Qo’ylarning biologik hususiyatlari, konstitutisiyasi va eksteryeri. - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Qo’ylarning biologik hususiyatlari, konstitutisiyasi va eksteryeri.

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

89 KB

Qo’ylarning biologik hususiyatlari, konstitutisiyasi va eksteryeri . Reja 1. Qo’ylarning biologik hususiyatlari. 2. Qo’ylarning konstitutisiyasi xillari. 3. Maxsuldorligiga kura turli yqnalishdagi qo’ylarning eksteryerlari

O’tgan leksiyalarimizda qo’ylarning yer sharining hamma burchaklarigacha tarqatilganligini, ularni turli qita, turli iqlim sharoitlarida urchitilayotganligiga qo’ylarning o’ziga xos biologik hususiyatlari ekanligini aytib o’tgan edik Qo’ylarning tumshuqlari ingichka,lablari va jag’lari o’ta serharaka. Kesgich tishlari oldiga qarab biroz qiyshaygan- anna shu sabablarga kura qo’ylar yaylovtomiriga qadar yulib olish, yerga tushgan qsimliklarning maydagina qisimlargacha terib olish imkoniyatiga egadir. Boshqa kishloq hujalik hayvonlari o’tlay olmaydigan yaylovlarda ham qo’ylarni boqish mumkun. Qo’ylar ularga nisbatdan ko’p xil o’tlarni yeb hazim qilishi aniqlangan. Qo’ylarnin6g ovqat hazim qilish organlari da8g’alozuqalarni xazim qilishga organlari dag’al ozuqalarni xazim qilishga ular tarkibidagi ozuqa moddalarni ko’proq uzlashtirishqobiliyatiga egadir. Ozuqa va suv yetishmaganda sarflash uchun qo’ylarning dumgaza, dumba,qobirg’a orasi,tushi va boshqa qisimlarida extiyot yog’ yig’iladi. (bu narsa ayniqsa qurg’oqchilik kelgan yillarda asqotadi). Qo’ylarning bu hususiyatlari ularning og’ir iqlim sharoitida yashay olishining ular filogenitik taraqqiyotida paydo bulgan belgilardir. Qo’ylarning oyoqlari mahkam,tuyoqlari mustahkam. Ularning serharakat va chidamli, uzoq masofalarni(sutkaga 25-30 km.gacha ) bosib utish hususiyatiga,siyrak o’tli cho’l va tog’ yaylovlaridan samarali foydalanish qobiliyatiga egadir.Qo’ylar faqat zax, binolarda saqlashga, botqoqlikdagi yaylovlarga chidamsizdir,bu sharoitda ularning maxsuldorligi pasayadi,oriqlaydi,har xil kasalliklarga chalinadi,ba’zan esa uladilar. Qo’ylarning yashash muddati 12-14 yil,lekin xujalik sharoitida faqatgina 6-8 yoshgacha foydalanib,keyin yoshga kura yaroqsiz topilib gushtga topshiriladi. Qo’ylarning jinsiy yetilishi 6-7 oyligida bulib,1-5-2 yoshlik paytlarda ular birinchi qochirimga kiritiladi. Qo’ylarning bug’ozlik davri 5 oy davom etib,sut berish davri esa 9-5-4-5 oy davom etadi. Yelini yaxshi taraqqiy etgan bulib (ikki emchakka,surg’ichga ega). Odatda sovliqlar bir boshdan qo’zi tug’adilar.

