Qo’ychilikdan olinadigan mahsulotlar zotdor qo’ylarning joylashuvi va rayonlashishi. - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Qo’ychilikdan olinadigan mahsulotlar zotdor qo’ylarning joylashuvi va rayonlashishi.

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

88.5 KB

Qo’ychilikdan olinadigan mahsulotlar zotdor qo’ylarning joylashuvi va rayonlashishi. Reja 1. Jun va go’sht maxsuldorligi. 2. Muynabob, po’stinbob va barra teri maxsuldorligi. 3. Suti va boshqa maxsuldorligi. 4. Qo’ychilikning joylashivi.

Qo’ychilik maxsulotlri chorvachilikning boshqa sohalari,mahsulotlari Bilan taqqoslanganda o’zining turlari va sifatlari bo’yicha ular o’rtasida ko’p tomonlama keskin farq borligi kuzga tashlanadi. Asosiy maxsulotlardan biri bu uning juni hisoblanadi. Mollardagi jun deb ataluvchi aniq tabiy hususiyatga ega bulgan tola qoplamidan tuqmachilik va kmygizli buyumlar ishlab chiqarishda keng foydalanilmoqda. Jun o’zining texnologik hususiyatiga kura barcha tuqmachilik,sun’iy va tabiy tolalarga nisbatdan juda murakkab tuzilishga ega. Bu murakkablik turli xil buyumlar, texnik gazlamalar,gllamlar shuningdek kiygizdan yasalgan oyoq keyimlar ishlab chiqarish, uchun asosiy manba bulib xizmat qiladi. 1992 yilda jahon bo’yicha jun ishlab chiqarish 2.590 ming tonnani tashkil etdi. 1991-92 yillar mavsumda jahon bo’yicha jun mahsuloti ishlab chiqarishda (yuvilmagan holatda) Mayin jun hissasi 41 prosentn, krossbredli jun – 38 prosenti gilambop jun (yarim dag’al va dag’al) 21 prsentni tashkil etadi. Aholi jon boshiga hisoblanganda jun ishlab chiqarish Yangi Zelondiyada (121kg),Avstiraliyada (74,6kg), Urguvayda(28kg), Argintenada (8 kg), MHDda (1,7kg), AQSh, Fransiya,Italiya 0,5 kg, GFR da 0,1 kgga tug’rikeladi. 1991 yilda jahon buyicha jun gazlama ishlab chiqarish 3,2 mlrd. m 2 , shu jumladan MHDda 618 mln.m 2 yoki bu jahon kursatgichiga nisbatan 19,4 prosent, butun ishlab chiqarilgan jun butun mamlakatlar buyicha va aholi jon boshiga 2,6 m 2 dan ishlab chiqariladi. Bu jahon kursatgichining 36,6 prosentini tashkil etadi.Gazlamaning eng kupi Yaponiya zimmasiga tushadi. Bu davlat aholi jon boshiga 4,2 m 2 jun ishlab chiqaradi. Jun maxsulotlaridan pishiq gazlamalar ishlab chiqarish yildan-yilga kupayib bormoqda. Jun gazlamalarga su’niy va sentitik tolalarni aralashtirib tayyorlash esa ishlab chiqarilayotgan buyumlarning asantmetirini kengaytiribgina qolmay, balki uning sifatini yaxshilashga imkon beradi.

Aholining tabiy tolalardan tayyorlab chiqarilayotgan buyumlarga bulgan talabi kamayib emas, balki yildan-yilga oshib bormoqda. BMTi ma’lumotlariga kura 1991-92 yillarda tabiy junga bulgan talab va ehtiyoj 25-28 prsentga oshgan. Jahon buyicha jun ishlab chiqarish taxminan 2-3 prosentga oshishi kuzda tutilmoqda.Jun qirqimi va qo’y juning sifati bir qator fakturlarga bog’liqdr. Shulardan asosiysi: 1) zotiga 2) qo’yni saqlash va oziqlantirishga 3) jinsiga (o’rtacha qo’chqorlar ko’piroq jun berish mumkun, lekin u dag’al buladi); 4) yoshiga (o’rta yoshdagisi ko’p jun beradi); 5) indivuvudal va konstitusional hususiyatlariga; 6) qo’yning qanchalik boqilganligiga kata kichikligiga va boshqalarga. Junning miqdoriga qirqimining qanchalik tez tugallanishi bevosita ta’sir kursatadi. Hozirgi vaqtda qo’y junnini qirqmasdan olishmetodni ishlab chiqish ustida qator tekshirishlar amalga oshirilmoqda. Bu metod mohiyati asosan qo’y junni kimyoviy moddalar yordamida to’qishdan iborat. Umuman qo’ylardan olinadigan mahsulotlar ichida eng asosiysi va birinchi o’rinni jun (40-42 prosent)egallaydi. Ikkinchi o’rinda gusht hisoblanadi. Qo’y gushti – eng qimmatli mahsulot hisoblanadi. Bizning MHDda qo’y gushtiga talab umumiy gushtga bulgan ehtiyojning 12 prsentini tashkil etadi. O’rta Osiyo va Zakavkazye respublikada esa bu kursatgich 40-45 prosentga to’g’ri keladi. O’rta h isob bilan MHD dune bo’yicha tayyorlanadigan qo’y gushtining 14,8 prosentni ishlab chiqaradi. Avstraliya-9,7 prosent KNR-9,3 prosent Yangi Zelandiya- 8 prosent Hindiston-6 prosent

