Токни кўпайтириш - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Токни кўпайтириш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

141 KB

Токни кўпайтириш Режа: 1. Токни кўпайтириш усуллари. 2. Ток қаламчаларини тайёрлаш ва сақлаш. 3. Қаламчаларни кўчатзорга экиш, уларни парваришлаш ва токзорга экишга тайёрлаш. 4. Токни тез усулда, кўк қаламчаларидан кўпайтириш хусусиятлари.

Таянч иборалар: Токни кўпайтириш, уруғидан, вегетатив йўл билан, қаламчасидан, пархиш, пайванд йўли билан, она токзорлар, қаламча тайёрлаш, сақлаш, кўчатзорга қаламчаларни экиш, парваришлаш, кўчатларни сақлаш, токзорга экишга тайёрлаш. . Ток экини уруғидан ва вегетатив йўл билан кўпайтирилади. Ишлаб чиқаришда ток асосан вегетатив йўл билан (қаламчасидан, пархиш йўли билан ва пайванд) кўпайтирилади. Уруғидан кўпайтирилганда ток экини секин ўсиб, секин ривожланади, ҳосилга кеч киради (7-8 йилда) ва ўтган авлодларининг белги ва ҳусусиятларини йўқотади. Шунинг учун, бизнинг шароитимизда ишлаб чиқаришда фақат вегетатив йўл билан, қаламчасидан кўпайтирилади. Ўзбекистон шароитида қаламчалар асосан хўжалик аҳамиятига эга бўлган узумзорларда етиштирилади, бунда кўпинча бир майдонга жуда кўп навлар жойлаштирилади. Бир гектар токзордан одатда 10-15 минг та қаламча тайёрланади. Ҳар қандай токзорлар қаламча тайёрланадиган асосий жой бўла олмайди, чунки сифатли кўчат тайёрлаш ишини оғирлаштиради ва мураккаблаштиради, шунингдек ток кўчатларини тўла таъминлай олмайди. Шунинг учун, кўчат етиштириш билан шуғулланадиган хўжаликларда соф нав қаламча тайёрланадиган токзорлар бутун ўсув даври давомида эътиборда бўлиши лозим. Қаламча тайёрланадиган токзорлар бутун ўсув даври давомида сув билан яхши таъминланиши мумкин бўлган жойларда барпо этилиши лозим. Р.Р.Шредер номидаги Ўзбекистон БУВИИБнинг Самарканд филиали тавсиясига кўра (Р.Р.Солдатов), қаламча тайёрланадиган токзорлар агротехникаси қуйидагича бўлиши керак: ток тупларининг озиқланиш майдони 2,5х2,5 м бўлиши лозим. Ток ўстириш усули-5 қатор симли, баландлиги камида 3 метр бўлган вертикал симбағазга олишдан иборат. Ток тупига кўп зангли елпиғичсимон шакл берилади. Новдалари 3-5 та куртак

қолдириб кесилади. Токни кесишда 140-150 та куртак қолдирилади. Тўпгул пайдо бўлгандан сўнг, ҳосилсиз ортиқча новдалар хомток қилиб ташланади. Қўлтиқ новдалар ўсган сари хомток қилинади. Яшиллигида новдалар симбағазга бир текис таралади. Бунда ер яхшилаб ишланиши лозим, бундай агротехника ток новдаларининг тез ўсишини ва гектаридан 150 мингтагача қаламча олишни таъминлайди. . Ўзбекистонда қаламчалар кузда бир йиллик новдалар пишгандан сўнг ёки эрта баҳорда ток уйғонгунга қадар тайёрлаш мумкин. Агар ток қишда кўмилса, қаламча кузда ток кесиш билан бир вақтда тайёрланади. Қаламчалар соф навли кўчатлар етиштириладиган токзорларда стандарт навлардан, касалланмаган ва зараркунандалар шикастламаган токларнинг яхши пишган бир йиллик новдаларидан тайёрланади. Новдаларнинг юқориги, жуда ингичка, ёмон пишган қисмидан қаламча тайёрланмайди. Ҳосил бермайдиган новдалардан бу мақсад учун фойдаланиб бўлмайди. Қаламчаларнинг узунлиги 50-60 см, винобоп навларда қаламча диаметри 8-10 мм, хўраки ва кишмиш навларда эса 10-15 мм бўлиши керак. Бўғим оралиқлари 6 дан 12 см гача бўлади. Тайёрланган қаламчалар қўлтиқ новдалардан, жингалаклардан ва узум бошларининг бандидан тозаланади ҳамда юқори учини бир томони пастки учини иккинчи томонга қаратиб тахланади. Бунда пастки учи куртак ортидан тўғри қилиб, юқориги учи бўғим оралиқлари ўртасида эгри қилиб кесилади. Сўнгра улар 200 тадан қилиб йиғилиб, юмалоқ сим ёки тол новдалари билан икки жойидан боғланади ва албатта

