Йилқилар гриппи Grippus equnus - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Йилқилар гриппи Grippus equnus

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

70 KB

Йилқилар гриппи Grippus equnus Режа: 1. Клиник белгилари. 2. Патологоанатомик ўзгаришлар. 3. Контагиоз плевропневмония.

Йилқилар гриппи ўткир кечадиган, ўта контагиоз касаллик бўлиб, вируслар қўзғатади. Клиник белгилари нафас аъзоларининг жароҳатланиши ва ҳароратнинг дам чиқиб , дам тушиб туриши билан характерланади . Тарихий маълумот . Гриппнииг қўзғатувчиси бўлган вирус 1956 йилда О . Совинова ва бошқалар томонидан аииқ ланган . АҚШда 1962 йили грипп вирусининг иккинчи кенжа типи ҳам аниқланди . Собиқ СССРда йилқилар грип пининг вируси 1969 йилда К . П . Юров ва Н . Н . Крюковлар томонидан аниқланган . Касаллик йилқичилик билан ш уғулланадиган қатор мамлакатларда 1955-1974 йилларда қайд қилинган . Бизнинг мамлакатимизда ҳам бу касаллик учраб туради . Иқтисодий зарар . Грипп йилқичилик хўжаликлари учун жуда катта иқтисодий зарар етказади . 20-25 фоиз йилқилар касалланиб , шундан 5-10 фоизи ҳалок бўлади . Ўзбеклар кўпкарини яхши кўрганликлари учун сара отлар ни боғловда боқиб фойдаланадилар . Кейинги 3-4 йил ичида грипп кўпкари пайтида юқиб , жуда кўп тулпорлар ҳалок бўлди . Қўзғатувчиси . РНК сақловчн вирус бўлиб , ортомиксо - вируслар гуруҳига киради . Ҳозирги пайтда вируснинг икки кенжа типи мавжуд . Вирус сақловчи суспензия бино ҳароратида ўз фаоллигини бир кунда йўқотади . Паст ҳаро ратда вирус узоқ сақланади. 20°С да бир неча йиллаб фаоллигини сақлайди. Ультрабинафша нурлар вирусга куч ли таъсир этади. 1 м 3 ҳавода 5-15 мг дан пуркалган фаол хлор таъсирида вирус тез ҳалок бўлади. Эпизоотологияси. Табиий шароитда грипп билан фақат йилқилар касалланади. Айрим ҳолларда йилқи боқарларда ҳам учраб қолиши мумкин. Лекин йилқилар гриппининг одамларга бевосита ўтиши тўғрисида аниқ далиллар йўқ. Кўп ҳолларда одамлар йилқилар гриппинииг вирусини та шувчи бўлиб қолади. 1969-1970 йиллардаги грипп эпизоо тияси даврида (Россия) соғлом хўжаликка носоғлом хўжа ликдан одам келиши натижасида касаллик тарқалганлиги маълум. Бу ҳолатда одам вирусни фақат механик ташувчи бўлиб қолмай, балки организмнинг шиллиқ пардаларида вирус сақлаши ҳам мумкин. 1942 йилда Е. Н. Вишелевски й йилқилар респиратор касаллиги чиққан пайтда

