Tuproq biologiyasi fani, uning axamiyati va boshqa fanlar bilan munosabati - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Tuproq biologiyasi fani, uning axamiyati va boshqa fanlar bilan munosabati

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

40.5 KB

Tupro q biologiyasi fani, uning axamiyati va bosh q a fanlar bilan munosabati REJA: 1. Tuprok biologiyasi fanining vazifasi nimalardan iborat. 2. Tuprok biologiyasi fanining axamiyatini tushuntiring. 3. Tuprok biologiyasi asosan kanday fanlar bilan bevosita boglik. 4. Tibbiyotda mikroorganizmlar kanday axamiyatga ega.

Tuprok biologiyasi juda mayda, oddiy kuz bilan kurinmaydigan fakat optik asboblar — yoruglik yoki elektron mikroskoplar yordamida kurinadigan mikroorganizmlarni urganadi. Tuprok biologiyasi — grekcha suz bulib, mikros — mayda, bios — xayot va logos — fan demakdir. Tuprok biologiyasi — mikroskopik zambruglar, bakteriya, riketsiyalar, mikoplazma, virus, aktinomitsetlar va mikroskopik suvutlarining morfologiyasi, fiziologiyasi, bioximiyasi, genetikasi, ekologiyasi va sistematikasini urganadigan fandir. SHuningdek tuprok biologiyasi mikroorganizmlarning inson, xayvon va usimliklar xayotidagi axamiyatini, tabiatda moddalarning almashinishi, turli yukumli kasalliklarning kuzgatishdagi roli xakida xam ma'lumot beradi. Mikroorganizmlar olami goyat boy va turli — tuman. Eng keng tarkalgani prokariotlarga mansub bakteriyalar bulib, ular eng sodda va mayda organizmlar. Bakteriyalar boshka tirik organizmlardan farkli bulib ularni aloxida olam Rrocariotaуe ga kiritiladi. Tuprok biologiyaning nisbatan yosh tarmogi bulib, u kun sayin usib, rivoj topmokda. Bioximiya, molekulyar biologiya, biotexnologiya, agroximiya, fitopatologiya, veterinariya, meditsina, epidemiologiya, kishlok xujaligi, sanoat, dengiz, geologiya, genetika, kosmik tuprok biologiyasi va boshka fanlar bilan chambarchas borlikdir. Ozik - ovkat sanoatda katik, kimiz, pishlok tayyorlash, silos bostirish sut kislotali bijgituvchi bakteriyalarning faoliyatiga boglik. Novvoychilik, turli ichimliklar (spirt, vino) va x.k. xam achitkilar ishtiroki bilan boradigan jarayondir. Kupgina foydali kazilmalarning (torf, toshkumir, neft, temir, oltingugurt rudalarining) xosil bulishi xam bakteriyalar faoliyati bilan boglikdir. CHirituvchi bakteriyalar usimlik koldikdari, xayvon jasadlari va boshka chikindilarni parchalab, уer yuzini tozalaydi va tabiatda moddalarning aylanishini ta'minlaydi. Iflos suvlarni tozalash, kumir konlarida metan gazini parchalash va xavoni tozalashda xam mikroorganizmlarning roli katta. Kupgina mikroorganizmlar turli fiziologik aktiv moddalar: fermentlar, vitaminlar,

