Уй ҳайвонларининг келиб чиқиши - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Уй ҳайвонларининг келиб чиқиши

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

4001 KB

У й ҳайвонларининг келиб чиқиши Режа: 1. Молларни қўлга ўргатиш ва хонакилаштириш 2. Уй ҳайвонларининг ёввойи аждодлари

Барча уй ўайвонлари ёввойи аждодлардан келиб чиққанлар. Уй ҳайвонларига одамзот эҳтиёжини қондирадиганлари киритилади. Бу аввало қорамол, қўтос, гаял, балий моли, буйвол, қўй, эчки, шимолий буғу, туя, лама, чўчқа, от, эшак, қуён, ит, мушук, ғоз, ўрдак, курка, цесарка, товуқ, ҳамда каптар, асалари, ипак қурти. Асалари ва ипак қуртидан бошқа барча уй ҳайвонлари умуртқалилар турига киритилган. Уй ҳайвонларига ҳовуз ва аквариумларда урчитиладиган балиқлар, қушлар (канарейка, товус), ва лаборатория ҳайвонлари яқин туради. Ёввойилардан уй ҳайвонларига утимли бўлиб инсон томонидан урчитилаётган буғу, тулки, қутб тулкиси, сувсар, норка, нутрия ҳисобланади. Шундай қилиб, хайвонларни хонакилаштириш ҳозир ҳам давом қилмоқда. Ҳайвонлар келиб чиқишини археологик тадқиқотлардан, ёввойи ва уй ҳайвонларининг суякларини ўрганишдан (хрониологик усул),, қадимги ривоятлар ва достонлардан, ҳозирги замон мол зотларини ёввойи ҳайвонлар билан чатиштириб олинган, (уй қорамолини зебу, буйвол билан ёввойи отни уй оти билан, ёввойи тўнғизни уй чўчқаси билан, ёввойи қўйни уй қўйи билан),, зот серпуштлигидан, уй ҳайвонларига хос хусусиятларни ёввойи турлари билан солиштиришдан аниқлаш мумкин. Молларни қўлга ўргатиш ва хонакилаштириш Бу тўғрида аниқ маълумотлар деярли йўқ, лекин археологик қазилмалардан топилган суякларни, тоғларда акс эттирилган расмлардан, санъат ёдгорликларидан қишлоқ хўжалик молларининг келиб чиқиши, қўлга ўргатилиши ва уларни хонакилаштириш вақти тўғрисидаги даврни тахмин қилиш мумкин. Ўзбекистон минтақасидаги қадимги манзилгоҳлар Қовунчи – тепа (Тошкент вилояти),, Тупроқ – қаъла (Хоразм вилояти), ва Далварзин (Фарғона водийси), уй ҳайвонларни хонакилаштириш масаласи мукаммал ўрганилган. Ўзбек археологик олими, академик У.Исмоилов ўз кашфиётларига таяниб, аждодларимиз мезолит, (бундан 10-11 минг йил илгари),, даврига келиб

