Манзарали ва гулли ўсимликларни вегетатив кўпайтириш - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Манзарали ва гулли ўсимликларни вегетатив кўпайтириш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

54.5 KB

Манзарали ва гулли ўсимликларни вегетатив кўпайтириш Режа: 1. Манзарали ва гулли ўсимликларни вегетатив кўпайтириш турлари ва табиий вегетатив кўпайтириш. 2. Вегетатив кўпайтиришнинг сунъий усуллари. 3. Манзарали ва гулли ўсимликларни пайванд қилиш усуллари. 4. Манзарали ва гулли ўсимликларни пархиш қилиб кўпайтириш.

1.Манзарали ва гулли ўсимликларни вегетатив кўпайтириш турлари ва табиий вегетатив кўпайтириш. Манзарали боғдорчиликда ўсимликларни вегетатив кўпайтириш усуллари бошқа ўсимликшунослик соҳаларига қараганда кўпроқ қўлланилади. Вегетатив кўпайтиришга қўйидагилар киради: 1. Уруғдан кўпайтирилганда ота–она хусусиятларини такрорламайдиган манзарали ўсимликлар. Бу – гладиолус, флокс, ирис, лола, георгина, настарин, атиргул ва бошқа кўп йиллик ўсимликлардир. 2. Уруғ тугмайдиган ёки пишган уруғ бермайдиган ўсимликлар. Бизнинг шароитда эса кактуснинг баъзи турлари, хона ясмини, геран, панкрициум, пиёзнинг манзарали навлари, манжеткалар уруғ боғламайди. 3. Ўсимликлар ривожининг бошланғич даврини сақлашга интилиш (гуллашга қадар). 4. Вегетатив кўпайтириш кўпгина сабабларга кўра иқтисодий жиҳатдан самаралидир. 5. Ўсимликларни вегетатив кўпайтиришга биологик мослашганлиги. Вегетатив кўпайтириш табиий ва сунъий бўлиши мумкин. Табиий вегетатаив кўпайтириш – қуйидаги вегетатив органлар ёрдамида амалга оширилади. 1. Барглар тўпи, “мўйловлилар”, буни қулупнай, хлорофитум, саксифрага ва бошқаларда кузатиш мумкин. 2. Палаклилар – ер бағирлаб ўсувчи охирида баргли тўпламга эга новдалар. 3. Илдиз поя – ер ости ўқ илдиз, уларда уйқудаги куртаклар мавжуддир (марваридгул, ирис, пион, солидаго, шойигул, буғдойиқ). 4. Бачки илдиз – ўсимлик илдизида уйқудаги куртаклардан ҳосил бўлувчи новдалар. Ёввойи настарин, хризантема, олхўри, терак, тол, дерена, олча ва бошқа ўсимликларни кўпайтиришда кенг қўлланилади. 5. Пиёзчалар. Пиёзли ўсимликлар икки гуруҳга бўлинади: доим яшил – кринум , панкрациум ва барги тўкиладиган ўсимликлар – лилия, наргиз, лола,

крокус ва бошқалар. Иккинчи гуруҳ ўз вақтида пиёзчаларнинг жойлашишига кўра ер ости ва ер усти поясида, барг қўлтиғида жойлашган ва бульбочкалар билан тўла тўп гул кўринишида бўлади. 6. Илдиз туганаклари ёки шакли ўзгарган илдиз – озиқ моддалар жойлашадиган жой. Айниқса бу георгинада яхши кузатилади. Аммо шуни эсда тутиш керакки кўпайтириш учун илдиз туганагининг ўзи яроқли эмас, чунки поядаги ҳақиқий туганаклар (картошка) сингари уларда уйқудаги куртаклар мавжуд эмас, шунинг учун ҳам уларни илдиз пояси билан бирга ажратилади. Поя туганаклари эса бўлак-бўлак ҳолда ҳам кўпаяди. Улар чегарали ўсувчи поя туганакларига, яъни вегетация охирида ўсишн тўхтатувчи (картошка, топинамбур) ва ўсиши давом этувчи поя туганаклари кейинги вегетация даврларида ҳам ўсади (бегония, цикламен, глаксина) Туганак пиёзлилар. Туганак пиёзли ўсимликларга гладиолус, монтбрицция, шафран ва бошқалар киради. Улар туганак пиёзларни бўлиш ва болачалари билан кўпаяди. 2. Вегетатив кўпайтиришнинг сунъий усуллари. I. Тўпни бўлиш – кўпайтиришнинг энг оддий усуллидир. Бу усул билан одатда илдизпояли ўсимликлар кўпайтирилади, кучли тўпли ва катта миқдордаги бачкили, яъни илдиз ёки илдизпоядан ўсувчи новдалар (флокс, дельфиниум, сперен, йирик гулли мойчечак, гелениум, молидаго, люпин, марваридгул, анемон, кўп йиллик хризантема, очиқ ер примуласи, диклитра, кампанула, атиргул, настариннинг айрим навлари, чубошник, калина, бульдонеж ва бошқалар, ёпиқ ер ўсимликларидан эса – аспидистра, аспарагус ва башқалар). Ковлаб олинган тўп ўткир белькурак, токқайчи ёки пичоқ билан тенг бўлакларга бўлинади, бунда ҳар бир илдизда 2-3 тадан новда ёки куртак бўлиши керак. Эрта баҳорда гулловчи ўсимликларни кузда бўлиб экиш керак. Ёз ва кузда гулловчи ўсимликларни кузда ва баҳорда бўлиш мумкин.

