Javdar navlarining, navdorlik, qimmatli xo’jalik belgilari va biologik xususiyatlarini o’rganish - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Javdar navlarining, navdorlik, qimmatli xo’jalik belgilari va biologik xususiyatlarini o’rganish

Загружено в:

22.09.2023

Скачано:

0

Размер:

1122 KB

Javdar navlarining , navdorlik, qimmatli xo’jalik belgilari va biologik xususiyatlarini o’rganish Reja: 1. Javdar navlarining navdorlik belgilari 2. Javdar navlarining qimmatli xo’jalik belgilari 3. Javdar navlarining biologik xususiyatlari

Ekma javdar madaniy o’simlik bo’lib, uni asosan shimoliy yarimshar mamlakatlari etishtirishadi (rasm). Javdarning kuzgi va bahorgi shakllari bor. rasm. Javdar ekilgan dala. Dunyo dehqonchiligida javdarni eng ko’p ekuvchi davlatlar Gyermaniya, Rossiya va Polsha hisoblanishadi. FAO ma’lumotiga qaralganda, 2011—2016 yillarda dunyo bo’yicha etishtirilgan javdar xosilining 60 dan 68 % gacha qismi yuqoridagi uch davlat hissasiga to’g’ri keladi (jadval). Jadval. Javdar etishtirish, yillar bo’yicha (FAO ma’lumotlari), ming. tonn. Davlatlar 1985 1995 2005 2013 2016 Gyermaniya - 4521 2812 4689 3174 Rossiya - 4098 3628 3360 2541 Polsha 7600 6288 3404 3360 2200 Mashg’ulotning maqsadi. Mashg’ulotning maqsadi talabalarga javdar navlarining navdorlik, qimmatli xo’jalik belgilari va biologik xususiyatlarini o’rganishdan iborat. Kerakli o’quv predmetlari. Donli ekinlar seleksiyasi va urug’chiligi adabiyotlari, amaliy va laboratoriya mashg’ulotlari uchun o’quv va namunaviy qo’llanmalari , madaniy o’simliklarning kelib chiqish markazlari xaritasi, ma’ruza

darsi konspektlari, laboratoriya mashg’uloti daftari, javdar navlari o’simliklaridan tayyorlangan gyerbariylari, javdar navlari urug’liklarining namunalari, qalam, o’chirgich va chizg’ichlar. Respublikamiz qishloq xo’jaligi maydonlarida ekish uchun Vaxshskaya 116 navi davlat reestriga kiritilgan yagona nav (rasm 45). Bu nav Tojikiston dehqonchilik ilmiy tekshirish institutining Vaxsh bo’limida yovvoyi javdar 7323 ni kuzgi Byernub 9939 navi bilan changlatish va ko’p marta ommaviy tanlash, keyingi seleksion jarayonlaridagi avlodlaridan, takroriy yakka tanlash natijasida yaratilgan nav. Navning mualliflar: N.S.Parishkura, M.K.Zarshikov, Lvova N.V.va Raxmanov M. Respublikaning sug’oriladigan yerlarida yashil oziqa uchun oraliq ekin sifatida ekish uchun 1983 yildan Davlat reestriga kiritilgan. Nav vulgare tur xiliga mansub. O’simliklar tupi tik o’sadi, shoxlanishi yaxshi rivojlanadi, poyasining balandligi 76–110 sm, mustahkam. Barg rangi yashil, mum g’ubori yo’q. Boshog’ining rangi oq, prizmasimon, uzunligi 14–20 sm. Qiltig’i oq, to’g’ri o’sgan, uzunligi 3 sm. Boshoq qipig’i nashtarsimon, uzunligi 10 mm. Doni och – jigarrang, o’rtacha uzunlikda, donining asosi silliq, 1000 ta donining vazni 18,0–20,0 g. Qo’shni davlatlarning keng maydonlariga ekilayotgan javdarning intensiv diploid navlaridan Kalinka, Lota, Biryuza, Xarkovskaya-60, Saratovskaya 4, Tatarskaya 6, Saratovskaya 7 va boshqalar. Tetraploid navlaridan Puxovchanka, Vyerasen, Zavel-2 va boshqa navlarining ham kelib chiqishi S.cyereale L. turiga mansub bo’lib, navlarni yaratish seleksiya jarayonlarida boshqa yovvoyi tur xillarining bir qancha kyerakli genlaridan foydalanilgan.