ҳайвонларни овлаш билан бирга уларни қўлга ўргатишни бошлаганлар ҳамда бу даврнинг сўнгги босқичларида, ( 8-9 минг йил илгари),, эса хонакилаштирилганлар. Неолит даврида, (6-7 минг йил илгари),, Ўрта Осиё минтақасида чорвачилик шаклланган ва ривож топган. Шуни айтиш керакки, Оврўпада қорамолларни қўлга ўргатиш бундан 6-7 минг йил олдин ёки Ўрта Осиёдан 4-5 минг йил кейин амалга оширилган, (Носиров У, 2001),. Уй ҳайвонларини урчитиш, аввало, эҳтимол, чегараланган миқдорда амалга оширилган бўлса керак, кейинчалик эса у хўжалик фаолиятида муҳим аҳамият касб этган. Хонакилаштирилган ҳайвонлар яшаш учун одамга қатор воситалар берганлар. Улар гўшт, жун, ёғ, суяк, транспорт ва ерга ишлов бериш учун уловбоп куч бўлган ва, нихоят, сўнг уй ҳайвонларининг сутидан фойдаланиш рўй берди. Хонакилаштириш, шубхасиз, узоқ давом этган ва қийин жараён бҳлган ва ибтидоий одам уни қаттиқ меҳнат билан амалга оширган. Қорамолни хонакилаштириш жараёнида ташқи мухит унга таъсир қилган, унинг ташқи тузилиши ва хулқ – атвори анча ўзгарган. Бунга қуйидаги сабаблар таъсир кўрсатган: 1. Молнинг ҳаракати камайди, чунки у боғланди, натижада ҳаракат органлари ва тўқималарда ўзгаришлар содир бўлди, лекин унинг ўсиши ва ривожланиши ижобий томонга ўзгарди. 2. Мол тайёр озуқани истеъмол қиладиган бўлди, бу жараён уни овқат хазм қилиш органларида ўзгаришлар бўлишига олиб келди. 3. Молларни танлаб қ очириш натижасида функционал ўзгаришлар содир бўлди. Буларга жинсий фаолият, серпуштлик, тез етилувчанлик, гўштдорлик сифатларни яхшиланиши, иш қ обилияти киради. Бу жараёнлар о қ ибатида хонакилаштирилган ҳ айвонлар ўзгарувчан бўлдилар, уларнинг хар хил экстерьер – ма ҳ сулдор хиллари , ( серсут, серсут- гўштдор ва гўштдор), , пайдо бўлди.

Хонакилаштирилган қ орамол ёввойи турларига нисбатан кичикро қ , гавдаси эса чўзинчо қ бўлади. У йилнинг ҳ ар қ андай мавсумида ҳам 2-3 бола ту ғ адиган, со ғ им даврида 4000-5000 кг сут берадиган, унинг ўсиши ва ривожланиши, гўштни ҳ осил бўлиши тезлашди, нерв фаолияти шартли рефлекслар , (масалан, сигирлар бемалол со ғ иладиган б ў лди), , хосил бўлди, мол ювош, ҳ аттоки бе ғ амлик аломатлари содир бўлди. Хонакилаштирилган молнинг жуни хилма – хил рангли бўлди, о қ ибатда унинг туси ўзгарди. Хоразм худудида чорвачиликнинг пайдо бўлиши узо қ ўтмишга бориб та қ алади, лекин бу тўғрида бугунги маълумотлар жуда ҳ ам камчилдир. Толстов С. П (1948), томонидан келтирилган маълумотлар бўйича эрамиздан олдинги IV – III минг йилликлар билан белгиланган неолитик манзилго ҳ – Жаббос қ алъада уй ҳ айвонларининг қ олди қ лари умуман топилмаган. Хоразмнинг қ адимги чорвачилиги тўғрисидаги ани қ маълумотлар илк бор эрамиздан олдинги III – минг йилликнинг иккинчи ярмидан II – минг йилликнинг бошларигача бўлган давр тилга олинади, (Толстов С. П 1948),, Формозов А. А (1945),, Виноградов А. В (1968),. Шундай қ илиб, Ў рта Осиё минта қ асида уй ҳ айвонларининг барчаси хонакилаштирилган. Бу худудда яшаган хал қ ларнинг қ адимги аждодлари ёввойи ҳ айвонларни дунёда биринчилар қ аторида хонакилаштириб, уй ҳ айвонларига айлантирганлар ва чорвачилик билан шу ғ улланишга асос солганлар.

