Қуёнларнинг зотлари - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Қуёнларнинг зотлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

80.5 KB

Қуёнларнинг зотлари Режа: 1. Қуёнларнинг келиб чиқиши ва зот ҳақида тушунча 2. Қуён зотларининг классификацияси. 3. Ўзбекистон ва Марказий Осиё худудида режали урчитилаётган асосий қуён зотлари.

Таянч иборалар. Зот, маданийлашган қуёнлар, хонакилаштирилган, ёввойи қуёнлар, зологик таснифи (классификацияси), хўжалик маҳсулдорлик йўналиши бўйича таснифи, гўшт йўналишидаги, гўшт тери йўналишида, тивит йўналишида, калта жунли, ўртача жунли, узун жунли, декоратив (безак, чирой) мақсадли, экстеръер, конситутцияси. Хонаки қуёнлар табиатда узоқ эволюцион тарихий жараёнларда ёввойи қуёнларни хонакилаштириш натижасида келиб чиққан. Ёввойи қуёнлар ер куррасининг Ўрта ер денгизи қирғоқларида пайдо бўлган. Инсон қарийиб 2000 йиллар илгари уларни қўлга ўргатиб хонакилаштирган уларни маҳсулдорлигни, хўжалик ва фойдали хусусиятларини яхшилаш борасида ташқи ва ички омилларни таъсирини сингдириб келган. Хонаки қуёнлар зоологик классификация бўйича кемирувчилар туркумига товушконлар оиласига, қуёнлар турига мансуб. Ёввойи қуёнлар денгиз мослашгани учун дастлабки хонаки қуёнлар фақат илиқ иқлимли жанубий мамлакатларда урчитилган. Ўрта асрларга келиб, аста-секин бутун Европа мамлакатларида, ҳозирги даврда эса қуёнлар ер куррасининг деярли барча худудларидаги мамлакатларда урчитилмоқда. Кўпгина худудлоарда ёввойи қуёнлар учрайди. Ёввоий қуёнлар тунда ёйилиб ёки жуфт бўлиб ўтлашади. Чуқур ердан уяларда бекиниб яшайди. Хонаки қуёнлар ёввойи аждодларидан кўпгина белгилари билан фарқ қилинади. Улар тирик вазни, гўштдорлиги, тез етилувчанлиги, жун қопламининг сифати каби хўжалик - фойдали белгилари билан устунлик қилади. Зотлар қишлоқ хўжалик ҳайвонларининг кишилар меҳнати туфайли, тарихи бир хил шароитда таркиб топган алоҳида гурухларидир. Зотлар кишилар жамиятининг маълум даврида ҳайвонларнинг муайян талабларига

самарали ҳолда жавоб бера олиши асосида яратилади ва шу талабларни ондириш хусусиятлари эга бўлади. Зотларнинг энг ҳарактерли хусусиятлари: Қишлоқ хўжалик ҳайвонлар шу гуруҳининг сон жиҳатидан кўплиги келиб чиқиши жиҳатидан умумийлиги, анато-морфологик, физиологик хўжалик фойдали белгиларидаги ўхшашликлар, ҳайвонларнинг маълум яшаш шароитига мослашиши кабилардир. Зотлар ҳайвонларни яхши шароитда урчитиш лозим. Янги шароитда кўчирилган ҳайвон отлари иқлим ва табиий-иқтисодий шароитлар таъсири ўзгаради. Аммо яхши боқилса, яхши сақланса, зотли мол ўз хўжалик-фойдали сифатини сақлаб қолиши мумкин. Қуёнчиликда зот деб, келиб чиқиши бўйича умумийликка эга бўлиб, хўжалик фойдали белгиларга хос, тана тузилиши ва физиологик хусусиятлари маҳсулдорлиги жиҳатидан ўхшаш, ҳамда бу хусусиятларини авлодданавлодга ўтказа оладиган кўп сонли гуруҳи тушунилади. Зот яратилишимда мутахассислар томонидан уни сақланиши учун насллик қуёнлар ўртача 2000 бош атрофида бўлиши лозим. Зотни доимий яхшиланишида мукаммал танлаш ва сралаш, хамда машҳур қаторлар ва оилалардан тўғри фойдаланишнинг аҳамияти катта. Қуён зотлар маҳсулдорлик белгиларига кура: гўштдор, гўшт-тери, тивит йўналишларига бўлинади. Шунингдек жун қопламининг узунлигига кўра: ўрта жундор, узун жундор, ҳамда қўшимча равишда тивитли ва декоратив йўналишларга бўлинади. Ҳар хил мамлакатларда ҳозиргача яратилган қуён зотлари 60 дан зиётдир. Мамлакатимизда ҳозирги пайтда совет шиншиласи, улкан кулранг, оқ ўлка кумушсимон, Вена ҳаворанги, совет мардёри, капалак, оқ тивитли зотлар урчитилмоқда. Ўзбекистон Марказий Осиё худудида ҳар томонлама эътиборга таалуқли бўлишидан ташқари, табиий иқлими тез ўзгарувчан, яъни ёзи иссиқ, қиши кескин совуб кетувчи ҳисобланади.

