Токзор барпо қилиш ва ёш токлар агротехникаси - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Токзор барпо қилиш ва ёш токлар агротехникаси

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

76 KB

Токзор барпо қилиш ва ёш токлар агротехникаси Режа: 1. Токзор барпо қилиш режасини тузиш ва токзорни ташкил қилиш. 2. Ерни кўчат экишга тайёрлаш, кўчат экиш муддатлари усуллари, техникаси ва кўчат қалинлиги. 3. Ёш токларни парваришлаш. 4. Ёш токзорларда қатор ораларидан фойдаланиш.

Таянч иборалар: Токзор режасини тузиш, токзорни ташкил қилиш, токзор учун ер танлаш, ерни тақсимлаш, кўчатларни экиш усуллари, ўраларни ковлаш, кўчатларни экиш, биринчи йил ёш токларни парваришлаш. . Токзор кўп йиллар учун бир марта барпо қилинади. Унинг ҳосилдорлиги, узоқ яшаши ва сермаҳсуллиги кўп жиҳатдан уни тўғри ташкил қилишга боғлиқ. Ток ўтқазишда йўл қўйилган хатолар ўсиликнинг келгуси ҳолатида баъзан бир неча йилдан сўнг сезилади, лекин бу вақтда уларни тузатиш қийин бўлади ёки тузатиб бўлмайди. Шунинг учун, токзор қатъий ишлаб чиқилган режа асосида барпо этилади, бу режадаги вазифалар, жойнинг тупроқ-иқлим щароити токнинг биологик ҳусусиятлари ва ташкилий хўжалик шароити ҳисобга олинган ҳолда тузилади. Бундан ташқари; ток кўчатларини ўтказишдан олдин навларни танлаш ва жойлаштиришга, туп қалинлиги ва кўчат ўтқазиш техникасига катта аҳамият берилади. Бундан ташқари, узум мевасининг ташишга ноқулайлиги хисобга олиниб, токзорлар қайта ишлаш корхоналарига, магистрал йўлларга яқин бўлган жойларда, кўп қўл мехнати сарф қилишини ҳисобга олиб аҳоли яшайдиган жойлардан узоқ бўлмаган майдонларда барпо этилади. Токзор учун жой танлашда тупроқнинг хоссалари, сизот сувларининг жойланиш чуқурлиги, жойнинг рельефи, ён бағрлар экспозицияси, сув хавзаларининг яқин-узоқлиги, шамолдан ҳимоя қиладиган поласаларнинг мавжудлиги ва бошқа шароитлар ҳисобга олинади. Текис рельефли майдонлардан фойдаланиш учун жуда қулай, чунки кўчатларни механизация ёрдамида парвариш қилиш осон бўлади. Текисликларда токзорлар доимий оқиб турадиган сув манбаларига яқин бўлган жойларда барпо этилиши керак. Қулай суғориш учун 0,004-0,008° қиялик бўлса, яъни майдон узунлигининг ҳар минг м га 4-8 м қиялик тўғри келса, энг яхши ён бағир бўлади. Токзор учун жой танлашда токнинг тупроқ шароитига ва шамол режимига бўлган

талабларини ҳисобга олиш лозим. Юқорида айтиб ўтилганидек ток турли хил тупроқли ерларга, шунингдек бошқа қишлоқ хўжалик экинлари учун кам яроқли бўлган жойларда ҳам осон мослашади. Унинг бу ҳусусиятидан қумликларни мустахкамлашда, тоғлар ва тоғ этакларидаги тошли-тупроқли, шағалтошли, сизот сувлар ер юзасига яқин жойлашган ерларни ўзлаштиришда фойдаланилади. Токзор майдони ер тузиш ишлари билан бир вақтда хўжаликнинг барча тармоқларини ривожлантиришнинг истиқболли режасига мувофиқ барпо этилади. Кўчатлар сийрак бўлиб жойлашмаслиги учун яқин уч-беш йилда токзор барпо этиш режаси тузилади ва ҳар йили кўчат экиш тартиби билан бошланади. Кўчатларни ёппасига экиш (эски боғларни ҳисобга олганда) машиналарнинг, материалларнинг, ишчи кучининг бекорга ортиқча сарфланишининг олдини олишга имкон беради, ишчи бригадаларини бошқаришни, ҳосилни қўриқлашни ва шунга ўхшашларни енгиллаштиради. Токзордаги ишларни қийинлигини ҳисобга олиб, майдонларни аҳоли яшайдиган пунктларга яқин жойлардан ажратиш маъқул. Узоқдаги токзорларда дала шийпонлари қуриш лозим. Токзордан темир йўл станцияларигача қулай йўл бўлиши жуда муҳим. Токзор учун жой ажратилгандан сўнг режада бўлимлар чегараси, хўжалик қурилишлари (навларга ажратиш ва жойлаш бостирмалари, қурилиш майдонлари, омборлар ва бошқалар) учун жой белгиланади, квартал ва карталарнинг катталиги, шакли аниқланади, суғориш ва зовур тармоқлари, йўллар, токзорни ҳимоя қилувчи дарахтзорлар лойиҳаси тузилди. Режа тузишда навларнинг таркиби ва уларни жойлаштириш, олинадиган маҳсулотдан фойдаланиш, зангларни парвариш қилиш тизими, кўчат экиш қалинлиги, агротехника ва шунга ўхшашлар аниқланди. Катта токзорлар майдони (ихтисослашган хўжаликларда) 350-500 га ва ундан ортиқ келадиган бўлимларга ажратилади. Майдонларни ишлаш осон бўлиши учун улар кварталларга, кварталлар эса, ўз навбатида, карталарга бўлинади. Карталар асосий майдон бирлигидир. У йўллар оралиғидаги 3-5 та

