Токзорларни ремонт, реконструкция қилиш ва совуқдан сақлаш - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Токзорларни ремонт, реконструкция қилиш ва совуқдан сақлаш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

61.5 KB

Токзорларни ремонт, реконструкция қилиш ва совуқдан сақлаш Режа: 1. Ремонт ва реконструкцияларнинг аҳамияти. 2. Ремонт ва реконструкция қилиш муддати ва усуллари. 3. Токзорларни совуқдан сақлаш ва совуқ урган токзорларни тиклаш.

Таянч иборалар: Токларни қайта тиклаш, хатосини тўғрилаш, ёшартириш, пархиш қилиш, токларни кўчириб ўтқазиш, агротехника тадбирларини амалга ошириш, токларни совуқлардан шикастланиши, қиш ва баҳорги совуқлардан токларни сақлаш тадбирлари. . Республикамизнинг хўжаликларида ёш токзорлардан ташқари эски (кекса) токзорлар ҳам бўлиб, улар айрим ҳолларда сийрак, ҳар хил нав экилган, қаторлар нотўғри жойлаштирилган, ерни механизация ёрдамида ишлаш қийин бўлган майда участкалардан иборат; айрим ҳолларда ток туплари катта (қари) асосий занги кўп механик шикастланган; кўпинча ток ўстириш усули эскирган бўлиб, сўрига кўтармасдан ишкомда ўстирилади ва ҳоказо. Бу камачиликларни тугатиш ва мўл ҳосил олиш учун токзорни майдон бирлигида туплар миқдори нормал бўлган, соф навли бир хил ёшдаги ток экилган йирик массивлар барпо қилишга ёрдам берадиган, ишлаб чиқариш процесслари механизациялаштирилгани ҳолда сўрида ўстиришга мослаб қайта тиклаш зарур. Қайта тиклаш олдидан хўжалик геодезик съёмка қилинади, айрим майдонлар бўйича токзорлар пухта инвентаризация қилинади ва қайта тиклашнинг умумий режаси тузилади, бунга қуйидагилар: майдоннинг номи ва номери, токзорнинг ёши, асосий нав экилган майдон, аралаш навлар ва улар эгаллаган майдон, токларнинг сийраклиги, ўтқазиш усули (қатор қилиб, ҳар хил) ва туплар ҳамда қаторлар орасидаги масофа, ток тупларини ўстириш усули (сўрига кўтармай, ишкомда ва бошқа), тупларга шакл бериш, сўнги уч йилда токзорнинг ҳосилдорлиги, токзорни суғориш усуллари (ариқдан, бостириб ва эгатдан суғориш) киради. Текшириш маълумотларига қараб, айрим майдонларнинг ҳолати аниқланади ва токзор бутунлай ёки қисман қайта тикланади. . Токзорлар территорияни янгидан ташкил этиш умумий режасига мувофиқ равишда тўлиқ қайта тикланганда, жуда эски, жуда сийрак, ҳар хил