Шунинг учун чорва молларининг, шу жумладан қуёнларнинг ҳам урчитиладиган зотлари синовдан ўтказилиши лозим. Ҳозирги бизнинг шароитимизга мослашиб урчитилаётган бир нечта қуён зотларини кўрсатиб ўтишимиз мумкин. Совет шиншиласи гўшт-тери маҳсулот йўналишидаги йирик, сермаҳсул зот 1948 йилдан 1963 йилгача қуёнчилик ва мўйнали ҳайвонлар илмий текшириш институти ҳодимлари жамоаси етакчилигида. Саратов вилоятининг "Анисов" совхозида, Новосибирск вилоятининг "Черпанов" совхозлари шароитида 1927-1928 йилларда Германияда келтирилган майда шиншила зотидаги қуёнларнинг ичида танлаш, саралаш ва уларни мақсадли етилтириш ишлари олиб борилди, шунингдек уларни Улкан оқ зотли қуён билан чатиштириш натижасида яратилди. Совет шиншиласи мустаҳкам тана тузилиши, йирик ўлчамлари, жун қопламининг тиғизлиги билан фарқ қилади. Тана тузилиши келишган, кўкраги кенг, калласи унча катта эмас, тўғри қулоқли, мустаҳкам оёқли, вояга етган қуёнлар вазни 5 кг, айрим хўжаликларда ўртача 6,4-7 кг ни ташкил этади. Совет шиншиласи зотининг қуёнлари серпушт ва серсут. Ўртача 7-8 қуён боласини эмизиб ўстиради. Бройлер гўшти олиш учун болаларини боқиб эмиздириш мумкин ва 70 кунлигида болалари 1,8-2 кг га етади. Жун қопламининг бу зотда ранги кумушсимон, баъзан қорамтиркумушсимон бўлиб, қорамтир-тўлқинсимон чизиқлар мавжуд. Айниқса бу чизиқли излар танасининг ягрин, қарчиғай, ёнбош, баъзан қорин қисмларида чиройли кўриниб туради. Бу зот ҳар қандай озиқлантириш, иқлим шароитларига чидамли кўриниб туради. Шунинг учун бу зот нафақат бизнинг худудимизда, хатто шимолий, ғарбий Европа мамлакатларида ҳам муваффақиятли урчитилмоқда. Бизнинг шароитимизда ўтказган бу зот устидаги тажрибаларимиз бошқа зотларга нисбатан нафақат ташқи омилларга чидамлигини, ирсий белгилари бўйича ҳам устун эканлигини намоён қилди. КУЛРАНГ улкан зоти гўшт-тери йўналишидаги йирик зотлардан ҳисобланади. 1946-1952 йилларда Палтава вилоятининг "Петров" совхози ва