Quzilarning tug’ilgandagiog’irliklari onasi og’irligining taxminan 7-8 prosentini tashkil etadi. Oamlarning ma’lum maqsad qo’lida uzoq vaqtlar davomida olib borgan tanlash ishlari,hamma turli iqlim, yaylov sharoitlariga moslashish joylarda qo’ylarning ayrim belgi va kursatgichlariga kura bir-biridan farq qiluvchi hujalik tiplarini vujudga keltiradi. Konstitutsiya deb hayvonlarning salomatligi va mahsuldorligini belgilovchi muhim eksteryer va interyer hususiyatlarini yig’indisiga aytiladi. Konstitutsiya xillari hayvonlarning irsiyati Bilan, ular yashaydigan tashqi muhit sharoitlari bilan belgilanadi.Hayvonlar konstitutsiyaning shakillanishida ularning yoshlari kata ahamiyat kasb etadi, chunki hayvon qanchalik yosh bulsa ular tashqi muhitga ushanchalik beriluvchan buladi. Shunday qilib, odamzot ma’lum maqsad yo’lida oziqlantirish, tarbiyalash yo’li Bilan hayvonlarda ozuqa hazim qilishning ayrim xillarining shakillanishi uchun sharoit yaratadi. Hozirgi vaqtda qishloq hujalik hayvonlari konstitutsiyasi xillarining ko’pgina klassifkasiyalari mavjuddir. Zootexniya fanida P.N.Kuleshov tomonidan ishlab chiqilgan klassifkasiyasi keng qullaniladi: Nozik, dag’al, bush va zich konstitutsiya.Bu klassifkasiyalari M.F.Ivanov tomonidan mustahkam konstitutsiya tipii bilan tuldiriladi. Anna shu klassifikasiyada kursatilgan har bir konstitutsiya tipii. A) Hayvonlar maxsuldorligi bilan uzviy bog’liqdir, chunki biologik koorelsiya qonuniga yoki organizm ayrim kislari taraqqiyoti nisbatlari qonuniga asoslangandir. Mahsuldorligiga kura turli yunalishdagi qo’y zotlari konstitutsiya xillariga kura bir-biridan farq qiladi,chunki ularda suyaklari, mushaklari,terisi va hazim qilish organlarining taraqqiyotlari turli darajadadir.

Turli hujalik tiplaridagi qo’ylar organlarini urgangan P.N Kuleshov ular gavdasining ayrim qisimlari taraqqiyoti ma’lum qonuniyatlarga asoslangan nisbatlar darajasida bulishligini aniqladi. Konstitutsiya tiplari vujudga keladi. P.N.Kuleshov ma’lumotlariga kura maxsuldorligi buyicha turli xil yo’nalishdagi qo’ylar gavdasi tanasi ayrim qisimlarining saomoqlari qo’ydagilarni tashkil qiladi.(tana og’irligiga nisbatan,%) Mahsuldorligiga kura yo’nalishi Gavdaning ayrim qisi Junlor Gushtdor Sutdor Gavda va ichki yog’lari. 41,5 59,6 36,0 Mushaklari (suyaksiz) 20,0 43,7 25,0 Suyaklari va boshi 15,0 8,7 12,0 Yangi shilingan teri 12,9 6,2 7,0 Ichki organlari 37,0 18,6 50,6 Yuqoridagi jadval ma’lumotlardan kurinib turibdiki, gushtdor va sutdor qo’ylarga nisbatan jundor qo’ylarning terisi, suyaklari va boshlari og’iroqdir. Gushtdor qo’ylarda aksincha mushaklari ancha og’ir bulib,ter iva suyaklari esa yengildir. Sutdor qo’ylarda ichki organlari taraqqiy etgan bulib, gusht mahsuldorligi va terilari unchalik rivojlanmagan. Shunday qilib maxsuldorligiga kuraturli yo’nalish va turli zotlarga mansub bulgan qo’y zotlarida ayrim organ tuqmalar rivojining o’ziga xosligi natijasida uziga xos konstitutsiya tiplari vujudga keldi. Shu bilan bir qatorda har bir zot ichida ham turli xil konstitutsiyaga mansub bulgan hayvonlar uchraydi. Barcha holatlarda ham mastahkam konstitutsiyalik hayvonlar maqsadga muofiq hisoblanadi, chunki ular provorsional rivojlangandir, ya’ni gavda tuzilishi gormonik tarizda,sog’lom bulib, berilgan ozuqa uchun mahsulot tarizdagi qaytim yaxshi rivojlangan bulib, mahsuldorligi yaxshi. Kupol konstitutsiya- bu tip qo’ylarda suyaklari,ayniqsa bosh va oyoq suyaklari o’ta rivojlangan, terisi qalinlashgan va dag’allashgandir.

