Темиратки (трихофития) Trichophytia - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Темиратки (трихофития) Trichophytia

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

72.5 KB

Темиратки ( трихофития ) Trichophytia Режа: 1. Патологик материал ва уни саралаш 2. Вакцина

Темиратки юқумли касаллик бўлиб, қишлоқ хўжалик ҳайвонлари (қорамол, қўй-эчки, туя, йилқи, мўйналилар, ит-мушук ва ҳ. к.) ҳамда одамларда учрайди. Тана терисида жароҳат ( ҳар хил шаклдаги доғлар ) пайдо бўлиши касалликнинг асосий белгисидир . Тарихий маълумот . Касаллик жуда қадимдан маълум бўлиб , дунёнинг турли бурчакларида тез - тез учраб туради . Собиқ СССР даврида ЛТФ -130 вакцинасининг режа асосида қўлланилиши туфайли кўп жойларда темиратки анча камайиб қолган эди . Ҳозирги кунга келиб вакцина билан таъминлаш издан чиққанлиги учун касалликка мойил ҳайвонларни режа асосида эмлаш бузилди . Бу ўз навбатида касалликнинг кенг тарқалишига олиб келди . Темиратки учрамайдиган хўжаликни топиш қийин бўлиб қолди . Иқтисодий зарар . Касалликка чалинган молларнинг ўсиши сусаяди. Мўйнали ҳайвонларнинг мўйнаси бузилади. Қўйларда жун олиш камаяди. Даволаш анча узоқ чўзилади, кўп меҳнат ва маблағ сарфлаш талаб этилади. Энг оғир томони касалликнинг одамларга юқишидир. Касалланиш жараёнида вазни 1,2—2,5 кг гача пасаяди. Касал ҳайвонлар ўз навбатида замбуруғ тарқатиб, экологияга таъсир қилади ва уни бузади. Эпизоотологияси. Асосан ёш ҳайвонлар касалланиб, йилнинг ҳамма фаслида, кўпроқ қиш ва эрта баҳор ҳамда кеч кузда учрайди. Қўшни мамлакатлар (Россия, Украина ва б.) да ҳам, худди шундай мавсумийлик кузатилади. Бу даврга келиб фермада ем-хашак танқислиги, шамол эсиб туриши, намлик ошиши, ҳаракатнинг сусайиши каби омиллар касаллик юқишини тезлаштиради. Бу ҳолат мамлакатлар цивилизациясига ўта боғлиқ. Шунинг учун темиратки санитария ҳолати паст хўжаликларда жуда кўп учрайди ва йил давомида қайд қилиб турилади. Озиқлантиришнинг талабга жавоб бермаслиги ҳайвон чидамлилигини пасайтиради ва унинг мойиллигини оширади. Касал мол касаллик қўзғатувчисининг манбаи ҳисобланади. А. X. Саркисов, Л. И. Москов, В. П. Королевалар (1956) қорамолларда