Украинанинг бир неча хўжаликлари, ҳамда Москва вилоят хўжаликларида маҳаллий қуёнларни чет элдан келтирилган йирик Фландр қуён зоти билан чатиштиришдан олинган дурагайларини танлаш, саралаш ва зот яратиш йўли билан яратилган. Фландр зоти йирик бўлсада, Украина ва Россия иқлим шароитларига мослашуви қийин эди ва жадал ўсиш, етилиш даражаси суст эди, шунингдек пуштдорлиги ҳам паст эди. Натижада янги зотга таалуқли ҳайвонлар зотини яратишда қатнашган она ва от авлод қуёнларга нисбатан хўжалик-фойдали хусусиятлари жиҳатидан анча устун бўлди. Кулранг улкан зотли қуёнлар узун ва салмоқли гавдали, сержасад, кенга чуқур кўкракли йирик бошли, узун қулоқли ҳайвонлар. Вояга етган қуёнлар ўртача 5 кг (4-6 кг) ни ташкил этади. Айрим хўжаликлар шароитида 7 кг, терисини юзаси 3000 см 2 ни ташкил этади. Бўрдоқилаш даражаси яхши, вояга етган қуёнларни сўйим чиқими 60% гача бўлади. Она қуёнлар серпушт ва серсут 7-8 болали ўстиради. Жун қоплами тиғиз, ранги кулранг, тук кулранг, баъзи кизғиш кулранг, хатто қора ранглилари учрайди. Ўрта Осиё шароитида ушбу зотли қуёнлар яхши урчимоқда. Иқлимга яхши мослашади, касалликларга чидамли. ОҚ УЛКАН қуён зоти гўшт-тери йўналишидаги қуёнларга мансуб. Бу зот Х асрда Белгия ва Германия чегараларидаги худудларда давомли насличилик ишлари асосида яратилган. Бундан асосан Фландр зотли қуёнлар ичида ок ранглиларини узоқ танлаш ва сараш ишларига уларнинг гўштдорлик ва тез етилучанлик хусусиятларига эътибор қаратилган. Бу зотга таалуқли қуёнларни танаси узун ва ихчам, бели текис согриси тўлишган, кенг кўкракли, ўртача бошли мустаҳкам конституция типига хосдир. Гўштдорлиги ўртача, тез етилувчан, серпушт, ўртача 8 қуён боласини ўстириши мумкин. Болалари 2 ойлигида 1,5-2 кг ва 4 ойлигида 2,6 кг ни ташкил этади. Бройлер гўшт етиштиришга тавсия этилади. Вояга етган қуёнлар ўртача 5 кг ни ташкил этади. Баъзан алоҳида хўжаликларда 6,4 кг етади.