Kupincha oyoqlarining nisbatdan uzun bulishi, boshnng kata bulishi natijasida bir xil hayvonlarda gavda tuzilishi mujassamligi buziladi. Bu xil hayvonlarda odatda boshi qupol, gavdasi yirik sog’lomligi ba’zan mustahkam konstitutsiyalik hayvonlarnikidek. Jun tolalarining tez usishi, ingichkaligiga kura notekisligi va dag’alligi sababli ham jun mahsulotining sifati bir muncha pasdir. Gusht mahsuldorligi ham suyaklarning o’ta taraqqiy etganligi sababli bir muncha pastdir. Nozik konstitutsiya – bu tipdagi hayvonlarning suyaklari ingichka, tumshuqlari, kukrak qafaslari tor, gavdasining orqa qismi osilgan va shunga uxshash kamchiliklarga ega. Mustahkam konstitutsiyalik hayvonlarga nisbatan yengil, mahsuldorligi bir muncha past, chunki ularda jun qoplami siyraklashgan,kalta, Mayin, qorin ostilari kam jun, sog’lomligi bushashgan. Bu tip sovliqlarining bola tug’ish qobiliyati birmuncha pasaygan. Zich (yoki quruq ) konstitutsiya – bu tip konstitutsiyaga mansub bulagn hayvonlar ko’p jihatdan mustahkam k onstitutsiyalik hayvonlarga o’xshashdir.Bu xil hayvonlarda yog’ yig’imlari kam bo’ladi, moda almashishi kuchli, tempromenti tirik, harakatchanligi yaxshi. Suyaklari urtacha rivojlangan, mustahkam terisizich, mushaklari yaxshi taraqqiy etgan sog’lom. Ishlab chiqarish nuqtaiy nazardan bu xil hayvonlar maqsadga muvofiqdir. Bush ( yoki xos) konstitutsiya- Assosiy belgi va kuratkichlarga kura bu xil hayvonlar zich konstitutsiyalik hayvonlarning aksidir. Bularda terisi vat yeri osti kletchatkasining uta rivojlanganligi oqibatida yog’ yig’imlari miqdorining ko’payishi osondir. Bu xil hayvonlar odatda flegmatik tempromentga ega buladi. Moda almashish jarayonlari biroz sekinlashgandir. Bu xildagi konstitutsiya gusht yo’nalishidagi qo’ylarga xosdir. Bular orsida bola berish qobiliyati past bulganlari, kamsutlari ham uchrab turadi. Odatda ishlab chiqarish sharoitlarida hayvonlarni u yoki bu konstitutsiya tipiga kiritish uchun avvalo ularning tashqi belgilari va mahsuldorlik darajasi hisobga olinadi. Hayvonlar konstitutsiya tiplari aniqroq belgilash uchun ularning fizologik xolatlari, ayrim organik va tuqmalari ichki tuzilishlari va boshqa shu kabilarni urganish lozim buladi.

Ba’zi paytlarda oraliq konstitutsiya tipga ega bulgan qo’ylarni ham uchratish mumkun. Qo’ylarning eksteryeri – ularning tashqi kurinishi, ayrim organlar va tuqmalarning taraqqiyoti darajasi. Hayvonlar eksteryeri to’g’risidagi ta’limot qadimdan buyon mavjuddir. Eramizning 9-10 asrlaridayoq arblar o’zlarining otlarini tashqi belgi va kursatgichlarga qarab baholar edilar. Lekin shunga qaramasdan «eksteryeri» so’zi (termini ) daabiyotga birinchi bulib, fransuz mutahasisi Burjul tomonidan yaqindagina, ya’ni 18 asirning oxirida kiritildi. Turli eksteryerdagi qo’ylar odatda mahsuldorlik darajasiga, hayotchanligiga kura bir-biridan farq qiladilar. Chunki olinadigan har bir mahsulot hayvonlar organezimidagi har bir organ,har bir tuqmaning funksional faoliyati natijasidir, bu esa ma’lum darajada ularning konstitusiya tiplarini va tuzilishini belgilaydi. Chorvachilik taraqqiyoti tarixida hayvonlarning ayrim belgilarigina qarab, ya’ni umum organizim Bilan bog’lamasdan olib borilgan tanlash va juftlashlar achinarli natijalarga olib kelagn paytlar ham ma’lum. Masalan: a) qoramolchilikda mahsuldorligiga qarab emas balki rangiga qarab tanlash hayvonlar maxsuldorligi usishga tug’onoq buldi, chunki yuqori maxsuldorlikka ega bulgan, lekin rangi talab darajasida bulmagan hayvonlar yaroqsiz deb topilib, brak qilindi. b) Ingiliz yurg’a otlarini faqat mahsuldorligiga qarab baholash ularning uta noziklashib ketishiga olib keldi. v) Hayvonlarni faqatgina jun mahsuldorligiga, (ya’ni jun tolasi) sm uzunlikda ilova mayiligiga qarab olib borilgan tanlash Mazayev qo’ylarniig nimjonlikka va keyinchalshik mazkur zotining tugatilishga olib keldi. Ishlab chiqarish sharoitida qo’ylarining eksteryerilari kuz Bilan baholanadi. Anna shunday baholashning uta bir tomonlama bulmasligi uchun hayvonlarningulchamlari olinadi, bu esa keyinchalik hisoblanadigan indekslarga kura maskur hayvonning taraqqiyot darajasini, gavdasi ayrim qisimlarining bir- biriga bulgan nisbatlarini aniqlash imkoniniberadi.