rasm. Vaxshskaya 116 navi ekilgan dala 1-topshiriq. Adabiyotlardan foydalangan holda javdarning yuqorida tilga olinmagan 6 ta turlari va navlarining seleksion ahamiyatlari haqida ma’lumot to’plang. Javdar navlarining navdorlik belgilari. Javdar navlarini farqlashda quyidagi morfologik belgilaridan foydalaniladi: O’simlik tupining shakli, balandligi, barg shakli, bargida g’uborining bor yo’qligi. Boshoq shakli-prizmasimon, urchuqsimon va uzun ellipssimon ko’rinishda bo’ladi (rasmlar). rasmlar. Turli javdar navlari boshog’i va donlari

Boshoq uzunligi-kalta, o’rtacha uzunlikda va uzun boshoqli bo’ladi. Agar boshog’ining uzunligi 8 sm gacha bo’lsa-kalta, 8-12 sm bo’lsa-o’rtacha uzunlikda va 12 sm dan uzun bo’lsa-uzun boshoqli nav hisoblanadi. Boshoq zichligi-(10 sm boshoq o’zagida don soni) 32-35 ta don bo’lsasiyrak, 36-39 bo’lsa-o’rtacha zich, 40 va undan ko’p don bo’lsa-zich boshoqli nav hisoblanadi. Boshoq qiltig’i-qisqa, o’rtacha uzun va uzun qiltiqli bo’ladi.1 sm dan kalta bo’lsa-qisqa,1-3 sm bo’lsa-o’rtacha uzun va 3 sm dan uzun bo’lsa-uzun qiltiqli nav hisoblanadi. Qiltig’ining holati-dag’al sinuvchan, dag’al sinmaydigan va noziq holda, shuningdek boshoqqa yondosh, yarim egilgan va yoniga egilgan holda bo’ladi. Donning rangi-sariq, ko’k va qo’ng’ir bo’lishi mumkin (rasmlar 46-49). Donning uzunligi, tashqi ko’rinishi va donning ichki ko’rinishi. Donning uzunligi-uzun (8 mm dan uzun), o’rtacha (7-8 mm) va kalta (7 mm dan kalta); donning yirikligi (1000 don massasi) – yirik (25 g va ko’p), o’rtacha yirik (20 – 25 g) va mayda (25 g dan kam); donning ko’rinishi-ovalsimon (donning uzunligi to’laligidan 3,3 martagacha) va uzun (donning uzunligi to’laligidan 3,3 va undan ko’p bo’lsa). Donning ko’ndalangiga kesilganda ichki ko’rinishi bo’yicha unsimon, yarimshishasimon va shishasimon bo’lishi mumkin. Donni gul qobig’i bilan yopishish holati (rasm). Ba’zi navlarda don gul qobig’i bilan yopishgan holda ba’zilarda esa yopishmagan holda. Navning bu belgisi donnini to’kilishiga chidamliligini ko’rsatadi. Donni uchida mayda tukchalar (xoholok) bor yoki yo’qligi bilan ham navlar bir – biridan farqlanadi. Javdar navlarining qimmatli xo’jalik belgilari. Javdar dunyoning ko’pgina mamlakatlarida bug’doydan keyin ikkinchi non ekini (rasm)

rasm. Javdar donidan pishirilgan non Javdar donidan pishirilgan non yuqori kaloriyaga ega bo’lib, to’yimli va mazali. Donidagi oqsili to’la qimmatli, almashtirib bo’lmaydigan aminokislotalarga boy. Don tarkibida vitaminlardan: A, S, E va V guruhlari mavjud. Javdarning 100 gramm doni mahsulotida suv 13.7 g., oqsillar 8.8 g., yog’lar 1.7 g., uglevodlar 60.7 g., ozuqa tolasi 13.2 g., minyeral moddalar 1.9 g. Pichani va doni qoramollar uchun ozuqa sifatida chorva xo’jaliklarida foydalaniladi (rasm). Chorva mollariga em tayyorlashda esa javdarning doni lizinga boy qo’shimcha sifatida ham ishlatiladi. Rivojlangan davlatlar sanoatida javdarning doni, yashil massasi va pichanidan xalq xo’jaligi uchun turli tuman oziq-ovqat, kiyim-kechak va boshqa mahsulotlar ishlab chiqarish yo’lga qo’yilgan. 2-topshiriq. Intyernet manbalaridan foydalanib javdar o’simligi va donidan ishlab chiqariladigan boshqa mahsulotlari turlari haqida ham matyerial tayyorlang.