майдонни эгаллайдиган яхлит токзорлардан иборат. Текис жойларда карталар тўғри бурчакли шаклда бўлади, ҳосилни ва кесилган зангларни олиб чиқиб кетиш қийин бўлмаслиги учун унинг кенглиги кўчат экилган қаторлар бўйлаб 100 м дан ошмаслиги лозим. Карталарнинг узунлиги (300500м) кўндаланг қаторларга қараб аниқланади. Карталар орасида ток қаторларига тик қилиб 5 м кенгликда йўл қолдирилади. Ҳар бир квартал 3-5 га карталардан иборат бўлади. Кварталлар орасида қаторлар бўйлаб 8 м кенгликда асосий йўл қолдирилади, бу йўл ерни ишлаш вақти тракторнинг айланишига, транспорт ўтиши ва суғориш тармоқларини жойлаштиришга имкон беради. Паст баланд жойлардаги квартал ва карталар кичикроқ бўлиши мумкин. Ток экиладиган қаторлар келгусида суғориш эгатлари бўйлаб, имкон бўлса, шамол эсадиган томон бўйлаб жойлаштирилади. Тоғли ҳудудларда токзорлар қатори ён бағирларга кўндаланг қилиб олинади , бундан мақсад тупроқнинг ювилиб кетиши ва ёғин-сочин сувларининг оқиб кетиб нам йўқолиши олдини олишдир. Доимий суғориш каналлари кварталлар чегараси бўйлаб вақтинча суғориш тармоқлари (ўқ ариқлар) эса карталар орасидаги йўл бўйлаб ковланади. Бунда ариқлар ерни механизация йўли билан ишлашга халақит бермаслиги ҳисобга олинади. Токларни шамолнинг зарарли таъсиридан ҳимоя қилиш учун токзорлар атрофига иҳота дарахтлари ўтқазилади. Уларни ток ўтқазишдан 2-3 йил олдин ўтқазиш мақсадга мувофиқ, чунки ёш дарахтлар токни шамолдан ҳимоя қила олмайди. Ҳеч бўлмаганда бу иш ток ўтқазиш йилида бажарилади. Иҳота дарахтлари ёки ўрмонлар чети баландлик ерларда токзорларнинг ташқи чегарасида, сув хавзалари чегарасида, жарликлар, катта йўлларнинг шамол доим эсиб турадиган чегарасида бўлиши керак. Иҳота дарахтзорларининг кенглиги жойнинг рельефи ва шамолнинг кучига боғлиқ. Одатда бундай полосалар 5-6 қатор экилган дарахтдан иборат бўлади. Баланд ўсадиган ва узоқ йил яшайдиган, нисбатан секин ўсадиган дарахт навлари полосаларга тез ўсадиган ва уларга етиб оладиган навлар билан галма-галдан

