Ун ва ёрма ишлаб чиқаришда хом ашё сифатида доннинг хоссаларини ўрганиш - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Ун ва ёрма ишлаб чиқаришда хом ашё сифатида доннинг хоссаларини ўрганиш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

112 KB

Ун ва ёрма ишлаб чиқаришда хом ашё сифатида доннинг хоссаларини ўрганиш Режа: 1. Дон тузилишининг технологик аҳамияти. 2. Доннинг анотомик тузилишини технологик аҳамияти. 3. Доннинг микртузилишини технологик аҳамияти. 4. Доннинг биохимиявий хоссаларини технологик аҳамияти, уларни ун ва ёрманинг сифатига ва чиқишига таъсири. 5. Ун ва ёрманинг озиқавий қиммати. 6. Намлик ва иссиқликни доннинг микроструктурасига таьсири. 7. Донларнинг физико-химиявий хоссаларини тайёрлаш жараёнини ташкил қилишга таъсири. 8. Донларнинг структурали-механик хоссаларини технологик жараёнларга таъсири.

1. Дон тузилишининг технологик аҳамияти. Дон қимматли хом ашё ҳисобланади. Ун ва ёрма ишлаб чиқариш даги умумий сарфнинг 90-95 % дон зиммасига тушади. Шунинг учун уни юқори самарадорлик билан ишлатиш зарур, яъни минемал солиш тирма ишлатиш сарфларида сифати юқори бўлган тайёр маҳсулотлар нинг чиқишини максимал таъминлаш. Бундай муҳим вазифани корхоналарда технологиянинг юксак усулларини ва юқори унумдорли жиҳозларни қўллаган ҳолда, қайта ишлаш жараёнида дон хусусиятларини бошқариш асосида амалга оши риш мумкин. Бунинг учун мутахассис корхонага қабул қилинаётган доннинг технологик хусусиятларини баҳолай олиши ва хоссаларини ҳисобга олган ҳолда технологик жараёнларнинг мақсадга мувофиқ тартибини танлай олиши зарур. Ҳозирги замон илмий тасаввурига кўра, доннинг хусусиятларини баҳолашда қуйидагиларни ҳисобга олиш керак: дон физик жиҳатдан мураккаб бўлиб, структураси ва хоссалари ҳар хил бўлган анато мик қисмларни (эндосперм, қобиқлар ва муртак) бутун бирликда органик боғланиши натижасида ҳосил бўлган мураккаб организмдир. Иккинчидан, дон-тирик организм бўлиб, унда кечадиган ҳамма жара - ёнлар, табиат боғлиқ бўлмаган ҳолда доннинг биологик системаси га таъсир этувчи бошқарувчига бўйсунишини ҳисобга олиш за рур. Термодинамик нуқтаи назардан қараганда дон ички ва ташқи боғланишларининг сони кўп бўлган мураккаб очиқ системага ўхшай ди. Қайта ишлаш учун хом ашё сифатидаги донни комплекс баҳолаш учун унинг технологик потенциали деган тушунчани қўллаш мақсад га мувофиқ. У навнинг биологик хусусиятлари, ўстиришнинг тупроқ ва иқлим шароитлари, агротехник тадбирлар комплекси таъсири ос тида шаклланади.

│Донни генетик│ ┌─────────────────│ тавсифи │─────────────┐ │ └──────┬──────┘ │ │ │ │ │ │ │ ┌──────┐ ┌─────────────┐ ┌──────┐ │Тупрок├──────────────│ Технологик │──────────┤Иклим │ └──────┘ │ потенциали │ └──────┘ │ └─────────────┘ │ │ │ │ │ │ │ │ ┌──────┴──────┐ │ └─────────────────│ Агротехника │─────────────┘ └─────────────┘ расм. Дон технологик потенциалининг шаклланиш схемаси. Ун ва ёрма саноатида бу технологик потенциал иккита асосий кўрсаткич билан аниқланади: - анатомик қисмлар массасининг нисбати, асосан эндосперм миқдори; - ишлаб чиқариш жараёнида доннинг анатомик қисмларининг алоҳида маҳсулотларга бўлинишининг физик имконияти. Ун ва ёрманинг қайси мақсадда ишлатилишидан келиб чиққан холда, уларнинг истеъмол қийматини ҳам ҳисобга олиш зарур. Шундай қилиб, доннинг технологик потенциали унинг технологик ва истеъмол қийматидан ташкил топган.