Хўжаликларда танлаш, саралаш ва наслчилик ишларининг олиб борилиши натижасида сеқрпуштлиги оширилади, болаларининг ҳаётчанлиги яхшиланади. Зотнинг мўйнаси оқ, ялтироқ, зич ва майин, кўзлари қизғиш ёки пуштранг уларни алоҳида урчитишдан ташқари баъзан чатиштиришда ҳам фойдаланилмоқда. КУМУШСИМОН зоти гўшт-тери маҳсулдорлик йўналишидаги йирик зотлардан ҳисобланади. Бу зот 1946-1952 йилларда Полтава вилоятининг "Петров" ва "Тулск" мўйначилик совхозларида зоотехниклар А.И.Каплевский ва И.И.Капелевскийлар томонидан яратилди. Бунда шампан зотли ғарбий Европадан келтирилган зотни саралаш буича иш килиниб, уларни яна маҳаллий кора қуёнлар билан чатиштирилади. Жун қоплами текис бутун танаси бўйлаб, эски кумуш рангида. Баъзан ҳаворанглилар учрайди. Ўсик жунлари қора, дағал туклари ичида оқ ранглилари ҳам учраб қолади, тивити ҳаворанг. Болалари туғилганда қора бўлади. Улар 7-8 ойлик бўлганда вояга етган қуёнлар рангига киради. Тирик вазни вояга етганларида 4,7 (4 дан 6 гача) кг ни ташкил этади. Ўзининг тез етилувчанлиги билан бошқа зотлардан ажралиб туради. Ўзбекистон ва Ўрта Осиё республикаларида яхши урчитилмоқда, илмий тажрибаларда синаб кўрилмоқда. Боши ўртача, қулоқлари ингичкароқ ва тикка, кўкраги чуқур, сағриси кенг ва айланма, оёқлари мустаҳкам. Жадал ўсувчи, бўрдоқилашга мойил, гўштдорлик сифати яхши. Бироқ уларда жун қопламининг сийракроқлиги камчилик ҳисобланади. ҚОРАҚЎНҒИРқуён зоти 1942-1948 йиллар давомида Татаристоннингн "Вирюли" мўйначилик совхозида селекционер Ф.В.Никитин томондан яратилган. Унда асосан ок улкан, фландр ва вена ҳаворанг зотли қуёнларнинг ўзаро чатиштириш билан яратилади. Қора - қўнғир қуён зотини танаси асосан қорамтир қўнғир бўлиб, дағал килтик ва оралиқ жун толаларининг уч қисми қопқоралари ҳам учрайди. Мўйнасидаги айрим ранглар 7-8 ойлигидан бошлаб ўзгаради.

Вояга етган қуёнларнинг ўртача вазни 5 кг (3,6 дан 6,6 гача) атрофида бўлади. 8 тагача болалйди. Мўйнаси тиғиз жунли бўлиб ранги чиройли, буямасдан табиий ҳолда кийимга фойдаланилади. Гавдаси узун, суяклари мустаҳкам, йирик, қулоғи узун, кўкраги кенг ва чуқур, орқаси тўғри ва кенг, сагриси кенг, гўштдорлиги яхши, серпуштлиги, сутдорлиги ва етилувчанлиги ўртача. Ўрта Осиё ва Ўзбекистонда режали зот ҳисобланади. ВЕНА ҲАВОРАНГ қуён зоти гўшт-тери йўналишидаги катталиги жиҳатидан ўртача қуёндир. Бу зот Х1Х-аср охирларида Австрия мамлакатидаги хўжаликларда маҳаллий ҳаворанг қуёнларни белгия улкан қуёни билан чатиштириш натижасида яратилади ва 1895 йили мамлакат пойтахти Вена шахрининг номи билан зот сифатида қабул қилинган. Россия ва бошқа хамдустлик мамлакатлар Германиядан келтирилган. Танаси кулранг ва ҳаворанг, баъзан қизғиш ҳаворангли, оч ва тук рангбарангликлари мавжуд. Доғлар ва қора рангли жун толалари учрамайди. Тирик вазни ўртача 4,3 кг (3,8-5 кг) бўлиб, айрим ҳолатда 7 кг га етади. Ташқи муҳит, озиқланиш шароитига яхши мослашаолади. Серпуштлиги ўртача қисқа вақт ичида семира олади. Етилувчанлиги яхши. Гўшт чиқими 56,9-59,8% гача етади. Бизнинг худудимизда урчиш мумкин, бироқ ҳозирча жуда кам урчитилмоқда. КАПАЛАК қуён зоти 1887 йилда Англияда декоратив (безак. Кунгил олувчи) зот сифатида яратилган, вазни жиҳатидан ўртача зот ҳисобланади. Маҳаллий худудларимизда кенг тарқалган. Танаси ок. лекин танасининг икки томонида симметрик кора доглар мавжуд. Айрим вакилларининг танасидаги доғлар жигарранг кулранг бўлиши ҳам кузатилган. Вояга етганларининг тирик вазни ўртача 4,3 кг. Танаси қисқарок бўлиб 35 см, кўкрак айланаси 36 см. Конституцияси пишиқ, гўшт маҳсулдорлиги вазнига нисбатан яхши. Она қуёнлари серпушт, серсут, яъни болали тез

