Гулли ва манзарали ўсимликларни очиқ ерларда ўстириш агротехникаси - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Гулли ва манзарали ўсимликларни очиқ ерларда ўстириш агротехникаси

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

59 KB

Гулли ва манзарали ўсимликларни очиқ ерларда ўстириш агротехникаси Режа: 1. Бир йиллик манзарали гуллар ва дарахт кўчатларини ўтқазиш учун тупроқни тайёрлаш. 2. Манзарали дарахт кўчатларини ва гул уруғларини экиш. 3. Гулли ва манзарали дарахтларни суғориш. 4. Гулли ва манзарали ўсимликларни озиқлантириш.

Бир мавсум давомида ўзининг манзаравий қийматга эга бўлувчи, пишган уруғлар берувчи ва ўсувчи ўсимликлар бир йилликлар дейилади. Ўзининг биологик хусусиятлари бўйича улар фақатгина бир йиллик (кларкия, календула ва бошқалар) эмас, балки кўп йиллик ҳам бўлиши мумкин (хушбўй тамаки, шер оғзи ва бошқалар). Айрим ҳолларда бир йиллик сифатида икки йилликлар ҳам қўлланилади, масалан, январ, феврал ойларида экилган виола. Ўсимликнинг ранги, гулининг ва тупининг шакли, гуллаш давомийлигининг хилма-хиллиги, унинг ривожланиши, кўчириб ўтқазишнинг турли даврларида яхши тутиб кетиши ва ҳоказолар туфайли бир йилликлар гулчиликда асосий ўринлардан бирини эгаллайди. Бир йилликлар гуруҳига кўп йиллик гулдонларда қўлланувчи гиламли ўсимликлар ҳам киради, уларнинг она туплари ойнавон иссиқ бинода қишлайди ва ҳар йили вегетатив кўпаяди. Уларга альтернантера, гелиотроп, геран, ирезине, клейния, сантолина ва бошқалар киради. Шундай қилиб, бир йилликлар гуруҳига ташқи кўриниши турлича ўсимликларгина эмас, балки биологик хусусияти ва ташқи муҳит шароитларига муносабати турлича ўсимликлар ҳам киради. Бир йиллик ботаник белгиларига кўра турли оилаларга бўлинади. Кўпгина бир йилликларнинг, бошқа гуруҳ ўсимликлари сингари, энг қимматбаҳо хусусияти – гулларининг серяпроқлигидир. Бир йилликлар баландлигининг хилма-хиллиги билан ажралиб туради. Баландлиги 1 м бўлган ўсимликлардан (космея ва канакунжут), бўйи унча катта бўлмаган, ер устида салгина кўтарилиб турадиган ўсимликларгача портулак, лобелия ва бошқалар бўлади. Қоидага кўра тоғлик ва шимолий туманларнинг ўсимликлари, жанубий водий ўсимликларидан анча паст ўсади. Мамлакатимизнинг ўрта зонасида турли маддатларда очиқ ерлар аллисум, боғ ловияси, василик, акроклинулим, гипсафилу, годицсия, хушбўй нухат, дильфинум, деморфотик, ибирис, календула, кореопсис, кларкия, космия, кохия, люпин, кўкнори, настурция, гулибеор, резеда, хрезантема, эшолция ва бошқа бир йилликларни экиш. Кўчатлар етиштиришда бир