қалам билан навининг номи, 3-расм. Ток ќаламчаси (а) ва қаламчалар сони ёзилган фанер ќаламчалар бойлами (б) ёки юпқа тахтачадан ясалган белги осиб қўйилади. Ток кучли ўсганда қаламчалар икки марта кўп узунликда 100-120 см дан қилиб тайёрланади, бу улар ўтказишга тайёрланаётганда тенг иккига бўлинади. Тайёрланган қаламчаларни офтобда қолдирмаслик керак, чунки улар қуриб қолади ва ток кўчатзорига ўтказилганда ёмон тутади. Шунинг учун, уларни шу захотиёқ, жуда бўлмаганда вақтинча нам ерга кўмиб қўйиш керак. Бир неча хил ток қаламчаларни тайёрлашда ишчи фақат маълум нав қаламчаларни кесади ва ҳар бир нав қаламчалар алоҳида-алоҳида боғ қилиб боғланади. Токзорларда тайёрланган қа-ламчалар соф навли ва юқори сифатли бўлиши учун ҳосил йиғиштириб олингунча апробация ва ялпи селекция ўтказилади, яъни яхши токзорлар танланади, у ерда ҳар бир туп ток аниқланади ва белгилаб қўйилади. Бир хил навга кирувчи токларнинг яхши ва ёмон белгиларига қараб ажратилади. Тупларга баҳо беришда новдалардаги ҳар хил рангли ёки ҳар хил шаклдаги белгилар, турли рақамлар ва шунга ўхшашлар асосида белги қўйилади. Хўжалик миқёсида кўчатзор барпо этиш учун сифатли соф навли кўчатлар етиштириш, шунингдек мавжуд кўчатзорлардаги кам ҳосил токларни серҳосиллари билан алмаштириш натижасида ҳосилдорликни ошириш мақсадида ёппасига селекция ўтказилади. Ялпи селекция ишлари кўчатлар навининг софлигига қараб, ёмон хоссали, унча яхши бўлманганларининг, фойдали хоссаларга эга бўлган кўчатларнинг эса яхши белгилари бўйича ўтказилади. Агар токзорда асосий стандарт навнинг ҳосилдорлиги 75% дан кам бўлса, тупларнинг умумий холати ва ҳосилдорлиги яхши бўлса, ёмон ва аралаш хоссали тупларни белгилаш қулай бўлади. Бундай ҳолда қаламчалар белгиланмасдан тайёрланади. Аралаш навлар кам бўлган токзорларда белгиланган тупларни ковлаб олиш ва ҳосил бўлган чуқурларга қўшни туплардан пархиш новдалар