Уй ҳ айвонларининг ёввойи аждодлари Охирги маълумотларга кура, барча куп хужайрали хайвонлар 23 турга, 66 синфга, 1270519 хилга булинадилар. Тулик хонакилаштириш эса факат 2 тур – умурткалилар ва бугимоёклилар орасида кайд килинади. Шунинг билан барча умурткалиларнинг 7 туридан факат сут эмизувчилар, парранда ва баликларга кирадиган хайвонлар хонакилаштирилган. Қ орамол . Олдин Осиёда, кейинчалик Оврупода уй қорамолини аждоди деб ёввойи тур аниқланган. Оврупо туридан қорамолнинг қуйидаги зотлари – симментал, қизил чўл, голланд, холмагор, ярослав, герефорд, шортгорн, абердин – ангусс, швиц, тирол, жерсей ва айрим бошқалари, Осиё туридан – қозох, қирғиз, сибир, колмик, якут, манжурия моли келиб чиққан. Ёввойи турлар ҳозир йўқ, унинг охирги вакили Польшадаги қўриқхонада 1627 йили халок бўлган. Турнинг ташқи кўриниши тўғрисида тасвирлар сақланган. Оврупо тури 800 кг тирик вазнли, катта боши ва олдинга йўналтирилган ўткир шохлари билан йирик буқа бўлган. Унинг яғрин баландлиги 180-200 см ва сигирлариники 160-175 см га тенг келган, унинг туси қора ёки қора – қўнғир, жуни узун бўлган. Оврупо турининг кўпгина қ иёфаси ҳ озирги кул ранг Украина молида са қ ланган. Америка бизони, Оврупо зубри, буйвол, қў тос, гаур, бантенг ва зебу уй ҳ айвонларининг я қ ин уру ғ доши ҳ исобланадилар. Зебу , ( Bos taurus indicus ). Хонаки қ орамол сифатида Ҳ индистон, Япония, Туркия, Арабистон, Осиё ва Африканинг баъзи бир бош қ а мамлакатларида1-расм. Ёввойи тур. Харти реконструкцияси. Яғринигача баландлиги 2 метр.

к ў пайтирилади. Зебусимон мол Ўзбекистоннинг айрим вилоятларида ҳ озирда ҳ ам урчитилади. Зебу молларига хос хусусиятларнинг асосийси – тананинг елка - я ғ рин қ исмида мускул ва ёғ тўқималаридан ҳ осил бўлган ўркач бор. Унинг о ғ ирлиги 8-10 килограммга етади. Зебу моллари исси қ шароитга яхши мослашган, қ он – паразит касалликларига чидамли. Конституцияси мустаҳкам ҳўкизларнинг тирик вазни 420-450 кг, сигирларники 220-260 кг га тенг, сигирларнинг сут маҳсулдорлиги паст, (соғим даврида 1000-1200 кг),, лекин сутнинг ёғлилиги баланд – 4,9- 5,2 %. Зебунинг жуда кўп турлари орасида серсут, гўштдор, ишчи, юк ташийдиган, уловга қўшиладиган ва салт миниладиганлари ҳам бўлади. Зебу кеч етиладиган, гўштининг сифати юқори эмас, сўйим чиқими 40-48%. Хозирги вақтда Ўзбекистон, Туркманистон, Тожикистон, Озарбайжон ва Осиёнинг баъзи мамлакатларида боқиладиган зебусимон қорамол қадим замонларда зебуни қорамол билан чатиштириб олинганларидир. Зебусимон сигирлардан таркибида 4,3-4,7% ёғи бўлган 1300-2000 кг сут олинади , (Мавланов Н. О, 1968),. Қўтос (Bos poephagus), – Тибет ҳайвони. Қўтослар Тибет, Хитой, Ҳиндистон, Мўғилистон, Олтой, Қирғизистон ва Тожикистон тоғларида тарқалган. Улар ёввойи ва хонакилаштирилган ҳолда учрайди. Хонаки уй қўтослари ёввойиларига қараганда майдароқ, буқаларнинг тирик вазни 400-450 кг, сигирлариники – 200-250 кг. Туси, кўпинча қора, қора – қўнгир, шу билан бирга кул ранг, оқ туслилари ҳам учрайди. Думи итникига, тана тузилиши бизонга, жуни эчкиникига ўхшаш, улар учун қор, бўрон, совуқ, ҳаводаги кислороднинг камлиги одатдаги яшаш шароити ҳисобланади. расм. Зебу буқаси