Eksteryeriga qarab baholash yo’li Bilan qo’ylarning mahsuldorlik darajasini faqatgina taxmin qilish mumkun xalos. Qo’ylarning eksteryerini baholaganda, gavdaning ayrim qisimlariga qo’yiladigan talablar albatta ularning mahsuldorlik yo’nalishini hisobga olgan holda qo’yiliog’i lozim. Terisi-ning tuzilishi va hususiyatlari mahsuldorligini, bara terilar, qo’y terilari vat yeri xomashyosining sifati belgilaydi. Hayvonlar terisi organezimdagi moda almashuvida muhim ahamiyat kasb etganligi uchun ham unga kata e’tibor beriladi. Eng yuqori sifatli Mayin jun beruvchi qo’y zotlarining terisi yupqa va zich bulsa, gusht jun beruvchi qo’y zotlarining terisi esp zichroq, lekin sal bushroq buladi. Uta qalin va bush teri maqsadga nomofiq hisoblanadi. Terining qalinligi va zichligi qo’yning yon tomonida, ya’ni kukrak suyagi oblastida terini buklab, ushlab kurish orqali aniqlanadi. Boshi – Mahsuldorligiga kura barcha yunalishdagi qo’y zotlarida boshi kata va qupol bulmasligi lozim, chunki bu narsa hayvonlar konstitusiyasining dag’allashgani belgisidir. Jundor qo’y zotlarida boshi uzunroq, quruq bulsa, gusht- jun beruvchi zotlarda esa-kaltarok lekin kengiroq buladi. Hayvonlarning boshining shakli, kurinishi ular jinsining yordamchi kursatgichi hisoblanadi. Boshning uzun, ingichkalashgan shakli maqsadga nomofiqdir, chunki bu narsa maskur qo’yning nozik tabiatligini, sog’lig’i bushashganligini bildiradi. Bo’yin- urtacha uzunligida, yetarli darajada keng vachuqur bulmog’i lozim. Gusht-jun beruvchi qo’ylarda jundor qo’y zotlariga nisbatdan buyni kalta va yo’g’onlashgan buladi. Kukrak qafasi- barcha qo’y zotlarida ham mumkun qadar keng va chuqur bulmog’i lozim, chunki kukrakda eng muhim organlar, ya’ni yurak va o’pka joylashadi. Keng kukrak qafasi gushtdor qo’ylarga xosdir, jundor qo’y zotlarining kukrak qafasi biroz torroq, lekin chuqurroq buladi. Uta tor kukrak qafasi maqsadga nomofiqdir, ayniqsa gusht-jun beruvchi qo’ylar uchun.

Chuqqisi- qo’ylarda keng, yelkasi Bilan bir balandlikda bulishi lozim. Jundor qo’ylarda gushtdor qo’ylarga nisbatan chuqqisi biroz kutarilgan buladi. Organizimning noziklashagnligidan, bushashagnligidandalolat beruvchi ancha kutarilgan va tor qirralik chuqqi barcha turdagi qo’y zotlari uchun ham maqsadga mofiqdir. Yelkasi va beli- keng, ravon va tekis bulishi lozim, ayniqsa tez pishuvchan gushtdor qo’ylar uchun. Yelka va belining osilganligi hayvon suyaklarining bushash8ganligidan dalolatdir. Yelka va belning bukri, yarim oysimon, tor qirra bulishi nuqson hisoblanadi, odatda bunday hayvonning mahsuldorligi pasaygan buladi. Qorni – agar qo’y qorning pastki chizig’i tug’ri,yelka chizig’iga parallel bulsa bunda tabiy normal hisoblanadi. Ayrim sovliqlarda, ayniqsa sersut sovliqlarda qorin ortga tomon qiya borishi va biroz tushinkiragan bulishi mumkun. Qorinning ham yaxlit jun bilin qoplngan bulishi maqsadga mofiqdir. Dumg’azasi- keng, ravon va normal uzunlikda bulmog’i lozim. Ayniqsa gusht – jun beruvchi qo’ylarda anna shunday bulishi muhimdir. Tor, o’tkir kirra, osilgan dumg’aza barcha qo’ylar uchun nuqson hisoblanadi. Oyoqlari- yaxshi rivojlanagn, tug’ri qo’yilgan va mustahkam bulmog’i lozim. Old va orqa oyoqlar oralig’i keng va biroz qiyshayganroq bulishi lozim. Sakrash va tirsak bug’inlarida oyoqlarning bir-biriga yaqin bulishi kilchiksimon qiyshiq bulishi nuqsondir. Sut bezlari- hajmlik, emchaklari yaxshi rivojlanagn bulishi lozim. Hayvonlarning rivojlanganlik darajasini gavdasi kattaligiga qarab ham aniqlash mumkun. Qo’ylarning og’irligi semizligiga, zotiga jinsiga, yoshiga va yilning fasillariga qarab uzgarib turadi. Qo’ylarning og’irligi ertalab, ovqatlanishdan oldin tarozida ulchash orqalianiqlanadi. Qoida buyicha qo’ylarning og’irligi bahorda kirganda sung, kuzda esa qochirim mavsumi oldidan aniqlanadi. Barcha Mayin jun beruvchi qo’y zotlarining bo’yin va tana qismida ozmi- ko’pmi teri g’ijimlari buladi. Jun qoplami qalin,uzunligi va ingichkaligiga kura bir