бу касал ликнинг йилқилардан қорамол ва одамларга ўтганлигини ёзиб қолдирган. Грипп йилқилар орасида йилнинг хар қандай фаслида учрайди. Касаллик қисқа муддат ичида контакт йўли би лан юқади ва тарқалиб кетади. Йилқилар ёши, жинси ва зотидан қатъий назар, грипп билан касалланаверади. Касал ликнинг хўжаликда узоқ муддат сақланиб туриши йил қиларнинг сонига, асраш, боқиш жараёнига ҳам боғлиқ. Қиш ва эрта баҳор ойларида ишчи отларда касаллик ку чайиб, асоратли бронхопневмония ҳолида кечади. Бундай ҳолат 5- 10 фоиз атрофида кузатилади. Асоратга асосан патоген гемолитик стрептококк сабаб бўлади. Касаллик йилқичилик хўжаликларида кенг тарқалади. Айрим ҳоллар да 10–50 фоиз атрофида қайд этилади. Б. М. Обухов, К. П . Юров ва бошқаларнинг кузатишича, ўтказилган қатор т адбирларга қарамасдан 78 фоизгача йилқилар касалланиб, иккинчи йили бу кўрсаткич 37 фоизга тушган. Биринчи марта октябр ойига, иккинчи йили эса май ойига тўғри келган. Касаллик юққанидан кейин 6-7-кунлари авжига чиқади. Грипп эпизоотологиясида янги тип вирусларнинг т опилиши алоҳида аҳамият касб этади. Патогенези. Грипп вируси юқори нафас йўлларига туш гач, эпителий тўқималарига ўтади. Шиллиқ пардаларда ри вожланиб, цилиндрик эпителий тўқималарида некроз пайдо қилади. Ривожланиш жараёнида токсин чиқаради. Токсин организмга сўрилиши натижасида умумий патологик ўзгариш рўй беради. Тўқималар бузилиши оқибатида реак тив яллиғланиш юзага келади. Юқори нафас йўлларининг жароҳати аста-секин альвеола ва бронхларга ўтади. Вирус нафас йўлларидан сачраган томчилар орқали ташқи муҳитга чиқади. Вирус ажратган токсин организмнинг ҳимоя воситасита кучли таъсир этиб, нерв системаси фаолиятини и здан чиқаради. Организмнинг умумий резистентлиги ту шиб кетиши натижасида унга стрептококк ва микоплазмалар тушиб асорат инфекцияси сифатида намоён бўлади. Касаллик енгил кечганда аъзолар ўз функциясини тезроқ тиклаб олиши мумкин. Оғир кечганда эса бирламчи грипп пневмонияси пайдо бўлади. Унга шартли патоген микрофлоралар қўшилиб,

кучайиб кетиши натижасида асорат инфекцияси ҳам авжига чиқади. Токсикоз кучайиши оқи батида бўғоз биялар 4-5 ойлигида бола ташлайди. Ҳалок бўлган ҳомила бачадонда бир оз сақланиб, ирий бошлаши ҳам мумкин ёки мацерацияга учрайди. Озуқа таркибида витамин ёки минерал моддаларнинг кам бўлиши касаллик нинг кечишини оғирлаштиради. Клиник белгилари. Гриппнинг яширин даври бир ҳафтагача давом этади. Касаллик бошланишида ринит кузати лади, бурундан сероз суюқлик оқиб, аксириш бошланади. Шу пайтдан бошлаб қуруқ йўтал тутади, у тез-тез такрор ланиб, кучли оғриқ билан давом этади. Баъзан 1-2 минут давом этиб, йўталганда товуш қаттиқ чиқиб, касал йилқи ларнинг кўкраги узилиб кетгудек бўлади. Узоқ йиллар давомида грипп касаллиги «юқори нафас йўлларининг юқумли касаллиги» деб юритиб келинган. И. Е. А вакумов, И. Ф. Бабилевлар бир-бирига қарама-қарши маълумот келтиради. Баъзан касаллик юқори ҳарорат би лан ўтса, айрим ҳолларда ҳарорат кўтарилмаслиги ҳам мум кии. Шундай ҳолат бир хўжаликнинг ўзида содир бўлган. Грипп бошланган пайтда бурундан суюқлик оқади, кейин чалик касаллик тез тарқалади. Баъзан юрак фаолиятининг бузилиши натижасида касал йилқилар бирдан ўлиб қолади. Касаллик оғир кечганда 1-2 кундан кейин ҳарорат кўтарилиб, ҳафталаб сақланиб туради. Йўтал бўлиниб, қуруқ бўлади, қаттиқ оғриқ рўй беради. Йўтал тутганда касал йилқилар бошини қуйи солиб олади. Эшитиб кўрилганда везикуляр ва бронхиал нафас кузатилади. Юрак фаолияти бузилиб, аритмия бўлади. Юрак тони бўлиниб эшитилади. Касал йилқилар соғайиб кетганда ҳам бу ҳолат узоқ муд дат сақланади. Қонда лейкоцитоз кузатилиб, СОЭ тезлашади. Гемоглобин ва эритроцитлар камаяди. Касалликнинг кечиши йилқиларни боқиш ва ишлатиш шароитига боғл иқ. Касаллик юқумли анемия (ИНАН) билан бирга кеч ганда ўта оғир ўтади. Грипп вируси бияларда бола ташлашга ҳам сабаб бўлади. Рацион таркибида фосфорнинг кам бўлиши, кальцийнинг тушиб кетиши бола ташлашни тезлаштирадиган омиллардандир. Бола ташлаш бўғозликнинг 4-5-ойида бирдан