навлар тўпламидан иборат, қатор ораларини механизация ёрдамида ишлаш қийин ва ҳосилдорлиги паст бўлган майдонлардаги токлар аста – секин кундаков қилинади. Майдон текислангандан ва ер тегишлича тайёрлангандан кейин режа бўйича янги кўчат ўтқазилади. Батамом қайта тиклаш режаси ялпи ҳосил тинимсиз ортиб борадиган қилиб тузилади. Қайта тиклаш усулига кўра мавжуд токзорларни тахминан уч гуруҳга бўлиш мумкин: 1. Тўғри қатор қилиб ўтқазилган ва туплари яхши ҳолатда бўлган соф навли майдонлар. Бундай майдонларни сўри ўрнатиб ва тупларга елпиғичсимон шакл бериб тартибга солиш керак, бунда қатор ораларига механизация ёрдамида ишлов бериш осонлашади. 2. Текис жойларда қаторларнинг йўналиши бу майдонлардан каттакатта массивлар барпо этишга имкон берадиган бир-бирига яқин жойлашган ва ҳажми 0,25 га ҳамда ундан катта майдонли участкалар. 3. Бир-биридан анча узоқ жойлашаган, майдони кўпи билан 0,25 га бўлган майда участкалар. Буларнинг рельефи нотекс, ток туплари ёмон жойлаштирилган бўлади. Бундай участкаларни қайта тиклаш иқтисодий жиҳатдан мақсадга мувофиқ эмас ва у ерга янги кўчатлар экиш керак. Ток туплари олиб ташланмайдиган майдонларда сийракликни йўқотиш, қатор ораларини кенгайтириш ёки торайтириш, тупларни бошқа жойга кўчириш, навларни алмаштириш мақсадида қисман тиклаш ишлари, бажарилиши мумкин. Токзор барпо қилингандан кейин биринчи йили кузда ёки иккинчи йили баҳорда тутиб кетмаган ёки олиб ташланган аралаш навлар ўрнига қўшимча равишда кўчат ўтқазилади. Бу ишни кўчатлар ўтқазилгандан май ойи охирида июнь ойи бошларида ҳам бажариш мумкин. Бунинг учун ўша навнинг биринчи нав кўчатларидан фойдаланилади, улар тупроғи билан ўтқазилади ва албатта суғорилади. Бунда ўсимлик яхши тутади ва ривожланишда асосий ўтқазилган туплардан орқада қолмайди.

Ўтқазилгандан кейин иккинчи йили ёш токзорлар ўша навнинг яхши ривожланган икки йиллик кўчатлари билан ремонт қилинади. Кўчат экиш олдидан қозиқчалар қоқиб туплар ўрни белгиланади, сўнгра диаметри ва бўйи 70-80 см бўлган чуқурлар ковланади, унга 10 кг гача чиринди солинади. Кўчатлар оддий ўтқазилади ва суғорилади. Ўтқазилгандан кейин учинчи йилдан бошлаб ёппасига қуриган ёки кўчат ўтқазилмаган ва катта тўплардан пархиш қилиш қийин ерлардан ташқари жойларда, ўсимликларни пархишдан хатосини тўғирлаш мақсадга мувофиқ. Токзор хатоларининг тўғирлашда пархиш (новда пархиш, туп пархиш), ва пайванд қилиш усулларидан фойдаланилади. Баъзи жойларда катта ток тўпларини ҳам кўчириб ўтқазиш мумкин. Токзорларни қайта тиклашда ёки улардан бошқа майдонга кўчиришда бъзан катта тўпларни кўчириб ўтқазиш зарурати туғилади. Улар кузда, тиним даврида экилганида тупроғи билан кўчириб олиниб, бошқа участкага ўтқазилади. Тупроқсиз ёки тупроғини тушириб ўтқазилса, ёмон натижа беради. Кўчириб ўтқазилгандан кейин туплар қондириб суғорилади. Ток туплари 100х80х80 см ўлчамли қисимларга ажратиладиган яшикларда ёки яшиксиз ташилади, аммо олдин илдизлари тупроқ, чиринди, минерал уғитлар аралаштириб тайёрланган «аталага» ботириб олинади. Кўчириб ўтқазишда тупда камроқ новда қолдирилади, ер яхшилаб ўғитланади, суғорилади ва юмшатилади. Ана шундай қилинган кўчириб ўтқазилган ток кўчатлари 95 % ва ундан ҳам кўпроғи тутиб кетади ва уларнинг баъзилари кўчириб ўтқазилган биринчи йилдаёқ ҳосил беради. Ток тупларини ёшартириш усуллари. Токнинг ер устки қисмлари ер остки қисмларига қараганда кам йил яшайди. Илдизлари муҳитнинг ва одамнинг ташқи таъсиридан ҳимояланган бўлади. Токнинг ер устки қисмлари ҳар йили кесиб турилади, кўпинча механик шикастланади, туплар кўмилаётганда ва очилаётганда синади, ерга ишлов беришда шикастланади, совуқ уради, зараркунанда, касаллик ва бошқалардан зарарланади. Шунинг