Қўтослар сут, гўшт беради, иш ва уловга қў шилиб фойдаланилади. Ур ғ очи қ ўтослардан со ғ им даврида 6,5 -7,5 % ёғли 400- 420 кг га я қ ин сут со ғ иб олинади. Улар 6 ойга я қ ин со ғ илади. Уларнинг бўғозлик даври 255-256 кун давом этади. Кўкламда болалайди. Гўшти сифатли, мазали, сўйим чиқими 48- 50%. Жуфтланиш фасли - сентябр ойи. Қорамол билан чатиштиришдан олинган дурагай қўтосларнинг урғочилари пуштли, эркаклари эса – пуштсиз бўлади. Дурагай сигирлар 5,0% ёғли 900-1000 кг сут берадилар. Гўшти мазали, сўйим чиқими 56-62% гача. Буйвол (Bos bubalus), Ҳозирги вақтда буйволларнинг ёввойи ва хонакилаштирилган турлари бор. Уларнинг ёввойи тури Ҳиндистон ва Малай архипелагида сақланиб қолган. Буйволларнинг икки гурухи мавжуд - Осиё ва Африка турлари. Осиё буйволларининг энг тар қ алган тури – арна, миндор (Филлипинда), ва аноа (Целебесда),. Улардан миндор тури хонакилаштирилган. Осиё буйволлари бот қ о қ лик туманларда яшайди. Хонакилашган буйволлар жуда ювош ҳайвон, иссиқ, намли жойларда урчишга мослашган. Озуқа танламайди. Кўпинча кечаси ва сахарда ўтлайди. Улар кузда жуфтлашади, урғочиларининг бўғозлик даври 10 ой (305 кун), давом этади. расм. Тува автоном областидаги « Большевик” колхозининг Додон лақабли қўтос буқаси расм. Буйвол

Тирик вазни 4 00-520 кг келади. Сўйим чи қ ими 40-49%. Йилига 7-8% ёғли 900-1000 кг сут беради, лекин уларнинг сутдор сигирлари со ғ им даврида серёғли 3200-3500 кг сут берадиганлари ҳ ам бор. Буйволларнинг суяги муста ҳ кам, гавдаси паст ва кенг, бели тўғри, териси қ алин ва пиши қ . Боши нисбатан калта ва кенг, туё қ лари узун ва кенг бўлади. Буйволлар ишчи ҳ айвон. Кеч етилади, узо қ яшайди (30 йилгача),. Қ орамол билан чатишади, лекин насл бермайди. Қ он - паразит касалликларига чидамли. Бантенг ( Bos sondicus ), Бантенглар «зонд бу қ аси» деб ҳ ам аталади. Уларнинг ёввойи вакиллари Зонд, Малайя ярим оролларида, Таиланд, Ява, Барнео ва Суматрада зах, ботқоқлик жойларда ва серўт ўрмонзорларда яшайди. Унинг бирма ва манипур хиллари мавжуд. Бантенглар асосан гўшт учун бо қ илади. Уларнинг сигирлари 250 кг, бу қ алари 300-350 кг тирик вазнлидир , (Н. О. Мавлонов, 1968),. Конституцияси муста ҳ кам, я ғ рин я қ инида ўркачи бор . Боши кичик, пешонаси жуда кенг. Шохларининг узунлиги 40-50 см га етади. Жуни қ ис қ а ва зич, ранги малла. Бизон ( Bison ), Бизонлар Америка ва Оврупо гуру ҳ ларига бўлинади. Америка бизони йирик мол, я ғ рин баландлиги 200 см гача, тирик вазни 800- 1000 кг, калла, бўйин ва елка қ исми қ алин ва зич жун билан қ опланган.

