziologik xususiyatlariga kiradi. Donli ekinlar navlarining ham birinchi xo’jalik qimmatli belgisi uning xosildorligi. Navning xosildorligi uning mahsuldorligi va ko’chat qalinligiga bog’liq. Mahsuldorlik esa mahsuldor poyalar soni, boshoqdagi don soni, 1000 ta donning vazniga bog’liq. Seleksiya ilmiy tadqiqot ishlarida o’rganilayotgan bug’doy navlarining xo’jalik qimmatli belgisi bo’lgan xosildorligi quyidagi usullardan birida aniqlanadi: 1.Yoppasiga yig’ishtirish; 2.Namuna bog’lamlari yordamida; 3. Namuna maydonchalari yordamida; 4.Chiziqli metrlar bo’yicha. 1.Xosilni yoppasiga yig’ishtirish va uning miqdorini aniqlash xosildorlikni o’rganishda eng ko’p ishlatiladigan usul bo’lib hisoblanadi. Shuning uchun talabalar 3-amaliy mashg’ulotidagi dala tajribalaridan yig’gan xosil ma’lumotlaridan kyerakli nav (varianti) uchun uning xosildorligini aniqlaydi. Bunda har bir nav ekilgan paykalning xosili yig’ishtirib olinib gektar hisobiga aniqlanadi. Xosildorlikni aniqlashda donning haqiqiy namligini bilish kyerak. Chunki xosildorlik standart namlik bo’yicha aniqlanadi. 1-topshiriq. Talabalar 3-amaliy mashg’ulotidagi dala tajribalarida navlar bo’yicha yig’gan xosil ma’lumotlaridan foydalanib 2 chi, 3 chi va 4 chi usullarda ham navlar xosildorliklarini aniqlaydilar.Buning uchun ular yuqoridagi usullar tarkibini tegishli adabiyotlardan o’zlashtirib oladi. 3-ish. Ekilayotgan bug’doy navlarining qurg’oqchilikka chidamligi ularning xo’jalik uchun qimmatli biologik xususiyatlaridan biri bo’lib hisoblanadi.

Qurg’oqchilikka chidamlikni aniqlash uchun o’simliklarning chidamliligi bevosita, bilvosita va provakatsion usullarda baholanadi. Bevosita dalada baholash. Bu usulda navning qurg’oqchilikka chidamliligi mazkur yil sharoitida navdan olingan xosil miqdori va mahsuloti sifati oldingi yillardagiga nisbatan qanday farq qilishi bilan aniqlanadi. Baholash maxsus tajriba talab etilmay nav ekilgan paykallarda o’tkazilavyeradi. Navning qurg’oqchilikka chidamliligini o’rganishda bilvosita usuli o’simlikda quruq moddaning xosil bo’lishi va ildiz sistemasining rivojlanish darajasini aniqlashga asoslangan. Buning uchun vegetatsiya davrining har 2-3 kunida navning 50-100 ta o’simligi yulib olinib quruq modda miqdori to’planish dinamikasi va ildizining rivojlanishi o’rganiladi. Bu ikki ko’rsatgich navning qurg’oqchilikka qanchalik chidamliligini ko’rsatadi. Pravokatsion yoki sun’iy quritgichlar usulida navlarning qurg’oqchilikka chidamliligini o’rganishda nav ekilgan maydon ikki qismga ajratiladi. Qismlarning biriga polietilen plyonkasi yopiladi. Ikkinchi qismi ochiq qoldiriladi. Plyonka yopilgan o’simliklarda tuproq qurg’oqchiligi kuchayadi. Ikkala maydon o’simliklarining xosili alohida alohida tyerib olinadi va taqqoslanadi. Xosillardagi farqlarga qarab navning qurg’oqchilikka chidamligi baholanadi. 2-topshiriq. Adabiyotlardan foydalanib Yumshoq bug’doyning Dobraya va qattiq bug’doyning Aleksandrovka navlarining xo’jaliq qimmatli xususiyatlaridan qishga, sovuqqa, kasallik, zararkunandalariga bardoshlilik va chidamliliklari o’rganiladi va namunaviy konspekti tayyorlanadi.

Adabiyotlar : 1. Абдукаримов Д.Т. Донли экинлар селекцияси ва уруғчилиги. Тошкент 2010й. 402 б. 2. Абдукадиров Д.Т. Қишлоқ хўжалиги экинлари селекцияси ва уруғчилиги. Тошкент 2002 й. 275 бет. 3. Азизов Б.М. Кузги буғдой дон сифатини оширишнинг муҳим омиллари. Ж.Ўзбекистон аграр фани ҳабарномаси. 3 (69)-сони, 2017й. 4. Азизов Б.М., Исроилов И.А., Худойкулов Ж.В. Ўсимликшуносликда илмий тадқиқот ишлари. Дарслик. Тошкент 2014. 265 б. 5. Азизов Қ.Қ., Ашуров К.К. Қанд жўхорининг янги навларини яратишда селекцияни тутган ўрни “ЎЗБЕКИСТОН ПАХТАЧИЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ИСТИҚБОЛЛАРИ” номли Республика илмий тўплами 2014 йил (I-ҚИСМ) 128 ва 130 бетлари 6. Ан Хе Сунг, Азизов К.К., Еденбаев Д., Бобоев Фю Г., Тахирбаева Д.У. Тритикале етиштириш қўлланмаси. Ташкент. 2017. 22 б. 7. Виноградов Б.И., Атабаева Х.Н., Дементьева А.А. Ўсимликшунослик. “Мехнат” матбуоти. 1987. 166 б. 8. Дала тажрибаларини ўтказиш услубиятлари. Тошкент 2007. 149 б.

Похожие

Javdar navlarining, navdorlik, qimmatli xo’jalik belgilari va biologik xususiyatlarini o’rganish

Beda navlarining navdorlik, qimmatli xo’jalik belgilari va biologik xususiyatlarini o’rganish

Jo’xori navlarining navdorlik, qimmatli xo’jalik belgilari va biologik xususiyatlarini o’rganish

No’xat navlarining navdorlik, qimmatli xo’jalik belgilari va biologik xususiyatlarini o’rganish

Sholi navlarining navdorlik, qimmatli xo’jalik belgilari va biologik xususiyatlarini o’rganish