етилади. Шунинг учун баъзи туманларда бройлер гўшт мақсадида фойдаланилади. СОВЕТ МАРДЁРИ зоти 1931-1940 йиллар давомида Арманистонда М.Ч.Маграмян томонидан рус горнастаев, шиншилла ва маҳаллий қуёнларни ўзаро чатиштириш натижасида яратилган. Ранги асосан жигарранг, лекин танасида баъзан турли катталикдаги доғлар учраб туради. Болалари туғилганда сичқон рангида бўлади. 4 ойда вояга етган қуёнлар рангига киради. Совет мардёри зотли қуёнларнинг мўйнаси чиройлилиги учун бошқаларидан ажралиб туради. Бу зот гўшт-тери йўналишига таалуқли бўлсада, хўжаликларда мўйна териси етиштириш учун урчитилади. Конституцияси мустаҳкам, ўртача тирик вазни 4,5 кг (3,8-5) ни ташкил этади. Серпуштлиги ўртача, етилувчан, бироқ асосан мўйна териси учун урчитиш мақсадга мувофиқ. Арманистонда кўп урчитилиб, бизнинг худудимизда маълум, оз миқдорда учрайди. ОҚ ТИВИТЛИ қуён зоти 1939-1957 йиллар давомида Татаристон республикаси, Курск ва Воронеж, Киров вилоятларининг хўжаликлари шароитида селекцион олима М.В. Вшивцева рахбарлигида яратилган. Тивит маҳсулдорлик йўналишида бу зотни яратилишда маҳаллий кам маҳсули жун тивит бервчи қуёнлар ангор зотли қуёнлар билан чатиштирилиб, танлаш ва саралаш йўли билан яратилган. Бу зотнинг бўйи калта ва йўғон, бели тўғри ва кенг, ранги оқ, олинган жуннинг 92-96% ни тивит ташкил этади. Тивитнинг узунлиги 6-7 см, ингичкалиги 12,4-13,5 микрон. Йилига 1 бош қуёндан 420-500 г тивит олинади, айрим хўжаликларда 750 г га етади. Киров Давлат наслчилик хўжалигида 1 кг гача тивит олинган. Оқ тивитли қуён зотига таалуқли қуёнлар танасининг тирик вазни ўртача 4 кг, узунлиги 54 см, кўкрак айланаси 34 см, 7 гача бола бериш мумкин. Хилма-хил шароитга мослашаолади, бизнинг худудимизда кам учрайди. Бу зотнинг қуйидаги гуруҳлар мавжуд:

А) Киров гуруҳи - маҳаллий тивитли қуёнларни ангор зоти билда қон сингдириш чатиштириши усулида олинган. Б) бирюлин гуруҳи ангор ва фландр зотларини мураккаб чатиштириш усулида яратилган. В) Солнцев гуруҳи-ангор зотли қуёнларни тоза зотли урчитиш ва уларни Бирюлин совхозидаги эркак қуёнлар билан чатиштириш натижасида олинган. Гўшт йўналишидаги қуён зотлари. НОВОЗЕЛАНДИЯ ОҚ ҚУЁНИ - 1910 йилда АҚШда яратилган. Гўшт йўналишида, оқ рангли келтирию чатиштирилишида аввало қизил рангли альбинос ҳайвонлар танланади, сараланади ва олинган янги наслларни етилувчанлиги, гўштдорлик белгилари, сўйим чиқими, сўйим оғирлиги ва гўшт сифати каби кўрсаткичлари бўйиича сараланиб "ўз ичида" урчитилади. Қисман Фландр зотини ҳам қони сингдирилади. Новозеландия оқ қуёни АКШ да жуда кенг тарқалган. 1950 йиллардан бошлаб Ғарбий Европа мамлакатларида, собик иттифоқда эса 1971 йилдан бошлаб тарқалди ва иқлимлаштирилади. Ҳозир Ўзбекистонда ҳам мавжуд. У мустаҳкам конституцияли, баъзан ингичка ва пишиқ суякли бўлиши билан фарқ қилади. Гавдаси унча узун эмас (47-50 см). тўлишганлик индекси 63% дан зиёд, кўкраги чуқур, кенг орқаси энли, сагриси ёйиқ, мускуллари тўлишган. Вояга етганлари 4,5-5 кг гача, туғилганда боласи одатда 45 г атрофида майда туғилса-да, ўсиш тезлиги юқорилигидан 2 ойлигида 1,8-2,2 кг 3 ойлигида 2,7-3 кг га етади. 1 кг қўшимча ўсишига 3-5 кг.оз. бирлиги сарфлайди. Бу зотдан асосий маҳсулот сифатида гўшт олиниб, қўшимча маҳсулот сифатида тери олинади. Сўйим чиқими 52-58%, гавда гўшти чиқими 77,5% гача. Серсутлиги ва серпушт (7-12) лиги билан фарқ қилади. Саноат чатиштириш усулида бошқа зотлар билан яхши натижа беради. КАЛИФОРНИЯ-зоти гўшт йўналишидаги катталиги ўртача, оқ рангли, фақат қулоқ ичида, баъзан тумшуқ, оёқ кафтлари ва дум учида қорамтир - жигаррангли белгилар учрайди.

АҚШда Новозелландия оқ, рус чипор, йирик шиншилла зотларини мураккаб чатиштириш ва олинган охирги авлодларини "Ўз ичида" чатиштириш натижасида яратилган. Бунда Новозеландия оқ зотини тез етилувчанлик, гўштдорлик белгиси, рус чипор зотдаги тери жун қопламининг тиғизлик хусусиятлари мужассамланган. Конституцияси мустаҳкам, баъзан суяги нозик гўштдор, тўлишган. Вазчи 4-5 кг. Туғилганда ўртача 45г., 2 ойлик 1,9-2,3 кг, ойликда 2,7-3,4 кг ва 5 ойликда 4,2 кг. Шундан сўнг ўсиш сусайиб, ҳаражат зиёд бўлади. Сўйим чиқими 56-60%, гавда гўштида эт чиқими 82-85%, суякка эса 1315% қолади, ёғ эса 1,8-1,5%, серпуштлиги ўртача 8 бош, туғилганда тўлик оқ бўлиб, қорамтир белгилар кейинчалик пайдо бўлади, рус чипор зотига ўхшаш. Собиқ СССР худудига 1971 йилда Англия, Венгриядан келтирилган. Украина, Россияда кенг тарқалган, Ўзбекистонда ҳам бор. Ҳар иккала гўштдор зотлар бармоқ ораси ва кафтида жун қоплами бўлиб, тур симли кафтларда асрашга мослашган.

Адабиётлар 1. Сысоев В.С., Александров В.И. - "Кролиководство" М, 1985 2. Минина И.С., Леонтюк С.В., “Как разводить кроликов”, Москва., 1981 3. Помитко В.И., Деваева Г.М. и др. Пушное звероводство и кролиководство. Москва. 1982 4. Икромов Т. Ўзбекистонда қуёнчиликнинг ривожланиши. Тошкент. 1985 Кушоков Ж. Қуёнчилик(укув кулланма). Тошкент. 1994 йил 5. Кафедрадаги мавжуд ишланмалар .

Похожие

Қуёнларнинг гўшт маҳсулдорлиги

Қуёнларнинг тивит маҳсулдорлиги

Қуёнларнинг тери маҳсулдорлиги

Қуёнчиликда наслчилик ишлари

Туячилик ва мўйнали хайвонлар уларни ривожлантириш асослари