АҚШ да галловий зоти билан чатиштириш натижасида каттало ҳамда бир йўла абердин – ангусс, шортгорн, герефорд зотлари билан дурагайлаштиришни мураккаб усулида бифалло зотлари яратилган, (У. Н. Носиров, 2001),. Европа бизони (Bus Bonogus),– зубр Русиянинг ғарбида, Литванинг жанубида ва Кавказда яшаган. Кучли ва йирик ҳайвон бўлиб, буқаларининг вазни 1000 кг, урғочилариники 600-700 кг. Яғрин баландлиги 200 см, калла ва кўкрак қисми жун билан қопланган. Бизонлар эртароқ хонакилаштирилган эди, лекин кеч етиладиган ва гўштининг сифати ёмон бўлганлиги туфайли уларнинг ўрнини қорамол эгаллаган. Зубр ва бизонлар оддий қорамол билан чатиштирилганда авлод беради. Шунингдек, қорамолларнинг бошқа қон – қариндоши – гаял ва гаур ҳам ўзининг зоологик, биологик ва бошқа хусусиятлари билан

қорамолдан фарқ қилади. Улар ёввойи холда жанубий ва жанубий-шарқий Осиёда яшайди. Гаур фақат ёввойи холда учрайди, гаял эса хонакилаштирилган, лекин кўпинча Ҳиндистоннинг ғарбий қисмида ярим ёввойи ҳолда яшайди. Гаялдан гўшт, сут ва ишчи ҳ айвон сифатида фойдалани - лади. Гаял оддий мол билан чатишади ва авлод беради , (Н. О. Мавлонов, 1968),. Қў йлар. Уй қў йлари 4 турдан келиб чи ққ ан: муфлондан, аркардан, аргалидан ва ёлдир қ ўч қ ордан. Оврупо қ ўйлари муфлондан келиб чи ққ ан, у Ўрта ер денгизи оролларида (Корсика, Сардиния ва бош қ а), яшайди. Бу турнинг қў ч қ орлари 40- 50 кг, она қў йлари 30 кг тош босади. Ҳ айвонлар жуни бир хил эмас: килтик узунлиги 1-2 см, тивит – 5-6 см. Муфлондан шимолий қ ис қ а думли, яъни романов қў йлари келиб чи ққ ан. Муфлонни аскания зотли қў йлари билан чатиштириб то ғ ли меринос олинган.

Осиё қў йлари аркар ва аргалидан келиб чи ққ анлар. Аркар – ёввойи чўл қўчқ ори, Туркманистон ва Қ ир ғ изистон худудида учрайди. Қў ч қ орлар тирик вазни 100 кг, она қў йларники 40-50 кг. Аркардан барча узун думли, ори қ думли ва ёғли думли қў йлар келиб чи ққ ан. Биринчисига - меринослар, цигайлар ва тез етилувчан гўштдор қў йлар; иккинчисига – қ оракўл, балбас, мазех ва карабах қў йлари киради. Аргали Тян - шаннинг баланд то ғ ли туманларида, Соён то ғ ларида, Камчаткада яшайди. Бу турнинг қўчқорлари 200-250 кг, она қўйлари 100 кг тирик вазнига эга. Аргалидан думбали қўйлар келиб чи ққ ан. Аргалининг баланд то ғ ли турлари архар деб аталади. Архарларни прекос зотли қўйларини чатиштиришдан архар – меринослар олинган. Шимолий Америкада, Тунис , Алжир ва Марокко худудида ёлдор қўчқорлар яшайди. Эркаклари 80 кг , ур ғ очилари 40 кг келади. Ёлдор қўчқор қўйлардан эчкиларга ў тувчи турдир. У муста ҳ кам тана тузилиши билан, эчкиникига ўхшаш боши, қ ис қ а бўйни, йирик шо ҳ лар, узун ёлдор ва узун қ уйру қ билан тавсифланади. Ёлдор қўчқор Оврупо ва Осиё уй қўйлари билан чатишмайди. Муфлонлардан, аркарлардан, аргалидан Оврупо ва Осиё уй қўйларидан пуштли насл олинади. Эчкилар. Уй эчкилари бир неча ёввойи турлардан – безоарли ва бурама шохли эчкидан, ибексдан келиб чиққан. Ҳ озирги замон эчкиларнинг асосий аждоди деб Кичик Осиё, Кавказ орти, Туркманистоннинг то ғ ли туманларида учрайдиган безоарли эчки ҳ исобланади. Йириклиги бўйича ёввойи эчкилар қўчқорларга я қ ин. Ёввойи ва уй эчкилари ўзаро чатишадилар ва пуштли авлод берадилар. Туялар. Уй туяси икки хил – икки ўркачли ёки бактриан ва бир ўркачли ёки дромедар бўлади. Ёввойи хилда туя Н. М. Пржевалский томонидан Монголия са ҳ роларида топилган. Икки ўркачли туялар Осиёда, бир ўркачлилар Аравия ва Африкада тар қ алган.

