Ҳосилга кирган токлар агротехникаси - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Ҳосилга кирган токлар агротехникаси

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

66 KB

Ҳосилга кирган токлар агротехникаси Режа: 1. Токзорда тупроққа ишлов бериш. 2. Токзорларни ўғитлаш ва ўстирувчи моддалардан фойдаланиш. 3. Токзорларни суғориш усуллари, муддатлари, меъёри ва техникаси. 4. Ток касалликлари ва зараркунандаларига қарши курашиш.

Таянч иборалар: Токзорда тупроққа ишлов бериш, шудгор ўтказиш, қатор ораларини ишлаш, токларни очиш, кўмиш;токзорлани ўғитлаш, муддатлари, усуллари, нормаси, токчиликда ўстирувчи моддалардан фойдаланиш; токзорларни суғориш усуллари, муддатлари, техникаси, нормаси; касаллик ва зараркунандалари, уларга қарши кураш чоралари. Ток кўчатлари ўтқазилгандан 5-йилдан бошлаб тўлиқ ҳосилга киради ва энди ёш токларга нисбатан ўтқазиладиган агротехнологик тадбирлар бошқача бўлади. Токзорларда тупроққа ишлов беришдан асосий мақсад тупроқда нам тўплаш ва уни тежаб сарфлашга, тупроқнинг аэрация-ҳаво ҳусусиятлари учун шароит яратишга, бегона ўтларга қарши курашишга, ўғит солиш ва токларни қишлаш учун кўмишдан иборат. Ерни ишлаш тизими: қатор ораларини кузда ва баҳорда ишлашни, чизеллашни, баҳор ва ёзги культивацияни, ерни чуқур юмшатишни (қайта ағдариб ҳайдашни), туплар орасини чопиш ва юмшатишни ўз ичига олади. Токзолар ерини кузда ҳайдаш иши токларни қишга кўмиш билан бирга олиб борилади. Ер ПРВН-2,5 маркали плугларда 25-30 см чуқурликда ҳайдалади. Токлар кўмишдан олдин албатта кесилади, улар қатор бўйлаб ётқизилади ва ўғит солинади. Токлар қўлда кўмиладиган бўлса тупроқ аввал ПРВН-2,5 маркали плуг билан тупроқни ташқарига ағдариб ҳайдалади. Кўмилмайдиган токлар қатор ораси ичкарига ағдариб ҳайдалади, баҳорда эса ҳайдаш ўрнига чизель билан чуқур қилиб юмшатилади. Ток «воиш» усулида сўрида ўстирилганда ва қишда кўмилмайдиган, трактор билан ишлаш мумкин бўлмаган токзорлар кетмонда чопилади. Ток ер ток ҳолида ўстирилганда, қатор орасига трактор киролмаса қўлда кетмон билан чопилади.

Ерни кузда ишлаш тупроққа нам яхши кириши учун шароит яратишга, тупроқнинг кимёвий ва физик хоссаларини яхшилашга, бегона ўтларни йўқотишга, касаллик ва зараркунандаларга қарши курашишга имкон беради. Баҳорда токлар очилгандан сўнг қатор оралари культивация қилинади ёки бир вақтда суғориш эгатлари олиб бороналаш йўли билан текисланади. Қатор ораларига трактор кўп марта ўтиши, ҳайдаш вақтида плуг «товони» ҳосил бўлиши, ер суғорилгандан сўнг тупроқнинг балчиқ бўлиб қолиши туфайли тупроқ зичланади, пастки қатламларига нам ва ҳаво ўтиши қийинлашади. Шунинг учун, зичланган қатламни бузиш мақсадида баҳорги ишлардан сўнг (апрельда) ер 25-30 см чуқурликда чизелланади. Ёз бўйи қатор оралари юмшоқ ва бегона ўтлардан тоза ҳолда сақланади. Бунинг учун токнинг ўсув даврида участка майдони ПРВН-2,5 маркали машина ёки чизель ёрдамида 10-12 см чуқурликда уч-тўрт марта культивация қилинади. Ер токлар эса икки-уч марта қўлда кетмон билан чопилади. Ҳосилга кирган ток қатор оралари ҳар уч-тўрт йилда бир марта 50-60 см чуқурликда юмщатилади. Бу иш кузда, узум йиғиштириб олингандан сўнг, ёки жуда бўлмаганда, токни қишлаш учун кўмилгандан сўнг бажарилади. Илдиз тизими кўп қирқилиб кетмаслиги учун қатор оралари биттадан оралатиб, масалан, бу йил жуфт қатор оралари юмшатилса, келгуси йили ток қатор оралари юмшатилади. Юмшатиш билан бир вақтда илдизнинг асосий қисми ўрнашган жойга ўғит солинади, бу уларнинг тикланишини тезлаштиради, илдизнинг сўрувчи қисмининг ўсишини кучайтиради,илдизларни ёшартиради, натижада токнинг ҳосилдорлиги анча ортади. . Ток экини кўп йиллик экин бўлгани учун бир ерда узоқ муддат ўсади ва тупроқдан кўп миқдорда озиқ моддаларни ўзлаштириб олади. Р.Р.Шредер номидаги БУВ ИИБ да олиб борилган тажрибаларга асосланиб, шу нарса аниқландики гектаридан 200-300 ц ҳосил олинганда бир йиллик ўсиш ва олинган ҳосил ҳисобига ток ердан: 89-102 кг азот, 4050 кг фосфор ва 200-300

