Туячилик ва мўйнали хайвонлар уларни ривожлантириш асослари - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Туячилик ва мўйнали хайвонлар уларни ривожлантириш асослари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

74.5 KB

Т уячилик ва мўйнали хайвонлар уларни ривожлантириш асослари Режа: 1. Туячилик, уни халқ хўжалигидаги ахамияти. 2. Уларни ривожлантириш асослари. 3. Мўйнали хайвонлар. 4. Қуёнчилик фермаларини ташкил этиш. 5. Қуён болаларини боқиш.

Таянч сўз ва иборалар: Биологик хусусиятлар, қоракўлчилик, бўталоқ ўстириш, мўйнали хайвонлар, андатрачилик, кутрия, норкачилик, зот, зоотехника, тивит. Туячилик, уни халқ хўжалигидаги ахамияти Уларни ривожлантириш асослари Туялар ўзларининг биологик хусусиятларига кўра барча турдаги яорва молларидан фарқ қиладиган, асосан сувсиз дашт ва сахролар зонасига тарқалган хавон хисобланади. Туялар асосан Ўрта Осиё республикаларида, хусусан қоракўлчиликда фойдаланиладиган қимматли иш хайвонидир. Шу билан бирга улардан гўшт, жун ва сут етиштиришда фойдаланилади. Зоология курсидан маoлумки, туясимонлар оиласи иккита авлодга, яoни туялар ва ламалар авлодига бўлинади. Ламаларнинг гавдаси кичикроқ бўлиб ўркачини бўлмаслиги билан туялардан фарқ қилади, кўпроқ Жанубий Американинг тоғли зоналарида учрайди, туялар билан чатишмайди. Туялар авлоди эса ўз навбатида иккита мустақил турга: бир ўркачли - дромедлар ва икки ўркачли - бактериан туяларга бўлинади. Улар ўзаро чатишади ва урчитишга қобилиятли дурагайлар беради. Лекин тоғли ва зах ерларда яшай олмайди. Туяларнинг халқ хўжалигидаги ахамияти. Туялар хам бошқа турдаги чорва моллари каби халқ хўжалигида салмоқли ўринни эгаллайди. Улар сувсиз дашт ва сахро зоналарида иш (транспорт) хайвони бўлиши билан бирга туялардан гўшт, сут, жун ва тери махсулотлари олинади. Туялар йил давомида дашт ва сахро яйловларидаги ўт, янтоқ каби ўсимликлар билан озиқланади. Уларга фақат оғир шароитда ва қочириш мавсумидагина қўлдан пичан ва ем берилади. Туя гўшти сифатига кўра қорамол гўштидани пастроқ бахоланади. Гўшт чиқими зртача 50% атрофида бўлади. Бир ўркачли туялар асосан Туркманистон, Тожикистон а Ўзбкистонда кўпайтирилса, икки ўркачли туялар совуққа чидамли бўлгани холда қозоғистон, қирғизистон, Ўзбкистон

(шимолида), қалмиқ ва Тувада хамда Волгорад, Астраханp, Чита областларида кўпайтирилади. Бундай туялар учта зот (қалмиқ, қозоқи ва мўғул) га мансуб хайвон хисобланади. Уларнинг ичида йирик вазнлилиги қалмиқ зоти хисобланиб, эркаклари 770 кг, урғочилари 680 кг атрофида бўлади. Бир ўркачли туялардан 1000 кг гача ёғдорлиги 4,5% бўлган сут соғиб олинади. Икки ўркачли вакилларидан эса ёғдорлиги 5,4% бўлган сутдан 750 кг гача олинади. Икки ўркачли туялардан йилига 5-10 кг, бир ўркачлилардан 2-4 кг жун қирқиб олиш мумкин. Лекин, сифатига кўра икки ўркачли туялар жунининг таркибида деярли 85% тивит бўлганлигидан улар қимматроқ бахоланади. Ундан турли хил жунли кийимлар, трикотаж, одеяллар тайёрланади. Шунингдек, сифатли жун пайпоқ, қўлқоп ва рўмоллар ишлаб чиқарилади. Эркак туялар урғочиларига қараганда кўпроқ жун беради. Тучлар вазнига қараб 200-300 кг ортилган юк билан, соатига 4,5 км тезликда, суткасига 35 км йўл боса олади. Айрим холларда уларни аравага йўшиб хам фойдаланилади. Туялар кеч етилувчан хайвон. Улар 2-3 ёшлигида жинсий балоғатга етади. Бу даврда эркак туяларни урғочиларидан ажратиб қўйиш талаб этилади. Акс холда улар жуфтлашиб ўсиш ва ривожланишдан тўхтайди. Шунга кўра урғочи туялар биринчи марта жуфтлашишга 3-4 ёшлигида, эркаклари эса 4-5 ёшлигида қўйилади. Туялар асосан 20 ёшга киргунга қадар фойдаланиш мумкин. Сўнг уларнинг тишлари едирила бошлайди ва ем-хашакларни хазм қилиш хусусияти пасаяди. Бинобарин, бундай туялар семиртирилиб гўштга топширилади. Чунки қари туяларнинг гўшти чайир ва дағал бўлиб қолади. Туялардан юўғозлик даври хар хил бўлади. Масалан, дромедар туяларида бу давр 13 ой давом этса, бактерианларда эса 14 ойга боради. Бўталоқлари оналарини 18 ойлигигача эмади. Хар бир туя асосан битта, иккитадан туғади. Туялар одимлаб, йўрғалаб ва лўкиллаб юриш хусусиятига эга.