Бактриан ва дромедар ўзаро енгил чатишадилар ва пуштли авлод берадилар. Чўч қ алар. Уй чўчқалари келиб чи қ иши бўйича икки асосий гуру ҳ – Оврупо ва Осиё илдизларига бўлинади. Оврупо чўчқалари Оврупо ёввойи тўнғиздан келиб чиққанлар, унинг эркаги 140-180 кг келади. Ёввойи тўнғизлар Оврупо, Осиё, Африка ўрмонлари ва чангалзорларида яшайдилар. Б ўғ озлик даври 117 кун, пуштдорлиги – хар туққанида 4-6 тадан ту ғ ади. Оврупо ёввойи тўнғизни тумшу қ и узун, тор, қ уло қ лари турувчи, танаси ясси. Осиё чўчқалари шарқий ва жанубий Осиёда, (Хитой, Индонезия, Япония),, яшайдиган ёввойи шарқий Осиё тўнғизидан келиб чиққан. У Овруполи тўнғиздан эртароқ хонакилаштирилган. Шарқий Осиё тўнғизи овруполилардан майда, тумшуқи бирмунча қисқа, танаси бироз думалоқ. Оврупо ва шаркий Осиё ёввойи тўнғизидан Оврупо ва Осиё чўчқаларининг асосий зотлари келиб чиққан. Оврупо ва Осиё халқларининг алоқалари Оврупо ва Осиё чўчқаларининг аралашишига келтирди, натижада зотлар ҳам аралашди, жумладан Испания, Италия, Португалия, Франциянинг жанубий – ғарбий қисмидаги қадимги ўрта ер денгизи чўчқалари роман гуруҳига, (неополитан ва португал чўчқалари),, бирлашди. Отлар. Уй отининг аждоди деб тарпан ҳ исобланади. Тарпан XIX асргача Оврупо ва Осиё чўлларида, ўрмонларида яшаган. Тарпанларнинг я ғ рин

баландлиги 135 см дан ошмаган. Улар пешона ёлисиз йирик бошли, тур ғ ун ёлдорли, бўз тусли , белида қ ора камар ва олдинги оё қ лари зебраникига ўхшаш. Пржевальскийнинг ёввойи оти Монголиянинг қуруқ сувсиз чўлларида учратилган. Молларнинг яғриндаги баландлиги 135 см гача, боши қўпол, пешонаси ёлсиз, ёли қисқа, яғрини тор, танаси узун. Бу отлар чўлда уюр бўлиб, 12-18 биялар бир той етакчилигида яшайдилар. Уй отлари билан улар чатиштирилса, пуштли авлод берадилар. Эшаклар. Уй эшаклари уларнинг Африка ёввойи аждодидан келиб чиққанлар. Эшаклар отлардан майдадирлар. Каштанлар уларда фақат олдинги оёқларида бўлади. Бу ҳайвонлар Осиёда, Африкада ва Ўрта ер денгиз давлатларида, (Испания, Португалия, Италия ва бошқа),, кенг тарқалган. Уй эшакини уй оти билан чатиштирганда пуштсиз гибрид – мул олинади. Улар зўр ишчанлиги билан ажралиб туради. Қ уёнлар. Уй қуёнларининг уру ғ бошли ғ и бўлиб жанубий – ғ арбий ва ғ арбий Оврупо , (Испания, Франция, Италия), , ҳ исобланади. Ўрдаклар. Уй ўрдаклари ёввойиларидан (кряква),, уй мускуслари эса – ёввойи жанубий америкали мускусли ўрдаклардан келиб чиққан. Кряква ў рдаки ер юзининг хар хил қ исмларида хонакилаштирилган. Ғ озлар. Уй ғ озлари ёввойи ғ оздан келиб чиққан. Улар я қ ин даврларда Оврупода, деярли бутун Осиёда ва Африканинг айрим қ исмларида яшаганлар. Ёввойи ғоз ларнинг тирик вазни 3-5 кг бўлган. Ғ озлар асосан гўштдор паррандадир. Тову қ лар. Уй тову қ лари ёввойи банкиев тову қ ларидан келиб чиққан улар Ҳиндистонда хонакилаштирилган. Банкиев тову қ лари –