трихофития йил давомида, асосан қишда, эрта баҳор, кеч куз ойларида камроқ, ёзда жуда кам учрашини қайд қилган. Ш. Т. Расулов (1970) Ўзбекистонда ҳам қорамоллар трихофитияси қиш ойларида авжга чиқиб, асосан бир ёшгача бўлган бузоқлар касалланишини уқтириб ўтади. Ф. Залиханова, Е. Марининлар (1972) Кабардин Болқор АР ва Вологда вилоятида куз-қиш ойларида темираткининг кучайишини қайд қилиб ўтадилар. 1960-1970 йилларда нашр этилган темираткига оид адабиётларни таҳлил қилгудек бўлсак, касаллик асосан бузоқлар орасида август-сентябр ойларида бошланиб, қиш ойларида авжга чиқиши қайд қилинган. Йилқилар темираткиси . Собиқ Иттифоқда 1930-йиллар арафасида йилқилар темираткиси кенг тарқалганлиги қайд этилган. Касаллик йил давомида кузатилган. Масалан, ипподромларда йилнинг ҳар қандай фаслида учраган, чунки бу ерга йилқилар бутун йил давомида олиб келинаверади. От заводларида эса уларнинг қулунлашига боғлиқ. С. В. Петрович ва В. В. Адцрюшинлар темиратки ҳамма ёшдаги йилқилар, лекин асосан қулунларда учрашини ёзадилар. Улар касалликнинг тарқалишида йилқиларнинг жинси, зоти, рангининг аҳамияти йўқлигини исбот этдилар. Табиий шароитда қулунлар 2 ойликдан бошлаб касалланади. Касаллик айниқса кузда улар орасида кенг тарқалиб, аввал касалланган бия ва отлар сақланган биноларга киритилганда авжига чиққан. Туялар темираткиси. С. Хамиев (1987) касалликнинг тарқалишига бўталоқларнинг касал туялар билан контактда бўлиши ва уларнинг ориқлиги сабаб бўлади, деб кўрсатди. Айниқса, бу ҳол бўталоқлар аввал касалга чалинган туялар сақланган жойда боқилганда яққол кўзга ташланади. Бўталоқларнинг касалга чалиниши октябр ойларига тўғри келиб, бу пайтда улар 5—6 ойлик бўлади. Касаллик айрим ҳолларда 2—3 яшар туяларда ҳам учраб туради, Биз «Мингбулоқ» қишлоғида 3 яшар туянинг ўта оғир трихофитияга чалинганлигининг гувоҳимиз. М. Азимов (1961) зебуларда касалликни қайд қилиб, у асосан бир ойликдан 1 ёшгача бўлганларида учрайди деб уқтиради.

Нутриялар ва бошқа мўйнали ҳайвонлар орасида ҳам темиратки жуда тез тарқалади. Қисқа муддат ичида касаллик 70—80 фоизгача тарқаб, катта иқтисодий зарар етказади. Бундай бўлишига асосий сабаб, улар бино ичида катакчаларда сақланади (РФР), бизнинг шароитимизда эса катта сим тўр қафасларда очиқ ҳавода сақланганлиги учун бу даражада тарқалмайди. Касаллик қуёнлар орасида ҳам кенг тарқалиб, айрим ҳолларда 86—93 фоизгача ётади. Касалланиш баҳор — ёз ойларига тўғри келиб, асосан ёш қуёнчаларда кузатилади. Айрим маълумотларга қараганда қиш ойларида ҳам кўп учрайди (Л. Никифоров). Темиратки билан кемирувчилар ҳам касалланиб, улар баъзан қишлоқ ҳўжалик ҳайвонлари учун касаллик қўзғатувчисининг манбаи бўлиб қолиши мумкин. Қўзғатувчилари . Касаллик қўзғатувчилари — замбуруғлар (Trichophyton verrcosom,T. Eqvinum, T. Mentagrophytes, T.Sarcisovi, M. Eqvinum, M. Canis бўлиб, бино ва молхоналарда бир неча йиллаб яшай олади. Ёғоч охир, панжара, эшик, ўтин ва идишлар четида 2—3 йилгача вирулентлигини бемалол сақлаб қолади. Юқоридаги замбуруғлар ҳар хил ҳайвонларда касаллик қўзғатиб, умумий хусусиятларга эга бўлсада, бир- биридан кўп жиҳатлари билан фарқ қилади. Касал ҳайвондан олинган материал микроскоп остида текширилганда, артроспоралар зарарланган жун толаси атрофида қатор ёки тартибсиз жойлашган ярим ялтироқ доирасимон шарчалар шаклида кўринади. Бу ҳолат ижобий деб баҳоланади ва кейинчалик сунъий муҳитларга экилади. Касалликнинг қўзғатувчилари асосан сусло-агар, гўшт - пептонли 2% глюкоза қўшилган МПГА ва Сабуро агарларида яхши ўсиб, 3—4 ҳафтадан кейин оқимтир момиқсимон колониялар пайдо қилади. Замбуруғлар ва ҳайвонлар турига қараб, улар экилганда терисимон, жигарранг, сарғиш момиқ ҳолатида ўсади. Ажратилганда эса микроконидий ва хламидоспоралар ҳолатига қараб фарқланади.