amiiokislotalar, biologik stimulyatorlar, vaksinalar va antibiotiklarni sintezlash xususiyatiga ega. Masalan, saxaromitset achitkilari 45—50%gacha oksil sintezlay oladi. Ba'zi bakteriyalar antibiotiklarni sintezlaydi: tirotritsin, batsitratsin, subtilin, polimiksin V. Ba'zi bakteriyalar esa sirka kislotani sintezlaydilar. Aktinomitsetlar: streptomitsin, aureomitsin, neomitsin, tetratsiklin antibiotiklarni sintezlaydilar. YA'ni xozirgi vaktda ma'lum bulgan antibiotiklarning 2/3 kismini aktinomitsetlar sintezlaydi. Dexkonchilikda xam mikroorganizmlar muxim rol uynaydi, chunki ularning faoliyati natijasida tuprokda usimliklar uchun zarur bulgan ozik moddalar tuplanadi, tuprokning unumdorligi ortadi, natijada ekinlarning xosili xam yukori buladi. Tuproklarda boradigan jarayonlarning kupchiligi undagi mikroorganizmlarning faoliyatiga boglik. Masalan, tuproklarning xosil bulish jarayonlari, уerga ishlov berish, уerni ugitlash, sugorish, tuprokda ruy beradigan fiziologik ishkoriylik va kislotalikni yukotish, zax уerlarning suvini kochirish, organik ugitlar tayyorlash, ularni saklash va ulardan foydalanish mikroorganizmlarning faoliyati bilan boglikdir. Tuprokda uchraydigan azot tuplovchi mikroorganizmlarni urganish atmosfera azotidan foydalanish masalasini xal etishda muxim axamiyatga ega. Akademik V. L. Omelyanskiy mikroblarni shunday xarakterlaydi: «Ular (mikroblar) xamma joyda bor... Ular kuzga kurinmasdan ular odamning xayot yulida xamrox buladi». Agar xar gektar уerdan tarkibida 80 ming tonna atmosfera azoti tutgan xavo kutarilib turishini xisobga olsak, bu azot usimliklarga kam deganda million yilga уetadi. Buni usimliklarga kupincha azot уetishmaslik fakti bilan solishtirsak, mikroorganizmlar kishlok xujaligi ishlab chikarishida nakadar katta axamiyatga ega ekanligi ravshan bulib koladi. Atmosferadagi azot molekulyar xolda bulganligidan usimlik uni ozik sifatida uzlashtirishga kodir emas. Buning okibatida atmosferadagi azot mikdori bilan usimliklar uzlashtira oladigan azot mikdori urtasida fark vujudga keladi. Fakat ba'zi bir tuprok mikroorganizmlarigina bunday xususiyatga ega. Mikroorganizmlar nobud bulgandan keyin tuprokda boglangan

azot birikmalarini koldirib, уerni usimliklar uchun muxim bulgan elementga boyitadi. Mul xosil olish uchun esa xar gektar уerga 100 kg ga уetkazib azot solish kerak. Bundan ma'lumki, boglangan azotning barcha formalarini usimliklar uzlashtira olmas ekan. Usimliklar tuprok chirindisi tarkibiga kiruvchi, tuprokdagi boglangan azot zapasining 99% ga yakinini uzida tutuvchi murakkab azot birikmalarini umuman uzlashtirmaydi. Saprofit bakteriyalar va zamburuglarning minerallashtirish faoliyati natijasidagina murakkab organik azot kompleksi birmuncha sodda birikmalarga parchalanib, mavjud azot zapasi sekin-asta usimliklar uzlashtira oladigan xolga keladi. Agar agronom tuprok biologiyasi masalalarini yaxshi bilsa va mikroorganizmlar xayot faoliyatini kishlok xujaligi ekinlari xosilini oshirishga yunaltira olsagina, yukorida aytib utilgan masalalarni tugri xal kilishi mumkin. Bundan, tuprok biologiyasi agronomiya fanlari bilan nakadar mustaxkam boglikligi va bir kancha ishlab chikarish masalalarini xal etishda kanday asos ekanligi tushunarlidir. Birok tuprok biologiyasining roli bu bilan chegaralanmaydi. Mikroorganizmlar katta axamiyatga ega bulib, sanoatning kupgina tarmoklarida: non yopishda, pivo pishirishda, vino tayyorlashda shuningdek, sanoatda atseton, butil spirt, sut, limon va sirka kislotalar, texnika jixatdan muxim bulgan boshka bir kancha maxsulotlar olishda ayniksa kup ishlatiladi. Mikroor¬ganizmlar xayot faoliyati asoslarini anik bilish yukorida ay¬tib utilgan sanoatlar asosidagi texnologik protsesslardan ratsional foydalanishniig muxim sharti ekanligi tabiiydir. Bunday bilim bulmasa, mikroorganizmlardan ratsional foydalanib va kishlok xujaligi maxsulotlarini ular yordamida kayta ishlab, kerakli tomonga yunaltirib bulmaydi. Mikroorganizmlar meditsinada xam muxim axamiyatga ega. Uz vaktida Pasterning yukumli kasalliklar ustida olib borgan ishi bilan boshlangan va keyinchalik juda kup mashxur mikrobiologlar tomonidan davom ettirilgan meditsina tuprok biologiyasida shunchalik bexisob material tuplandiki, bu shubxasiz, «... mana shu mikroskopik, lekin shafkatsiz dushman ta'sirida butun- butun oblastlar xalklarini kirab bitiradigan va kiska vakt ichida yuzlab, minglab