Туялар қўлда ёки уюрда қочирилади. қўлда қочирилганда бир эркак туяга 25 урғочи, уюрда эса 15-20 урғочи туя қўйилади. Эркак туя суткасига фақат битта урғочи туяни қочириши мумкин. Бактериан туялар асосан қўлда, дромедарлари эса уюрда қочирилади. Дурагай олиш мақсадида туяларни қўлда қочириш талаб этилади. Бўталоқ ўстириш. Бўталоқлар одатда 35 кг вазнда туғилади. Агар хаво совуқ бўлса улар иссиқ хонага олинади ва суткасига 5-6 марта онасиини ёнига келтириб эмдирилади. Туя болалари ўсиб, ривожланиб борган сари ем- пичанга ўргатила борилади. Улар икки ёшга етганда 400 кг вазнга эга бўлади, бунда уларга суткасига 10-12 кг пичан ва ё кг ем бериш лозим. Улар 2-3 ёшлигидан қўлга ўргатила бошланади. Бунда овоз чиқариб ўтириш туриш машқлари қилинади. Беш ёшга етганда улардан тўла холда фойдаланиш мумкин. Шундай қилиб ёшлигидан қўлга ўргатилган туялар анча юввош ва буйруқни ўз вақтида бажарадиган бўлади. Бундай туялардан хўжалик ишларида фойдаланиш мухим ахамиятга эга. Мўйнали хайвонлар Ватанимиз ўзининг ранг-баранг сифатли мўйнаси, унинг миқдори жихатидан асрлар мобайнида шухрат қозониб келаётгани тарих сахифаларидан маoлум. Айниқса мўйнали хайвонлар ичида норка, оддий тулки, шимол оқ тулкиси, сувсар ва бошқалар кўпайтирилади. Бу хайвонлардан етиштирилган кўплаб қимматбахо мўйналар дунё бозорларида олтин бахосида сотилиб Ватанимизнинг олтин запасини кўпайтириш имконини бераётир. Мўйначиликнинг сердаромад ва хўжалик ахамиятига эга бўлган сохалари: ондатрачилик, нутриячилик, норкачилик ва қуёнчиликдир. Шунга кўра қуйида ана шу сохалар устида қисқача тўхталиб ўтишга тўғри келади. Ондатрачилик. Ондатралар асосан Шимолий Америкада кенг тарқалган бўлиб, Ўрта Осиёга 1935 йилда келтирилган. Ондатра ўзининг ташқи кўриниши билан кўпроқ йирик каламушга ўхшаб кетади. У ўзининг

ўсиқ мўйнаси билан суст харакатланувчи хайвонни эслатади. Оёқлари калта, лекин кучли. Бармоқларининг ораси калта парда билан бирлашган бўлиб, сузишда катта вазифани бажаради. Думи узун, икки ён томонидан торайган. Мўйнаси оч-жигар ранг, қора, баoзан қизил-сарғиш ва тўқ малла ранг, тивит жунлари очроқ бўлади. қулоғи калта, кўпда сезилмайди. Ондатралар асосан серсув, ўсимликка бой бўлган кўлмак ерларда кўпроқ урчитилади. Уларнинг танлаш ва саралаш ишларини жиддий йўлга қўйиш натижасида хозирги вақтда уларда мўйнасининг сифати анча яхшиланган, вазни катталашган. Ондатраларнинг танаси 30-35 см, тирик вазни 1,5-2 кг, айримлари ундан хам кўпроқ бўлади. Улар сувда яхши суза олади, бинобарин ўз озғини кўп вақт сувдан топади. Асосий озиғи қамиш каби ўсимликлар ва уларнинг илдизлари, шунингдек сувдаги моллюскалар, хашаротлар, чувалчанглар ва уларнинг личинкалари хисобланади. Қуёнчилик фермаларини ташкил этиш. қуёнчилик. Ўзбекистондаги хўжаликларда ва республикамиз макталарида қуён асосан гўшти ва мўйнаси учун боқилади. Ватанимизнинг барча зоналарида етиштирилаётган турли хил мўйналар ичида қуён мўйнаси салмоқли ўрин эгаллайди. қуён мўйнаси ранг-баранг, енгил, чиройли ва арзонга тушиши туфайли ундан кўп фойдаланилади. Шунга кўра халқ хўжалигида унинг ахамияти нихоятда каттадир. қуён гўшт етиштиришда хам мухим ўрин тутади. У тез етилади ва кўпаяди, шунинг учун ундан қисқа вақт ичида кўплаб пархез, юқори сифатли қуён гўшти етиштириш мумкин. Йилига бола она қуён хисобига 70-80 кг гўшт ва 25-35 дона мўйна олиш мумкин. қуён гўшти ўзининг хазм бўлиши ва оқсил моддаларга бойлиги билан чорва моллар гўшти орасида биринчи ўринда туради.

