Қорамоллар везикуляр стоматити Stomatitis vesicularis bovum contagiosa - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Қорамоллар везикуляр стоматити Stomatitis vesicularis bovum contagiosa

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

60 KB

Қорамоллар везикуляр стоматити Stomatitis vesicularis bovum contagiosa Режа: 1. Ажратма диагноз 2. Даволаш

Ўткир кечадиган юқумли касаллик бўлиб, оғиз бўшлиғининг шиллиқ пардаси, лаб терисининг тагида бурун тешиклари, туёқ усти териси, елин ва туёқлар орасида везикуляр (ичида суюқлик экссудат бўлган кичкина пуфакчалар) тошмалар пайдо бўлиши билан кечади. Тарихий маълумот - везикуляр стоматит эпизоотия ҳолатида США да Канада ва айрим Жанубий Африка мамлакатларида йилқилар , қорамоллар , хачирлар орасида учраб турадиган касалликдир . Везикуляр стоматитнинг вирус томонидан чақирилиши биринчи маротаба 1921 йил АҚШда аниқланган . Кейинчалик худди шунга ўхшаш касаллик Европа ва Осиё мамлакатларида рўйхатга олинган . Собиқ СССР да 1966-1967- йил марказий қоратупроқ зоналарда В . Т . Котов , И . Ф . Энагов , Ю . В . Фоминлар томонидан аниқланган . Иқтисодий зарар - ишчи ҳайвонларнинг иш қобилияти йўқолади , сут берувчи ҳайвонлар эса сутини камайтиради . Даволаш ва соғломлаштириш учун кетган сарф - харажат анча каттадир . Касалликнинг қўзғатувчиси - РНК сақловчи вирус бўлиб , миксовируслар гуруҳига мансубдир . Ҳозирга қадар вируснинг уч типи мавжуддир ( Ньго - Джерки , Индиана ва Кокал ) Бир тип билан касалланганлар иккинчи типга мойилликни сақлаб қолади . Лекин РСК билан ва гелпреципитация реакциясида антигенлиги ўта яқиндир . Товуқ эмбрионида яхши ўсади , култура клеткада яхши ўсади . Лаборатория ҳайвонларидан , оқ сичқон , денгиз чўчкаси , хомяк , норка кам ҳолларда эса қуёнлар мойилдир . Одамларга ҳайвонлардан юқиши борасида ҳам айрим маълумотлар бор. 56 0 С да 20-30 минут 37° С дан эса 72 соат сақланади. Музлатиб эритишга ҳам анча чидамлидир. Сўлакда, тўшамларда 3-4 кунгача сақланади. Дезинфекцияловчи моддалардан энг самаралиси 2% лик ишқорлардир. Эпизоотолигик маълумот - везикуляр стоматит қорамоллар орасида кенг тарқалади. АҚШ нинг ҳамма географик зоналарида учрайди. Канада давлатида кенг тарқалган. Жанубий Америка мамлакатларидан Панама,

Мексика, Эквадор, Колумбия, Перуларда тез-тез рўйхатга олиб турилади. Айникса бу ҳолат стационар носоғлом хўжаликларда тез-тез кўзга ташланиб туради. Айрим ҳолларда эпизоотия ҳолатида намоён бўлиб, катта географик территорияларга тарқалиб кетади. Кўп ҳолларда Нью-Джерси типи юқоридаги ҳолатларда намоён бўлади (энзоотия, эпизоотия). Бошқа типлар камроқ учрайди. Касаллик кўпинча дарё ва кўл бўйларида моллар боқилганда содир бўлади. Носоғлом хўжаликларда кўпинча қорамол ва йилқилар касалланади. Жанубий Америкада эса чўчқалар орасида ҳам касаллик рўйхатта олинганлиги тўғрисида маълумотлар мавжуд. Везикуляр стоматитнинг тарқалиш даражаси ва кечиш ҳолатлари ҳар хил бўлиб келади. Айрим хўжаликларда кўп миқдорда моллар касалланиб типик ҳолатдаги клиник белгилар кўзга ташланади. Баъзан эса касалга чалинганларнинг ноаниқ-атипик кечишлар учрайди. Бундай кечишни аниқлаш учун қон таркибида вируснинг нейтрализация қилувчи антителолар пайдо бўлиши асос қилиниб олинади. Везикуляр стоматит эпизоотия ҳолатида учраганда вирус нейтрализацияловчи антитело йилқилар қонида 100 %, қорамол ва чўчқаларда эса 50 % атрофида учрайди. Везикуляр стоматитнинг эпизоотологик хусусиятларидан бири бўлиб, унинг иссиқ пайтларда учраши ҳисобланади, Касалликнинг кўпайиши август ва сентябр ойларига тўғри келади. Табиийки, бу пайтга келиб қон сўрувчи ҳашоратларнинг ёппасига учиши бошланади (пашша, маскит, сўналар) ва касаллик тарқатади. Шу билан биргаликда стоматит вирусининг қиш пайтларидаги резервуари тўғрисидаги фикр аниқ бўлмасдан қолиб кетаяпти. Америкалик мутахассисларнинг фикрича, табиий резервуарлар бўлиб, ёввойи ҳайвонлар-буғи, ёввойи чўчқалар ва бошқалари ҳисобланади. Бу ҳолат экспериментал юқтириш йўли билан ҳамда ёввойи ҳайвонлар қонида махсус вирус нейтрализация қилувчи антителолар борлиги билан