odamlarning yostigini kuritadigan xavfli epidemiya paydo bulishini kursatadi. Kurinmaydigan bu dushmanga karshi kurash choralarini kidirish, kadimdan bakteriologiya fanining muxim va kizikarli vazifalaridan biri xisoblanib kelgan. Bu soxada erishilgan yutuklar xammaga ma'lum: bular meditsina fanida yangi davr ochilganligidan dalolat berdi va jamiyatdagi kupchilik urtasida tuprok biologiyasiga kizikish uygotishga yordamlashdi. SHu soxadagi bilimlarimizning xammasini birma-bir aytib utish kiyin, chunki kun sayin ularning soni ortib bormokda. SHuning uchun bizning keyingi vazifamiz bu fanni xar tomonlama yoritishdangina iborat bulmay, balki kishlok xujaligi tuprok biologiyasiga oid bulimlarni tula-tukis urganib chikishdan iborat. Tuprok biologiyasi fanining bir kancha tarmoklari mavjud: Umumiy tuprok biologiya; Meditsina tuprok biologiyasi: Kishlok, xujalik tuprok biologiyasi; Veterinariya tuprok biologiyasi; Sanoat tuprok biologiyasi; Suv tuprok biologiyasi; Kosmik tuprok biologiyasi va boshkalar. MIKROBIOLOGIYA TADKIKOTLARNING ASOSIY METODLARI Toza kulturalar xakida tushuncha va ularning olinishi. Bir turdagi bakteriya individlarining yigindisi bakteriya kulturasi deyilib, ulardan toza kulturani ajratish uchun odatda xar kanday namuna mikroorganizm yoki bakterial kulturadan xar xil suyultirilgan namunalar tayyorlanadi va ularni kattik ozika muxitiga ekiladi. Ularni ma'lum muddat termostatda optimal xaroratda ustirilganda ayrim-ayrim bakteriya koloniyalari xosil buladi. Anna shu koloniyalar nazariy jixatdan bir bakteriya xujayrasidan xosil bulgan individlar yigindisidan

iborat bulib, ularning ulchamlari bir xil, shakllari va boshka xususiyatlari bir xil buladi. Amaliyotda toza bakteriya kulturasini olish uchun suyultirilgan namuna kattik ozika muxitidan bir necha marta «utkazilib», mikroskop ostida ularning morfologiyasi kuzatilib, sungra ularni shu tozaligida boshka xususiyatlari urganiladi. Mikromanipulyator yordamida xar bir xujayradan toza bakteriya kulturasi tayyorlanadi. Mikrobiologiya amaliyotida mikroorganizmlar preparatlarini tayyorlash uchun xar xil usullardan foydalaniladi. Jumladan, fiksirlangan buyalgan preparatlar tayyorlash usuli, «ezilgan tomchi» usuli, «osilgan tomchi», Gram usulida buyash va xokazolar kiradi.

Похожие

O`rmon va shamol, namlik, tuproq hamda uning turi

O`rmon va shamol, namlik, tuproq hamda uning turi

Tuproq kolloidlari va tuproqning singdirish qobiliyati. Tuproq unumdorligi

Tuproq кolloidlari va tuproqning singdirish qobiliyati. Tuproq unumdorligi

Tuprok biologiyasining kiskacha rivojlanish tarixi