кг калий олади. Ток озиқ моддаларнинг асосий қисмини гуллай бошлагандан то меваси пиша бошлагунча талаб қилади. Шунга кўра, ток ҳар хил ўғитга талабчан бўлади, ўғит солинганда 40% қўшимча ҳосил беради, мевасининг сифати яхшиланади. Ўзбекистон шароитида ҳосилга кирган токлар учун йиллик ўғитлар нормаси қуйдагича: азот-120, фосфор-90, калий-50-60 кг гектарга таъсир этгувчи модда ҳисобида белгиланган. Ҳар 2-3 йилда бир марта гектарига 20- 40 тоннагача органик ўғитлар ҳам бериш тавсия этилади. Ўғит солиш нормасини тўғри хал этиш учун ҳар бир хўжалик ўз майдонининг тупроқ харитасига эга бўлиши ва вақти-вақти билан тупроқни анализ (таҳлил) қилиб туриши керак. Ҳосил мўл бўлган сари солинадиган ўғит миқдори ҳам оширилади. Ток ўсуви даври бошларида озиқ моддаларга жуда талабчан бўлади. Шунинг учун фосфорли, калийли ўғитлар ва азотли ўғитларнинг 25% кузда, азотли ўғитларнинг қолган қисми-эрта баҳорда куртаклар ёзилгунча қадар солинади. Агар фосфорли ва калийли ўғитлар кузда солинмаган бўлса, улар бақорда азотли ўғитлар билан бир вақтда солинади. Азот ювилиб кетмаслиги учун кузда аммоний шаклида солинади. У токларни кузги-қишки ўсиши ва илдизларнинг фаолияти учун зарур. Кузда азот солингандан кейин суғорилмайди. . Ток экини микро ўғитларга ҳам талабчан. Бир ерда кўп йил ўсгани учун тупроқдаги микро элементлар миқдори ҳам камайиб кетади. Микро ўғитларни минерал ўғитлар билан бирга эритмасини тайёрлаб барги орқали қўшимча озиқлантириш ҳам мумкин. Тупроқ икки-уч йилда бир марта чуқур 50-60 см ишланиб ўғит берилса аҳамияти катта бўлади. Токчиликда ўстирувчи моддаларни қўллаш ҳам катта аҳамиятга эга. Масалан, ауксин ва гетероауксин сингари моддаларни паст концентрацияли эритмасини ток қаламчаларига ишлатиб, уларни тез томир (илк орттириш мумкин). Уруғсиз навларда эса бир пайтлар гибберелин моддасини уруғсиз