алмаштириб ўтқазилади. Ёруғсевар дарахтлар полосалар чеккасига, сояга чидамлилари эса ўртасига ўтқазилади. Ихота дарахтларининг охирги қатори ток тупидан 10-12 м узоқда бўлиши керак, акс ҳолда уларни яқин бўлиши токни заифлаштириб қўяди. Узум навларини танлашда биринчи навбатда хўжалик ҳудудининг тупроқ-иқлим шароити, йўналиши ҳисобга олинади. Умуман, Ўзбекистон 27 хил хўраки ва майизбоп навлар ва 25 хил винобоп навлар ўстирилади. Республикамиз учун умумий кўрсаткич, узумчилик хўжаликларида 65% майдонга майизбоп навлар, 25% майдонга хўраки навлар ва 10-15% майдонга винобоп навларни экиш тавсия этилади. Лекин, бу кўрсаткичлар айрим хўжаликларда нисбатан ўзгариб туради. Ассортимент танлашда функционал урғочи тип гулли навлар нормал ҳосил бериши учун уларнинг бир-икки қаторидан сўнг бир қатор чангловчи нав ўтқазилади. Стандарт навлардан Чарос, Нимранг, Каттақўрғонда функционал урғочи гули бўлади. Чарос нави учун Қора кишмиш, Пушти Паркенти, Пушти тойфи, Чиллаки, Ркацитети; Нимранг нави учун Қора кишмиш, Пушти тойфи, Саперави; Катта қўрғон нави учун Қора ва Оқ кишмиш, Пушти тойфи, Султони, Вассарға, Саперави энг яхши чангловчи бўлади. Токнинг шу навлар билан бир вақтда гуллайдиган бошқа навлари ҳам чангловчи бўла олади. . Ток кўчатининг тутиб кетиши, ёш ток кўчатларининг ўсиши, ҳосилга кириш вақти, ҳосилдорлиги, узоқ яшаши ва муҳит шароитига чидамлилиги ерни экин экишдан олдин ишлашнинг сифатига боғлиқ. Ерни тайёрлаш қуйидагилардан: текислаш, олдин экилган экинни ўғитлаш, тик ён бағрларини террасалаш, суғориш ва дренаж системалари қуриш, карталарни мустахкамлашда ерни ағдариб ҳайдаш ва дарахт ҳамда буталар бўлса уларни ковлаш ва бошқалардан иборат. Зарур ишлар бажарилгандан сўнг ер 50-60 см чуқурликда палахсаларни тўла ағдариб ҳайдалади. Ўзбекистонда ток суғориладиган шароитда ерни кўчат ўтқазишдан олдин ағдариб ҳайдаш, чуқур қилиб юмшатиш ва оддий

ҳайдашга қараганда тупроқнинг физик хоссаларини бир мунча яхшиланишига ёрдам беради ва шу билан зангларнинг яхши тутиб кетишини ва бақувват бўлиб ривожланишини таъминлайди. Ерни йилнинг исталган вақтида ағдариб ҳайдаш мумкин, уни камида 34 ой қолганда бажариш маъқул, бунда тупроқнинг юмшатилган қавати чўкади ва уларнинг капиллярлари тикланади. Агар кўчатлар баҳорда ўтказиладиган бўлса, ерни кузда ҳайдаш маъқул, баҳорда эса дискалаш ёки бороналаш керак. Тош юзага чиқиб қолмаслиги учун шағалли қатламли ер юзасига яқин жойлашган ерларда ағдариб ҳайдалмайди. Унумсиз тупроқли ерларга ағдариб ҳайдашдан аввал гектарига 30-40 т гўнг, 600-1000 кг суперфосфат ва 250 кг калийли ўғитлар солиниши лозим. Қуруқ ва бўз ерларга ток экишдан олдин ўғит солмаса ҳам бўлади. Майдонни кўчат экиш учун тақсимлашдан олдин ток тупининг озиқланиш майдони, яъни қатордаги туплар ва қаторларнинг ораси (экиш қалинлиги) белгиланади. У тупларнинг ўсиши ва ҳосилга кириши учун энг қулай шароит яратиши ва ерни ҳамда токларни парвариш қилиш бўйича комплекс механизацияни қўллашга имкон бериши керак. Ток ўтқазиш қалинлиги табиий шароитга, нав таркибига, тупларнинг ўсиш кучига ва уларни парвариш қилишга боғлиқ. Ер қанча унумдор бўлса, туплар қанча кучли ўсса, уларнинг озиқланиш майдони шунча катта бўлади. Унумсиз (шағалли ва бошқа хил) тупроқли ерларда озиқланиш механизациядан фойдаланиш имконияти хисобга олинади. Шунинг учун ерни махсус боғтокзорлар трактори (КДП-35, КД-35) билан ишлашда қаторлар ораси тик симбағазлар учун камида 2-2,5 м,ток ўстиришнинг бошқа усуллари учун ва кучли тракторлар билан ишлаганда 3-3,5 м гача бўлади. Ўзбекистоннинг токларни қишда қалин кўмиш талаб этиладиган шимолий туманларда қаторлар ораси 3 м бўлади. Суғориладиган токчилик шароитида эса қаторлар ораси 2,5-3 м бўлиши керак, деб қабул қилинган.

