Тайёрлаш пунктининг лабораторияси пахтани сифатини назорат қилиш - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Тайёрлаш пунктининг лабораторияси пахтани сифатини назорат қилиш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

99.5 KB

Тайёрлаш пунктининг лабораторияси пахтани сифатини назорат қилиш Режа: 1. Тайёрлаш пунктининг лабораторияси . 2. Пахтанинг сифати ва миқдор кўрсатгичларини назорат қилиш . 3. Пахтанинг сортини аниқлаш. 4. Пахтанинг намлигини аниқлаш. 5. Пахтанинг ифлослигини аниқлаш. 6. Пахтанинг кондицион массасини аниқлаш.

1. Тайёрлаш пунктининг лабораторияси. Тайёрлаш пунктларининг лабораторияларида пахтанинг нави, намлиги, ифлослиги ва бошқа сифат кўрсаткичлари аниқланади. Юқорида кўрсатилгандек лаборатория томонидан аниқланган пахтанинг намлиги, ифлослиги ҳамда унинг кондицион оғирлиги туғрисидаги маълумотлар классификаторлар ва пахта топширувчилар учун тегишли бўлади. Лабораториянинг зиммасига шунингдек, пахтани комплектлаш қоидаларини амалда бажарилишини ҳамда пахтани сақлашни тўғри ташкил қилинаётганликни назорат этиш ҳам юклатилган. Лаборатория заводга юборилаётган пахтанинг сифат кўрсаткичлари тўғри эканлигига кафолат бериши керак. Бунинг учун пахта тозалаш заводларида бирлаштирилган техник назорат бўлими ташкил этилади. Бу бўлим пахта тайёрлаш пунктларининг ишига раҳбарлик қилади ва хўжаликларда бажариладиган ишларга ташкилий-услубий жиҳатдан ёрдам беради. 2. Пахтанинг сифати ва миқдор кўрсатгичларини назорат қилиш. Классификатор ва лабортаория томонидан намуна олиш ва олинган намуна асосида пахтанинг нави, синфи, ифлослиги, намлигини тўғри аниқлаш юзасидан ҳар куни лаборатория назорати ўрнатилади. Бунинг учун пахта қабул қилинган куннинг эртасига тайёрлов пунктидаги ҳар бир тўдадан бир кунлик топширилган пахтанинг умумлаштирилган намунаси олинади. Бу намуналар бўйича амалдаги усуллар асосида пахтанинг намлиги, ифлослиги нави асбоблар ёрдамида таҳлил қилинади. Намуналарни лаборант олади бунда пахта сифати учун жавобгар классификатор албатта иштирок этиши зарур. Умумлашган намунага пахтанинг селекцион ва саноат нави, синфи, намуна олинган тўда ёки ғарам рақами пахта қабул қилиб олинган кун ёзилган ёрлиқ ёпиштирилади. Намлик, ифлослик, нав ва синфини аниқлаш учун тудалар ҳамда ҳар куни қабул қилинаётган пахта бўйича таҳлил ўтказилгандан сўнг лаборатория мудири ва пункт муҳосиби биргаликда