II.Қаламча пайванд қилиш – ўсимликларнинг маълум қисмларини илдиз оттириш йўли билан вегетатив кўпайтириш усули. Қаламчалар пояли, илдизли, баргли бўлиши мумкин. 1. П о я қ а л а м ч а л а р и . Ўз вақтида улар қуйидаги гуруҳларга бўлинади: а) ёғочлашган қаламчалар (смородина, терак, спиря, тол, мажнунтол) ва бошқалар. 15-30 см. узунликдаги пишган қаламчалар куз ёки баҳорда тайёрланади. Улардан 60-70 0 бурчак остида 1-2 куртакни ер устида қолдириб экилади, бунда қаламчанинг илдиз отаётган қисмига кўпроқ ҳаво тегиб туриши керак. Экилган қаламчаларни, албатта, суғориш ва нам сақлашни таъминлаш (мулчалаш) керак. Ёғочлашган қаламчаларнинг илдиз отиши ҳамма ўсимликларда ҳам бўлавермайди ва бундай ҳолларда ярим ёғочлашган қаламчалар ишлатилади. б) ярим ёғочлашган қаламчала. Улар баргли ва ҳали пўсти тўлиқ пишмаган бўлади. Бундай қаламчалар билан хона ясмини, чубушник, атиргул, настарин, фуксия ва бошқалар кўпайтирилади. Экиш учун 2-3 та кўзли қаламчалар қўлланилади, уларнинг узунлиги эса турлича бўлиши мумкин (тугунчаклар орасидаги узунликка кўра). Хона шароитида хонаки ясмин 40-50 кундан сўнг илдиз отади. в) яшил қаламчалар, яъни пишмаган ва баргли ўсаётган новдалар. Ойнавон иссиқ бинода яшил қаламчалар билан кўпайтириш эрта баҳордан бошланади ва ёз ўрталаригача давом эттирилади; очиқ ерда бу кўпайтириш усули ёш новдалар пайдо бўлиши билан қўлланилади. Турли ўсимликлар қаламчаларининг илдиз отиш муддатлари турлича. Альтернантера, геран, чиннигул, ирезине, гелиотроп, колеус, люрин, дельфиниум, гулхайри, седум, флокс, кўпгина хона ўсимликлари – традесканция, фикус, олеандра, аукуба, лигуструм, хризантема, фуксия, очиқ ернинг ёғчли ўсимликлардан эса – терак, толларнинг қаламчалари иез илдиз отади (6-8 кунда). Чиройли гулловчи буталар – атиргул, настарин, чубушник, калина, бульдонеж – 20-24 кунда, кўпгина игна баргли ўсимликлар 3-4 ойдан кейин ва ҳатто 6 ойдан кейин илдиз отадилар. Арча жуда секин илдиз отади

унинг қаламчасини қишда иссиқхонага экиб, уни устуни ёпиб, яхшилаб иситиш керак. Баҳорда ўсимликнинг бир қисми илдиз отади. Қаламча билан пайвандлаш учун фақат соғлом, ишлаб чиқариш ва манзаравий хусусиятлари текширилган туплар қўлланилади: ўтсимонларни бирдан 3-5 ёшдагиси, дарахтсимонлардаги – 10 ёшгачаси. Қаламча билан пайвандлашда тозаликка риоя қилиш керак. Асбоб- ускуна, қўл, идишлар озиқлантирувчи муҳит (субстрат)лар ва ҳоказолар бўлиши зарур. Шу мақсадда, иш бошлашдан олдин яшиклар, калийнинг кучли эритмаси (қора рангда) билан дезинфекция қилинади. Қаламчани тутиб кетишига кесиш сифат ҳам таъсир қилади. У жуда текис, силлиқ бўлиши керак. Шунинг учун қаламчаларни ўткир асбоб билан кесиш тавсия қилади. Барглари кетма-кет жойлашган ўсимликларда туганак тагидан новда ўқига кичик бурчак (50-70 0 ) остидан кесилади, барглари бир- бирига қарама-қарши жойлашган ўсимликларда эса туганак тагидан новда ўқига перпендикуляр қилиб кесилади. Юқори кесими эса куртак тагидан олинади. 2. Илдизливаилдиз пояли қаламчалар – билан кўпгина илдиз пояли ўсимликларни кўпайтириш мумкин. Шу мақсадда илдизпоя ёки илдизларни 5-8 см узунликдаги бўлакларга бўлиб, олдиндан таёрланган тагига қум сепилган эгатларга қадалади. Тахминан горизантал қаламчалар устидан қум ва тупроқ 2-3 см қалинликда солинади. Илдизли ва бачки идизли қаламчалар билан қуйидаги ўсимликлар кўпаяди драцена, флокс, пиларгония, диклитра, хмел, пион ва бошқалар. 3. Баргли қаламчалар ёки барглар билан ўсади-ган ўсимликлар. Бегония, рекс, эхеверея, сансевьера, фикус, ўзанбар бинафшаси, глаксина, филло кактус, лилиянинг айрим турлари ва бошқа ўсимликлар барглари билан кўпаяди. Сансевьера, зебринанинг барглари 6-8 см узунликдаги бўлакларга бўлиб, 1/3 қисми тупроққа кўмилади бир неча ойдан сўнг қаламчалар илдиз отади. Қалин баргли ўсимлик қаламчаларни усти ёпилмайди чунки уларда буғланиш катта эмас. Сенполия барг билан яхши