Ток илдизининг ривожланиш тезлиги ва тарқалиш характери кўп жихатдан ўтқазиш қалинлигига боғлиқ. Туплар оралиғи 1,5 м бўлганда илдизларнинг кўп қисми қўшни туплар тагига жойлашади ва кўпинча уларнинг илдизи билан чирмашиб кетади. Туплар оралиғи 3 м бўлганда илдиз илдизи одатда озиқланиш майдонида жойлашади. Токнинг ўсиш кучига қараб майдон тақсимланиб чиқади. Тақсимлаш учун 2 та 105 м ли тросс, 2 та темир қозиқлар, ўлчов метрлари, кўчат жойини белгилаш учун чўп қозиқчалар (талаб қилинган сонда) керак бўлади. Майдон тақсимлаб чиқилгандан сўнг, белгиланган жойларда кўчат ўтқазиш учун чуқурлар (ўралар) ковланади. Уларнинг диаметри 60 см, чуқурлиги эса тупроқнинг механик таркибига қараб енгил тупроқли, қумоқ ерларда 60 см, оғир тупроқли ерларда 45-50 см бўлиши лозим. Токни кузда ва баҳорда экиш мумкин. Кузда октябр ойидан бошлаб, совуқ тушгунча давом эттирилади. Баҳорда эса тупроқ ҳолати экиш учун яроқли бўла бошлагандан то кўчатда куртаклар ёзила бошлагунча яъни апрельнинг иккинчи ўн кунигача давом эттирилади. Кўчатлар қанча кеч ўтқазилса, улар ёмон кўкаради. Агар ер музламаган бўлса, ток кўчатларини қишда ҳарорат нольдан юқори бўлган илиқ кунларда ҳам ўтқазиш мумкин. Умуман кўчатларни кузда экиш мақсадга мувофиқ, лекин қишда қор ва ёмғир сувлари кўллаб қоладиган суғориш имконияти бўлмаган майдонларда баҳорда экиш лозим. Экиш учун стандарт бўлган соғлом кўчатларни танлаш керак. Сақланаётган жойдан ковлаб олинган, бир кунда экишга мўлжалланган кўчатлар ўтқазилишидан бир кун олдин янгиланиши учун бир неча соат сувга солиб қўйилади. Агар кўчатлар бошқа хўжаликдан олиб келинган ва бир оз қуриб қолган бўлса, уларни 2-3 кун сувда сақлаш лозим. Сўнгра кўчатнинг асосидаги пастки иккита бўғимдан ривожланган илдизлар 10-15 см гача қисқартирилади, қолганлари ток қайчи билан кесиб ташланади. Қолдирилган новдаларнинг ҳар бири 2-3 та куртагидан кесиб қисқартирилади. Кесиш вақтида кўчатларнинг сифати текширилади, қуриб

