Чигитли пахтани тайёрлаш технологияси - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Чигитли пахтани тайёрлаш технологияси

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

86 KB

Чигитли пахтани тайёрлаш технологияси Режа: 1. Пахта ғарамлаш майдончалари . 2. Пахтани ғарамлашда омборларидан фойдаланиш . 3. Пахтани ғарамга босиш. 4. Пахтани комплектлаш. 5. Пахта ғарамларини ташкил этиш ва профилактик тадбирлар ўтказиш.

1. Пахта ғарамлаш майдончалари. Чигитли пахтани фақат қулай об- ҳавода қуруқ майдонларда ғарам қилинади. Пахтанинг намлиги юқори бўлган ерларда, айниқса ерости сувлари яқин жойлашган жойларда ва жуда нам бўлган пахталарни бунт қилиш унинг сифатиниг тез бузилишига олиб келади. Чигитли пахтани ёпиқ омборларда сақлаш вақтида, намлиги 11% гача бўлган I ва II сорт пахта учун унинг ўртача зичлиги 150-190 кг/м 3 ва намлиги 14% гача бўлган III ва IV сорт пахта учун 130-160 кг/м 3 бўлиши керак. Чигитли пахтани очиқ майдончаларда сақлаш учун пахта тайёрлаш пункти ҳудудида ер юзасидан 40 см кўтарилган махсус бунтлаш майдончалари қурилади. Пахтани сақлаш учун унинг сиғими 750, 1500, 3000, 4500, 6000 т ва темир-бетон деталлардан йигилган, пишиқ ёки хом ғиштдан қурилган ёпиқ омборлардан, тўрт томони очиқ шийпонлар ёки бутунлай очиқ майдончалардан фойдаланилади. Пахта сақлайдиган майдончалар 50 мм қалинликда асфальт қилинади ёки 150 мм қалинликда йирик тош териб ораси майда шарал билан тўлдирилади. Бунтлаш майдончаларининг ўлчами 25X14 м бўлади. Унинг ўртаси ёмгир сувларининг оқиб кетиши учун 5-7 см кўтарилган бўлиши лозим. Майдончадан 0,7 м узоқликда оқова каналлари қилиб қўйилади. 2. Пахтани ғарамлашда омборларидан фойдаланиш. Пахтани заводларда, тайёрлов пунктларида сақлаш учун ёпиқ омборлар, бостирмалар ва очиқ майдонларда фойдаланилади. Омборлар, бостирмалар, ғарам майдонлари тартиб рақамларига эга бўлади. Ёпиқ омборлар, биринчи навбатда, уруғлик пахтани сақлашга мўлжалланади. Ёпиқ биноларда пахта қуйидаги зичликда босилиши керак: - намлиги 12 % гача бўлган I-II нав пахта учун - 150 190 кг/м; - намлиги 18% гача бўлган паст навли пахта учун 130-160 кг/м. Пахта омборларидан тўғри фойдаланиш тайёрлов пунктида пункт мудири, заводда катта классификатор зиммасига юклатилади. Омборхоналар, бостирмалар ва ғарам майдонлари лойихалаш ташкилотларининг техник

ҳужжатлари асосида қўшилади. Ђарам майдонининг ўлчами 14х25 м бўлиши керак, майдон ўртасининг юзаси ёмғир сувлари оқиб кетиш учун 5-7 см баландроқ бўлиши лозим. Бошқа ўлчамдаги ғарам майдонларини қўриш тавсия этилмайди. 3. Пахтани ғарамга босиш. Ђарам майдончалари ер сатҳидан 40 см баланд қилиб кўтарилиши, асфальт ётқизлиб, мустаҳкамлаштириш керак. Ђарам майдонининг ўртасидан туннелни тўғри ковлаш учун махсус чизиқ тортиб қўйилади. Бунтларни шакллантиришда пахтани, айниқса машинада терилганини бунтнинг ҳамма жойига бир хил жойлаштириш ва шиббалаш муҳим. Майдончага пахта транспортёр ёрдамида ташланади ва қўлда унинг юзаси бўйлаб маълум қалинликда текисланиб турилади. Пахта ғарамга ҳаво очиқ кунларда ёйиб босилади. Ёғингарчилик пайтларида пахтани ғарамга босиш ман этилади. Ђарамга бир текисликда жойлаштириши лозим. Ђарамлаш пайтида пахта қўшимча ифлослиги учун ғарамнинг тўрт томонига 1.5 м кенгликда эски брезент ёки мато солинади. Пахтани ғарамга механизм ёрдамида узатишда транспортнинг икки ёнига ҳам брезент солиб қўйилади. Бунтнинг қийшайиб кетмаслиги, деформацияланмаслиги ва ёриқлар ҳосил бўлмаслиги учун пахтани шиббалашга унинг қалинлиги 0,8-1,0 м бўлганда киришилади. Бир кунда битта майдонга 80 тоннадан ортиқ пахта босиш тавсия этилмайди ва битта бунтга пахта жойлаштиришни 10 кунда амалга ошириш керак.. Ђарамлашда пахтани ғарам четидан камида 0.5 м ичкарида 2.5-3 м кенгликда зичлай бошлаш керак. Ђарамнинг ўрта қисми шиббаланмайди, бу ердаги пахта ўз вақтида ва у ерда ишлаётган одамларнинг оғирлиги билан аста-секин зичлашаверади. Ђарамнинг бурчаклари алоҳида эътибор билан яхшилаб зичланади, чунки унинг мустаҳкамлиги бўрчаклар тўғри чиқарилиши ва пишиқ зичланишига боғлиқ. Пахтанинг ғарамга тўкилган қисми яхши зичланмагунча ўстига янги пахта қатлами тўкилмайди.