йилликлилар вегетация муддатларининг турлича экилганлигини ҳисобга олиб уларни экиш турли вақтларда шундай амалга ошириладики ёзги мавсум бошида ўсимликлар гуллашга тайёрланган бўлиши керак. Ҳамиша гулловчи бегония, шаббо чиннигули, вербена, лобилия, попукли петуния, маритим, ценирария ва бошқалар экилганида то гуллашни бошлагунича узоқ муддатда (130-180 кунгача) эга. Шунга кўра уларни январ ёки февралдан экиш керак. Кўпгина ўсимликлар очиқ ердаги енгил қумоқ тупроқларни афзал кўради. Духобагул, бальзамин, бегония, сальвия, ипомия, настурсиялар жуда иссиқсевар ва салгина совуққа ҳам чидамсиздир. Адонис, қўқонгул, алиссум, антирринум, годеция, чиннигул, дельфиниум, хушбўй нўхат, календула, левкой, кўкнори, резеда, эшшольция эса аксинча, совуққа чидамлидир. Манзарали боғдорчилик ва гулчиликда гуллар ва манзарали дарахтларнинг тупроққа бўлган талаб ва эҳтиёжлари жуда мураккаб. Бундай тупроқларни тайёрлаш учун биз яхши майсазор ерларнинг устки қаватида нозик қилиб, чим қирқиб олиб у ерга тўкилган япроқларни аралаштириб улар орасига кўк ўтлар чириндилардан солиб, уларни ҳар замонда аралаштириб турилади натижада ўсимлик учун зарур бўлган омихта тупроқ ҳосил бўлади. Ернинг устки унумдор қатламидан тупроқ тайёрлаш – биз бу тупроқни тайёрлаш учун қўй қўтанлари бўлган ерлардан, майсазорлардан, ўт зич ўсган ерлардан кузда тўкилган япроқлар тўкилган йиғиндисидан йиғиб олиб, эни 1-1,5 м, узунлиги исталган ўлчовдаги ўраларда чиритилади. Имконияти борича унга турли хил гўнглардан қўшиб, сув солиб суюлтирилган гўнгларни шарбат тариқасида унинг устидан қўйиб йил давомида 2-3 марта яхшилаб ағдарилгандан сўнгра тайёр чиринди ҳосил бўлади. Чириндилардан тайёрланган тупроқлар – бу тупроқлар Ўзбекистон шароитида асосан иссиқхона қолдиқларидан олинади. Бунинг учун куз пайтида пахта ва пахта заводларидан, варақадан чиққан чиқиндилар гўнглар билан аралаштириб, баланд-баланд уюмлар шаклида тўпланади. Сўнгра эса унга яхшилаб сув сепилади. 3-4 кун ўтгач, унинг ички томони қизий

бошлайди ва ундан биологик иситкичлар ҳосил қилиниб иссиқхона чуқурларига тўшалади. Иккинчи йили эса у қазиб олиниб, махсус ғалвирлар ёрдамида эланади. Булардан тувакларга солиш ёки парникларга экилган уруғларни устига ёпқич сифатида фойдаланиш мумкин. Бу чириндилар гулхона тупроғига аралаштирилса ер ниҳоятда юмшайди ва бойийди. Бу шубҳасиз ўсимлик учун жуда фойдалидир. Япроқлардан тайёрланган чиринди – куз фаслида гул хоналарга яқин ерлардан эни бир 1,5-2 м, чуқурлиги 1-1,5 м узунлиги исталганча чуқур қазиб, дарахтлардан тўкилган япроқлар турли туман кераксиз хас-хашаклар йиғилиб озроқ гўнг аралашмаси билан шу чуқурлар тўлдирилади ва устки томонига юпқа қилиб тупроқ балиқ сирти шаклида тортилади ва имкони борича имкони борича шакароб сепилади. Бу омихтани қиш ўтиши биланоқ 1-2 марта аралаштириш талаб этилади. Сўнг япроқ чириндиси ҳосил бўлади, бундай чириндилардан гулчиликда фойдаланилса яхши натижа беради. 2. Манзарали дарахт кўчатларини ва гул уруғларини экиш. Манзарали боғдорчиликда бир йиллик гуллар уруғидан экилади. Экиш учун учта мавсум қўлланилади: куз, қиш ва баҳор. Кузги экиш учун тупроқ, бахорги экиш сингари тайёрланади. Кўчатларни кўчириб ўтқазишда ҳам худди шундай тортиб қўлланилади. Уруғлар октябръ охири-ноябрь бошларида шундай ҳисоб билан экиладики, улар совуқ тушгунча униб чиқмасин. Уларни олдиндан тайёрланган 1-3 см чуқур жўякларга экилади ва тайёрланган мулъча органик материал билан ёпилади. Очиқ ерга экишда уруғлар сарфи кўчат етиштиришдан уч баробар кўпдир. Қишда гул қор қатлами 15-20 см бўлганда, декабръ-январъ ойларида экилади.Учаска кузда яхшилаб тайёрланади мўльчаллаш материали музламайдиган биноларда сақланади. Уруғлар қўлда экилади, бир вақтнинг ўзида мўльча ҳам солинади. Қишда мўльчалланган ерлар баҳорда тез эрийди ва кўпинча бу ерларда ёғингарчилик сувлари билан уруғлар ювилиши ҳосил бўлмайди. Баҳорги экиш ер етилиши билан амалга оширилади. Ер майдони кузда тайёрланади. Баҳорда бороналаш ёки бороналашли ҳайдаш амалга оширилганидан сўнг