исботланган Баъзи маълумотларга қаралгудек бўлса, вирус ташувчи бўлиб, қўйлар, йўлбарс ва қурбақалар хизмат қилиши мумкин. Патогенези - агарда вируслар материал танглай ва тилнинг шиллиқ пардасига суртилса юқиш алиментар содир бўлиб, шиллиқ пардалар орқали содир бўлади. Бунда асосан вирус билан касалланган ҳайвонлар ичган сув манбалари озиқа қолдиқлари орқали ҳамда қон сўрувчи ҳашоратлар орқали содир бўлади. Юққандан кейин вирус эпителийнинг мальпигий қатламида ривожланиб, 18-24 соат ўтгач везикулалар пайдо бўлади ва олдин сўлакда кейин қонда аниқланади. Шиллиқ пардалардаги яллиғланиш аввалига везикулалар пайдо бўлиши билан кейинчалик эса тезроқ тузаладиган эрозияга айланади. Касаллик тузалгач, қонда вирус нейтрализация қилувчи антитело пайдо бўлади. Бу ҳолат 6 - ойгача давом этиши мумкин. Касал ҳайвон организмидан вирус фақатгина сўлак орқали ажралади. Кечиши ва клиник белгилари - касалликнинг яширин даври 2-9 кун давом этиб, касалликнинг дастлабки белгиси: танглай, лаб, тил ва бурун қанотларида қизил доғлар пайдо бўлади кейинчалик булар ўрнида пуфакчалар ҳосил бўлади. Пуфакчалар ичида тиникроқ суюқлик тўла бўлади. Айрим кичик пуфакчалар ўзаро бирлашиб, ўрмон ёнғоғи ҳажмидек ва ундан ҳам каттароқ шаклни олади. Пуфакчалар пайдо бўлган пайтда тана ҳарорати кўтарилиб, 41 0 С гача етади. Температура бироз тушиб, янги пуфакчалар пайдо бўлиши билан яна кўтарилади. Иситма кўтарилиши билан ҳайвон ҳолсизланади. Иштаҳа бўғилиб, сигирларда эса сут бериш камаяди, кейинчалик пуфакчалар ёрилиб, эрозияга айланади. Қорамол ва йилқиларда энг катта эрозиялар тилда учрайди. Эрозия пайдо бўлиши билан температура пасаяди, иштаҳа тикланади.3-5 кундан кейин тузалиб бошлайди ва жароҳат жойи эпителиал тўқималар билан қопланади. Касаллик даврида далада ва боқишда тиканли қуруқ хашаклар берилиши тузалиш жараёнини секинлаштириб, пайсалга солади. Оғизда стоматит бўлиши ҳамда пуфакчалар ёрилган пайтда кучли сўлак ажраш бошланади.

Кўпинча сигирларда везикула елин сўрғичларида пайдо бўлади. Булар ёрилиши туфайли катта масштабли эрозиялар пайдо бўлади, оғриқли реакция кучайиб, соғиш қийинлашади ва маститга айланади. Везикулалар туёқлар атрофида ҳамда туёқ ораларида ҳам юзага келади. Касаллик оғир кечганда эса 50% атрофидаги ҳайвонларда йирингли пододерматитга айланиб кетади. Айниқса, бу ҳолат молхоналар зах, балчиқли, шитталарга беланиб ётганда кучая бошлайди. Йилқиларда везикуляр жароҳатланиш фақатгина оғиз бўшлиғини жароҳатлаб қолмасдан лаб, қулоқ, қорин ости терилари, препуция, елин, туёқ атрофларига ҳам тарқалади. Туёқнинг венчикдаги жароҳатлари асоратли яраларга айланиб, худди қорамоллардагидек подадерматит юзага келади. Чўчқаларда эса жароҳат жойи оғиз бўшлиғида, тумшуғида, венчикларида жойлашган бўлиб, худди йилқилардагидек бўлиб намоён бўлади. Стационар носоғлом регионларда кўпинча катта ёшдаги ҳайвонлар касалга чалинади. Ёш ҳайвонлар онаси организми орқали иммунитет ўтганлиги сабабли мойиллик даражаси маълум вақтгача кузатилмайди. Ёш ҳайвонлар эмиш даври ва ундан кейин ҳам стоматит билан касалланмайди. Везикуляр стоматит оғир ва енгил ўтиб, икки уч хафта ичида тузалади. Собиқ СССР да 1970-1980 йилларда тарқалган везикуляр стоматит асосан қорамолларда кўп учраган. Касаллик марказий қоратупроқ зонада рўйхатга олиниб, маълум хўжаликларда учраган. Энзоотия ҳолатда тарқалиб, ёз ойларда иссиқ пайтларга тўғри келган, 6- ойликдан 1,5-2 ёшгача бўлганлар кўпроқ касалланган. Катта ёшдагилар камроқ касалланган. Везикуляр жароҳат танглайда, лабнинг ички юзасида, милкда ва тилда учраган. 2 хафта ичида касаллар тузалган. Везикулалар ичидаги суюқлик билан (антибиотиклар билан ишлагандан кейин) coғ молларнинг милки, танглайи ва тилига суртилса йилқиларда тез касаллик чақиради.