Пахтани ғарамлашда ғарамнинг ҳамма жойига бир текис ёйилишига ва яхши шиббаланишига алоҳида эътибор бериш керак. Ђарамнинг зичланган қисми (чекка қисми) доимо ўрта қисмидан пастроқ бўлиши зарур. Ђарамлар қуйидаги ҳолларда мустаҳкам бўлмайди ва қулайди. Пахтани пастки қисми ва кейинги қатламлари яхши зичланмаганда; пахта ғарамининг тепа қисмида бўлиб-бўлиб, бир-бирига кириштирмай босилганда. Ђарам босиш унинг юқори қисми 2-2.5 м баландликка, ғарамнинг бутун узунлиги бўлиб гумбаз шакллантирилгандан сўнг тугалланади. Пахта ғарамга босиб бўлингач аста-секин чўкади ва 10-15 кунда 1-1.5 метрга пасаяди. Ђарам кўтариб бўлингач атрофида осилиб қолган, бош зичланган пахта териб олиниши керак. Пахта қуритиб тозаланган пахта бир хил қалинликда ғарамнинг бутун юзаси бўйлаб ёйилади. Қуритилган пахта ғарамга ёки омборхонага босилгач, лаборатория ходими пахта ҳароратини ўлчайди. Кейинги тадбирлар ва ҳароратни ўлчаш мазкур йўриқноманинг ҳамда 11.1.7- бандларида кўрсатилган тартибда амалга оширилади. Ђарамларни брезент билан ёпиш. Очиқ майдонларда сақланаётган пахтанинг ўстини ёпиш учун ўлчами 8.5х7 м ли березентлардан фоёдаланилади. Óðóғлик пахта фақат биринчи даражали брезент билан ёпилиши керак. Ђарамлар қуйидаги тартибда ёпилади. Брезентнинг ўлчами 5х7 м бўлса 25х14 м майдондаги ғарамни ёпиш учун ўнта брезент керак бўлади, бунда тўртта брезентдан иккита брезент тикилади, иккита брезент алоҳида қилиб калта 7 метрли томонидан тикилади. Шу тариқа тикилган брезентнинг ўлчами 17х7 м бўлади. Тикилган брезент 17 м ли томони билан тахланади. Ђарам кенглиги 14 м, гумбаз исми 2.5 м бўлганда кенглиги бўйича 2 м ли асос қолади. Бундай ҳолда брезент 0.5 м томонга тикилади. Ђарам узунлиги бўйлаб эса 5 та брезент ёпилади. 25х14 м ли ғарамни 8 та брезент билан ёпишда тўртта брезент 7 м ли томонидан тикилади. Ђарамга 17 м ли томони билан ёпилади. Брезент ғарамга арқон