уруғлар экилади. Очиқ ерга экилган ўсимликлар кўчатлар билан етиштирилган ўсимликлар билан анча кеч гулласа ҳам соғломроқ ўсади. Уруғни экиш чуқурлиги – уруғлар асосан уч усулда, қаторлаб, сочма ва уялаб экилади. Уруғларни экишда албатта ката-кичиклигига, уруғ пўстининг юпқа-қалинлигига ва экиш вақтига эътибор бериш лозим. Майда ва ниҳоятда майда уруғларни иссиқхона чуқурлари ёки яшикларга экаётганда уруғларни сепиб устидан линейка ёки тахтачалар ёрдмида секин босиб кўйиш лозим. Ўртача ва катта ҳажмдаги уруғлар сепилганда эса уруғга нисбатан икки баробар қалинликда устидан нури ёки қум сепилади. Аммо уруғ 0,5 смдан чуқур тушмаслигига эътибор бериш лозим. Эрта баҳорда экиладиган уруғлар ёзги ёки кузги экиладиган уруғларга нисбатан саёзроқ экилади. 1м 2 ер майдонига иссиқхоналарга экиладиган бўлса майда уруғлардан 2-3 г, катта уруғлардан эса 7-10 г дан 15 г гача экилади. Яшикларга экиладиган бўлса, яшикларни ҳажми 30Х60 см бўлса майда уруғлардан ажриқгул (portulaca), петуня (petunia), аждаргул (antirrhinum), тамаки (nicotiana), 0,3 г дан 0,5 г гача, катта уруғлилардан эса цинния, астра (aster), ўлмасўт (helechrusum)ларни 1-2 г гача экиш мумкин. Очиқ ерларда экиладиган гуллар март ойининг охири апрел ойининг бошларида кларкия, ҳидли нўхат, резида, тирноқгул, кўкноргул экилади. Бир йиллик гуллар уруғини Ўзбекистон шароитида кузда экиш ҳам мумкин яъни ноябр ойининг ўрталарида униб чиқмаслик шарти билан экилиб, экилгандаг сўнг устки томони яхши ёпилса очиқ ерда қишлатиш мумкин. Эрта баҳорда эса уруғлар бир текис униб чиқади. Кузда экилаётган уруғлар миқдори баҳоргига нисбатан икки баробар кўпроқ экилади ва устки қисми 2-3 см қалиндикда чиринди билан қопланади бу вақтда флокс, резеда, люпин, гайлардия, ҳидли тамаки, картошка гул, хрезантема, кларкия ва шунга ўхшаганларни экиш мумкин. 3. Гулли ва манзарали дарахтларни суғориш – сув уруғнинг униб чиқиши учун энг зарурий омилларидан бўлиб, унинг кўпчилик қисми ўсимликнинг барги орқали буғланиб кетади. Сув тупроқдаги минерал

моддаларни эритиб, ўсимлик қабул қиладиган даражага келтиради ва бутун танани озиқ моддалар билан таъмин этади. Ўтқазилган ёш дарахт, бута, кўкат девор ўсимликлари, ўтчил ўсимликлар доимо суғориб туришни талаб этади. Ўсиш даврида бу ўсимликлар 6-8 марта 1м 2 да 100-150 г миқдорда сув қўйиб суғорилади. Ўсиш шароити оғир бўлган яъни асфальтланган йўлча билан ичи циментланган ариқ ўртасида қолган кўча дарахтлари сувли ариқларга қанчалик яқин бўлишидан қатъий назар дарахт танаси теваригида алоҳида қазилган ариқлардан ҳар ёзда камида 6-8 марта суғорилади. Ҳар галги суғориш олдиндан дарахт теварагидги айлана ариқ тикланиб сув билан тўлдирилади. Бу сув сингиб кетгач ариқ яна бекитилиб устига қуруқ тупроқ ёки қипиқ сочиб қўйилади. Шундай қилинганда дарахт таги тез қуриб кечмайди. Янги ўтқазилган ёш дарахт, бута ўсимлиги ва кўкат девор ўсимликлари етарли даражада суғориб турганда жуда тез ўсиб кетади. Ёз давомида дарахт япроқлари чанг билан қалин қопланиб хиралашиб қолади. Шунинг учун унинг устига сунъий равишда ёмғир ёғдириш керак бу иш ўсимликни яшил рангини қайтарибгина қолмай балки унинг умрини узайтиради. Гулли ўсимликларни суғоришда иложи борича кечқурун сув қўйиш лозим. Жуда ҳам бостириб сув қўйиш ярамайди 10-15 см чуқурликкача суғориш етарли ҳисобланади. Сув қўйилгандан сўнг ёки ёғингарчилик бўлгандан сўнг чопиқ қилиб чиқиш яъни ўсимлик атрофини юмшатиш талаб қилинади. Бу нафақат нам қайтариб туриш учун балки бунда ўсимлик илдизлари яхши нафас олади. 4. Гулли ва манзарали ўсимликларни озиқлантириш. Ерда ўсимлик учун бўлган озиқ моддалар органик аралашмалар ва минерал тузлар аралашмаси ҳолида учрайди. Ўсимлик нормал ҳаёти ўсиши учун эса тупроқда азот, фосфор, калий ва бошқа элементлар етарли бўлиши зарур. Сув уруғнинг униб чиқиш учун энг зарур омиллардан бири бўлиб, унинг кўпчилик қисми ўсимликнинг япроқлари орқали буғланиб кетади.