Патогенези . Патогенез асосида замбуруғ — қўзғатувчининг тери ва унинг мугуз қисмига таъсири ётади. Патологик жараён лейкоцитар инфильтрацияларнинг фолликулалари яллиғланиши билан бошланади. Замбуруғ тушган жойда терининг устки қавати қизаради, папула пайдо бўлиб, кейин пуфакчага айланади. Замбуруғ терининг мугуз қаватида ривожланиб, протеолетик ва кератолетик фермснт ажратади. Бу эса ўз навбатида мугуз қаватга таъсир қилиб, уни эритади. Натижада замбуруғ мицелияси жун толасининг фолликуласига кириб боради. Замбуруғ кирган жой яллиғланиб, экссудат ажралади. Мугуз ва эпидермис қаватининг табиий ҳолати бузилиши натижасида тангачалар пайдо бўлади. Шилимшиқ моддалар тери устига чанг ва бошқа ифлос нарсалар тушиши натижасида қотиб, қаттиқ қоплам ҳосил бўлади. Жун толаси қуриб, сина бошлайди. Токсин таъсирида ва яллиғланиш натижасида вужудга келган иккиламчи моддалар терини қичитади. Юзаки микозларда патологик жараён терининг эпидермис қаватида бўлиб, жун ва унинг фолликуллари зарарланади. Чуқур микозларда эса зарарланиш терининг ҳамма қаватларига ўтиб, секреция безларини ҳам қамраб олади. Йиринг пайдо қилувчи микроблар тушиши оқибатида йирингланган жой ҳосил бўлади. Темираткининг патогенезида терининг бир бутунлиги катта аҳамиятга молик. Жараҳотланиш туфайли терида бўшаш ва ивиш жараёни рўй беради. Натижада тери тўқималарининг резистентлиги пасайиб, замбуруғнинг организмга тушиб жойлашиши тезлашади. Бундан ташқари, жароҳат қон ва тўқима орасидаги тўсиқни бузади. Замбуруғ элементлари жароҳат ўчоғидан қон ва лимфага ўтиб бутун организмга тарқалади. Бу эса ўз навбатида лейкоцитоз ва моноцитозни келтириб чиқаради. Клиник белгилари. Касалликнинг яширин даври 1—4 ҳафта давом этиб, унинг намоён бўлиши ҳайвонлар организми, замбуруғнинг вирулентлиги, тушган жойи ва йил мавсумига боғлиқ. Касаллик юзаки, чуқур, фолликуляр ва атипик ҳолатларда рўёбга чиқади. Қорамолларда терининг устки қисмида айланма, доирасимон шаклларда темиратки