кўпаяди, максимал узун бандли барг сувга солинади. Илдиз банднинг охирида ҳосил бўлади, кейин шу ерда янги ўсимлик новдаси ривожланади, ажратиб экиш бандли баргни эса қайтадан илдиз отишга қўйиш мумкин. Глакцинани ҳам ана шундай кўпайтириш мумкин. 3. Манзарали ва гулли ўсимликларни пайванд қилиш усуллари – бу бир ўсимлик қисмини бошқа ўсимликка ўтказиш ва уларнинг бир бўлиб кетиши, бунда пайванд қилинаётган ўсимликнинг нав хусусиятлари сақланиши таъминланади.Пайванд билан атиргул,настарин азалия, зангори қарағай кўпайтирилади. Пайвандлашнинг жўда кўп усуллари мавжуд.Уларни танлаш қуйидагилардан аниқланади: а) ўсимликнинг нав хусусиятлари бўйича; б) пайвандлаш муддати, пайвандтаг ва пайванд ҳолати бўйича; в) пайванд ва пайвандтаг диаметрларининг мос келиши бўйича. Пайвандлаш вақти бўйича икки даврни ажратиш мумкин. Биринчи давр- шира ҳаракати бошлангунча, яъни пўстлоқ қатламлари ёғочдан ажралмаганда. Бу даврда пайвандлашнинг пўстлоқни ажратиш билан боғлиқ усуллари қўлланилади: пўстлоқни ажратиш, куртак пайванд, кўприк қўйиш ва бошқалар. Оддий куртак пайванд- настарин, атиргул ва бошқа айрим манзарали ўсимликларнинг нав кўчатларини олиш учун кенг қўлланилади. Куртак пайванднинг бошқа пайванд усулларидан асосий устунликлари қўйидагилар. а) кўпгина ўсимликларда яхши тутади; б) қўлай шароит ва бажаришнинг тўғри технологиясида тутиб кетиши юқори; в) техник жиҳатдан осон бажарилади; г) кам меҳнат сарфи эвазига юқори самара беради; д) кам миқдорда қаламчалар талаб қилинади; е) кўпинча пайвандтаг ва пайвандустнинг бирикиб кетиши мукаммалдир. ё) пайвандтагдаги кесилган жой сезиларли бўлмай, тезда битади.

Яхшиланган ёки тилчали қаламча пайванд – қаламча пайванднинг энг яхши усулларидан бири, аммо уни қўллаш чегаралангандир, чунки бу пайванд пайвандтаг ва пайвандустнинг тенг диаметрларида ёки унча фарқи бўлмаганда мумкиндир. Бу усулнинг афзалликлари қўйидагилардир: -тез ва мукаммал бирлашиб кетиши; -очиқ яранинг йўқлиги; -бажаришнинг нисбатан оддий ва осонлиги. Т и л ч а л и қ у н д о қ л и п а й в а н д. Бу усулни пайванд ва пайвандтаг диаметрларининг нисбатан кичик фарқида қўллаш мумкин. Пайвандтагда керакли баландликдан юқорисидаги барча ўсимлик қисми кесиб ташланади. Кесим пайвантаг ўқига перпендикуляр ҳолда ёки қаламча пайвандланаётган бўлажак жойдан озгина орқага қиялаб кесилади. Ҳосил бўлган тўнкачада диоганал бўйича эмас балки шохнинг вертикал ўқига нисбатан қияроқ бўйлама кесим тайёрланади. Пайванд ва пайвандтаг диаметларида фарқ қанча катта бўлса, пайвандтагдаги бўйлама кесим қиялик сиртини шунча кичик қилиш керак. Пайвандтагдаги кесим тенглиги пўстлоқнинг ички қисмида қаламча кесими кенглигига мос бўлиши лозим, бу ерда камбий қатламлари мавжуддир. 4. Манзарали ва гулли ўсимликларни пархиш қилиб кўпайтириш - она ўсимликда ривожланган новдаларнинг илдиз отиши бўлиб унинг қуйидаги турлари бор. 1. Горизонтал пархиш. Чуқур бўлмаган жўякларга ёш шохлар жойлаштирилади улар қадаб қуйилади ва новдаларнинг ўсиш суръатига кўра мавсумда 2-4 марта чопилади, бўйига кесиш ёки шохлар асоси яқинидан 2-4 ўрам мис сим билан тортиб қўйиш яхши натижа беради. Бу усул билан атиргул, гортензия, чубушник, натаринни кўпайтириш мумкин. 2. Ёйсимон пархиш – олдиндан қадалган новда қисмини вақтинча кўмил кўйилади.