Сув тупроқдаги минерал тузлар ва бошқа моддаларни эритиб, ўсимлик қабул қиладиган даражага келтиради ва бутун танани озиқ моддалар билан таъмин этади. Ўғитлар асосан икки қисмга бўлинади, яъни органик ва минерал ўғитлар. Органик ўғитларга турли туман чириндилар, гўнг, гўнг шарбати, қон уни, турли компостлар, парранда гўнги ва бошқалар киради. Гўнг ўзида ўсимлик учун зарурий озиқ моддаларни сақлайди, яъни азот, фосфор, калий, темир, магний ва бошқалардир. Булардан ташқари микроорганизмларга ҳам бойдир. Тупроқнинг физик таркибини ҳар доим яхшилаб туради. Гўнглар асосан кузги шудгор даврида берилиб, 20-30 см чуқурликда ағдарилади. Ҳар бир гектарига бир йиллик гуллар учун 40-50 тонна, кўп йиллик учун 60-70 тонна ҳисобида гўнг берилади. Бу тавсия қилинган нормалларни тупроқнинг таркибига қараб кўпайтириш ёки камайтириш мумкин. Аммо серунум бой тупроқларга кўп гўнг бериш ҳам кўк массасини кўпайтириб, ўсимликларни кўп гуллашдан тўхташиши мумкин. Илонгул ва барча пиёз илдизли гуллар астра, левкой экиладиган ерларга чиритилмаган гўнг бериш талабга мувофиқ эмас, у турли касалликларга олиб келиши мумкин. Баҳорда гул экиладиган ерларга чиритилган (куйдирилган) гўнгларни бериш талаб этилади (30-35 тонна гектар ҳисобига). Одам аҳлатини ҳам компост ҳисобида бериш яхши натижа беради. Қушлар гўнги энг кучли органик ўғитлардан бири ҳисобланади. Асосий минерал ўғитлар – асосий минерал ўғитлар фосфор, азот, калийдир. Азотли ўғитларда аммиак селитраси, сульфат аммоний, натрийли ва калийли селитра кабилар ерга кўпроқ солинганда ўсимлик тез ўсади. Бундан ташқари уни қўшимча озуқа сифатида ҳам бериш мумкин. Аммиак селитрасини бериш нормалари 1 га ерга 200-300 кг.