доғлари пайдо бўлади. Бу доғлар тананинг бош қисмида, қулоқ, бўйин, елка, қорин, оёқларда учраши мумкин. Унинг шакли ва катта-кичиклиги ҳар хил бўлади. Дастлаб терида қаттиқроқ, кичик бўртмачалар вужудга келади, кейинчалик улар бир оз шишинқираган доғлар шаклини олади. Унинг усти тангачалар билан қопланиб, кепаксимон юза ҳосил қилади. У сарғиш, яшил кўкимтир рангга киради. Жун толалари синиб тушади. Чуқур микозларда жароҳатланган жой кучли яллиғланиб, экссудат ҳосил бўлади. Жароҳатланган жой босиб кўрилганда ёриқлардан йилтираб йиринг чиқа бошлайди. Бу ҳолат кўпгина иқтисодий аҳволи паст, санитария талабларига жавоб бермайдиган фермаларда кузатилади. Йилқиларда касаллик асосан тананинг тери қисмида думалоқ доғлар пайдо бўлиши билан кечади. Жароҳат тананинг ҳар қандай қисмида учраб, усти кўкимтир тангачалар билан қопланиб, юзаси кепаксимон бўлади. Чуқур микозларда қаттиқ пўстлоқсимон юза ҳосил бўлади. Микроспория ва чуқур микозларда йиринглаш билан кечади. Йилқиларда везикуляр ҳолатда ҳам учрайди. Темираткида жароҳатланган жой бир оз шишиб, бўшашади ва йиринг бойлайди. Туяларда темиратки доғлари кўпинча тананинг бош қисмида бўлиб, юпқа тангачалар билаи қопланиб, доирасимон ёки айланма шаклда учрайди. Жароҳат аста-секин тананинг бошқа қисмларига ҳам тарақалади. Зарарланган жойларда жун ўзининг майинлик ва йилтироқлик ҳолатини йўқотади, сина бошлайди. Бўталоқларда жароҳатланган жой қичишади, асоратли кечганда эса бўталоқ ўлиб қолиши ҳам мумкин. Бундай ҳолатни биз ВИЭВ ходимлари билан «Мингбулоқ» қишлоғида кузатганмиз. Темиратки шимол буғуларида ҳам учраб асосан бош қисми зарарланади (Э. Берадаев, Л. Иванова, 1971). Жароҳатланган жой жуни ҳурпайиб, сина бошлайди ва тўкилиб кетади. Ишчи буғуларда кўпинча орқа оёқлар жароҳатланиб, темираткига ўта мойил бўлади. Буларда ҳам юзаки ва чуқур жароҳатлар учрайди. Зебусимон молларда касаллик юзаки ва чуқур микоз

ҳолатида кечади, темиратки доғлари тананинг бош қисмидан бошланиб, кейинчалик ҳамма жойга тарқалади. Нутрияларда гиперемия бўлиб, тери қалинлашади ва қазғоқ ажралиб туради. Кейин экссудат ажралиб, қалинлашган пўстлар пайдо бўлади. Қуёнларда кўпинча бош қисми ва тумшуқлари зарарланиб, 10—15 кун ўтгач, бошқа жойларга тарқалади. Кейинчалик генерализация ҳолатига айланади. Айрим ҳолларда кичик темиратки доғлари ўзаро қўшилиб, катталашиб кетади ва тананинг каттагина қисмини эгаллаб олади. Диагноз. Касалликка диагноз комплекс текшириш усули билан қўйилади. Бунда эпизоотологик маълумот, касалликнинг клиник белгилари ва микологик текшириш усулларининг натижалари инобатга олинади. Эпизоотологияси . Касаллик йил давомида қайд қилинади, лекин қиш ойларида авжига чиқиб, ёзда камаяди. Касалликнинг келиб чиқишида молларни озиқлантириш, зич ва нам, ярим қоронғи жойларда сақлаш каби омиллар катта аҳамиятга эга. Клиник усулда эса касалликнинг клиник белгилари ҳисобга олинади. Микологик текшириш натижалари ҳал қилувчи усул ҳисобланади. Патологик материал ва уни саралаш . Патологик материал касалга чалинган молнинг жароҳатланган жойидан олинади. Зарарланган жун толасидан Қ—10 дона олиб, тагига қора қоғоз қўйилган ойна устига жойлаштирилади. Кейин буюм ойначасига жойлаштириб, 10—15%ли ишқор эритмасидан томизилади ва салгина қиздирилади. Микроскоп остида текшириб, артроспораларнинг жойлашишига эътибор берилади. Олдинроқда қайд этилган муҳитларга экиб ўстирилади ва ўсиш жараёни кузатиб борилади. Иммунитет. Темиратки билан касалланган молларда иммунитет пайдо бўлиши бундан 20 йил бурун исботланди. Аввал ТФ-130, кейинчалик ЛТФ-130 вакцинасининг амалда қўлланилиши бу борадаги фикр ва мулохазаларни қатъий тасдиқлади. Бу соҳадаги катта кашфиётни академик А. X. Саркисов ВиЭВ да асослади ва бошқарди. Юқорида қайд қилинган