Шунингдек, бир килограмм қуён гўшти етиштириш учун қўй, чўчқа ёки қорамол тайёрлашдагига нисбатан кам озиқ талаб этилади. Қуён гўшти таркибида оқсил кўп, холестерин кам бўлганлиги туфайли айниқса болалар, хомиладор ва эмизикли аёллар, шунинглек ошқозони касалланган ва юрак-томир касаллигига чалинган кишилар учун жуда фойдалидир. қуён ёғи қўй ва қорамол ёғига нисбатан тез эрийди ва тўлиқ хазм бўлади. Шунинг учун хам болалар боғчалари, санатория ва касалхоналарда қуён гўштидан турли хил таомлар тайёрланади. Қуёндан жуда майин ва нозик тивит хам олинади, ундан шарф, рўмол, свитер, беретка, пайпоқ ва бошқалар тўқилади. Шунингдек, қуён терисидан қўлқоп, сумка, енгил оёқ кийим хам тайёрланади. Қуёнчилик фермалари йилдан-йилга кўпайиб бормоқда. Ўзбекистон колхоз ва савхозларида, тажриба станцияларида, ўрта мактабларда қуён боқиш ишлари яхши йўлга қўйилган. Қуён зотлари. Махсулот турларига кўра қуён гўшт, тивит ва мўйна йўналишидаги зотлар бўлинади. Бундан ташқари тивит йўналишидаги қуёнларнинг мўйнасини ўсиғлигига кўра ўртача, узун ва калта тивитли группаларга ажратилади. Шундай қилиб, хозирги вақтда республикамиз вилоят ва зоналарида 60 дан ортиқ қуён зотлари боқилмоқда. қуёнчиликда танлаш, саралаш ва чатиштириш ишларини олиб бораётган селекционер ва бошқа олимлар томонидан қуёнларнинг маoлум иқлим ва ўлка шароитига яхши мослашган, юқори махсулдор зотларини яратиш ва уларни иқлимлаштириш ишлари олиб борилмоқда. Республикамиз шароитида қуёнчилик фермалари зах ва намгарчилик бўлмаган қуруқ ерларда ташкил этилиши керак. Имконият борича теварак атрофи дарахт ава майсазорлар билан ўралган бўлгани маoқул. Умуман қуёнчилик фермаларининг чорвачилик фермалари яқинида жойлаштирилиши кўп жихатдан (сув билан таoминлаш, транспорт воситалари, озиқ келтириш ва бошқалар) осон ва қулай бўлади.

Колхоз ва совхоз хўжаликларида қуёнчилик фермаларини ташкил этиш ва мавжуд фермалардан катта даромад олиш учун биринчи навбатда серпушт она қуёнлар сонини кўпайтириш керак бўлади. Шундагина махсулот (гўшт, тивит, мўйна) нинг таннархи арзонга тушади ва сифати яхшиланади. Шароити тўғри келадиган хўжаликларда йил давомида қуён гўшти етиштирадиган йирик қуйнчилик фермаларни ташкил этиш мумкин. Бунда майда қуён болаларини гўшти учун жадал усулда семиртириш талаб этилади. Унинг афзаллиги шундаки, қуён болалари 60-65 кунгача оналарини эмизиб боқилади ва вазни 1,8-2,2 кг га етиши билан гўштга топиширилади. Шундай қилиб қуёнларнинг 1 кг семириши учун ўрта хисобда 3,0-3,5 кг озиқ бирлиги сарфланади. Семиртирилган қуёнларнинг гўшти 50-60% ни ташкил этади.. қуён бройлер усулида боқилганда хар бир она қуёндан йилига 28-30 та бола олиш мумкин. Лекин бройлер усулида боқилган қуёнлар гўштининг сифати паст бўлади. Ундан иккинчи даражали махсулот тайёрланади. Қуёнларни қочириш ва болалатиш. Маoлумки, қуёнларнинг бўғозлик даври ўртача 30 кун давом этади. қуйида қуён болаларини боқиш ва парваришлаш усулига кўра, айрим тадбирлар, яoни қочириш ва болалатиш масалалари тавсия этилади. Гўшт йўналишидаги қуёнчилик фермаларига қуёнларни қочириш ва улардан бола олишнинг тахминий календари Нечанчи болалаши қочириш муддати Болалаши қушхонага жўнатиш Асосий мақсад Биринчи 1 январp 1 февралp 5 апрелp Гўштга боқиш Иккинчи 1 апрелp 1 май 3 июлp Гўштга боқиш Учинчи 1 июлp 1 август 3 октябрp Гўштга боқиш Туртинчи 1 октябрp 1 ноябрp 3 январp Гўштга ва мўйна учун боқиш