3. Пульпа – бу тупроққа кўмилган қисм юқорисидан янги ўсимлик ҳосил бўлишидир. 4. Ҳаводаги пархиш – бу усул билан юкка, фикус, ясимн, аралия, арония, рододендрон, драценна, юз йиллик эхеверия ва бошқалар кўпайтирилади. Бу усул ўсимлик жуда ўсиб кетиб унинг баландлигини қисқартириш зарур бўлиб қолган ҳолларда ишлатилади. Илдиз отиши мумкин бўлган жойлардаги барглар олиб ташланади. 5. Чопмоқ – уни терак, липа ва бошқа ўсимликларни кўпайтиришда қўлланилади. агар ёш дарахт кесилса у ҳолда кучли ривожланган тунка новдалари ҳосил бўлади. Новдалар 8-10 см етганда, биринчи члпиқ ўтказилади. Иккинчи чопиқ новдалар узунлиги 15-18 см, бўлганда бажарилади. Учинчи чопиқ 45-50 смли новдаларда амалга оширилади. Сентябр охирларида тупроқни очиб, илдиз отган новдалар кесиб олинади ва уларни кўчатхона ёки доимий жойга экилади.

Адабиётлар : 1. Бўриев Ҳ.Ч., Абдураҳмонов Л.А., Джананбекова А.Т. Гулчилик. Т., « Меҳнат » , 1999 . 2. Вакуленко В.В., Зайцева Е.Н., Клевинская Т.М. и др. Справочник цветовода. М . , « Колос » , 1996. 3. Абдураҳмонов Л.Т. Гулчилик. (Маъруза матнлари) Т . , 2000 . 4. Джананбекова А.Т. Цветоводство (Текст лекци й ) Т . , 2000. 5. Каримов И.А. Ўзбекистон иқтисодий ислоҳотларни чуқурлаштириш йўлида. Т., Ўзбекистон, 1995. 6. Ўзбекистон Республикасининг “Таълим тўғрисида”ги қонуни. Т., 1997. 7. Ўзбекистон Республикасининг “Кадрлар тайёрлаш Миллий дастури” тўғрисидаги қонуни. Т., 1997. 8. Ўзбекистон Республикаси Президентининг қарори “Мева-сабзавотчилик ва узумчилик соҳасини ислоҳ қилиш бўйича ташкилий чора-тадбирлар тўғрисида” қарори. ПФ-3709-Фармони. // Халқ сўзи – 2006 йил 11 январ. 9. Ўзбекистон Республикаси ҳудудида экиш учун тавсия этилган қишлоқ хўжалик экинлари Давлат Реестри. Т., 2006. 10. Чувикова А.А., Потапов С.П. и др. Учебная книга цветовода. Москва « Колос » , 1974 . 11. Чувикова А.А., Потапов С.П. Практикум по цветоводству. Москва, « Колос » , 1984. 12. Б ы лов В.Н., Михайлов Н.Л., Сурина В.И. Роз ы . Итоги интродукции. М . , « Наука » , 1988. 13. Зиновьева Н.Ф. Комнатное цветоводство. Т., « Меҳнат » , 1988 . 14. Кияткин А.К. Цвет ы Узбекистана. Т . , « Мехнат » , 1978 .

Похожие

Манзарали ва гулли ўсимликларнинг уруғидан кўпайтириш

Гулли ва манзарали ўсимликларни очиқ ерларда ўстириш агротехникаси

Гулли ва манзарали ўсимликларни ёпиқ (оранжерия) ерларда ўстириш технологияси

Гулли ва манзарали ўсимликларни ёпиқ (оранжерия) ерларда ўстириш технологияси

Кўп йиллик гулли ўсимликларни етиштириш технологияси