билан тортиб ёпилади. Бунинг учун узунлиги 15 м ли сим иккига бўлинади, унинг қуйи томонига юк билан бирга ерга 40 см чуқурликка кўмилади ёки ерни ковламай юксиз ҳолда бетон қуйилмага боғланади. Маълум вақт ўтиши билан иплар яна таранг қилиб тортилади. Битта брезент билан ёпилган ғарамда ўртача 30 тонна пахта бўлиши керак. Ђарамни 11.6.2 бандда кўрсатилгандан ортиқ брезент билан ёпиш таъқиқланади. 4. Пахтани комплектлаш. Пахта тудаларини комплектлаш, унинг типлари бўйича сифат кўрсатгичларини ҳисобга олган ҳолда «Пахтани йиғиб–териб олиш ва қабул қилиб олиш қоидалари» га кўра уч зонал қабул қилиш тизимида, завод худудининг III зонасида, икки зонал қабул қилиш тизимида II зонасида классификатор раҳбарлигида амалга оширилади. Бу қоидаларга кўра ҳар қайси хўжалик топширган пахта алоҳида-алоҳида, пахта навлари синфлари учун ифлослик ва намлик меъёрларига тулиқ риоя қилинган ҳолда комплектланиши шарт. Қабул қилинган тудалардаги пахтанинг намлиги ёхуд ифлослиги меъёрдан ошиқ бўлса, унга қуритиш– тозалаш цехида ишлов берилгандан кейингина уни комплектлаш ишлари амалга оширилади. 5. Пахта ғарамларини ташкил этиш ва профилактик тадбирлар ўтказиш. Пахта ғарамлари ташкил этиш ва профилактик тадбирлар ўтказиш дастлабки тадбирлардан бири ҳисобланади. Пахтани ўз вақтида яхши ҳолатда сақлаш ва ундан сифатли тола олиш учун пахтанинг нави ва сифатини ҳисоблаган табақалаб тўплаш зарур. Завод қошидаги тайёрлов пунктида қуритиш-тозалаш цехининг қайта ишлаш оқимида ишлашини ҳисобга олиб, намлиги 14 фоизгача, бўлган пахтани тозалаш цехининг қайта олиб, намлиги 14 фоизгача, бўлган пахтани тозалаш цехи зонасига, намлиги 14 фоиздан юқори бўлган пахтани эса қуритиш - тозалаш цехи зонасига тўкиш мақсадида мувофиқдир. Пахта ғарамлари кўтарилгач, уларнинг атрофи ўз вақтида қўл ёки механизмлар ёрдамида тараб чиқилади.

Ђарамлардаги пахтани намланганлигини ўз вақтида аниқлаш учун тайёрлов пункти лабораторияси сақланаётган пахтанинг ҳароратини текшириб туради. I ва II нав пахтанинг бир кунлик намлиги тегишлича 9-13, III ва V нав пахтанинг намлиги 15-17 фоизидан ортмаган тўдаларда ҳар 5 кунда, намлиги катта тўдаларда эса ҳар уч кунда текширилади. Пахт а нави Намлиги, фоиз Чўкиши ҳисобга олинганида йўл қўйиладиган ғарам баландлиги кўпи билан, м. Бир турдаги майдончада ги пахтанинг тахминий вазни, тҲаво сўр ғ ичсиз Ҳаво сўр ғ ич қўлланиб I I I 9 гача 9.1-12.0 12.1-14.0 14.0 дан ортиқ - - - - 8 8 7 6 400 350 300 250 II II II II 10 гача 10.1-13.0 13-16 16 дан ортиқ 8 - - - - 8 7 6 370 300 250 200 III III III III 11 гача 11.1-15.0 15.1-18.0 18 дан ортиқ 7 - - - - 7 6 6 350 300 250 230 IV IV 13 гача 13.1-17.0 6 5 - - 300 250

IV IV 17.1-20 22.0 гача - - 4 3 200 150 Ђарамлардаги ҳарорат 8 жойда (4 та бўлакчалар томондан , 4 таси эса ён , олди ва орқа томонларидан 4 метр чуқурликда ўлчанади . Омборларда сақлаган пахта ғарам ичида камида 30 минут туриши лозим. Ўлчанган ҳарорат пахта сақлаш дафтарида қайд этилади. Иссиқ пайтларда (сентябрь- октябр) тайёрланган пахта учун нормал ҳарорат агар у 2-3 кун ичида бир хил турса, 25 0 С ортмаслиги керак. Сақланаётган пахта тўдаларидаги ҳарорат биринчи ўлчашда 35 0 С дан ортиқ бўлса ёки кейинги ўлчашларда бир нуқтанинг ўзида 2-3 даражага ортиб кетса, ғарамдаги иссиқ ва нам ҳавонисўриб чиқариб ташлаш йўли билан уни совитиш керак. III - V нав пахта сақланганда. 13-15 0 7-10 0 10 0 15 0 75% 15-18 0 5-8 0 8 0 10 0 85% 18-20 0 3-5 0 5 0 8 0 95% 22 0 дан юқори 3-4 0 5 0 7 0 95% Ҳавонинг нисбий намлигини тайёрлов пункти лабораторияси аниқлайди. Ҳаво иссиқ кунларда (Ҳарорат 25-30 0 С дан ортиқ бўлганда) ғарам ичидаги ҳавони кечаси ёки эрта тонгда сўриб олиш мақсадга мувофиқдир. Ҳавонинг нисбий намлиги юқори (95 фоиздан ортиқ) бўлганда профилактик тадбирлар ўтказилмайди. Бундай пайтда сақланаётган пахтанинг ҳарорати кескин кўтарилганда ҳаво сўрилади. Юқори намликдаги пахта ҳароратини пасайтириш самарадорлиги ва пахтанинг яхши сақланишини таъминлаш, ғарамнинг тўғри кўтарилганлигига ҳамда банланд-пастлиги бир хиллигига боғлиқдир. Ђарам баландлиги бутун узунлиги бўйлаб бир хил бўлиши лозим. Пахтани ғарамлашда профилактика тарзида ҳавони сўриб олишда бу иш 6-8 соатдан кам давом этмаслиги керак. Пахтани ўз-ўзидан қизиган холларда ҳаво сўриш жараёни ғарам ҳарорати ўлчанаётган саккизта жойда унинг