2. Доннинг анатомик тузилишини технологик аҳамияти. Унбоп ва ёрмабоп экинлар дони мураккаб тузилишига ва ўзи нинг анатомик қисмлари структурасига, ташқи кўринишдан эса ҳар бир экин гуруҳига хос асл шаклига эга. Доннинг анатомик хусусиятлари унинг технологик потенциали ни шакллантиришда, тегирмон ва ёрма заводларида технологик жа раённи ташкил қилиш ва бошқаришда асосий рол ўйнайди. Анатомик қисмлари массасининг нисбати тайёр маҳсулотларнинг потенциал чиқишини таъминлайди. Ёрмабоп экинларда гул қобиқларнинг бўлиши технологик операциялар таркибига қобиқ ажратишни киритишни та лаб қилади. Навли ун тортишда буғдой, жавдар, тритикале дони нинг ичкарига кирган жўякчаси борлиги эндоспермнинг крахмалли кисмини танлаб янчиш вазифасини қийинлаштиради. Гул қобиқ, қо биқлар, ва алейрон қавати ҳужайраларининг тузилиши аниқ аҳами ятга эга. Кўп сонли илмий ишлар шуни кўрсатадики, дон анатомик қисм лари массасининг нисбати доннинг нави, йириклиги, тузилиши ва бошқа омилларидан боғлиқ ҳолда ўзгариб туради. Масалан, буғдой дони эндоспермининг крахмал қисми миқдори турли партияларда 8 % га (77 дан 85% гача) , жавдар донида эса 7 % га (71 дан 78 % гача) фарқ қилади. Шунинг учун ҳам доннинг технологик потенциали бир хил эмас. Буғдой дони учун эндоспермни крахмалли қисмининг миқ дори ўртача 82,5 % ни, алейрон қавати 8 %, қобиқлари 7 %, муртак 2,5 % ни ташкил қилади деб қабул қилиш мумкин. Арпа донини қобиқдорлиги 8...15 % гача, сулиники 20...40 % га ча, шолиники 14...35 % гача, тариқники 16...22 % гача, гречиханики 17...25 % гача ўзгариб туради. Эндосперм миқдорига доннинг йириклиги катта таъсир кўрсата ди. 2а- 28х20 элагининг қолдиғи бўлган йирик фракция буғдой дони учун эндосперм 83...85 % га тенг, 2а-20х20 элагининг эланмаси ва 2а-18х20

элагининг қолдиғи бўлган майда фракция учун эндосперм миқдори 78...80 % гача камаяди. Шоли, сули ва бошқа экин донларининг йириклиги камайиши би лан доннинг қобиқдорлиги ошади. Анатомик қисми бўйича дон учга бўлинади: эндосперм, муртак ва уларни ураб турган қобиқлар - донни ҳимояловчи қават. Ҳар бир қисм мураккаб тузилиш ва таркибга эга. Бошоқли донлар, яъни буғдой, арпа, жавдар, тритикале, сули донларининг ички қисмида жўякчаси бўлиб, махсус бурма шаклда эндосперм ичига кирган. Навли ун ва ёрма ишлаб чиқаришда доннинг ташқи қаватлари қўшимча маҳсулот - кепак (қипиқ), озуқа уни (мучка) кўринишида ажратиб олиниши, доннинг эндосперми эса тайёр маҳсулотга айлан тирилиши лозим. Доннинг анатомик қисмларини бундай алоҳида маҳ сулотларга ажратиш мураккаб муҳандислик вазифаси бўлиб ҳисобла нади. Навли ун тортишда олинган маҳсулотларнинг янчиш ва навлаб эланиши кўп босқичли жараёнда ўтказилади; бунда майда янчилган эндосперм унга, қобиқлар алейрон қават билан биргаликда йирик маҳсулот сифатида - кепакка; муртак эса алоҳида маҳсулот сифа тида ажратиб олиниши мақсадга мувофиқ. Ёрма ишлаб чиқаришда ёрмабоп экинлар бошланишида қобиғидан ажратилади. Ҳосил бўлган маҳсулотлар таркибидан тоза мағиз аж ратиб олинади. Мағизда қолган алейрон қаватни ва бошқа қобиқ ларни олиб ташлаш учун у қайроқланади. Дондан оддий ун тортишда ва омухта ем ишлаб чиқаришда дон алоҳида маҳсулотларга ажратилмасдан бутунлигича янчилади. 3.Доннинг микротузилишини технологик аҳамияти. Буғдой ва жавдар донларидан навли ун тортишда, ҳамда ҳар хил донлардан ёрма ишлаб чиқаришни технологик жараёнларини шундай ташкил қилинадики, бунда тайёр маҳсулотга фақат эндоспермнинг крахмалли қисми юборилади. Қобиқлари, алейрон қатлами ва муртаги қўшимча