рўй беради. Юқорида номлари тилга олинган кузатувчилар 1970 йилда гриппнинг ўта оғир кеч ганлигини қайд қиладилар. Касал йилқиларда узоқ муддат юқори ҳарорат сақла ниб, кўз, бурун шиллиқ пардалари кучли яллиғланиб, қо воқлар шишиб кетади, бурундан сероз шилимшиқ суюқлик оқади. Ошқозон-ичак шиллиқ пардалари яллиғланиб, кучли ич кетади. Орқа оёқ ва қоринда шиш бўлади. Ай рим касал йилқилар бирдан ўлса, айримлари плевропневмониядан ҳалок бўлади. Ўлим касал йилқилар умумий сонининг 5 фоизини ташкил этади. Диагноз қўйиш учун грипп вирусини ажратиб, қон зардо би текшириб кўрилади (серологик усул билан). Патологоанатомик ўзгаришлар. Асосий ўзгаришлар ўпкада кузатилади. Бронх ва бронхиолаларда чўзилувчан сарғиш суюқлик тўпланади. Ўпканинг айрим бўлакчаларида ате лектаз рўй беради. Оғир кечганда эса ўпканинг ўткир яллиғл аниши кузатилиб, плеврит бўлади, ички аъзоларда қон қуйилиш ва энтероколит кўзга ташланади. Г. Геббер (1966) пневмония , бронхит, перибронхит, миокардит, гепатит ва энцефолит бўлишини кузатган. Грипп асоратли кечганда эса бронхопневмония в а плеврит борлиги аниқланган. Диагноз. Дастлабки диагноз касалликнинг эпизоотологияси ва клиник белгиларини хисобга олиб қўйилади. Грипп бошланишига хўжаликка касал йилқилар олиб келиниши сабаб бўлади. Бизнинг шароитимизда касаллик асосан кўп карида юқади. Чунки бунда қатор ҳудудлардан кўп сонли чопқир тулпорлар тўпланади. Агар булар орасида касалликка чалинганлари бўлса, касаллик юқиб, тез тарқалиб кетади. Кейин ҳали у ҳудудда, ҳали бу ҳудудда грипп чиқаверади. Касал йилқининг томоқ соҳаси ушлаб кўрилса, қаттиқ йўтал тутади. Ҳарорат кўтарилиши доимий белги эмас, чунки у 2-3 кун давом этиши мумкин. Баъзи ҳолларда касаллик хос клиник белгиларсиз намоён бўлиши ҳам мумкин. Грипп оғир кечганда пневмония бўлади, ошқозон-ичак йўли зарарланиб, юрак фаолияти бузилади. Лаборатория усули билан текшириб вирус ажратиб олинади ва қон таркибидаги антитело махсус