rasm. Javdar pichani bilan qoramollarni oziqlantirish. Javdar navlarining biologik xususiyatlari. Javdar ham o’z ontogenezida bug’doy o’taydigan fenologik rivojlanish davrlarini o’taydi. Bir xil o’sish sharoitida javdarning o’simtalari bug’doynikiga nisbatan 1-2 kun oldinroq paydo bo’ladi. Tuplashni ham 1-2 kun yertaroq tugatadi. Tuplanish bo’g’ini tuproqqa yaqinroq (1.7-2.5 sm) rivojlanib, ko’pincha ikki va uch bo’g’inli o’simlik xosil qiladi. Javdarda tuplanish asosan kuzda sodir bo’ladi. Bahorda, qor yerishidan 1820 kun o’tganidan naychalashi boshlanib, 40-50 kundan so’ng boshoqlaydi. Boshoqlashning 7-12 chi kunlari gullashi (bug’doyda 4-5 chi kuni) boshlanib, 7-9 kun davom etadi. Sut pishish davri gullashdan 10-14 kun o’tib boshlanadi va 8-10 kun davom etadi. Boshoqlashdan 2 oy o’tib javdar pishadi. Javdarda donning pishib yetilishi (yarovizatsiyasi) uzoq davom etadi. Shuning uchun ham javdar ko’p hollarda boshoqda donning o’sib ketishi kuzatiladi.

Javdar bug’doyga nisbatan tuproq sharoitiga kamroq talabgor. Chunki uning ildiz tizimi yaxshiroq rivojlangan bo’lib, 1,5 va 2 metrgacha chuqurlikka tomir otadi. Tuproq ishqorligiga ham chidamliroq. Javdar boshqa donli ekinlarga nisbatan sovuqqa chidamliroq (rasm). Tuplanish davrida qishning 19-23 o S haroratigacha chiday oladi. Urug’i 0.5-2.0 o S o’sa boshlashi haqida ham ma’lumotlar bor. rasm. Javdar qishlash davrida. Qish kelishi bilan vegetatsiyasini tugatib, bahorning 3-4 o S haroratli kunlari boshlanishi bilan rivojlanishini davom ettira oladi. Faol harorat yig’indisi yerta pishar navlarida 1000-1700°S, o’rta pishar navlarida 1200-1800°S va kech pishar navlarida 1300-1850°S ni tashkil qiladi. Javdar namga talabchan o’simlik, urug’ni unib chiqishi uchun o’z vazniga nisbatan 50-70% suv singdirishni talab qiladi. Transpiratsiya koeffitsienti 400. Javdarni o’suv davrida suvga talabi naychalashdan boshoq chiqarish davrida oshadi. Javdar chetdan changlanuvchi ekinlar guruhiga kiradi.

3-topshiriq. Intyernet va boshqa abadiyotlardan foydalanib konspektingizdagi javdar navlarining biologik xususiyatlariga tegishli ma’lumotlarni boyiting.

Adabiyotlar : 1. Абдукаримов Д.Т. Донли экинлар селекцияси ва уруғчилиги. Тошкент 2010й. 402 б. 2. Абдукадиров Д.Т. Қишлоқ хўжалиги экинлари селекцияси ва уруғчилиги. Тошкент 2002 й. 275 бет. 3. Азизов Б.М. Кузги буғдой дон сифатини оширишнинг муҳим омиллари. Ж.Ўзбекистон аграр фани ҳабарномаси. 3 (69)-сони, 2017й. 4. Азизов Б.М., Исроилов И.А., Худойкулов Ж.В. Ўсимликшуносликда илмий тадқиқот ишлари. Дарслик. Тошкент 2014. 265 б. 5. Азизов Қ.Қ., Ашуров К.К. Қанд жўхорининг янги навларини яратишда селекцияни тутган ўрни “ЎЗБЕКИСТОН ПАХТАЧИЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ИСТИҚБОЛЛАРИ” номли Республика илмий тўплами 2014 йил (I-ҚИСМ) 128 ва 130 бетлари 6. Ан Хе Сунг, Азизов К.К., Еденбаев Д., Бобоев Фю Г., Тахирбаева Д.У. Тритикале етиштириш қўлланмаси. Ташкент. 2017. 22 б. 7. Виноградов Б.И., Атабаева Х.Н., Дементьева А.А. Ўсимликшунослик. “Мехнат” матбуоти. 1987. 166 б. 8. Дала тажрибаларини ўтказиш услубиятлари. Тошкент 2007. 149 б.

Похожие

Beda navlarining navdorlik, qimmatli xo’jalik belgilari va biologik xususiyatlarini o’rganish

Jo’xori navlarining navdorlik, qimmatli xo’jalik belgilari va biologik xususiyatlarini o’rganish

No’xat navlarining navdorlik, qimmatli xo’jalik belgilari va biologik xususiyatlarini o’rganish

Sholi navlarining navdorlik, qimmatli xo’jalik belgilari va biologik xususiyatlarini o’rganish

Loviya navlarining navdorlik, qimmatli xo’jalik belgilari va biologik xususiyatlarini o’rganish