маҳсулотларга юборилади. Қўшимча маҳсулотлар омухта емда хом-ашё сифатида қўлланилади. Тегирмон ва ёрма заводларида донларнинг анатомик қисмларини алоҳида маҳсулот кўринишида ажратиш ҳар хил усулда бажарилади. Навли ун тортишда доннинг майдаланган маҳсулотлари кўп мартали такрорланувчи янчиш ва саралаш жараёнлари ўтказилади. Бунда майин янчилган эндосперм унга юборилади, қобиқлар алейрон қатлам билан бирга ва муртак йирик бўлакчалар кўринишида кепакка юборилади. Ёрма ишлаб чиқаришда қобиқли донлар бошланишида гул қобиғидан ажратилади, кейин ҳосил бўлган маҳсулот таркибидан тоза мағиз алоҳида ажратиб олинади. Қолган қобиқлар ва алейрон қатлам силлиқлаш натижасида олиб ташланади. Натижада қобиқлардан тозаланган мағиз ёки йирик бўлакчалар олинади. Дон эндоспермасининг крахмалли қисмини микротузилиши жуда катта технологик аҳамиятга эга. Дон хужайралари крахмал грануллари билан тўлдирилган ва оқсиллар қатлами билан ўралган бўлади. Буғдой ва арпада оқсил қатламлари яхши ривожланган, крахмал грануллари (1 мкм дан 50 мкмгача бўлган) ҳар хил ўлчамларга эга. Гречиха ва шоли донининг крахмал грануллари ўлчамлари бўйича 2 мкм дан 10 мкм гача бўлади ва крахмал грануллари орасида оқсил жуда кам бўлади. Шунинг учун бу қимматбаҳо ёрма донларининг эндоспермаси жуда мўрт ва мустаҳкам бўлмайди. Буғдой эндоспермасининг микротузилиши доннинг хоссаларини белгилайди. Ўртача арифметик ўлчамларга эга бўлган крахмал гранулларининг сонини кўпайиши билан донда оқсил миқдори ҳам кўпаяди. Майда крахмал гранулларнинг миқдори кўп бўлганда, эндоспермда оқсил миқдори камаяди. Донда ўртача қийматли крахмал гранулларини кўп бўлиши уннинг умумий чиқишини оширади.