иссиқлиги атроф ҳаво ҳарорати даражасига етгунча давом эттирилади. Пахтанинг ўз-ўзидан қизиб кетишининг олдини олиш учун ҳаво пунктлардаги ҳаво сўрувчи қурилмалар ёрдамида чиқариб ташланади. Ђарам кўтарилгандан ва тегишлича чўккандан кейин қўлда ёки механизмлар ёрдамида унинг узунаси бўйлаб эни 0.8-1.0 баландлиги эса 1.8-2 метрли туннел очилади. Ҳаво сўриб олинишдан завод туннел 2.8-3 м қалинликда пахта билан тўсилади ва устига III ва IV даражали брезент билан 2 қават қилиб ёпилади. Ҳаво сўриш учун УВУ-10 м вентиляция қўлланилади. Намлиги ортиқча бўлган пахтанинг табиий хусусиятларини сақлаб қолиш учун, ғарам қандай ҳолатдалигидан қатъий назар, ҳаво сўриб ташланиши керак. Қуйидаги жадвалда ҳаво сўришнинг тахминий муддатлари кўрсатилган. Пахта намлиги Профилактика (ҳаво, сўриш) қайси кундан бошланади. Ҳавонин г нимсиби й намлиги, % дан ортиқТўплаш бошланган дан пайтидан биринчи дан кейин шунча кундан кейин кейингила ри шунча кундан сўнг I - II нав пахта сақланганда 12-14 14-16 16 дан ортиқ 7-10 5-8 5 15 10 8 20 15 10 75 85 95 Ҳаво сўрилганда илгари ўлчанган жойларда ҳар 6-8 соатда назорат ўлчови ўтказиб турилиши керак. Ђарамдаги ҳавони туннел орқали чиқариб ташлашда ҳарорат секинлик билан пасайганида туннелнинг ён ва орқа томонларидаги атмосфера ҳавосининг сўрилаётганлиги текширилади. Бундай ҳол аниқланса, зарурий чоралар кўрилади.

Ҳомлиги 11% гача бўлган биринчи нав пахта ва намлиги 13% гача бўлган паст нав пахтани сақлашда тола ва чигитнинг табиий хусусиятларини сақлаб қолиш тадбирлари ўтказилмаса ҳам бўлади. Бироқ амалда шундай ҳоллар ҳам бўлдики, ғарамларга намлиги жуда юқори пахта ҳам тушиб қолади. Бу ҳолда ғарамнинг айрим жойларида пахтанинг ўз-ўзидан қизиш ҳоллари юз беради. Шунинг учун намлиги 11 фоизгача бўлган I - II нав, намлиги 13 фоизгача бўлган паст навли пахтани узоқ вақт сақлашда туннеллар очиш ва иссиқ ҳавони чиқариб ташлаш мақсадида мувофиқдир. Пахта заводи тайёрлов ҳолида техник назорат бўлимлари бошлиқлари камида ҳар ўн кунда бир марта ғарамлар тўғри босилаётганлигини, омборлардан фойдаланишни ва заводдан ташқаридаги тайёрлов пунктларида хом ашё ва тайёр маҳсулотни, техник назорат бўлимлари бошлиқлари эса пахта заводи қошидаги тайёрлов пунктларида сақланаётган пахта сифатини текшириб туришлари керак. Ҳар бир текшириш натижаси тайёрлаш пунктларининг махсус дафтарига ёзиб қўйилади. Пахта ҳолатини текширишда қуйидагилар аниқланади.  чакка ўтиши ва бошқа сабаблар туфайли намлик ортиб кетмаслиги  ўз-ўзидан қизиш жараёни бошланмаганлиги- брезентларда қора доғлар пайдо бўлганми (пахтанинг ўз-ўзидан қизиш жойини билдиради).  Туннеллар бошқа нам йўқлиги (шу жой яқинида ҳўл пахта борлигидан дарак беради). - ғ арамда ўзгаришлар юз бермаганлиги Пахта заводи ва тайёрлов пункти лабораторияси 1-11 нав пахта ҳолатини ҳар 10 кунда, III - V навлар ҳолатини эса ҳар 5 кунда текшириб туради. Уруғлик пахтанинг қандай сақланаётганлигини текширишга пахта заводининг катта агрономи ва уруғлик лабораторияси мудири жалб этилади. Ҳар бир тўдадаги пахтанинг ҳолатини текширишш якунлари дафтарига ёзиб қўйилади. Пахтанинг ҳарорати аввалги текширишдан лоақал 1 даражага