Калийли селитра – ҳамма турдаги гуллар ва барча ўсимликларга қўшимча озуқа сифатида бериш мумкин. Сувда тез эрийди. Буни ҳам ҳар бир гектар ер ҳисобига 200-300 кг дан оширмаслик лозим. Фосфорли ўғитлар – гуллар учун энг яхши фосфорит уни ва супер фосфордир. Суперфосфат тупроққа тезда аралашиб, ориқ ерлар учун катта аҳамиятга эгадир ва уни барча турдаги тупроқларга берса бўлади. (имконияти борича аммиакли селитра билан аралаштириб берилганда мақсадга мувофиқ бўларди). Бу 1 гектар ерга 450-500 кг ҳисобида берилиши мумкин. Донадор суперфосфат майин суперфосфатга нисбатан секин эрувчан бўлиб, ўсимлик учун катта аҳамиятга эгадир. Имконияти борича ҳар бир қаторга, яъни ҳар бир ўсимлик илдизи бўғзига алоҳида берилса, шунча яхши бўлади. Бундан ҳар бир м 2 га 30-40 грамм бериш кифоя. Фосфарит уни – сувда яхши эрийди. Аммо ерга берилгандан сўнг тупроқ ва илдизларнинг ҳамда микроорганизмларнинг таъсири натижасида аста-секин эрийди ва ўсимлик ўзига керак бўлган миқдорни олади. Бу бир неча йилга таъсир этиши мумкин. Фосфарит унини иложи борича ерга кузги шудгор пайтида ҳар бир м 2 га 80-100 грамм ҳисобидан берилса яхши бўлади. Аммо ўсимлик учун қўшимча озиқа сифатида бериш ярамайди. Калий ўғитлари – сульфат калий ва хлорли калийлар гулчиликда ишлатилади. Сульфат калий таркибида хлор бўлмаганлиги туфайли ҳамма гулларга бериш мумкин. Уларни қаторларга қўшимча озуқа сифатида ҳам бериш мумкин. Бу минерал ўғитни 1 м 2 ерга 15-20 граммдан бериш кифоядир. Хлорли калий- хлорли калийнинг таркибида хлор бўлмаганлиги сабабли уни кузда ерларни шудгор қилиш пайтида берилса қишнинг қор ёмғирлари натижасида хлор ювилиб кетади. Ёки эрта баҳорда намгарчилик кўп бўлган вақтда бериш мумкин. Бунда ҳар бир м 2 ерга 20-25 грамм бериш мумкин.

Гулчиликда энг яхши аралашма ва қўшимча озуқа сифатида органик ўғитлар оралашмасидан фойдаланилса яхши натижа беради: Яъни чиринди 20 кг, ер устки қисмидан олинган кучли тупроқ 20 кг, япроқдан тайёрланган тупроқ чириндиси 2 кг, суяк уни 5 кг, қора қум 5 кг, суперфосфат 10 кг, ёғоч кули 5-6 кг. Буларнинг ҳаммасини аралаштириб, ҳар бир чуқурчага шу аралашмадан 100 граммдан тортиб 1 кг гача берилса, ўсимлик учун жуда яхши бўлади.

Адабиётлар : 1. Бўриев Ҳ.Ч., Абдураҳмонов Л.А., Джананбекова А.Т. Гулчилик. Т., « Меҳнат » , 1999 . 2. Вакуленко В.В., Зайцева Е.Н., Клевинская Т.М. и др. Справочник цветовода. М . , « Колос » , 1996. 3. Абдураҳмонов Л.Т. Гулчилик. (Маъруза матнлари) Т . , 2000 . 4. Джананбекова А.Т. Цветоводство (Текст лекци й ) Т . , 2000. 5. Каримов И.А. Ўзбекистон иқтисодий ислоҳотларни чуқурлаштириш йўлида. Т., Ўзбекистон, 1995. 6. Ўзбекистон Республикасининг “Таълим тўғрисида”ги қонуни. Т., 1997. 7. Ўзбекистон Республикасининг “Кадрлар тайёрлаш Миллий дастури” тўғрисидаги қонуни. Т., 1997. 8. Ўзбекистон Республикаси Президентининг қарори “Мева-сабзавотчилик ва узумчилик соҳасини ислоҳ қилиш бўйича ташкилий чора-тадбирлар тўғрисида” қарори. ПФ-3709-Фармони. // Халқ сўзи – 2006 йил 11 январ. 9. Ўзбекистон Республикаси ҳудудида экиш учун тавсия этилган қишлоқ хўжалик экинлари Давлат Реестри. Т., 2006. 10. Чувикова А.А., Потапов С.П. и др. Учебная книга цветовода. Москва « Колос » , 1974 . 11. Чувикова А.А., Потапов С.П. Практикум по цветоводству. Москва, « Колос » , 1984. 12. Б ы лов В.Н., Михайлов Н.Л., Сурина В.И. Роз ы . Итоги интродукции. М . , « Наука » , 1988. 13. Зиновьева Н.Ф. Комнатное цветоводство. Т., « Меҳнат » , 1988 . 14. Кияткин А.К. Цвет ы Узбекистана. Т . , « Мехнат » , 1978 .

Похожие

Гулли ва манзарали ўсимликларни ёпиқ (оранжерия) ерларда ўстириш технологияси

Гулли ва манзарали ўсимликларни ёпиқ (оранжерия) ерларда ўстириш технологияси

Манзарали ва гулли ўсимликларни вегетатив кўпайтириш

Манзарали ва гулли ўсимликларнинг уруғидан кўпайтириш

Кўп йиллик гулли ўсимликларни етиштириш технологияси