4. Доннинг биохимиявий хоссаларини технологик аҳамияти, уларни ун ва ёрманинг сифатига ва чиқишига таъсири. Кимёвий таркибига кўра унбоп ва ёрмабоп экинлар таркибида крахмал миқдори кўплиги билан тавсифланади. Дуккакли экинларнинг уруғлари оқсил, баъзилари эса - ёғга бой. Ёрмабоп экинлар нинг таркибида клетчатка миқдорининг кўплиги уларда гул қобиқ нинг борлигидандир. Химиявий моддалар анатомик қисмлар бўйича тенг тақсимланмаган бўлиб, бу муртак, эндосперм, қобиқлар ва гул қобиқларнинг турли органик функциялари билан боғлиқ. Бу фарқлар 3-жадвалда аниқ кўрсатилган. жадвал Дондаги асосий химиявий моддаларнинг миқдори, % Экин тури Оқсил Крах- мал Клет- чатка Ёғлар Кулдорлиги Буғдой 10...20 60...75 2...3 2...2,5 1,5...2,2 Жавдар 8...14 58...66 1,8...3,2 1,7..3,2 1,7...2,3 Арпа 11...15 58...68 4,5...7,2 1,9..2,6 2,7...3,1 Сули 10...13 40...50 1,5...14 4,5..5,8 4,0...5,7 Тритикале 11...23 49...57 2...3 3...5 1,8...2,2 Шоли 8...10 65...75 9,5..12,5 1,5..2,5 4,5...6,8 Тариқ 10...15 58...65 10...11 1,9..2,3 3,7...4,5 Ок жухори 9...14 51...61 5...6,5 2,7..3,7 1,8...2,4 Маккажухори 9...11 68...76 2,5...3 4...6 1,4...1,8 Гречиха 10...13 66...68 10...16 2,3..3,1 2,3...2,6 Нўхат 21...32 46...61 5...3 1,3..2,9 2,5...4,0 Соя 30...32 2...4 4...5 15..18 4,0...5,2 Қобиқ таркибида асосан инсон организми ҳазм қилмайдиган моддалар бор. Муртак ва эндоспермнинг алейрон қаватида оқсил миқдори юқори, лекин уларда ёғ ҳам кўп, уларнинг ун ёки ёрма таркибида бўлиши уларнинг сақланиш муддатини қисқартиради. Шу нинг учун янчиш ёки қобиқ ажратиш жараёнида қобиқ ва муртак аж ратиб олинади. Крахмал уруғларининг асосий озиқлантирувчи мод даси сифатида янги ўсимликларнинг ривожланиши учун зарур, у алейрон қаватининг остида жойлашган эндоспермнинг ички қисмида тўпланади.

Буғдой донининг анотомик қисмлари бўйича моддаларнинг нис бий тақсимланиши жадвалда кўрсатилган. жадвал Буғдой донининг анатомик қисмлари бўйича моддаларнинг нисбий тақсимланиши, умумий массадан % ҳисобида. Анатомик қисмлари Оқсил Крах- мал Клетчат- ка Ёғлар Минерал моддалар Алейрон қават билан қобиқлар 20 0 90 30 65 Муртак 10 0 3 20 10 Крахмалли эндосперм 70 100 7 50 25 Клейковина ҳосил қилиш қобилиятига эга бўлган оқсил ҳам буғдой, арпа, жавдар ва тритикале эндоспермининг крахмалли қисмида жойлашган. Қобиқларда пентозан, легинин, клетчатка кўп. Масалан жавдар донининг мева ва уруғ қобиқларида 30 % пентазон ва 25 % миқдорида клетчатка бор. Эндосперм доирасида моддалар тенг тақсимланмаган. Тажриба лар шуни кўрсатадики, марказдан четига қараб биологик қимматли моддалар миқдори: оқсил, витаминлар ўсиб боради. Хусусан улар нинг миқдори субалейрон ва алейрон қаватларда кўп. Лекин алей рон қавати клеткалари инсон овқат ҳазм қилиш трактидаги фер ментларга бўйсунмайди, шунинг учун алейрон қавватни уннинг таркибига қўшиш бефойда. Бундан ташқари унинг таркибида ёғ миқ дорини кўп бўлганлиги сабабли уннинг сақланишига салбий таъсир кўрсатади. Ун ва ёрманинг озиқавий қиммати. Озиқ-овқат махсулотларининг озиқавий қиммати одам организмини ўсиши ва ривожланиши учун талаб қилинадиган органик ва минерал