Қуён болалари жадал усулда боқиладиган бўлса улар уз оналаридан 19,29 ва 45 кунлигида ажратилади ва турли хил озиқлар билан боқилади. Бу усул қўлланилганида хар бир она қуён йилига беш-олти марта болалайди. Хозирги республикамиз шароитида қуёнларни катакларда боқиш усули кенг тарқалган. Бунда эркак ва урғочи қуён бир катакда сақланади. қуён боқишда бу усул қўлланилганида группа-группа қилиб сақлангандагидек турли хил юқумли касалликдан, ит, мушук, каламуш, тулки ва бошқалардан сақланиши учун барча мухим тадбирларни амалга ошириш талаб этилади. Қуён болаларини боқиш Қуён болалари оналаридан ажратилгач, таркибий қисми сутга нисбатан озиқ моддаларга унчалик бой бўлмаган пичан, турли хил ўт хамда дон озиқларга ўтади. Шунинг учун улар биринчи ойда оналарига қандай озиқ берилган бўлса, худди шундай озиқ билан боқилиши мумкин. Лекин дон албатта ёрма холда берилиши керак. Шунингдек, қўшимча холда сабзи, қаймоғи олинган сут, творог берилиши яхши натида беради. Озиқлар қуёнларга белгиланган муддатларда (кун тартиби асосида) берилиши зарур. Рационга янги озиқ киритиладиган бўлса, у оз-оздан қўшиб борилиши керак. Масалан, кунжаранинг умумий суткалик миқдори етук қуёнлар учун 20 г, болалари учун 10 г дан ошмаслиги лозим. Айрим холларда кунжара дон ёрмасига аралаштириб берилиши лозим. Ёрма холидаги дон сабзавотларга аралаштириб берилса, юқори кўрсаткичларга эришилади. Қуёнларни суғоришга хам алохида ахамият берилиши керак. қиш ойларида суткасига бир марта, ёз кунлари икки марта, яoни эрталаб ва кечқурун сув берилиши зарур. Куз ойларида, қуёнлар рационида илдизмева ва ширали озиқлар кўп бўлса, улар суғорилмаса хам бўлади.

Адабиётлар : 1. Г.Г.Иванович; Б.П.Дмитриевич и др. Животноводство М. “Колос”, 1978. 2. С.Н.Вқшелескин; С.Н.Муровцев; Н.В.Лихачев и др. Частная Эпизоотология М. Селғхозгиз, 1978. 3. В.К.Игнатов. Практическое руководство по методике санитарино- гигиенических исследований Биомедгиз. М. 1975. 4. Э.Х.Эргашев; Ж.Ш.Ўопулатов. Паразитология “Укитувчи” Т. 1981. 5. Т.Х.Икромов. Чорвачилик. Т. “Мехнат” 1985. 6. Г.С.Нога. Шелководство. Т. “Укитувчи” 1986. 7. П.А.Коволев; А.А.Шевелева. Тут ипак курти уругчилиги ва селекцияси. УзССР. “Урта ва Олий мактаб” Давлат наришриёти. Т-1982. 8. А.Г.Авизов; Р.Х.Хамрокулов. Чорвачиликдан амалий машгулотлар. Тошкент- “Укитувчи” - 1980.

Похожие

Ит ва мўйнали ҳайвонлар касалликлари Гўштхўрлар ўлати Pestis carnivorum

Кириш. Чорвачиликни мақсади ва вазифаси

Чорвачиликнинг асосий тармоқлари

Чорвачиликни саноат асосида ривожлантириш

Транспорт воситаларнинг таснифи ва уларни танлаш