учун танаси ва кўп йиллик шохларининг ҳаёти кўпинча уларнинг табиий қарилиги бошлангунга қадар тугайди. Масалан, Ўзбекистонда тупларга калта қилиб шакл берилганда узум занглар 8-12 ёшида, ўртача шакл берилганда эса тўртинчи-олтинчи йили энг кўп ҳосил беради. Шундан кейин ҳосили камая бошлайди. Бу даврда уларни янгиси билан алмаштириш керак. Зангнинг новдалари ҳам тез қарийди ва вақтивақти билан алмаштириб туриш керак бўлади. Ёшартириш муддатлари тупнинг ҳолатига қараб белгиланади. Зангнинг учидаги новдалар суст ўсиши ва тупнинг асосида кўп бачки новдалар пайдо бўлиши биланоқ ёшартиришга киришилади. Ўз вақтида ёшартириш йўли билан туплардан кўп бачки новдалар чиқишининг олди олинади ва тегишли агротехникани қўллаб, ҳатто қари туплардан ҳам ҳар йили муттасил ҳосил олиш таъминланади. Туплар тўлиқ ёки қисман ёшартирилади. Туплар тўлиқ ёшартирилганда уларнинг ҳамма ер устки қисмлари шакллантирилади. Бу усул кам, тупнинг барча ер устки қисмлари совуқдан зарарланганда ёки туп жуда қари, шунингдек, нотўғри кесиш сабабли хунуклашган занг ва кунда ҳосил бўлгандагина қўлланилади. Туп пархиш қилиш йўли билан ҳам тўлиқ ёшартирилади. Кўпинча ток қисман ёшартирилади, бунинг моҳияти қўйидагича: Ток тупининг асосида ён зангининг пастки қисимларида тупнинг эски қисмидан ўсиб чиққан, қулай жойлашган новдалар қолдирилади. Келгуси йили баҳорда улар икки-учта куртак қолдириб кесилади, эски (қари) зангга тегилмайди ва у ҳосил беришда давом этади. Мева ҳалқалари чиқариши учун учинчи йили ёшартириш бутоғи кесилади ва эски занг арралаб ташланади. Кесилган жойидаги тўқималар қуриб қолади, уларнинг сирти гумми елим (ҳимоя модда) билан қопланади. . Токларни совуқ ва қора совуқлардан сақлаш. Токдан мўл ҳосил олиш кўп жиҳатдан уни совуқ, қора совуқлардан сақлаш учун олиб бориладиган тадбирларга боғлиқ. Ток кўпинча эрта кузги (октябрдаги бирмунча кучсиз -6,