MHD da har qo’ydan o’rtacha 7 kgdan, Avstiraliya va Argentenada 4 kg dan,Yangi Zelandiyada -9,4 kg,AQShda11,7,Angiliya va Fransiyada- 12,5kgdan(A.Z.Gerbenok,1974y)gusht olinadi. Dunyodagi turli mamlakatlar o’rtasida aholi jon boshiga eng kqp qo’y gushti ishlab chiqarishda birinchi o’rinni Yangi Zelandiya egallaydi. Bu mamlakatda aholi boshiga gusht ishlab chiqarish 175 kg ga tug’ri keladi. Ikkinch urinni Mongaliya Halq Republikasi egallaydi.Respublikada bu kursatgich 81,8 kgni tashkil etadi. Uchunchi urinni esa Avstraliya egallaydi. Bu mamlakatda aholi jon boshiga 51,3 kg dan qo’y gushti to’g’ri keladi. Dunyo buyicha aholi jon boshiga qo’y gush8ti ishlab chiqarish 1,7-1,9 kgni tashkil etadi. Qo’ychilikning gusht mahsuloti va uning sifati hamda miqdolriqo’ydagi asosiy faktlarga bog’liqdir 1. Qo’ychilikning irsiy hususiyatlariga (zoti, konistitusional, indual xislatlarga). 2. Qo’yni boqish va saqlash, jinsiga, yoshiga va boshqa tashqi sharoitga. 3. Qo’ychilik texnologiyasi, qo’ychilikning tashkil etish sisemasiga hamda kochirish gushtga suyish muddatiga ham bog’liqdir. Qo’y gushti maxsuldorligini suyim og’irligi va suyim chiqimini hamda gushtni navi va kimyoviy tarkibiga suyak va lahim gusht miqdoriga shuningdek, gushtning koloriyasiga qarab baholanadi. Yaxshi gusht va ichki yog’larning kgdagi ifodasiga so’yim deb ataladi.Qo’yning 24 soat och qoldirilgandan keyin suyim vazniga nisbatdan prosentda ifodalanishi so’yim chikimi deyiladi. So’yim og’irligini qo’ylarning umumiy tirik og’irliligiga bulgan nisbatiga so’yim chiqimi deyiladi. Gusht morfalogik tuzilishga kura muskullarga,yog’ga, suyaklarga va boshqa birikuvchi to’qmalarga bulinadi. Qo’y gushtlarda yog’ning joylashishi qo’yning zotiga, jinsiga, yoshi va semizligiga bog’liqdir. Yog’li gusht beruvchi qo’ylarning maxsus zotlaribor. Bu qo’ylarnng

ichki organezimi va mushaklari oralig’ida yog’ qatlami huddi «marmar kurinish»berib turadi. Qo’y gushti chiqish normasi (qo’yning suyishdan oldingi og’irligiga nisbatdan prosent) Semizlik Davlatlar oliy o’rta o’rtadan past oriq ________________ RSFSR(o’rtacha) 42,0 0,9 0,9 36,8 O’zbekiston 41,9 40,4 38,5 36,4 Qozoqiston 42,8 41,0 38,8 36,7 Ozarbayjon 42,8 41,0 389,0 37,1 Tojikiston 43,6 41,8 39,3 37,2 Qirg’iziston 44,5 43,6 39,6 37,7 Turkmaniston 43,5 41,5 39,1 37,2 So’yilgandan keyin nimtalangan gushtlar semizlik darajasiga asoslanib A.N.1935-55 bo’yicha ikki kategoriyasiga bo’linadi. I-kategoriya. Yuqori o’rta va o’rta semizlikdagi qo’ylar gushti. II- kategoriya. O’rtadan past semizlikdagi va oriq qo’ylar gushti. Hozirgi paytda so’yiladigan molning tirik vanini qo’ydagi koeffisintlarga qarab hissob-kitob olib boradi: Oliy yuqori – 2,47