катта бўлмаган ўрмон паррандасидир. Улар чангалзорларда ёки бамбук бутазорларида яшайдилар. Бу товуқлардан одам тухум, гўшт, тивит ва пар олади. Декоратив ва уруш қ о қ тову қ лар ҳ ам бор. Куркалар. Уларни Мексиканинг қ адимги хал қ и (майя), хонакилаштирганлар. XYI асрнинг бошларида улар Испанияга келтирилган. Улардан г ў шт олиш учун бо қ адилар. Тирик вазни 20 кг гача , (Исроил куркаси 40 кг гача), етади. Куркаларнинг ёввойи турлари Америкада яшайди. Асаларилар. Уй асал берувчи арилар ўзларининг ёввойи аждодларидан келиб чиққанлар. Асаларилардан асал, мум ва бош қ а махсус ма ҳ сулотлар, уларни қ ишлоқ хўжалик экинлар ва мевали дарахтларни чангланишида фойдаланилади. Ипак қ уртининг ватани – Хитой. Улар ёввойи ипак қ уртларидан келиб чиққан.

Фойдаланилган адабиётлар 1. Абдолниёзов Б.О. - Хоразм чорвачилиги. Қизил чўл зотли қорамолларнинг насл ва маҳсулдорлик сифатларини яхшилашнинг илмий асослари, докторлик диссертацияси, 1999 йил. 2. Абдолниёзов Б.О. - Аҳоли хонадонида қорамол асраш, “Фан” нашриёти, Тошкент, 2006 йил. 3. Акмальханов Ш.А. - Биологические и зоотехнические основ ы ведения скотоводства в Узбекистан е , “Меҳнат”. Ташкент, 1993 йил. 4. Акмалхонов Ш. Ражабов А. - Сут соғувчи оператор китоби, “Меҳнат”, Тошкент, 1988 йил. 5. Богданов Е.А. - Происхождение домашних живот ных, М, 1937 год. 6. Икрамов Т.Х. - Чорвачилик асослари, «Ўқитувчи», 1986 йил. 7. Икрамов Т.Х. - Чорвачилик маҳсулотларини қайта ишлаш технологияси, « Ўқитувчи”, Тошкент, 1997 йил. 8. Кияткин П.Ф. - Ўзбекистонда қўйчилик, Ўздавнашр, Тошкент, 1962 йил. 9. Мавлонов Н.О. - Қорамолчилик, “Ўқитувчи”, Тошкент, 1968 йил. 10. Мавлонов Н.О. - Чўчқачилик, « Ўқитувчи”, Тошкент, 1969 йил.

Похожие

Ғўзанинг келиб чиқиши

Қанд лавлагининг аҳамияти келиб чиқиши тарқалиши етиштириш технологияси

Ғўзанинг келиб чиқиши ва ер юзида тарқалиши тарихи

Қишлоқ хўжалик ҳайвонларининг озиқлантириш асослари

Қуёнчиликнинг ва мўйначиликнинг халқ хўжалигидаги аҳамияти ва қуёнларнинг биологик хусусиятлари ҳамда келиб чиқиши