ортиб кетмаганлиги аниқланса унинг ҳароратини ҳар куни ўлчаб туриш талабэтилади. Агар кейинги 2-3 ўлчашда ҳароратнинг тобора ортиб бораётганлиги кузатилса, бу ҳолда вентилятор ёрдамида ҳавони сўриб ташлаш йўли билан пахтанинг ўз-ўзидан қизишига чек қўйилади. Тайёрлов пунктида пахта қониқарсиз ҳолатда сақланган тақдирда тайёрлов пункти мудири ва классификатор аниқланган камчиликни тугатиш чораларини кўрадилар ва дарҳол бу ҳақда пахта заводи директорига хабар берадилар. Пахта заводи ҳамда тайёрлов пункти вакилларидан иборат комиссия бир ойда камида 2 марта пахта қандай сақланаётганлигини биргаликда текшири, текшириш натижаларини №10-ХЛ форма асосида расмийлаштиради. Чакка ўтаётганлиги ва пахта намланганлиги аниқланган ҳолларда нам тортиш қалинлигини аниқлаш мақсадида ғарамни қуруқсимон қилиб тешиш ва намланган пахтани қуритиш учун олиш лозим. Ёғингарчилик бўлиб ўтгандан сунг барча омборхона, бостирма ва ғарамлардаги пахта ҳолати текшириб чиқилади. Брезент ёки томдан сув ўтган тақдирда намланган пахта олиниб, қуритилади, томнинг бузилган жойи зудлик билан тузатилади. Ҳар бир тайёрлов пункти узунлиги 6-9 м ли кўчма шоти ҳамда кўчма металл шотилар билан таъминланган бўлиши керак.

Адабиётлар : 1. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг қишлоқ хўжалигида иқтисодий ислоҳотларни чуқурлаштиришга доир қонун ва меёрий ҳужжатлар тўплами . I-II- томлар , Тошкент , « Шарқ », 1998 й . 2. Якубов М.М., Ҳайдаров Ў., A шуров М., Набиева Ў. Пахтани тайёрлаш ва сақлаш технологияси. Маруза матни, Тошкент, 2000 й. 55 б. 3. Жабборов Ғ.Ж., Отаметов Т.У., Ҳамидов A .Х. Чигитли пахтани ишлаш технологияси. Тошкент, "Ўқитувчи", 1987 й. 4. Орипов Р., Сулаймонов И., Умурзоқов Э. Қишлоқ хўжалик маҳсулотларини сақлаш ва қайта ишлаш технологияси. Т. “Меҳнат”, 1991 й. 5. Султоров Ж. Канопни ишлаш технологияси. Т. Ўқитувчи, 1970. 128 б. 6. A табаева Х.Н. Умаров З.У. ва бошқалар. Ўсимликшунослик. Т. Меҳнат. 2000й. 250 б. 7. Симонгулян Н.Г., ва бошқалар. Ғўза генетикаси, селектсияси ва уруғчилиги. Тошкент, меҳнат, 1987 й. 8. Шайхов Т. ва бошқ. «Пахтачилик», Т. «Меҳнат», 1990й. 345 б.

Похожие

Чигитли пахтани қуритиш технологияси

Чигитли пахтани тозалаш технологияси

Чигитли пахтани сақлаш технологияси

Чигитли пахтани тайёрлаш пунктлари тузилиши ва қабул қилиб олиш қоидалари

Чигитли пахтани валикли жинларда ишлаш. Толани тозалаш