моддаларга бўлган эхтиёжини қондириш хусусияти ва ишга лаёқатлигини таъминлаш учун керак бўладиган энергия сарфи билан аниқланади. Физиологик жараёнларни тўғри бориши учун одам ёшидан, жинси, бажарадиган иши ва об-ҳаво шароитидан боғлиқ ҳолда ҳар куни 480...1000 Кдж миқдорида энергия ҳосил қиладиган озиқ-овқат истеъмол қилиши керак. Бунда овқат таркиби мувозанатлашган бўлиши, яъни биологик актив бирикмалар таркиби тўлиқ қимматли бўлиши шарт. Овқат таркибида оқсил, алмаштирилмайдиган аминокислоталар, мойлар ва бошқалар бўлиши керак. Масалан оқсиллар, мойлар ва углеводлар қуйидаги нисбатда бўлиши керак: 1:1:4. Одам бир кунда овқат билан ўртача қуйидаги миқдорда алмаштирилмайдиган аминокислоталар ва сувда эрувчи витаминлар қабул қилиши керак: триптофан 0,5 г, треонини 1,0 г, изолейцин 1,4 г, лизин 1,6 г, валин 1,6 г, фенилаланин 2,2 г, метионин 2,2 г, лейцин 2,2 г, тиамин 2 мг, рибофлавин 2 мг, ниацин 15 мг. Бир кунда ўртача истеъмол қилинадиган оқсил миқдори 80 г. Агар тухум оқсилининг биологик қимматини 100 деб қабул қилсак, унда сули дони оқсилининг биологик қиммати 78 га тенг, буғдойники 62...67 га, маккажухориники 52...58 га, тариқники 57 га, нўхатники 49...51 га тенг. Ун ва ёрмадан тайёрланган ҳар хил маҳсулотларни истеъмол қилиш натижасида одам оқсилларга бўлган талабини тахминан 15...20 % га, микроэлементларга бўлган талабани 5...20 % га таъминлайди. Сувда эрувчи витаминларга бўлган талабни 17...54 % га таъминлайди. Ун ва ёрма ишлаб чиқаришда донга гидротермик ишлов бериш натижасида ун ва ёрманинг озиқавий қиммати ошади. Буғдой донига тезлаштирилган ва иссиқ усулда гидротермик ишлов берганда юқори навли унларда витаминларнинг микдори сезиларли даражада кўпаяди. 6. Намлик ва иссиқликни доннинг микроструктурасига таьсири

Дон доимо атроф-муҳит билан иссиқлик ва нам алмашиш жараё нида қатнашади. Бу жараён донни қуритишда ва донга гидротермик ишлов беришда жуда ҳам интенсив ривожланади. Иссиқликни кўчиши доннинг намлиги ва температурасига боғлиқ бўлган ҳолда доннинг солиштирма иссиқлик сиғими, иссиқлик ўтказувчанлиги ва темпера тура ўтказувчанлиги билан аниқланади. Тегирмонда донни ун тортишга тайёрлашда дон хона температу - расидаги ёки қиздирилган сув билан, ёки нормал атмосфера боси мидаги туйинтирилган сув буғи билан намланади. Ёрма ишлаб чиқа ришда донга гидотермик ишлов бериш режимлари қуйидагиларни ўз ичига олади: буғлаш, қуритиш, совутиш, баьзида донни қиздирил ган сувда буктириш. Гидротермик ишлов беришнинг ҳамма вариант ларида дон қаватларига эмас, балки ҳар бир донга ишлов берилади. Дон қабул қилган сув доннинг углеводлари ва оқсиллари билан актив ҳаракатда бўлиб, уларнинг структураси ва хоссаларини ўз гартириб юборади ва боғлиқ ҳолга ўтади. Бу боғланишнинг дара жаси актив марказларнинг энергетик сатҳи ва дон капилярларининг размерлари ва структурали билан аниқланади. Академик П.А.Ребиндер классификацияси бўйича навлик сақлаш нинг гигроскопик чегараларида боғланган намликнинг уч хил кўри ниши аниқланган: химиявий, физико-химиявий ва механик. Боғлиқ сувнинг хусусиятларига температура жуда катта таьсир кўрсатади. Температурани ошиши натижасида сувнинг боғланиш энергияси камаяди, сув жуда юқори ҳаракатчанликка эга бўла ди, донда ҳар хил биохимиявий жараёнларни ривожланишига шароит яратилади. Боғлиқ сувнинг ҳолатини ўзгариши доннинг хоссаларига ҳам тезда таьсир кўрсатади. Бу доннинг технологик хоссаларига актив таъсир этишга рухсат беради. Сув ва иссиқликнинг шундай режим лари танланадики бунда дон технологик хоссаларини оптимал кўр саткичларига эга бўлади.