ётқизиш йўли билан бир йилдаёқ соф навли қалачалар етиштириладиган токзорларга айлантирилиши мумкин. Агар токзорда бир вақтнинг ўзида бир неча навнинг қаламчалари тайёрланса, ҳар бир нав учун ҳар хил шаклдаги ёрлиқлардан фойдаланади. Ялпи селекция ўтказилганда ток туплари ҳар йили белгиланади, бунда сим билан осилган ёрлиқлар уч-беш йил сақланади. 3 йил мобайнида жуда ҳосилдор деб белгиланган токлардан қаламча алоҳида тайёрланади. Улар қаламча етиштириладиган селекцион токзорлар учун кўчат бўла олади . Ёрлиқларни зангларда бир неча йил давомида сақлаш, шунингдек танлашда белгиланган тупларни йўқотмаслик муҳимдир. Бунинг учун ҳар бир туп ҳақида маълумот ёзилади. Тайёрланган қаламчалар ўтқазилгунча шамолдан тўсилган сизот сувлари кўпи билан 1,5-2,0 м юзада бўлган ва четроқ жойлардан махсус ўра чуқурларда сақланиши лозим. Ўраларнинг чуқурлиги 65-70 см, кенглиги ва узунлиги сақланадиган қаламчалар сонига (1 м юзага 2,5 мингта қаламча ҳисобда) боғлиқ бўлади. Ток қаламчаларини жойлашдан олдин чуқурларга сув қўйилади. Сув шимиб кетгандан сўнг қаламчалар боғ-боғ қилиб, навига қараб, вертикал равишда пастки қисмини юқорига қаратиб жойланади. Боғлар ва қаламчалар орасидаги бўш жойларга юмшоқ тупроқ сепилади. Ҳар бир нав ток қаламчалари учун алоҳида ўралар ковлаш керак ёки навлар бир- биридан кенг ертўсиқ билан ажратилади. Жойланган қаламчалар 40 см гача қалинликда тупроқ билан бекитилади. Чуқурда эриган муз ёки ёмғир сувлари силжимаслиги учун унинг атрофида сув оқиб кетадиган ариқлар ковланади. Чуқур бекитилгандан сўнг навини номи ва қаламчалар сони ёзилган ёрлиқли қозиқлар қоқиб қўйилади. Қаламчалар чуқурда эрта баҳоргача сақланади. Уларни жойлаш билан бир вақтда чуқурнинг йўналиши, қаламча боғларини навига қараб жойлаш тартиби ва қаламчалар сони дафтарга ёзиб борилади. Баҳорда чуқурлар очилади ва қаламчалар текшириб чиқилади. Яхши сақланган қаламчалар кўчатзорга ўтқазиш учун юборилади, моғор босган,

қуриб қолган куртаклари билан бирга музлаб қолган қаламчалар яроқсиз деб топилади. . Ток кўчатлари кўчатзорда қаламчалардан етиштирилади. Кўчатларни тутиб кетиши ва ўсиши, ҳосилга кириши, уларнинг узоқ яшаши ва ҳосилдорлиги ўтқазиладиган кўчатнинг сифатига боғлиқ. Ток кўчатзори учун яхши, текис, нишаби кам, бегона ўт босмаган, касалликлар ва қишлоқ хўжалик зараркунандалари билан зарарланмаган, анча унумдор ер ажратилади. Бу ердан доим сув оқиб туриши керак. Кўчатзорни магистрал йўлга яқинроқ жойлаштириш мақсадга мувофиқ. Кўчатзор ерининг юқори унумдорлигини сақлаш учун беш далали алмашлаб экиш тизимидан фойдаланилади. Бунда уч дала бедазор, иккита дала кўчатзор бўлади. Ўзбекистонда беда энг яхши ўтмишдош экин ҳисобланади. Агар беда бўлмаса, унинг ўрнига қатор оралари ишланадиган техника ва сабзавот экинларини экиш мумкин. Кузда ер чуқур 40-60 см чуқурликда плуглар билан ҳайдалади. Махсус плуг бўлмаганда оддий трактор плуглари билан камида 30 см чуқурликда ҳайдалади. Агар, майдонга беда экилмаган бўлса, ҳайдашдан олдин гектарига 20-40 т ҳисобидан чириган гўнг солинади. Чиримаган гўнг тавсия этилмайди, чунки ерда бузоқбоши қўнғиз кўпайиб кетади. Бедадан бўшаган ерларга кўчат ўтқазаётганда калийли ва фосфорли ўғитлар солинади, 1 гектарга 90 кг фосфор, 40-50 кг калий ҳисобида. Баҳорда қаламчалар ўтқазилгунча ер чизель ёки оғир борона билан юмшатилади ва кейин мола бостирилади. Қаламчалар ўтқазишдан 20-25 кун олдин (мартнинг охири апрель бошида) ўралардан ковлаб олинади ёки кесилмаган токлардан кесиб олинади. Уларнинг ҳолати текширилади, яхши қаламчалар пастки куртак остидан (агар кесилган жойда каллус ҳосил бўлмаган бўлса) янгидан кесилади. Шундан кейин қаламчалар бир-икки кун сувга солиб қўйилади, сўнгра кильчёвкалаш учун пастки учини юқорига қаратиб чуқурга қўйилади. Улар олдин боғ-боғ қилиб боғланади ва ерга уриб ёғоч белкурак билан