O’rta- 2,57 O’rtadan past- 2,70 Oriq -2,82 I tonna qo’y go’sht qiymati Yuqori o’rta-850 O’rtadan past-640 Ortiq -510 Qo’y va qo’zi go’shti o’zining ximiyaviy tarkibi kaloriyasiga qarab boshqa mollarning go’shtidan butunlay farq qiladi. I kg qo’y go’shti to’qmasining quvvati mol go’shtiga qaraganda bir necha barovar yuqori turadi. Bu narsa – yog’ining miqdoriga to’g’ridan-to’g’idan bog’liqligini ko’rsatadi. Go’shning ximyaviy tarkibi va uning to’yimliligi semizlikka darajasiga ham bog’liqdir. Asosiy va asosiy bulmagan temir, fosfor va kal’siy miqdori bo’yicha qo’y gushti mol va chuchqa gushtidan farq qilmaydi. V gurupali vitaminlar, ayniqsa biotin, nikotili kislotalar, V 12 vitamin qo’y gushti tarkibida ko’pligi Bilan alohida farq qiladi. Faqat V 6 vitamin va pantogenli kslotalar miqdori jihatdan mol va chuchqa gushtiga teng kelaolmaydi. Gushtning sifati ko’p jihatdan uning gistologiyasiga, hususan, mushak tolalarining yo’g’onligi va ular orasidagi yog’ qatlamiga bog’liqdir. Gushtning mahsuldorligni oshirish yo’llari. 1. Gushtning mahsuldorligni oshirishga qaratilgan. 2. Bo’ydoqchilikni intensivlashtirish 3. Sanoat chatishtirishdan foydalanish 4. Gushtning mahsuldorligni oshirish uchun gormanal preparatlarni qo’llash.. Bir qancha avtorlarning ma’lumotlariga qaraganda AQShda so’yiladigan mollarning 75 prosentiga anna shu prosentlar yordamida ta’sir o’tkazib kelinadi. Sint.esprogin –dietilbestrol ozkqa Bilan yoki mol terisiga implaniasiya yuli Bilan

yuborilsa semirish 11-15 prsentga oshadi. MHDda eprogenlar vka androginlardan foydalanishi u qadar keng yoyilmagan. Bu boradagi ishlarni A.L.Paduchev va boshqalar olib borishayapdi. Muynabop, pustinbop va glambop maxsulotlar. Qo’ychilik muynaboplik,pustinboplik va qo’ychilik sanoatining eng muhim xom ashyosi ba’zasi hisoblanadi. Hozirgi davirda dunyodagi barcha mamlakatlarda gusht uchun yiliga 340- 360 milon qo’y suyiladi.Bundan tashqari terining asosiy qismi yuqumsiz kasalliklar oqibatida ulgan qo’ylardan olinadi.Suyilayotgan qo’ylar terisining 3-4 qismi muynabop va pustin uchun foydalaniladi , qolganlari charimbop yuboriladi. Muynabop qo’y terilarining mayin va yarim mayin junli zoti qo’ylar beradi. Dag’al junli zotli bilan Mayin junli hamda yarim mayin junli qo’chqorlar chatishmasidan shu xil muyna olish mumkun. B’zida muynabop teri tayyorlash uchun yarim dag’al junli qo’y terisidan foydalaniladi. Muynabop qo’y terisi jununni uzunligi qirqib quydagicha bulinadi.Yarim junli terilar 2dan 5 sm gacha, past junli terilniki 1 dan 2 sm gacha buladi. Pustinbop muynalarni dag’al junli va yarim dag’al junli qo’ylar va ularning chatishmasidan olinadi. Jun qatlami uzunasiga qarab ular junli deyladi agar juni 6 sm dan yuqori bulsa yarim junlisi 2,5 dan 6 sm gacha. Pustinbop terilar kelib chiqishiga qarab rus, cho’l va roman va kalta dumli, ingichka dumli, yog’li dumli tuzulishdagi barcha dag’al junli qo’y zotlari. Rus terisi- reshetil qo’ylardan boshqa barcha dag’al junlardan olinadi. Bu terilarning jun qatlami o’zining tuqimasimon va kakulchasimongi Bilan ajralib turadi. Qoplamda tivit terilar miqdori ancha ko’p buladi. Roman terisi- asosan roman zotli qo’ylardan olinadi. Kalta dumli Shimol qo’yi bilan roman roman zotli qo’ylarning chatishtirish Bilan olish mumkun. Chul qo’yi terisini qo’yruqli va qorakul qo’ylari beradi. Jun qatlami kokilcha tuzilishda buladi va u tivit va kitik terilardan iborat. Chambop qo’y terisi - dag’al junli qo’y terisi va chatishtirishlardan olinadi.