вакцинадан кейин ўша ташкилотнинг ўзида олдинма-кейин «ментавак» — мўйналилар учун, «триховио — қўйлар учун, «камелвак» — туялар учун, С- П-1 — йилқилар учун ишлаб чиқилди ва жорий қилинди. В а к ц и н а. Қорамоллар темираткисининг олдини олиш ва даволаш учун ЛТФ-130 вакцинаси қўлланилади. Вакцина қуруқ ҳолатда чиқарилиб, 10, 20, 40 дозалик бўлади. Унга эритиш учун махсус суюқлик бирга қўшиб берилади. Бундай эритма берилмаган бўлса, стерил ҳолатдаги физиологик эритма ишлатилади, профилакгик дозаси 1—4 ойлик моллар учун 5 мл, 4—8 ойликлар учун 6 мл, 8 ойликдан юқорилар учун 10 мл. Вакцина 10—14 кун оралиғида икки марта юборилади. Иммунитет 1 йилга чўзилади, кейин касалликка чалинмайди. Даволаш. Даволаш учун ЛТФ-130 вакцинаси худди юқоридаги схемада, лекин дозасини 2 хисса ошириб юборилади. Мол оғир касалланган бўлиб, тез тузалавермаса, даволовчи дозада учинчи марта вакцина юбориш мумкин. Ёз ойларида 7% ли ишқор ва формалиннинг вазелинда тайерланган аралашмаси яхши натижа беради. Уни 5—6 кунда суртилади. «Ям» мойи аралашмасининг нафи юқори. Агар топилгудек бўлса, 1,5% ли юглон аралашмасидан ҳам фойдаланиш мумкин. Олдини олиш. Соғлом хўжаликларда ҳамма бузоқлар ёши 1 ойга етгач, 10—14 кун оралиғида 2 марта профилактик вакцинациядан ўтказилади. Ҳамма ветеринария-санитария чора-тадбирлари ўз вақтида амалга оширилади. Касал моллар инструкцияга биноан ажратиб даволанади. — Чорвадорлар шахсий гигиена қоидаларига қатъий амал қилиши зарур. Ишқорнинг формалинли аралашмаси (2 л ишқор, 5 л формалин ва 100 л сув) дезинфекция учун энг самарали ҳисобланади. Касаллик рўйхатга олингач, чеклаш эълон қилинади.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Р.Ф. Сосов. Эпизоотология. М. “Колос” 1974. 2. А.А. Конопаткин . Эпизоотология. М. “Колос” 1984. 3. И.А. Бакулов., А.Д. Третьяков. Руководство по общей эпизоотологии. М. “Колос” 1979. 4. М.С. Ганнушкин. Общая эпизоотология. М. “Сельхозгиз” 1961. 5. М.П. Пармонов ва бошқалар. Эпизоотология. Т. 1996 6. М.П. Пармонов. “Ўта хавфли юқумли касалликлар” маърузалар матни. Сам. 2002 7. Ф.А. Ниёзов. “Паррандалар касалликлари”. Т. 1995 8. М.П. Пармонов., А.А. Қамбаров Эпизоотология. Т. 2006 9. М.П. Пармонов ва бошқалар. Эпизоотология фанидан амалий – лаборатория машғулотлари. Сам. 2007 й 10. А.А. Поляков. Ветеринарная дезинфекция. М. “Колос” 1975 11. В.П. Урбан. Практикум по эпизоотологии. Ленинград. 1987

Похожие

Қўйлар темираткиси Trichophytia ovium

Қишлоқ хўжалиги корхоналари фаолиятини режалаштириш тизими

O`g`itlardan foydalanish rejasini tuzish

Оrgаnik o`g`itlаrni qo`llаshning аgrоkimyoviy хususiyati

Аgrоkimyo kаrtоgrаmmаsi аsоsidа g`o`zаni o`g`itlаsh mе`yori