ўртача кунлик кўрсатгичларни ҳисоб-китоб қиладилар. Намлик ва ифлослик бўйича турлараро кунлик таҳлил натижаларининг умумлаштирилган кўрсатгичлари билан солиштириб чиқадилар ва солиштирилган ўртача кўрсатгичларни 8-ХЛ формага ёзиб, натижалар ҳақида пункт мудирига хабар қиладилар. Қабул пайтидаги ва пахта ғарамларга тўплангандан кейин таҳлил натижаларида фарқ катта бўлса, пункт мудири бундай ҳолга йўл қўймаслиги чораларини кўриши керак. I ва II - зона классификатори иштирокида кундалик намунанинг қолган қисмида намлик ва ифлослик бўйича 8.6- бандга мувофиқ текшириш ўтказиш лозим. Агар ўртача намунада ўтказилган такрорий таҳлил натижалари аввалгисига мос келса ёки йўл қўйилиши мумкин деб ҳисобланган даражада фарқ қилса, тайёрлов пункти лабораторияси пахта сифатини тўғри аниқланган демакдир. Бинобарин, жамлаштириш бўйича ва қабул пайтидаги кўрсатгичлар ўртасидаги фарқ пахтани қабул қилиб олиш пайтида классификатор нотўғри олганлигини кўрсатади. Агар такрорий текшириш натижалари йўл қўйилиши мумкин бўлган фарққа тўғри келмаса ёки доимо бир томонлама фарқ қилса (ҳатто йўл қўйиладиган даражада ҳам, бу лабораториянинг нотўғри ишлаганлиги деб баҳоланади. Шуни унутмаслик керакки, пахта механизмлар ёрдамида тушириб олинганда ифлослик даражасини бирмунча пасайтириш кузатилади, об-хаво қуруқ бўлса, намлиги пасаяди. Шунинг учун тўпланган пахтани намлик ва ифлослик кўрсатгичлари қабул пайтидагидан камроқ бўлиши ёки айрим ҳолларда, жумладан ҳаво намлиги юқори бўлган пайитларда пахтанинг намлиги ортиб кетиши ҳам мумкин. Фарқ борлиги аниқлангандан ҳар бир ҳолатда тайёрлов пункти мудири завод директорига ёзма ахборот бериши зарур. Директор эса, ўз навбатида, ўша тайёрлов пунктига тайёрлов бўлими мудири, ёки техник назорат бўлимининг бошлиғини текшириш учун жўнатади.

Текшириш натижаларига кўра айбдор шахслар ишдан бўшатиш ва жавобгарликка тортилишигача жазоланадилар. Пахтадан тола, чигит чиқишини чанг-гардга чиқиш ҳажмини аниқлаш учун пахта заводларида мунтазам равишда назорат олиб бориши лозим. Бунда қайта ишлаш учун асосан пахтани қабул қилишдаги ва тўплашдаги дастлабки ва такрорий тахлилларда фарқ аниқланган тўда танлаб олинади. Ишлаб чиқариш ва қайта ишлашда завод ёки тайёрлов пункти қабул қилиб олган пахтани қайта ишлашда тола чиқишда фарқ аниқланса, завод директори бош муҳандис, режалаштириш бўлими, техник назоарат бўлими, тайёрлов бўлими бошлиқлари ҳамда бош муҳосиб иштирокида бунинг сабабларини ўрганади ҳамда айбдордларни жавобгарликка тортишгача бўлган даражада чора кўради. Тайёрлов пунктларида хўжаликлардан қабул қилиб олинаётган пахтани тўғри баҳолашни назорат қилишни кучайтириш, тўдаларга тўпланаётган пахтанинг нави, синфи, намлиги ва ифлослигини тўғри аниқлаш мақсадида техника назорати бўлими бошëèғи ёки завод лабораторияси вакиллари қуйидагиларга маъсулдирлар. Бир ойда камида 2 марта ҳар сафарги таъмирлаш ва тузатишлардан сўнг асбобларнинг тўғри ишлашини назорат қилиш, текшириш натижаларининг завод ёки тайёрлов пункти журналига ёзиб қўйиш. Қабул қилинаётган пахтанинг нави, синфи, ифлослик ва намлик даражасини аниқлашни мунтазам назорат қилиб бориш, шунингдек, лаборатория таҳлиллари ўтказишни (кунлик қабул қилинаётган ҳамда бир кунда тўдаларга тўпланган пахтадан олинган намуналар бўйича) текшириш. Текшириш пайтида тайёрлов пунктида хўжаликлардан қабул қилиб олинаётган пахта сифатини нотўғри белгиланган ҳоллар аниқланса, жойларнинг ўзида камчиликларни бартараф этиш чораларини кўриш ва бу ҳолда директорга ахборот бериш. Пахта тайёрлаш пунктларида пахта сифатини аниқлаш ва лаборатория ишлари техника назорати бўлимининг бошлиғи томонидан пахтадан намуна