tekis bulgan tivit tolalardan iborat bulib, bunday junlar junshunoslik fanida bir xil tolali jun deb ataladi. Bu guruppaga qo’ylarn6ing konistitusiyalari odatda mustahkam va zich buladi. Yarim Mayin jun beruvchi qo’ylarning terisi g’ijimsiz, boshlari shoxsiz, gavdalari uzun va chuqur, oyoqlari kalta va keng qo’yilgan. Jun qoplami uzunroq, biroz siyrak,ingichkaligiga kura bir tekis oraliq tolalardan iboratdir. Gushtdorlik belgilari yaxshi ifodalangan. Pustinbop teri beruvchi qo’ylarning konstitusiyalari zich gavda ulchamlar mayda. Suyaklari mustahkam, gavdasi dumaloqroq oyoqlari nisbatdan uzun. Jun qoplami har xil tolalar, ya’ni kalta ingichka kilchik va uzunroq ingichka tivitlar aralashmasidan iboratdir. Bara teri- sut beruvchi qo’ylarning konistitusiyalari zich. Suyaklari sistemasi yaxshi taraqiy etgan, mushaklari taraqqiyoti urtacha. Gavdasi biroz qupol, lekin yassi shakilda. Oyoqlari urtacha uzunlik bug’inlari yaxshi rivojlangan. Terisi yupqa va zich. Juni har xil tolalik, dag’al. Gusht-yog’ beruvchi qo’ylarga buylarining baland bulishi xosdir, gavdasi juda og’ir suyaklari qupol, yug’on oyoqlari uzun. Bu qo’ylarning asosiy belgisi i kata dumbasi borligidir. Juni uta dag’al chunki jun qatlamida uta yug’on qilchik tolalari oz miqdordagi ulik tolalar Bilan bir qatorda uta Mayin tivit tolalar aralash usadi. Qo’ylarning interyeri ni urganishda qo’ydagi kursatgichlar tana harorati, nafas olish tezligi, qonning marfologik fizalogik kursatgichlari organlarning tuqima va hujayralarning makro va mikro tuzilishi va shunga uxshashlar asos qilib olinadi. Hayvonlarning interyerni urganish organezimda kechadigan murakkab kechadigan fizalogik jarayonni bilib olish, tushinishga yordam beradi. Hayvonlar in5yeryerizootexniya va davolash nuqtai nazardan kata ahamiyat kasb etadi. Shu sababli ham hayvonlar eksteryer iva interyerini bir-biri Bilan bog’lagan holdja qo’ylarning konistitusiyasini, mahsuldorlik va nasillik sifatlarini kompleks tarzda baholash juda ham foydali va kelajagi porloq usuldir. Foydalanilgan adabiyotlar

1. Ризаев Ш.М. «Жуншунослик ва жун товаршунослиги» ва бошқалар. Т ошкент. 1985 . 2. Юсупов С.Ю «Овцы и козы Узбекистана». Т. 2002. 3. Юсупов С.Ю. « Пустинно-пастбишное животноводства » Самарқанд 2001. 4. www.Ziyonet.uz 5. http://www//uralrti/ru.

Похожие

Echkilarning kelib chiqishi, biologik hususiyatlari, konistitutsiyasi va eksteryeri.

Qo’ychilikdan olinadigan mahsulotlar zotdor qo’ylarning joylashuvi va rayonlashishi.

Dag’al junli qo’ychilik.

Qo’ylarning kelib chiqishi. Qo’y zotlari taraqqiyotining tarixiy yo’li. Qo’y zotlarining klassifikatsiyasi.

Poliz ekinlarining morfologik va biologik xususiyatlari