Muyna olish olish pustin ishlab chiqarishga yaroqsiz hisoblanadi. Qo’y suti faqat qo’zilarni ustirishda emas, balki undan tuf yemli ovqat sifatida ham foydalananib keladi. Qo’y sutining tarkibida suv- 82,1 prosent, yog’- 6,7 oqsil- 5,8, qand-4,6, qul moddasi-0,8 prosent bor.Uviz sutida 30 prosentgacha quruq moddalar, 9,5 prosent oqsil va 11-12 prosent yog’ buladi. Qo’y suti o’zining yuqori tuyimliligi, yaxshi xazim bulishi hamda yaxshi parxizbop ichimlik ekanligi Bilan alohida ajralib turadi. Qo’y sutning maxsuldorligi uning zotiga saqlash8 va parvarishlash sharoitiga shuningdek sog’ish davrining davom etishiga bevosta bog’lig’dir. Qo’ydagi laktasiya 3-4 oy davom etadi. Agar sog’ish lokatsiyadavrini 100 prosent deb qabul qilinsa birinchi oyda suyim kursatgichi 35 prosentni keyinchalik-17 -11-5 prosentni tashkil etadi.laktasiya oxirida sut tarkibida quruq moda va yog’ tarkibi br necha barobar oshadi. Qo’ylarning har biridan o’rtacha 100-150 kg dan sut olish mumkun. Teri beradigan qo’ylardan qo’zisi suyilgandan keyin 2,5-3 oy davomida 60-70 kg dan sut sog’ib olish mumkun. Roman va sigay zotli qo’ylardan laktiasiya davrida 150-200 kg dan sut olsa buladi. Belgiya va Fransiyada urchitiladigan ostfrinsland qo’ylari yuqor sut berishda alohida ajralib turadi. Laktiasiyaning 6-7 oyi ichida ular 600- 800 kg dan sut beradi. Qorakul teri olinadigan qo’ychilikda sovliqlarni qo’z terisiga so’yilgandan keyin 2,5-3 oy sog’ish mumkun. Ba’zi sovliqlarni qo’zisi ajratilgandan keyin bir oy sog’sa buladi. Qo’ylarni kulda va mexanik tarizda sog’ish mumkun. Qul bilan sog’ishda sog’uvchi qo’yning ortida yoki yon tomonidan turadi.Har bir qo’yning soqishga 1-1,5 minut vaqt ketadi. Ikki soatda bir sog’uvchi 80-100 qo’yni sog’a oladi. Mexanezatsiyalashgan sog’ish. Bu xilda sog’iladigan qo’ylar Bolgariya, GDR, Chexoslovakiya,Ruminiya, Fransiya,Italiya,Belgiyada keng tarqalgan. Shu maqsad uchun DZO-16 DZO-8 M-625, «Gaskol» Alfa-Lavan singari sog’ish ustanovkalaridan foydalaniladi. DZO stosional ustanavkvsi bir vaqtning uzida 16