-8 гр қора совуқлардан), айниқса, иссиқ кунлардан кейинги совуқдан зарарланади, бу вақтда ҳали ток унча чиниқмаган бўлади. Бундай ҳолда кўп кўзчалар нобуд бўлади, новдаларнинг ва тупдаги кўп йиллик қисмларнинг тўқимаси зарарланади. Ноябрь, декабрь ойларида бўладиган 16-18 градусли совуқларга Ркацители, Рислинг, Саперавий, Каберни навлари кўпроқ чидамли, маҳаллий навларнинг кўпчилиги, шу жумладан Ҳусайни, Нимранг, Каттақўрғон камроқ чидамли бўлади. Қуруқ ерларда қора совуқлар кўп ва нам ердагига қараганда жуда зарарли бўлади. Пастлиқ жойлардаги майдонларда қора совуқлар тез-тез ва жуда кучли бўлади. Чунки қишда ва эрта баҳорда у ерга совуқ ҳаво йиғилиб қолади. Қора совуқлар вақтида ер юзасига яқин жойда 1-2 м баландликдагина қараганда ҳарорат паст бўлади, шунинг учун ҳам очиқ тупларнинг пастки қисми анча кучли зарарланади. Ёз-кузда токлар аҳён-аҳёнда суғорилса, азотли ўғитлар кеч берилса, тупларнинг кузги ўсиши, новдаларнинг пишиши ва қишга тайёрланиши анча кечикади, бу эса уларнинг совуққа чидамлилигини пасайтиради. Ерда нам етарли бўлса, улар янги новда ва баргларни кам чиқаради, бунинг натижасида ток қишки тиним даврига озиқ моддалар захирасини кам тўплайди ва бу билан уларнинг паст ҳароратга чидамлиги пасаяди. Ер ҳаддан ташқари нам бўлса ва азотли ўғитлар катта нормада берилса, айниқса тупда куртаклар етишмаганда сурх новдалар, қўлтиқ новдалар ўсиб кетади, тупларнинг қалинлашишига ва совуққа чидамлилигининг пасайишига сабаб бўлади. Токларни парвариш қилишда юқори ва ўз вақтида ўтказиладиган агротехника (суғориш, ўғитлаш, хомток, қўлтиқ новдаларни олиб ташлаш, чилпиш, касаллик ва зараркунандалардан ҳимоя қилиш ва бошқалар) тупларнинг яхши ўсишига ва новдаларнинг пишишига, тупнинг қишлайдиган қисмларида пластик моддалар захирасининг кўп тўпланишига ёрдам беради, бу билан ток куртаклари ҳамда новдаларининг совуққа чидамлилиги ортади.

Токларнинг ноябрнинг бошларидан кечиктирмай кўмиб бўлиш лозим. Механизациядан фойдаланиш қийин бўлган кичик токзорлардаги токлар кетмон ёрдамида кўмилади. Катта майдонлардаги токларни кўмишда машиналардан фойдаланилади. Ўзбекистонда кўмилган токлар қаттиқ совуқлар ўтиши билан, март ойининг иккинчи ярмида очилади, лекин йилнинг келишига қараб бу муддатни ўзгартириш ҳам мумкин. Қишки, баҳорги қора совуқлардан токларни асрашда суғориб туришнинг ҳам аҳамияти катта.

Адабиётлар: 1. Балашев Н.Н., Земан Г.О. “Сабзавотчилик” Т., “Ўқитувчи”, 1977. 2. Бўриев Х.Ч., Зуев В.И., Қодирхўжаев О. Мухамедов М.М. “Очиқ ерда сабзавот экинлар етиштиришнинг прогрессив технологиялари” Т., “ЎзМЕДИН”, 2002. 3. Зуев В.И., Абдуллаев А.Г. “Сабзавот экинлари биологияси ва уларни етиштириш технологияси”, Т., “Ўзбекистон”, 1997. 4. Рыбаков А.А., Остроухова С.А. “Ўзбекистон мевачилиги” Т., 1981. 5. Ашурметов О.А., Бўриев Х.Ч. “Полиз экинлари биологияси ва етиштириш технологияси”, Т., 2000. 6. Темуров Ш. Узумчилик. Т., “Миллий энциклопедияси” 2002. 7. Бўриев Х.Ч., Ризаев Р.М.- Мева узум махсулотларини биокимёси ва технологияси. Т., “Меҳнат” 2002. 8. Бўриев Х.Ч., Жўраев Р., Алимов О.– Мева сабзавотларни сақлаш ва дастлабки ишлов бериш. Т., “Меҳнат” 2002. 9. Расулов А.– Картошка, сабзавот ва полиз махсулотларини сақлаш. Т., “Меҳнат” 1995. 10. Зуев В.И., Умаров А.А., Қодирхўжаев О. – Интенсивная технология возделывания овоше – бахчевых культур и картофеля. Т., 1987.

Похожие

Жатка ва қабул камерасини ремонт қилиш

Мойли уруғларни қабул қилиш, қуритиш, сақлаш ва тозалаш

Ремонт корхоналарида режалаштириш ва бошкариш

Токзорларни касалликларини ҳисобга олиш ва кўпайишини олдиндан аниқлаш

Машиналарни ремонт килиш турлари ва усуллари