реакциялар ёрдамида аниқланади. Вирусни ажратиш учун ўпканинг бир бўлакчаси ёки бурундан оққан шилимшиқ суюқлик текишрилади. Дифференциал диагноз. Йилқилар гриппи ринопневмония, контагиоз плевропневмония ва митдан ажратилади. Ринопневмония (вирусли аборт)да қуруқ йўтал бўлмайди ва томоқда оғриқ сезилмайди. Ҳарорат кўтарилиши узоқ чўзилмасада, лекин одатда ҳар доим бўлади. Конъюнктивит кузатилади, бурун бўшлиғининг шиллиқ пардасида кучли гиперемия рўй беради. Ринопневмонияда аборт бўлади ёки қулун ҳаётга чидамсиз бўлиб туғилади. Контагиоз плевропневмония. Иситмали контогиоз касаллик бўлиб, плевропневмония симптоми рўй-рост кўзга ташланади. Тери ости тўқималарида сероз инфильтрат кузатилади. Пневмониянинг бошланиш босқичида мишяк препаратлари (соверсен, новарсенол) яхши натижа беради. Бир ёшдан катта йилқилар мойил бўлиб, ишчи йилқилар чидамли, оғир, зотли ва спорт отлари камроқ мойилдир. Бошқа касалликлар митдан ажратилади. Бунда ёш йилқилар касалланиб, жағ ости ва томоқ орқасидаги лимфатик тугунларда абцесс бўлади. Секин тарқалади. Гриппда эса тез тарқалиб, кўп йилқилар касалланади. Даволаш. Дори-дармонлар билан даволанмайди. Лекин антибиотик ва сульфаниламидларни иккиламчи бактериал инфекцияга қарши қўллаш мумкин. Совуқ пайтларда касал йилқиларни иссиқ ва қуруқ хоналарда сақлаш зарур. Ҳарорат мўътадил турган вақтда йилқилар соф ҳавога ёки айвонга олиб чиқилади. Касал йилқиларга яхши майдаланган чангсиз озуқалар, кўк бедалар бериш тавсия этилади. Грипп асорат билан кечса, антибиотик ва сульфаниламидлар қўллаш фойдалидир. Врачларимиз бициллин-3 ни қўллаш яхши натижа беради деган хулосага келишган. Иммунитет. Инактивация қилинган поливалентли вакцина йилқилар гриппининг олдини олиш учун ишлатилади. Қизғишроқ рангли бу суюқ вакцина флаконларда чиқарилади. Қулунлар 3 ойликдан, бўғоз биялар эса туғишдан 3 ой олдин 4-6 ҳафта оралиғида эмланади. Вакцина курак ёки

бўйин соҳасида мускул орасига 1 мл дан юборилади. Иммунитет 14 кундан кейин пайдо бўлади ва 1 йилгача сақланади. Ревакцинация ҳар 12 ойда бир марта ўтказилади. Олдини олиш. Сотиб олиб келтирилган йилқилар профилактик карантинда сақланиб, кейин умумий уюрга ўтказилади. Грипп чиқиб қолгудек бўлса, хўжалик носоғлом деб эълон қилинади ва чеклаш белгиланади. Бунда йилқиларни аралаштириш, бир жойдан иккинчи жойга ўтказиш қатъий ман этилади. Касал йилқилар ишлатилмайди ва симптоматик усулда даволанади. Соғломлари эса эмланади. Касал йилқилардан кўпкари чопиш учун фойдаланиш мумкин эмас. Носоғлом хўжалиқдаги ишчи йилқиларнинг соғломлари ҳам фақат енгил ишлар учун ишлатилади. Йилқихоналар 2-3% ли ишқор билан жорий дезинфекциядан ўтказилади. Хўжалик соғломлашгач, 15 кун ўтказиб чеклаш бекор қилинади.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Р.Ф. Сосов. Эпизоотология. М. “Колос” 1974. 2. А.А. Конопаткин . Эпизоотология. М. “Колос” 1984. 3. И.А. Бакулов., А.Д. Третьяков. Руководство по общей эпизоотологии. М. “Колос” 1979. 4. М.С. Ганнушкин. Общая эпизоотология. М. “Сельхозгиз” 1961. 5. М.П. Пармонов ва бошқалар. Эпизоотология. Т. 1996 6. М.П. Пармонов. “Ўта хавфли юқумли касалликлар” маърузалар матни. Сам. 2002 7. Ф.А. Ниёзов. “Паррандалар касалликлари”. Т. 1995 8. М.П. Пармонов., А.А. Қамбаров Эпизоотология. Т. 2006 9. М.П. Пармонов ва бошқалар. Эпизоотология фанидан амалий – лаборатория машғулотлари. Сам. 2007 й 10. А.А. Поляков. Ветеринарная дезинфекция. М. “Колос” 1975 11. В.П. Урбан. Практикум по эпизоотологии. Ленинград. 1987

Похожие

Паррандалар гриппи Grippia avium

Юқумли анемия (инан) Anemia infectiosa equorum

Йилқиларнинг африка ўлати Pestis africana equorum

Темиратки (трихофития) Trichophytia

Лептоспироз Leptospirosis