yoki 8 sovliqni sog’ishga muljallangan.Sog’uvchilar qo’y ortida utiradi. Har sog’uvchi turtta sog’ish apparati bulgan bir seksiyani boshqaradi. 16 qo’yni mexanezimlar yordamida sog’ish uchun atigi 3 minut vaqt sarflanadi. M-625 «Impuls» markali qo’shimcha sog’ish ustanavkasida ikkiplatforma maydonchalari bor. Bu maydonlarga jami 48 qo’y (har biriga 24 tadan) joylashtirish muljallangan.Bu moslama 16 sog’ish aparati Bilan ta’minlangan. Bir soat ichida M-625 markali moslamadan 100 qo’yni sog’sa buladi. Qo’ylarning zoti bo’yicha rayonlashtirish rejasi. Shu rejaga asosan turli rayonlarning tabiy iqlim sharoiti, turli zotdagi qo’ylarning biologik va mahsuldorlik xususiyatlari qo’ychilikning turli xil mahsulotlarga halq xujaligini talab va extiyojlari asos qilib olingan. Bu rejada qo’ychilikning qo’ydagi zotlari kuzda tutiladi. Mayin junli qo’ychilik zonasi. Bunga Shimoliy Kavkazning chul rayonlari Dog’iston Payqo’yi Sinoblari Ukrainaning Janubiy Sharqiy ryonlari Sibirning urmon chul kiritilgan qismi, Qozoqistonning va Qirg’izistonning kata qismi kiritilgan.Mayin junli qo’ylar urchitadigan xujaliklarning asosiy vazifasi bir jinsli Mayin jun va qisman gusht yetishtirishni kupaytirishdan iboratdir. Mayin junli qo’ychiliklarning alohida yunalishi va uning ekonomikasi turlichadir. Shimoliy rayonlarda xususan qo’ylar uchun yaxshi bino va kerakli miqdorda ozuqa tayyorlangan paytda qo’chqorlar holati kungildagidek buladi. Shuning uchun hamjanubiy rayonlarda hususan qo’ylar uchun yaxshi bino va kerakli miqdorda ozuqa tayyorlangan paytda kuchirma holati kungildagidek buladi. Shuning uchun ham janubiy rayonlarda sovliqlar podasi 40-50 prosentni tashkil qiladi. Oxis kuchirish 15-30 prosentni shimolda esa 50-65 prosentntga tug’ri keladi. Mayin junli qo’ylar podada 65-75 prosentni tashkil etadi.Bu narsa yosh qo’zilarning gushtiga suyish imkonini beradi. Mayni junlik va yarim Mayin junli qo’ychilik zonasi. Bunga o’rta Povoljye viloyati,Bog’iston tatariston RSFSR ning Markaziy viloyatlar, Ukrainaning g’arbiy viloyatlar va Qazoqiston kiradi.

Hozir bu yerda Mayin junli junbop-gushbop va gushbop – junbop va ularning dag’al junli qo’ylar Bilan bulgan chatishmalari uchratilayapdi. Bu rayonlarda chatishtirilgan qo’ylardan kelajakda Mayin junli va kross bredli qo’ychilikning keskin taraqqiy etadi. Bu zonaning bir qator viloyatlarda asosiy diqqat e’tibor tez yetiluvchi Mayin junli gusht-jun beruvchi qo’ylarni kupaytirishga qaratilgan. Mayin junli, yarim mayin junli va qisman gusht-junbop, sut beradigan qo’ychilik. Bunga Zakavkazye respublikasi, Shimoliy Kavkazning tog’li rayonlari kiradi. Bu yerda Mayin va yarim Mayin junli qo’ylar kupaytirilmoqda. Shuningdek mahaliy turli zotdagi dag’al junli qo’ylar ham shular jumlasidandir. Muynabop qo’ychilik zonasi- Shimoliy, Shimoliy g’arbiy zonalar, markaziy zonaning ayrim viloyatlar,Belorussiya va Sibirda romanov zotli qo’ylar shimolda esa kalta dumli va muynabop qo’ylar kupaytiirilmoqda. Bosh maqsad muyna va gusht olidan iborat. Sovliqlar podasi 65-70 prosent, ushlanishi 6-9 oydan kattasi maqsadga nomuvofiq hisoblanadi. Qorakul ter iva gusht - yog’ qo’ychiligi. Bu zonaga O’zbekiston, Tojikiston va Qozoqistonning janubiy va g’arbiy viloyatlari kiradi.

Foydalanilgan adabiyotlar 1. Ризаев Ш.М. «Жуншунослик ва жун товаршунослиги» ва бошқалар. Т ошкент. 1985 . 2. Юсупов С.Ю «Овцы и козы Узбекистана». Т. 2002. 3. Юсупов С.Ю. « Пустинно-пастбишное животноводства » Самарқанд 2001. 4. www.Ziyonet.uz 5. http://www//uralrti/ru.

Похожие

Qo’ylarning biologik hususiyatlari, konstitutisiyasi va eksteryeri.

Dag’al junli qo’ychilik.

Qo’ychilikning halq xo’jaligida ahamiyati

Qo’ylarning kelib chiqishi. Qo’y zotlari taraqqiyotining tarixiy yo’li. Qo’y zotlarining klassifikatsiyasi.

Jun qirqimini tashkil qilish va o’tkazish.