олиш ва синаш усуллари республика стандарти талабларига жавоб берган ҳолда ўтказилади. Намуна олиш ва пахта сифатини аниқлаш ишлари лаборатория мудири (катта лаб) иштирокида амалга оширилади. Пахтани омборлар ёки ғарамларга босишда тайёрлов пункти лабораторияси ҳар бир тўда 8-хл форма икки нусхада паспорт ёзади. Унда пахтанинг тўлиқ сифат характериастикаси кўрсатилади. Ђарам ёки омборхонага ўрнатилган яшикка пахтанинг қуйидаги кўрсатгичлари ёзилган паспортдан кўчирма қўйилади: селекцион ва саноат нави, синфи, пахтанинг қабул қилиш пайтидаги намлиги, ифлослигини, толасининг текширишда аниқланган нави, омборхона (бостирма, майдони) нинг рақами, тўдани тўлдириш бошланган ва тугалланган вақти, тўлдириб бўлинган тўданинг кондицион вазни ва классификаторнинг фамилияси, паспортининг бир нусхаси тайёрлов пункти лабораториясида сақланади, иккинчиси эса тайёрланган пахтанинг сифат баҳоларини аниқлаш учун олинган намуна билан биргаликда пахта заводига жўнатилади. Тайёрлов пункитида пахтанинг сифат кўрсаткичларини аниқлаш мақсадида завод лабораториясида ўтказилган текширув учун ҳар бир тўпланган тўдани қуйидаги тартибда ўртача намуна олинади. Хўжаликлар бўйича қабул қилинган ва тўпланган тўдалар кўндаланг намуна қолдиғидан ҳар 10 тонна пахтадан 200 г умумлаштирилган намуна олинади. Бу умулаштирилган намуналар ҳар бир тўпланаётган тўда бўйича тўплаш тугагунча олинади. Ортиқча намлик билан қабул қилишган пахтани ҳалтага солишдан аввал қуритиш керак. Умумлаштирилган намуна солинадиган ҳар бир халтачага қуйидагилар ёзиб қўйилади: Тайёрлов пунктининг номи, тўда рақами, пахтанинг селекцион нави, саноат нави, синфи, тўплаш бошланган ва тугалланган вақти. Мисол: № 1 тўдаси 330 тонна пахта қуйидаги муддат ва миқдорда қабул қилинади.

«Мустақиллик» жамоа хўжалиги (тонна) 1/ IX 2/ IX 3/ IX 4/ IX 5/ IX 20 30 30 30 30 30 25 35 30 25 5 10 7 5 10 Жами: 55 65 70 65 75 Табиийки, ҳар куни қуйидаги миқдорда умумлаштирилган намуна олиниши керак (грамми). Шундай қилиб мазкур тўдадан нисбатга амал қилинган ҳолда ўртача 6600 грамм намуна олиниши керак. «Мустақиллик» жамоа хўжалиги (тонна) 1/ IX 2/ IX 3/ IX 4/ IX 5/ IX 400 600 680 600 800 600 500 700 600 500 100 200 100 100 200 Жами: 1100 1300 1400 1300 1500 Тўдани тўплаш тугаллангандан кейин ўртача намуна яхшилаб аралаштириши, унинг ярми икки нусхада тўлдирилган паспорт билан пахта заводига жўнатилиши, ярми эса тўда тайёрлов пунктидан пишиб етилгунча сақланиши лозим. Пахта заводи лабораторияси ўртача намунадан пахта нави ва сифатини аниқлаб олгач, пишиб етилганлик коэффициенти кўрсатилган паспортининг бир нусхасини тайёрлов пунктига қайтарилади. Пахта заводининг ҳар бир тўдага берган сифат баҳоси ва ҳулоса тайёрлов пунктида муҳокама қилиниши керак. Пахтанинг текширув ўтказилган пайтидаги сифатига уни сақлаш пайтида пасайганлиги учун маълумот тайёрлов пункти мудири, катта классификатори ва сақлаш зонаси классификатори зиммасига юклатилади. 3. Пахтанинг сортини аниқлаш. Пахтанинг сортини классификатор стандарт талабига мувофиқ аниқлайди. Пахтанинг сортини аниқлаш усуллари стандартда келтирилган. Пахтанинг сорти қабул қилиш пунктларида икки усулда: унинг ташқи кўринишига қараб (органолептик усулда) ва толанинг пишиқлиги