текисланади. Кильчёвкалаш учун чуқурлар келгусидаги кўчатзор яқинида ковланади. Унинг чуқурлиги қаламчанинг бўйидан 8-10 см ортиқ, кенглиги 100-150 см бўлиши керак. Боғлар бир-бирига зич қилиб жойланади ва орасига юмшоқ тупроқ солинади. Уларнинг устига 810 см қалинликда юмшоқ нам тупроқ солинади, қаламчаларни яхши кильчёвкалаш учун устига гўнг солиб парник ромларини ёпиш мумкин, қуриб қолмаслиги учун ернинг юқори қатламини вақти-вақти билан суғориб туриш лозим. Қаламчалар пастки қисмининг 17-20°С гача исиши натижасида кесилган жойда сарғиш-оқ ғурра шаклида каллус ҳосил бўлади, бу илдиз боғланғичи ҳисобланади. Кильчёвкалаш 12-15 кун давом этади. Қаламчаларни узоқ кильчёвкалаш ярамайди, чунки ривожланган илдизчалар осон синиб кетиши мумкин. Қаламчалар кильчёвкалангандан сўнг офтобда сақлаш мумкин эмас, уларни дарҳол кўчатзорга ўтказиш лозим. Илдиз ҳосил бўлишини тезлаштириш учун кильчёвкалашдан сўнг қаламчалар ўстирувчи моддаларни сувли эритмасида 24 соат давомида хўлланади. Гетероауксион (1 л сувга 200 мл эритилади), индолил мой кислота (1 л сувга 70 мг эритилади) ёки нафтил сирка кислота (1 л сувга 50 мг эритилади) энг яхши ҳисобланади. Бунда эритманинг ҳарорати 2223°С дан ортмаслиги керак. Қаламчалар сояда сирли ёки ёғоч идишларда ҳўлланади. Бу мақсад учун озиқ моддалар (Кнопп аралашмаси) ёки микроэлементлар: марганец (1 л сувга 8 мг эритилади) рух (1 л сувга 4 мг эритилади) ҳам ишлатилади. Қатор орасини ишлаш осон бўлиши учун қаламчалар қаторлар ораси 80- 90 см ли жўяклар олиниб, бу жўякларга қаламчалар орасини 10-15см қилиб 30°С қияликда ўтқазилади. Бир гектар кўчатзорга 125 мингдан 200 мингтагача қаламчалар жойлаштирилади. Кўчатзорга қаламчалар экилгандан сўнг тезда суғорилади. Қаламчалар ўтказилгандан сўнг биринчи ойда ҳар 5-6 кунда, иккинчи ва учинчи ойларда (май-июнда) ҳар 10-15 кунда суғорилади. Июль ва август ойларида 2 мартадан суғорилади. Баҳор ва ёз даврларида камида 12-15 марта суғорилади.