кишмиш навларга қўллаб ҳосилдорлик 30% гача оширилган. Лекин, уруғсиз навлардан майиз чиқиши пасайганлиги туфайли бу ишлаб чиқаришда кам қўлланилади. Ток экини биологиясига кўра қурғоқчилика чидамли экин. Чунки унинг илдиз тизими бақувват ривожланганлиги, сўриш кучи катталиги ва яшаш шароитига қараб ўзининг анатомик-физиологик тузилишини қайта қура олишдир. Ўзбекистон шароитида токнинг нормал ўсиши ва кўп ҳосил бериши учун уни сув билан етарли таъминлаш янада катта аҳамиятга эга. Ёзда барглар сатхи катта ва ҳосил мўл бўлганда, буғланиш, озиқ моддаларнинг харакатланиши ва совиш учун кўп сув сарфланади. Ток ўсув даврида сув билан етарли даражада таъминланса, физологик намлиги ортади, новда ва меваларнинг ўсиши, ассимиляция кучаяди, ҳосил кўпаяди ва унинг сифати яхшиланади. Ток тупроқда сув кўп-оз бўлишидан жуда таъсирланади. Тупроқда сувнинг ортиб кетиши ҳам, етишмаслиги ҳам ток кўчатларининг ривожланишига ва ҳосил беришига салбий таъсир қилади. Бир гектар ердаги Оқ кишмиш нав токдан гектарига 250 ҳосил олинганда, ўсув даврида барглар сарфлаган сув миқдори, тахминан 11 000 м 3 бўлган. Токнинг сувга бўлган талаби унинг навига, кўчатнинг ёши, ҳосилига қараб турличадир. Токнинг яхши ўсиши ва ҳосилга кириши учун ердаги ёғин-сочиндан тўпланадиган сув миқдори етарли бўлмайди. Бундай ҳолларда токзорларни суғориш анча фойда беради. Суғориш орқали тупроқ намлигини татибга солиш, маълум даврларда уни ошириш мумкин. Йиллик ёғин миқдори 450-600 мм га етганда тоғ этаги ва тоғли ҳудудларда суғорилмайдиган бахорикор токнавларини экиш мумкин. Дарё қайирларининг сизот сувлари 2-4 м чуқурда бўлган қуйи террасаларида жойлашган токзорларда токларнинг илдиз системаси бақувват бўлиб, асосан горизонтал холда 4 м гача тарқалади.Ток кўчатлари 3-4 ёшлигиданоқ ўсув даврида суғоришни кўп талаб қилмайди, фақат қишда нам тўплаш учун суғорилади.

Токзорлар ҳар хил мақсадларда суғорилади: § шўр ювиш учун суғорилади; § тупроққа нам тўплаш учун суғориш (чилла суви бериш), қиш ойларида; § совуққа қарши курашиш мақсадида суғориш; § ўсимлик атрофидаги микроиқлимни яхшилаш учун суғориш; § ток тупининг яхши ўсиши, юқори ва сифатли ҳосил бериши учун суғориш; Токлар ҳар хил усулда суғорилади: § юза, ер бетидан оқизиб суғориш; § ер устки ёмғирлатиб суғориш; § ер остидан суғориш, бунда сув ток экилган ерга қувурлардан оқиб боради. Ҳозирги вақтда ер бетидан ҳар хил усулларда суғориш қўлланилмоқда. Ҳозирги кунда Ўзбекистонда токзорлар асосан эгатлар орқали оқизиб суғорилади. Бу усул энг қулай ҳисобланади ва токчилик ҳудудларида кенг қўлланилади. Суғориш эгатларининг чуқурлиги 15-25 см атрофида, уст томонининг кенглиги 25-40 см бўлиши лозим; кам нишаб бўлган майдонларда эгатлар чуқурлиги 20-25 см қилинади, нишаблик катта бўлганда эса 15-20 см чуқурликда олинади. Ҳосилга кирган токлар ўсув даври мобайнида кўпчилик жойларда тўрт- олти марта: биринчи ток очилгандан кейин-апрельда; иккинчи марта- майнинг биринчи ярмида, учинчи марта-июньда, тўртинчи-бешинчи марта- июльда, олтинчи марта-августда суғорилади. Шағалли ва қумоқ тупроқларда 8-10 мартагача суғорилади. Ўсув даври мобайнида ҳар ойда 2 марта сентябргача. Суғориш нормаси қумоқ тупроқларда 400-450 м 3 га, оғир тупроқли ерларда 550-600 м 3 /га. Токлар вертикал симбағазларда ўстирилса ток туплари икки томондан, кундасига нисбатан 0,5 м қолдирилиб, ҳар 1 м да битта эгат олиниб суғорилади.