қолганлари (эскилари), касалланган, нимжонлари, шикастланганлари ёки стандарт талабларига жавоб бермайдиганлари брак қилинади. Кесиб олингандан сўнг кўчатлар нам тупроқга кўмилади. Ўтқазиладиган куни кўчатлар экиш жойига элтиб берилади, бунда улар қуриб қолмаслиги керак, бунинг учун эса устига ҳўл қоп ёки брезент ёпиб қўйилади. Бу ерда ҳам улар ер юзасига бир-иккита куртак қолдириб нам тупроқга кўмилади. Бевосита ўтқазишдан олдин кўчатлар илдизи сув,тупроқ ва мол гўнгидан тайёрланган аралашмага (бўтқага) ботирилади. Бу илдизларни қуриб қолишдан сақлайди. Ток кўчатлари қўлда, ярим механизация ва механизация ёрдамида экилади. Агарда қўлда экилса 1 гектарга кўчат экиш учун 50 киши куни, ярим механизация ёрдамида экилса 8 к/куни, механизация ёрдамида экилса 2 киши куни сарфланади. Лекин, Ўзбекистон шароитида йилма-йил токзорлар барпо этилиб, ҳам сифатли, ҳам хатоси кам бўлиши учун асосан қўлда экилади. Кўчатлар тўғри ва сифатли экилса уларнинг кўкариши 95-98%ни ташкил қилади. . Ток кўчатлари ўтқазилгандан сўнг уларнинг яхши тутиб кетишини ҳамда яхши ўсишини, уларнинг ҳосилга тез киришини таъминлаш лозим. Шу мақсадда ўсаётган новдалар қозиқларга боғлаб қўйилади, токзор тупроғи доимо юмшоқ, бегона ўтлардан тозаланган бўлади. Ток ўтқазилган йили жойнинг рельефига қараб ёш токларни икки томонлама ишлаш мумкин. Бу қўл мехнатини анчагина камайтиради. Келгуси йили баҳор-ёз давомида қатор ораларини 3-4 марта культивация қилинади ёки ағдармасдан ҳайдалади, қаторлардаги занглар ораси икки-уч марта қўлда чопиқ қилинади. Дастлабки икки йилда суғориладиган токзорларда қатор ораларига полиз экинлари, эртаги картошка ва эртаги сабзавотлар экиш мумкин. Оралиқ экинлар токни сиқиб қўймаслиги учун улар ток қаторидан 0,5 м нарига экилади ва улар қўшимча ўғитланади, ҳамда суғорилади. Ток новдалари қишгача пишиши

учун сентябрь ойидан бошлаб қатор ораларидаги экинлар суғорилмасдан қўйилади. Ёш токлар биринчи йили 10-12 марта, иккинчи йили 8-10 марта ва учинчи йили 6-8 марта суғорилади. Нам тўплаш учун қиш ойларида бирикки марта нам тўплаш учун ҳам суғорилади. Ёш токзорларни ўртача ўғитлаш меъёри қуйидагича: азот-90, фосфор50- 60, калий-30 кг гектарига таъсир этувчи модда ҳисобида берилади. Қатор ораларига 3-4 мартагача ишлов берилади, агарда қатор ораларига бошқа экинлр экиладиган бўлса, унинг агротехникаси ток агротехникасига мос келиши керак. Умуман олганда қатор ораларига токка конкурент бўлган экинлар экилмайди. Шундай қилиб, ток кўчатлари экилгандан сўнг 3 йил давомида ўтқазиладиган барча агротехника тадбирлари ток кўчатини тутқазишга ва ток тупини ташкил қилишга қаратилган бўлади.

Адабиётлар: 1. Балашев Н.Н., Земан Г.О. “Сабзавотчилик” Т., “Ўқитувчи”, 1977. 2. Бўриев Х.Ч., Зуев В.И., Қодирхўжаев О. Мухамедов М.М. “Очиқ ерда сабзавот экинлар етиштиришнинг прогрессив технологиялари” Т., “ЎзМЕДИН”, 2002. 3. Зуев В.И., Абдуллаев А.Г. “Сабзавот экинлари биологияси ва уларни етиштириш технологияси”, Т., “Ўзбекистон”, 1997. 4. Рыбаков А.А., Остроухова С.А. “Ўзбекистон мевачилиги” Т., 1981. 5. Ашурметов О.А., Бўриев Х.Ч. “Полиз экинлари биологияси ва етиштириш технологияси”, Т., 2000. 6. Темуров Ш. Узумчилик. Т., “Миллий энциклопедияси” 2002. 7. Бўриев Х.Ч., Ризаев Р.М.- Мева узум махсулотларини биокимёси ва технологияси. Т., “Меҳнат” 2002. 8. Бўриев Х.Ч., Жўраев Р., Алимов О.– Мева сабзавотларни сақлаш ва дастлабки ишлов бериш. Т., “Меҳнат” 2002. 9. Расулов А.– Картошка, сабзавот ва полиз махсулотларини сақлаш. Т., “Меҳнат” 1995. 10. Зуев В.И., Умаров А.А., Қодирхўжаев О. – Интенсивная технология возделывания овоше – бахчевых культур и картофеля. Т., 1987.

Похожие

Ҳосилга кирган токлар агротехникаси

Мевали боғ барпо этиш. Ёш ва ҳосилга кирган боғлар агротехникаси

Ўзбекистоннинг тоғ ва тоғ олди ҳамда сизот сувлари юза жойлашган ерларда ток ўстириш хусусиятлари

Токзорларни ремонт, реконструкция қилиш ва совуқдан сақлаш

Ток биологияси