Tuproqshunoslik fanining maqsadi, vazifalari va ahamiyati. Fanning rivojlanish tarixi - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Tuproqshunoslik fanining maqsadi, vazifalari va ahamiyati. Fanning rivojlanish tarixi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

45 KB

Tuproqshunoslik fanining maqsadi, vazifalari va ahamiyati. Fanning rivojlanish tarixi Reja: 1. К irish. 2. Tuproqshunoslik fanining maqsadi, vazifalari va ahamiyati. 3.Tuproqshunoslikning rivojlanish tarixi. 4.Tuproqning paydo bo’lish jarayonlari.

Yerdan ilm-fan tavsiyalari asosida samarali foydalanish, uning muhofazasini to’g’ri ta’minlash shak-shubhasiz qishloq xo’jaligini rivojlanishini asosiy omillaridan biridir. Tuproqni har tomonlama yaxshilash hosildorligini va iqtsodiy samaradorligini oshirish qishloq xo’jaligining kelgusida rivojini muhim masalalaridan biridir. Ishlab chiqarishning har qanday vositalaridan to’g’ri va samarali foydalanish jihatdan tuproqning eng muhim xususiyatlarini qanchalik chuqur va har tomonlama o’rganishga bog’liq. Bu, eng avvalo tuproqqa tegishli bo’lib undan oqilona foydalanish, tuproqni unumdorligi oshirish, sifatini, bonitirovkasini, iqtisodiy bahosini muhofazasini bilish, har xil o’simliklarni tuproq holatiga ko’ra ilmiy asoslangan ketma-ketlikda ekish, tuproqqa ekologik “toza” ishlov byerish usullaridan o’g’itlash, tuproqni fizik xossalari asosida qulay agrotexnika muddatlaridan muayyan texnologik ketma-ketlikda foydalanish tuproq eroziyasiga va boshqalarga qarshi tadbirlarning muayyan elementlari aniq qonunchilik yo’li bilan boshqarishni talab qiladi. Vujudga kelgan vaziyatda O’zbekiston Respublikasining “Yer kodeksi”, “Yer kadastiri to’g’risida”gi qonun va boshqa agrar sohasidagi islohatlarni huquqiy jihatdan ta’minlovchi qonunlar va me’yoriy xujjatlarni qabul qilinishi, “Qishloq xo’jaligida islohotlarni chuqurlashtirish dasturi (1998-2000yil)”- yerdan oqilona foydalanish, muhofaza qilish, qishloq xo’jaligini ilmiy jihatdan ta’minlashning huquqiy asosini yaratadi. Tuproqshunoslik ko’plab qishloq xo‘jalik fanlarining negizi bo’lishi bilan bir qatorda, insonlarni ardoqlab, noz-ne’matlar bilan to’ydirayotgan bitmas-tuganmas boylik hamda zaruriy oziq mahsulotlari va kyerakli xom-ashyo etishtiradigan manba-tuproq haqidagi fandir. Qishloq xo‘jalik ishlab chiqarishining asosiy vositasi bo’lmish yer-tuproq bioqatlamining barqarorligi va uning ekologiya holatini saqlab turishda ham nihoyatda katta rol o’ynaydi. Bo’lajak agronom, meva-sabzavotchilik, tuproqshunoslik-agrokimyo mutaxassisi o’zi faoliyat ko’rsatayotgan xo‘jalik yoki alohida hudud tuproqlarini batafsil o’rganish, shu bilan birga tuproq unumdorligini oshirish tadbirlarini qo’llashning sir-asrorlarini juda yaxshi bilishi lozim.