лаборатория асбоблари ёрдамида аниқланади. Пахтанинг сортини органолептик усулда аниқлашда чигитли пахта ўртача намунасининг ташқи кўриниши эталонлар билан таққосланади. Толанинг эластиклиги ва зичлиги қўлда сиқиб текширилиб кўрилади. Чигитли пахтанинг сортини лаборатория асбоблари ёрдамида аниқлашда асосан толасининг пишиқлигини аниқлайдиган асбоблардан фойдаланилади. Бунинг учун ЛПС-4, АСХ-1 ва АЛС-1 асбоблари ишлатилади. ЛПС-4 асбобининг ишлаши тола қатламининг ҳаво ўтказиш хусусияти, толанинг ингичкалиги, пишиқлиги ва унинг узилиш кучига боглиқлигига асосланган. Асбобда пахтанинг сортини аниқлаш учун кундалик йиғилган ўртача намунадан 200-300 г ажратилиб олинади. Намунанинг намлиги 12% дан юқори бўлса, СХЛ-3 қуритгичида қуритилиб, ЛКМ асбобида ифлосликлардан тозаланади. Тозаланган чигитли пахта намунаси ППВ жин тола тозалагич ёки лаборатория жинида толаси ажратиб олиш, АХ анализаторидан ўтказилади. Анализатордан олинган пахта толаси 0,01 г аниқликда тарозида тортилгандан сўнг ЛПС-4 асбобида унинг сорти аниқланади. АСХ-1 ва АЛС-1 асбобларида пахта сортини аниқлашда ўртача кунлик намунадан камида 600 г ва ҳар бир партиядан камида 300 г талаб қилинади. Пахтанинг сортини стандарт талабига мувофиқ поляризацион нур ёрдамида аниқлаш ҳам рухсат этилади. 4. Пахтанинг намлигини аниқлаш. Пахтанинг намлиги унинг сифатини белгилайдиган кўрсаткичлардан бири ҳисобланади. Пахтадаги нам миқдорининг унинг абсолют қуруқ массасига бўлган фоиз ҳисобидаги нисбатан пахтанинг намлиги деб юритилади. Асосан пахтанинг базисли ва чегараланган намлиги фарқ қилинади. Базисли намлик бу стандартда кўрсатилган асосий меъёр, чегараланган намлик эса намликнинг энг юқори меъёри бўлиб, ундан зиёд намликдаги пахта қабул қилинмайди.

Давлат стандартида намликнинг базис кўрсаткичи қўлда ва машинада терилган пахта учун бир хил, чегараланган намлиги эса ҳар хил қилиб қабул қилинган. Пахтанинг намлига стандарт талабига мувофиқ ВТС ёки УСХ-1 термонамўлчагичлар ёки УЗ-7М қуритиш шкафи ёрдамида аниқланади. ВТС маркали термонамўлчагичда олинган 40 г ўртача намунани тўртта бюксга солиниб, массаси 0,01 г аниқликда ўлчанади ва асбобнинг қуритиш бўлмасига жойлаштирилади. Қуритилган намуна асбобдан олиниб, эксикаторда 15-20 мин совитилади ва унииг массаси яна 0,01 г аниқликда ўлчанади. Намунанинг намлиги ( W ) куйидаги формула билан аниқланади:        1 * 100 c b G G W бунда Gо - намунанинг (дастлабки) олинган вақтидаги массаси, г; G c - қуритилган намунанинг ўзгармас массаси, г. УСХ-1 маркали термонамўлчагичлар чигитли пахта ва пахтадан ишланган материалларни қиздирилган икки сирт орасида қуритиб намлигини аниқлаш учун мўлжалланган. Материалнинг иамлиги олинган намунанинг қуритишдан олдинги ва қуритишдан кейинги массасининг фарқига қараб топилади. 5. Пахтанинг ифлослигини аниқлаш. Пахта хом ашёсига турли хил минерал ва органик жисмларнинг қўшилиши унинг ифлослигини белгилайди ва уларнинг миқдори унинг бошланғич массасига нисбатан фоиз ҳисобида аниқланади. Минерал ифлосликларга тупроқ, тошчалар, қум ва чанг киради. Органик ифлослик-ларга барг бўлакчалари, гулли, чаноқлари, пояси, шохлари ва саноат аҳамиятига эга бўлмаган толалар киради. Пахтанинг ифлосланганлиги стандартда кўрсатилган усуллар асосида ЛКМ, ЛКМ-12, 2Л-12 ва 2Л-12М асбобларида аниқланади. Асбобларда пахтанинг ифлослик даражасини (3) аниқлаш учун қуйидаги формуладан фойдаланилади:

nc mm З 100  бунда: m с - ажратилган йирик ва майда хас-чўплар массаси, г: m n - ўртача намунанинг тозаланмасдан олдинги массаси, т. Агар иккала ўртача намунанинг ифлослик даражаси кўрсаткичлари орасидаги фарқ 10% гача бўлган пахта учун 0,6% дан о ртиқ бўлмаса, пахтанинг ҳақиқий ифлослигини топиш учун шу кўрсатилган чегарадан юқори бўлса эҳтиёт учун белгиланган учинчи кичик намунани ҳам текшириб, учала кўрсаткичнинг ўртача қиймати аниқланади. Пахта гоммоз билан касалланганда толанинг сифати пасайиб кетади. Гоммоз билан касалланган тола сарғаяди, бир-бирига ва чаноққа ёпишиб қолади. Гоммоз билан касалланган чигитли пахта миқдорини аниқлашда лабораторияга келтирилган намунадан 500 г ажратиб олиниб, гоммоз билан касалланган пахта қўлда терилган бўлса унинг ичидан пахта паллалари, машинада терилган бўлса касалланган летучкалар ажратиб олинади ва тарозида тортилиб касалланган пахтанинг фоизда ифодаланган миқдори аниқланади. Чигитли пахтани топширишда унинг ҳақиқий массаси кондицион массага айлантирилади. Чигитли пахтанинг кондицион массасини ҳисоблашда тайёрлов пунктининг лабораториясида аниқланган ифлослик ва намлик кўрсаткичларидан фойдаланилади. Бунда қуйидаги формулалардан фойдаланилади: а) чигитли пахтанинг ифлослигини ҳисобга олган ҳолда ҳисобланадиган массаси (М) қуйидаги формула билан аниқланади (кг).      З З M M p 100 100 бунда: М ф -чигитли пахтанинг ҳақиқий массаси, кг %; З ф - чигитли пахтанинг ҳақиқий ифлослиги, %; Зр -чигитли пахтанинг ҳисобланадиган ифлослик меъёри, %;

б) чигитли пахтанинг ифлослигини ва намлигини ҳисобга олинган кондицион массаси (М к ) қуйидаги формула билан аниқланади.ф б з к W W M M    100 100 бунда: М р -чигитли пахтанинг ҳақиқий массаси, кг %; W б - чигитли пахтанинг ҳақиқий ифлослиги, %; W ф -чигитли пахтанинг ҳисобланадиган ифлослик меъёри, %; Хўжаликлар билан қилинадиган ҳисоб-китоб ишларида чигитли пахтанинг кондицион массасидан фойдаланилади. Тайёрлов пунктларида қабул қилиб олинган чигитли пахта партиясининг ўртача ифлослик ва намлигини аниқлашда қуйидаги формулалардан фойдаланилади: а) ифлослигини аниқлашда ф р р ф м З м З     100 100 б) намлигини аниқлашда к б р ф м W M W    100 бунда: Зф - чигитли пахтанинг ҳақиқий ифлослиги, % ; Зр - чигитли пахтанинг ҳисобланадиган ифлослик меьёри, %; W ф -чигитли пахтанинг хақиқий намлиги, % ; W б -чигитли пахтанинг базис намлиги, %; M ф - чигитли пахтанинг ҳақиқий массаси, кг; M р - чигитли пахтанинг ҳисобланадиган массаси ( и флослиги бўйича) кг; М к - чигитли пахтанинг ифлослиги ва намлигини ҳисобга олган кондицион массаси, %. 6.6. Пахтанинг кондицион массасини аниқлаш. Даставвал пахтанинг лаборатория анализи орқали топилган ифлослигига кўра унинг ҳисоб массаси ( m xис ) топилади:

m xис = m хак  б хак 3 100 3 100   бунда: З хак - пахтадаги ҳақиқий ифлослик; З б - ифлос аралашмаларнинг меъёрий массавий улуши (З б =2 %). Сунгра пахтанинг ҳақиқий намлиги ( W хак ) га асосан кондицион масса миқдори ҳисобланади: m К = m хис  хак 6 100 100 W W   бунда: W б – намликнинг массавий нисбати меъёри ( W б = 9 % ). Пахтанинг ифлослик ва намлигига кўра кондицион массани аниқлаш ҳисоб-китоб ишларини соддалаштириш мақсадида тайёр жадваллардан ҳам фойдаланиш мумкин. Мисол. Хўжалик пахта тайёрлаш пунктига қулда терилган 3520 кг 1-нав пахта топширди. Лаборатория анализлари қуйидаги натижаларни кўрсатди: W хак = 6,8 %, З хак = 1,4 %. Кондицион масса ҳисоблансин. Ечиш. Ифлос аралашмаларнинг меъёрий массавий улуши З б =2% эканлигини эътиборга олиб пахтани ҳисоб массасини аниклаймиз: m хис = 3520 2 100 4,1 100   = 3541 кг. Топширилган пахтанинг кондицион массаси m к = 3541 8,6 100 9 100   = 3615 кг.

Адабиётлар : 1. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг қишлоқ хўжалигида иқтисодий ислоҳотларни чуқурлаштиришга доир қонун ва меёрий ҳужжатлар тўплами . I-II- томлар , Тошкент , « Шарқ », 1998 й . 2. Якубов М.М., Ҳайдаров Ў., A шуров М., Набиева Ў. Пахтани тайёрлаш ва сақлаш технологияси. Маруза матни, Тошкент, 2000 й. 55 б. 3. Жабборов Ғ.Ж., Отаметов Т.У., Ҳамидов A .Х. Чигитли пахтани ишлаш технологияси. Тошкент, "Ўқитувчи", 1987 й. 4. Орипов Р., Сулаймонов И., Умурзоқов Э. Қишлоқ хўжалик маҳсулотларини сақлаш ва қайта ишлаш технологияси. Т. “Меҳнат”, 1991 й. 5. Султоров Ж. Канопни ишлаш технологияси. Т. Ўқитувчи, 1970. 128 б. 6. A табаева Х.Н. Умаров З.У. ва бошқалар. Ўсимликшунослик. Т. Меҳнат. 2000й. 250 б. 7. Симонгулян Н.Г., ва бошқалар. Ғўза генетикаси, селектсияси ва уруғчилиги. Тошкент, меҳнат, 1987 й. 8. Шайхов Т. ва бошқ. «Пахтачилик», Т. «Меҳнат», 1990й. 345 б.

Похожие

Чигитли пахтани тайёрлаш технологияси

Чигитли пахтани тайёрлаш пунктлари тузилиши ва қабул қилиб олиш қоидалари

Чигитли пахтани сақлаш технологияси

Машиналарга техник ташхис қўйиш ва назорат қилиш

Экспертиза усулларидан фойдаланиш. Энтомологик экспертиза лабораторияси