Кўчатзорни ёз бўйи парвариш қилиш суғориладиган эгатлар олиш, суғориш, хар бир суғоришдан сўнг қатор ораларини культиватор билан юмшатиш, 3-4 марта чопиқ қилиш билан бир вақтда қаторлардаги бегона ўтларни йўқотиш, минерал ўғитлар билан икки-уч марта озиқлантириш, кучли новда бачкилари ривожлантириш учун асосийларни чилпишдан иборат. Ток кўчатзори бир неча марта ўғитланади. Биринчи марта майнинг охирги кунларида, иккинчи марта июнда, учинчи марта июль ойида озиқлантиришда 1га ток кучатзорига 20 кг азот (таъсир қилувчи модда) солинади. Кўчатзордаги навлар аралашмасини ажратиш учун ёз охирида (август-сентябрда) апробация қилинади. Аралаш навларни ер устки қисми ерга яқин қилиб ток қайчиси билан кесиладиган ёки яхши билинадиган бўёқ билан белгиланади ва ковлаб олишда навларга ажратилади. Кузда октябрнинг иккинчи ярмида кўчатлар ковлаб олинади ва навларга ажратилади. 1 гектар кўчатзордан ўртача 50 минг туп биринчи нав кўчат олиш мумкин. Навларга ажратилган кўчатлар 25-50 тадан қилиб боғлаб, қишда сақлаш учун чуқурга ҳар бир қаторига нам тупроқ солиб, қаторлаб жойланади. Ҳар бир нав алоҳида ўрага жойланади. . Токнинг жуда катта қимматли бўлган навларини тез кўпайтириш мақсадида оддий усул билан бир қаторда, уларни 1-2 куртакли кўк қаламчадан кўпайтириш усули ҳам бор. Бир ёки икки куртакли ёғочлашган ёки кўк қаламча махсус тувакчаларда ўстирилиб, илдиз отгандан сўнг (махсус парник ёки иссиқхоналарда) асосий токзорларга экилади. Кўчатни парваришлаш ўзига хос усулда бажарилади.

Адабиётлар: 1. Балашев Н.Н., Земан Г.О. “Сабзавотчилик” Т., “Ўқитувчи”, 1977. 2. Бўриев Х.Ч., Зуев В.И., Қодирхўжаев О. Мухамедов М.М. “Очиқ ерда сабзавот экинлар етиштиришнинг прогрессив технологиялари” Т., “ЎзМЕДИН”, 2002. 3. Зуев В.И., Абдуллаев А.Г. “Сабзавот экинлари биологияси ва уларни етиштириш технологияси”, Т., “Ўзбекистон”, 1997. 4. Рыбаков А.А., Остроухова С.А. “Ўзбекистон мевачилиги” Т., 1981. 5. Ашурметов О.А., Бўриев Х.Ч. “Полиз экинлари биологияси ва етиштириш технологияси”, Т., 2000. 6. Темуров Ш. Узумчилик. Т., “Миллий энциклопедияси” 2002. 7. Бўриев Х.Ч., Ризаев Р.М.- Мева узум махсулотларини биокимёси ва технологияси. Т., “Меҳнат” 2002. 8. Бўриев Х.Ч., Жўраев Р., Алимов О.– Мева сабзавотларни сақлаш ва дастлабки ишлов бериш. Т., “Меҳнат” 2002. 9. Расулов А.– Картошка, сабзавот ва полиз махсулотларини сақлаш. Т., “Меҳнат” 1995. 10. Зуев В.И., Умаров А.А., Қодирхўжаев О. – Интенсивная технология возделывания овоше – бахчевых культур и картофеля. Т., 1987.

Похожие

Манзарали ва гулли ўсимликларни вегетатив кўпайтириш

Манзарали ва гулли ўсимликларнинг уруғидан кўпайтириш

Тут дарахтини кўпайтириш ва тут кўчатзори ташкил қилиш

Атиргул ва чиннигулни очиқ ва ёпиқ ерларда кўпайтириш

Мева экинларини кўпайтириш усуллари. Мева экинлари кўчатини етиштириш ва экишга тайёрлаш