Донларнинг физико - кимёвий хоссаларини тайёрлаш жараёнини ташкил қилишга таъсири . Қаттиқ сочилувчан материалларнинг физико-химиявий хусусият лари жуда кўп кўрсаткичлар билан аниқланади. Ун ва ёрма ишлаб чиқаришда хом-ашё сифатидаги дон учун унинг геометрик тавсифи (ўлчамлари, шакли, ҳажми, усти юзасининг майдони), дон массаси нинг йириклиги ва текисланганлиги, доннинг натураси, 1000 та доннинг оғирлиги, шаффофлиги асосий технологик аҳамиятга эга. Доннинг геометрик тавсифи. Донни турли аралашмалардан ажратиш схемаси ғалвирли, қобиқ ажратувчи, ёрма ажратувчи машиналар ишчи органларининг тавсифи ва янчувчи машиналар ишчи органларини танлаш доннинг шакли ва ўлчамларига боғлиқ. Донни намлаш, қизитиш ва совитиш жараёнларида доннинг ҳажми ва ташқи юзасининг тузилиши катта рол ўйнайди. Доннинг ҳажмий оғирлиги (натураси) Доннинг ҳажмий оғирлиги (натураси) деб бир литр доннинг оғирлигига дейишади. Бу кўрсаткич қанча кўп бўлса, дон шунча йи рик бўлади. Амалда дон натурасини г/л да ўлчаш қабул қилинган. Унинг катталиги доннинг шакли, намлиги, йириклиги, ифлосланганлик да ражаси ва аралашмаларнинг туридан боғлиқ. Тажрибалар шуни кўр сатадики, аралашмалардан тозаланган дон натурасини ун чиқишига ижобий таъсири қайт қилинган. Натураси 740 г/л дан кам бўлганда уннинг чиқиши ҳар бир 17 г/л, ҳаттоки 13 г/л натуранинг камайи шига 1 % дан камаяди. Натура 740 г/л дан юқори бўлганда унинг таъсири камроқ маълум. Натура камайганда уннинг сифати ҳам ёмонлашади.

1000 та доннинг массаси. Бу кўрсатгич доннинг йириклиги, шаффофлиги, зичлиги билан ижобий корреллацияланади, шунинг учун доннинг технологик хосса ларига сезиларли таъсир кўрсатади. Ёрмабоб (қобиқли) донларда мағиз миқдори 1000 дон массаси ниг камайиши билан камаяди, бир вақтнинг ўзида уларнинг қобиқ дорлиги ошади. Навли ун тортишда 1000 та доннинг оғирлиги 40 г дан юқори бўлган йирик фракцияда 1000та донинг оғирлигига 23 г дан кам бўлган майда фракцияга нисбатан уннинг чиқиши 3-5 % га юқори бў лади. Доннинг йириклиги ва йириклиги бўйича текисланганлиги Донларнинг йириклиги геометрик ўлчамлар билан тавсифланади (узунлиги, қалинлиги, эни). Бу ўлчамларнинг бир хиллиги донлар нинг йириклик бўйича текислигини билдиради. Қайсики ўлчамлар чегарасидаги (масалан: узунлиги бўйича 2,2...2,5х20 мм ғалвирда қолган донлар) донлар миқдори 80 % дан ортиқ бўлса, дон шу ўлчамда йириклиги бўйича текисланган дейи лади. Йирик донда мағиз кўпроқ, қобиқлари юпқа ва камроқ бўлади. Майда донда эса, аксинча мағиз камроқ, қобиқлар қалин ва кўпроқ шунинг учун майда дон таркибидаги клетчатка, гемецеллюлоза, кулдорлик ва оқсили кўплилиги билан фарқ қилади. Оқибатда майда дондан ун кам ва сифати паст чиқади. Йирик дондан қобиқлари ен гил ажралади, ун ва оралиқ маҳсулотлар кўпроқ ва сифатли чиқа ди. Доннинг узунлиги, эни ва қалинлиги бўйича табиий юқори ва - риацияланиши ажратиш, янчиш, қобиқ ажратиш, гидротермик ишлов бериш жараёнларининг энг самарали кўрсаткичларини бир хил тан лашга йўл қўймайди. Юқори технологик натижаларни таъминлаш учун қайта ишлашга юборилаётган дон партияларининг ўлчамлари бўйича тенглиги катта