Tuproqshunoslik-tuproq haqidagi fan bo’lib, tabiiy jins va ishlab chiqarish vositasi hisoblangan tuproqning kelib chiqishi, tuzilishi, tarkibi va xossalari, unumdorligi hamda geografik tarqalishi qonuniyatlarini o’rganadi. Tuproq va uning xossalari haqidagi dastlabki tushunchalar va bilimlar qadimgi davrlardan boshlab dehqonchilik talablari asosida yuzaga kela boshladi. Ilmiy fan sifatida tuproqshunoslik fani mamlakatimizda 19 asrning oxirlarida shakllana boshladi va rivojlandi. Tuproq deganda suv, havo hamda turli tirik va o’lik organizmlar ta’sirida tabiiy ravishda o’zgargan tog’ jinslarining yuza yoki tashqi gorizontlariga aytiladi. Unumdorlik, tuproq o’simliklarni turli oziq moddalar, suv, havo hamda issiqlik bilan ta’minlash qobiliyatidir. Tuproqshunoslik dehqonchilik hamda agrokimyo kabi qator muhim agronomik fanlardan biridir. Yerga ishlov byerish, o’g’itlash va almashlab ekish sistemasini qo’llash, kimyoviy meliorasiyalash, yerning sho’rlanishiga qarshi kurash tadbirlarini olib borishda tuproq xossalarini yaxshi bilish kyerak. Tuproqshunoslik fan sifatida uncha katta tarixga ega bo’lmasada, tuproq haqidagi dastlabki ma’lumotlar bundan 2-2,5 ming yillar oldin yuzaga kelgan. Qadimgi Xitoy, Misr, Xindiston, Vavilon, Armaniston va Assuriyalik olimlar, faylasuflarning asarlarida uchraydi. O’sha davrlardayoq, insonlar yerga solinadigan maxalliy o’g’itlar va shuningdek dukkakli, boshoqli ekinlar, ekinlar hosildorligini oshirishning muhim omili ekanligini tajribalardan bilganlar. «Tuproq - deb yozadi V.V. Dokuchayev - har qanday o’simlik va hayvonot organizmi kabi goh rivojlanib, goh parchalanib, goh progressivlashib, gox regressiyalashib, abadiy yashaydi va o’zgaradi». Olim butun yer yuzida qutb, shimoliy, o’rmon, dasht, cho’l va subtropik zonalardan iborat beshta tabiiy zonaga ajratib bu zonalarning hammasini batafsil ta’riflab beradi. Dokuchayev har bir tuproqning hosil bo’lishi tabiiy zonadagi iqlimga, o’simliklar va hayvonot olamiga, tuproq paydo qiluvchi jinslarga, joyning relefi va yoshiga bog’liq ekanligini isbotladi. К eyinchalik O’rta Osiyoda tuproqshunos olimlar tuproqlar geografiyasi, fizikasi va meliorasiyasi borasidagi ishlari bilan bir qatorda, ayniqsa paxtachilik rayonlari tuproqlarini o’rganishda, A.M.Pankov, M.U.Umarov, M.B.Baxodirov,

A.M.Rasulov va boshqalarning xizmatlari katta bo’ldi. Tuproq paydo bo’lishi nihoyatda murakkab biofizik-kimyoviy jarayondir. Olimlarning ko’rsatishicha, tuproq paydo bo’lish jarayoni deb moddalar va enyergiyaning tuproq qatlamida o’zgarishi va harakati singari hodisalar yig’indisiga aytiladi. Tog’ jinslarining tuproq-qa aylanishi bir vaqtning o’zida kechadigan nurash va tuproq paydo bo’lishi kabi ikki jarayonning birgalikdagi natijasida yuzaga keladi. Demak, o’simlik ham tuproqqa aylanayotgan tog’ jinslari orasida kul elementlari va azotning aylanishi yuzaga keladiki, bu jarayon uzluksiz ravishda boradigan organik moddalarning sintezi va parchalanish jarayonlari bilan bog’liqdir. Ular quyidagilardan iborat. 1. Tuproqda yangi minyerallarning hosil bo’lishi va o’simliklar uchun tez o’tadigan harakatchan shakldagi elementlarning turli minyerallaridan ajralib to’planishiga olib keladigan turli o’zgarishlar. 2. Jinslarning yuza va yuqori qismlarida organik moddalarning to’planishi va uning minyerallashuvi hamda gumusli moddalarga aylanishi (gumlfikasiya) natijasida kul va azot moddalarini to’planishi. 3. Minyeral va organik moddalarning o’zaro ta’sirlashuvi natijasida turli darajada harakatchan organik minyeral birikmalarning hosil bo’lishi. 4. Tuproqning yuqori qismida qator biofil elementlarining to’planishi. 5. Tuproq paydo bo’lish jarayonida yuzaga keladigan minyeral, organik va organik - minyeral birikmalar tarzidagi elementlarning tuproq qatlamlaridagi harakati aralashuvi va cho’kib to’planishi. Tuproqning rangi (tusi) ko’zga yaqqol tashlanib turadigan eng muhim morfologik belgilardan biridir. Shuning uchun ham aksariyat tuproqlar uning rangi tusiga ko’ra nomlanadi. (podzol, qizil, sariq qora, bo’z tuproqlar va h.z.). Tuproq strukturasi. Tuproqning alohida agregat bo’laklar (donalarga) ajralib ketishiga tuproq strukturasi deyiladi. Tuproq paydo bo’lish jarayonlarida vujudga keladigan va tuproq gorizontlarida to’planadigan turli shakl va kimyoviy tarkibli modda yangi yaralma deb ataladi. Tuproqda boradigan fizikaviy, kimyoviy hamda biologik jarayonlar natijasida