. Ўзбекистонда узум ҳосилининг кўп қисми ток касалликларидан нобуд бўлади. Айниқса оидиум (ун шудринг) ва доғли антракноз касалликлари кўп зарар етказади. Баъзи хўжаликларда об-ҳаво шароити ноқулай келган йиллари бу касалликлардан узум ҳосилининг 50% гачаси нобуд бўлади. Церкоспориоз (яшил моғор), бактериал рак ва бошқа касалликлардан токлар камроқ зараланади. Оидиум касаллиги Шимолий Америкадан келиб чиққан касаллик бўлиб хозирда ҳамма мамлакатларда учрайди. Айрим маълумотларга кўра 1914 йилда Тошкент ва Фарғона вилоятлари ҳудудидаги токзорлар ҳосилининг 50% ни нобуд бўлгани хақида маълумотлар бор. 1929 йилда Самарқанд вилоятида ҳам анча тарқалган. Оидиум касаллиги билан касалланган токнинг новдалари, барглари, узум боши ва бошқа кўк қисмларининг устини қорамтир ғуборга айланадиган уншудринг қоплайди. Бу касаллик билан зарарланган узум ейилмайди. Бу касаллик билан Ўзбекистонда районлашган қуйидаги узум навлари кучли зарарланади; Оқ хусайн, Чиллаки, Каттақўрғон, Қора кишмиш, Чарос, Баян Ширей, Морастель навлари эса камроқ зарарланади. Ҳозирги кунда хўраки навлардан Қоражанжал ва Пушти тойфи навлари чидамли деб ҳисобланмоқда. Токнинг оидиум касаллигига қарши қуйидаги препаратларни қўллаш тавсия этилади: Вектра 0,3 10% с.к. куртак чиқаргунча, гуллашгача: Импакт 0,1-0,15 25% с.к. гуллашгача ва гулдан сўнг: Балейтон 1,15-0,3 25% с.п. ўсув даврида Топаз 0,2-0,25 10% к.э. ўсув даврида; Сера (олтингугурт порошоги) 80%-9,0-12,0-ўсув даврида; Топсин-М 70% с.п.-1,0 куртак чиқаргунча ва гуллашгача Фундазол 50% с.п. 1,6 ўсув даврида. Токнинг антракноз касаллигига қарши эса қуйидаги препаратлар тавсия этилади: Бордос суюқлиги 10,0-15,0 мис купороси билан, ўсув даврида: Темир купороси 53% р.п.-30,0-40,0-куртак чиқаргунча қадар-2-3% препарат эритмаси ишлатилади, ИСО-0,5-1,0° ўсув даврида; Хлорокись мис 90% с.п.- 6,0 ўсув даврида қўлланилади.

Токка хашоратлардан барг ўровчиси, каналар катта зарар етказади. Хашоратларга қарши агротехника тадбирларини сифатли ўтказилиши ҳамда Нитрофен, Фозолон. Гардон ва Сумецидин препаратларини қўллаш тавсия этилади.

Адабиётлар: 1. Балашев Н.Н., Земан Г.О. “Сабзавотчилик” Т., “Ўқитувчи”, 1977. 2. Бўриев Х.Ч., Зуев В.И., Қодирхўжаев О. Мухамедов М.М. “Очиқ ерда сабзавот экинлар етиштиришнинг прогрессив технологиялари” Т., “ЎзМЕДИН”, 2002. 3. Зуев В.И., Абдуллаев А.Г. “Сабзавот экинлари биологияси ва уларни етиштириш технологияси”, Т., “Ўзбекистон”, 1997. 4. Рыбаков А.А., Остроухова С.А. “Ўзбекистон мевачилиги” Т., 1981. 5. Ашурметов О.А., Бўриев Х.Ч. “Полиз экинлари биологияси ва етиштириш технологияси”, Т., 2000. 6. Темуров Ш. Узумчилик. Т., “Миллий энциклопедияси” 2002. 7. Бўриев Х.Ч., Ризаев Р.М.- Мева узум махсулотларини биокимёси ва технологияси. Т., “Меҳнат” 2002. 8. Бўриев Х.Ч., Жўраев Р., Алимов О.– Мева сабзавотларни сақлаш ва дастлабки ишлов бериш. Т., “Меҳнат” 2002. 9. Расулов А.– Картошка, сабзавот ва полиз махсулотларини сақлаш. Т., “Меҳнат” 1995. 10. Зуев В.И., Умаров А.А., Қодирхўжаев О. – Интенсивная технология возделывания овоше – бахчевых культур и картофеля. Т., 1987.

Похожие

Мевали боғ барпо этиш. Ёш ва ҳосилга кирган боғлар агротехникаси

Токзор барпо қилиш ва ёш токлар агротехникаси

Ипак қурти боқиш агротехникаси

Тугунакмевали экинларнинг аҳамияти. Картошка – аҳамияти ва етиштириш агротехникаси

Гулли ва манзарали ўсимликларни очиқ ерларда ўстириш агротехникаси