аҳамият касб этади. Дон партияларининг тенглиги ни ошириш учун доннинг майда фракцияси ажратиб олинади ва пар тиялар бир неча фракцияларга ажратилади. Механик таъсир натижасида тез синадиган, мағзи унча мустаҳ кам бўлмаган гречиха, шоли каби донларни қобиғини ажратишдан ол дин фракцияларга ажратиш жуда муҳим. Агар ўлчамлари турлича бўл ган донлар қобиқ ажратишга юборилса, йирик донлар мағизининг си ниши ёки майда фракция донларнинг қобиғи ажралмай қолиши юз бе ради. Арпани қайта ишлашда ўрнатилган норма бўйича дурсимон ёрма нинг сифати ва чиқишини 2а-22х20 ғалвирининг эланма миқдори 5 % дан кўп бўлмаган дон партиясигини таъминлай олади. Доннинг шаффофлиги. Бу кўрсаткич дон эндосперми микротузилишининг хусусиятлари ни кўрсатади, у буғдой, шоли, арпа, жавдар ва тритикали донлари учун ҳисобга олинади. Шаффофсимон дондан ун тортилганда эндосперм осон ажратиб олинади, ун эса юқори нонбоп қимматга эга бўлади. Шаффофсимон арпа донидан олинган дурсимон ва майдаланган ёрма тез пишади, бўтқаси эса уваланиб кетадиган бўлади, ёрманинг ўзи эса кўркам товар кўринишига эга бўлади. Худди шу кўриниш шоли дони учун хам хос. Ун ишлаб чиқариш амалиётида буғдой дони учун шаффофликнинг учта гуруҳи ўрнатилган: 40 % гача, 40 дан 60 % гача ва 60 % дан юқори. Ун тортиш учун тайёрланадиган аралашмани тузишда шаффоф ликни 50-60 % даражасида ушлаб туриш тавсия қилинади. Донларнинг структурали-механик хоссаларини технологик жараёнларга таъсири. Доннинг физико-механик хоссаларини технологик жараёнларга таьсири.

Доннинг структурали-механик хоссалари материал структураси нинг хусусиятларини унинг механик таъсирга кўрсатадиган реакци яси билан боғлайди. Улар донни янчиш, қобиғини ажратиш, ёрмани қайроқлаш жараёнлари, майдаланган маҳсулотларнинг чиқиши ва сифати, бу жараёнларга кетадиган энергия сарфини аниқлайди. Ун ва омухта ем ишлаб чиқаришда янчиш жараёни жуда катта энергия сарф қилишни талаб этади. Бу хоссаларнинг асосий кўрсаткичлари бўлиб материалларнинг мустаҳкамлиги ва қаттиқлиги ҳисобланади; дон учун эндоспермнинг микроқаттиқлиги аниқланади. Дон эндоспермаси ва қобиғини бир-биридан ажратишда уларнинг мустаҳкамлигини ҳар хил бўлишини таъминлаш керак. Бунга гидротермик ишлов беришнинг махсус режимларини танлаш билан эришилади. Шунинг учун ун ишлаб чиқаришда гидротермик ишлов берганда қобиқларнинг мустаҳкамлиги оширилади, эндоспермнинг мустаҳкамлиги камайтирилади. Ёрма ишлаб чиқаришда тескариси, яъни гул қобиқнинг ( ёки мева қобиғининг) мустаҳкамлиги камайтирилади, эндоспермнинг мустаҳкамлиги оширилади. Бу ун тортишда эндоспермни кўпроқ майдаланишини, қобиқларни камроқ майдаланишини таъминлайди. Ёрма ишлаб чиқаришда қобиқларни майдаланишини, эндоспермни бутун ҳолда сақланишини таъминлайди.

Фойдаланилаётган адабиётлар 1. Егоров Г.А., Мельников Е.М., Максимчук Б.М. Технология муки, крупы, комбикормов. М. Колос, 1984 г. 2. Егоров Г.А., Мартыненко Я.Ф., Петренко Т.П. Технология и оборудование мукомольной, крупяной и комбикормовой промышлен ности. М, МГАПП. 1996 г.

Похожие

Ун ва ёрма ишлаб чиқариш бўйича умумий маьлумот

Донларнинг технологик хоссалари

Ёрма ишлаб чикариш

Омухта ем ассортименти ва уни ишлаб чикаришда кулланиладиган хом ашё тавсифи

Тегирмон ва ёрма заводларида донни қайта ишлашга тайёрлашнинг асослари