Табиий ҳолатда жуда кам ҳолларда учраши мумкин бўлмаган қўйларда ҳам юқоридаги усул билан эксперементал стоматит чақирилган. Касалга чалинган қорамоллар билан контакдаги қўйлар эса касалланмаган. Антибиотиклар билан ишланган патматериал билан товуқ эмбрионлари, оқ сичқонларга ҳам юқтирилган. Денгиз чўчқаларида оёғига, жўжаларда эса тилларига патматериал суртилиб касаллик чақирилган. Диагноз - касалликга диагноз қўйиш учун унинг эпизоотологияси ўрганилади, клиник белгилари ҳисобга олиниб РСК ва РН билан тасдиқланади. Ажратма диагноз - везикуляр стоматитни чўчқаларнинг везикуляр экзонтемасидан, оқсил ҳамда ҳар хил стоматитлардан ажратиш лозим. Ажратиш қийин бўлса, биопроба қўйилади. Бунинг учун соғлом хўжаликдан йилқи, чўчқа ва қорамоллар олиб келинади. Табиий касалланган молларда везикула ва эрозиядан стерил ҳолатда патматериал олиб антибиотиклар билан ишлов берилади. Биопроба учун ҳар бир турдаги иккитадан мол олинади. Йилқиларда патматериал тилга юборилади, чўчқаларда тумшуғига юборилади, сигир ёки қўчқорнинг биттасига юборилади. Даволаш -.яллиғланиш жараёнини секинлаштириш учун дезинфекцион ва везикуляр мазь, ҳамда қуйидаги эритмалар тавсия этилади: -Калий перманганат -Риванол. -Кваслар. -Иод глицерин. -Антибиотиклар Агарда мастит, подадерматит касалликлари асорати билан кечса, шу касалликларга мос келадиган даволаш усуллари қўлланилади. Иммунитет - касалдан тузалганларида иммунитет пайдо бўлиб, 6-12 ойгача давом этади. Чет элларда қуруқ вирус вакцина ишлаб чиқилган,

носоғлом хўжалик ва ҳудудларда ишлатилади (Наставленияга биноан). Касалларни даволаш учун реконвалецент қон зардоби ишлатилиб келяпти. Махсус специфик профилактик ва даволаш востиалари фақатгина чет эллардан олиб келинади. Кураш чоралари - ташқаридан касал ёки касалланиб тузалган ҳайвоннинг кириб келишига йўл қўймаслик зарур. Агарда касаллик чиққудек бўлса, чеклаш ўтказилади. Касаллар ажратиб даволанади. 2 % ишқорли эритмалар билан жорий дезинфекция ўтказилади, четдан келтирилган моллар 30 кун профилактик карантинда сақланади.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Р.Ф. Сосов. Эпизоотология. М. “Колос” 1974. 2. А.А. Конопаткин . Эпизоотология. М. “Колос” 1984. 3. И.А. Бакулов., А.Д. Третьяков. Руководство по общей эпизоотологии. М. “Колос” 1979. 4. М.С. Ганнушкин. Общая эпизоотология. М. “Сельхозгиз” 1961. 5. М.П. Пармонов ва бошқалар. Эпизоотология. Т. 1996 6. М.П. Пармонов. “Ўта хавфли юқумли касалликлар” маърузалар матни. Сам. 2002 7. Ф.А. Ниёзов. “Паррандалар касалликлари”. Т. 1995 8. М.П. Пармонов., А.А. Қамбаров Эпизоотология. Т. 2006 9. М.П. Пармонов ва бошқалар. Эпизоотология фанидан амалий – лаборатория машғулотлари. Сам. 2007 й 10. А.А. Поляков. Ветеринарная дезинфекция. М. “Колос” 1975 11. В.П. Урбан. Практикум по эпизоотологии. Ленинград. 1987

Похожие

Қорамоллар ўлати Pestis bovum

Қорамоллар диареяси Diarrhea viralis bovum

Қорамоллар ўпкасининг ялпи яллиғланиши (ПВЛ ёки плевропневмания) Pleuropneumonia contagiosa

Қорамоллар хламидиози Xlamidiosis bovinus

Қорамоллар лейкози Leycosis bovinus