o’simlik va hayvonot olamining bevosita ta’siridan, hosil bo’lishiga ko’ra kimyoviy va biologik yangi yaralmalarga ajratiladi. Qo’shilma deb tuproq paydo bo’lish jarayonlari bilan bog’liq bo’lmagan, lekin keyinchalik tashqaridan aralashib qo’shilib qolgan organik va minyeral moddalarga aytiladi. Hayvonlarning suyaklari, turli chig’anoqlar, o’simlik qoldiqlari biologik qo’shilma bo’lib, tosh shag’al va boshqa jins bo’lakchalari minyeral qo’shilmalar hisoblanadi.

Adabiyotlar: 1. Abdullayev X.A. O’zbekiston tuproqlari. T:,1977 2. Boboxo’jayev.I. Uzoqov P. Tuproqning tarkibi, xossalari va analizi. 3. Boboxo’jayev I. Uzoqov P. «Tuproqshunoslik» T: Mehnat 1995. 4. Bohodirov M. Rasulov A. «Tuproqshunoslik» T: O’qituvchi 1975. 5. К aurichev I.S. Pochvovedenie M. К olos 1989. 6. Peyve Ya.V Bioximiya pochv M.Selxozgiz 1949. 7. Rasulov .M. Irmatov I. Tuproqshunoslik, dehqonchilik asoslari bilan T. O’qituvchi 1980 8. Tursunov L. Tuproq fizikasi T.Mehnat 1988. 9. O’zbekiston Respublikasi Yer К odeksi T.1998. 10. O’zbekiston Respublikasining «Yer kadastri to’g’risida»gi qonuni T: “1998- 2000 yildagi davrda qishloq xo’jaligida iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish dasturi.”T.1998 11. G’afurova L.A. Maxsudov X.M Adel M.Yu Yeroziyaga uchragan neogen yotqiziqlar-da shakllangan bo’z tuproqlarning biologik faoliyati T.O’zbekiston 1999. 12. К achinskiy N.A. Mexanicheskiy i mikroagregatno’y sostav pochvi M.1958. 13. К achinskiy N.A. Fizika pochv 1 i 2.M,.Visshaya shkola 1970 14. К ononova M.M. Organicheskoe veshestvo pochvi M.1963 15. К ruglova E. К Aliyeva M.M. Mikroelementi v organicheskix pochvax Uzbekistana i primenenie mikroudobreniy T.1984

Похожие

Agrokimyo fanining maqsadi va vazifalari va boshqa fanlari bilan bog’liqligi. Agrokimyo fanining rivojlanish tarixi

O‘simliklarni kimyoviy himoya qilish vositalari, fanning maqsadi, vazifasi va rivojlanish tarixi

Fitopatologiya fanning rivojlanish tarixi. Kasalliklar klassifikatsiyasi

Kirish Qishloq xo’jligi o’quv fanining maqsadi va vazifalari

Zax qochirish myeliorasiyasining rivojlanish tarixi va uning asosiy vazifalari