Omixta-yem ishlab chiqarish texnologiyasining umumiy tavsifi - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Omixta-yem ishlab chiqarish texnologiyasining umumiy tavsifi

Загружено в:

27.10.2022

Скачано:

0

Размер:

1516.9267578125 KB

Omixta-yem ishlab chiqarish texnologiyasining umumiy tavsifi Reja: 1. Omixta-yem sanoatining vazifa va istiqbollari 2. Omixta-yem assortimentlari 3. Omixta-yem ishlab chiqarish texnologiyalari 4. Briketlangan va granulalangan ozuqa tayyorlash

1. Omixta-yem sanoatining vazifa va istiqbollari O’zR ning omixta-yem sanoati nisbatan yangi va jadal rivojlanayotgan sanoat bo’lib, u mamlakat agrosanoat majmuasining bir qismidir. Omixta-yem sanoatining vazifasi chorva mollari uchun yuqori sifatli ozuqa mahsulotlarini ishlab chiqarishni ta’minlashdir. Omixta- yem ishlab chiqarishda 100 yaqin turli xil xomashyolardan foydalaniladi, ularning asosi boshoqli donlar. Shuningdek, dukkakli va moyli o’simliklarni tashkil etadi. Oziqlantirish sohasidagi ilmiy ishlanmalar hozirgi kunda chorvachilik, parrandachilik, baliqchilik, yilqichilik va boshqa xo’jaligi uchun aralash ozuqa donli va dukkakli yuqori mahsuldor ekinlari, istiqbolli duragaylari, noan’anaviy xomashyo turlaridan keng foydalanishga imkon berdi. Hozirgi kunda omixta-yem ishlab chiqarishda dala o’tlari (yaylov o’tlari va maysalar), dag’al xashak (pichan, somon, somon novdalar va o’t yemi), suvli (silos, pichan, ildiz ekinlari, ildiz mevalari, qovun va boshqa suvli mevalar); chorva mollaridan olinadigan ozuqalar (sut, zardob, shu jumladan quruq, sut mahsulotlari, sut va go’sht sanoatining yog’ mahsulotlari); texnik sanoatning chiqindilari (alkogol, shakar, konserva, oziq-ovqat, yog’ va moy va boshqalar); sintetik azotli qo’shimchalar (sintetik karbamid – karbamid), mineral va vitaminli qo’shimchalar yem ishlab chiqarishda asosiy xomashyo asortimentlariga kiradi. Zootexnika fani va amaliyoti hayvonlarni alohida yem-xashak emas, balki turli xil tarkibiy qismlardan iborat aralashmalar bilan boqish eng samarali ekanligini isbotladi. Bu holda mahsuldorligi 20% gacha oshadi

va ozuqa sarfi kamayadi. Chorvachilik sanoatini zamonaviy intensiv rivojlanishi bilan uning barcha tarmoqlarida (parrandachilik, cho’chqachilik, chorvachilik, otchilik, baliq yetishtirish, mo’yna yetishtirish va boshqalar) normal hayot uchun zarur bo’lgan barcha moddalarni, omixta-yem orqali fermalarda olinadi. Yuqori texnologiyalar va zamonaviy uskunalarga asoslangan omixta- yem sanoati ko’plab tarkibiy qismlardan samarali foydalanishni ta’minlashga va sifatli mahsulotlar ishlab chiqarishni kafolatlashga qodir. 2. Omixta-yem assortimentlari Omixta-yem bu murakkab ozuqa maydalangan va tozalangan turli xil ozuqa vositalari va mikro qo'shimchalarning murakkab aralashmasi bo'lib, hayvonlar u с hun kerakli ozuqaviy tarkibiy qismlar bilan boyitilgan maxsulot . Sanoat miqiysida uch xil turdagi omixta-yemni aralashmasi isnlab chiqariladi: oqsil-mineral-vitaminli,boyitilgan omixta-yemozuqasi, konsentratlangan aralashmali omixta-yem. Murakkab ozuqalar assortimenti nihoyatda keng va xilma-xildir. Omixta-yem sanoatida parrandalar, cho’chqalar, qoramollar, otlar, mo’ynali hayvonlar (norka, sable va boshqalar), quyonlar, nutriyalar, baliqlar, shu jumladan yoshi va mahsuldorligi bo’yicha har xil guruhlar uchun aralash ozuqa-yem konsentratlari, boyitilgan, BVMK (Belkovovitaminno-mineralniy konsentrati), premikslar va shu jumladan retseptlar asosida baliqlar uchun ozuqa aralashmalar ishlab chiqariladi.

Boyitilgan omixta-yem ozuqasi – bu hayvonlarning mineral va biologik faol oqsil moddalarga bo’lgan ehtiyojini qondiradigan komponentlar aralashmasi. Boyitilgan omixta-yem ozuqasi – bu har qanday qo’shimchalarni talab qilmaydigan va ma’lum bir turdagi va hayvonlarning jinsi hamda yosh guruhi parhezining talablariga to’liq javob beradigan muvozanatlangan mahsulot. Konsentratlangan aralashmali omixta-yem (Kkk) – konsentratlarni tarkibiy qismlar oqsil va minerallarning ko’pligi bilan farqlanadigan ozuqa-yem hisoblanadi. Biroq aralash ozuqa-yem konsentratlari to’liq muvozanatlanmagan; shuning uchun hayvonlarga biologik to’liq ovqatlanishni ta’minlash uchun parrandachilik, chorvachilik, cho’chqachilik korxonalarida o’zlarining ichki ozuqa bazalaridan foydalangan holda qo’shimcha ozuqa aralashmalar konsentratlarini ishlab chiqarish imkoniyatlariga ega. Premikis – bu biologik faol komponentlar (vitaminlar, elementlar, fermentlar, aminokislotalar va boshqalar) va qo’shimcha to’ldiruvchi aralashmalarni (kepak, soya po’stlog’i va boshqalar) tashkil etuvchi ozuqalar. Premiks aralash ozuqaga, shu jumladan maqsadli ozuqaga va protein-vitamin-mineral konsentratlariga kiritishda ishlatiladi. Omixta-yem ozuqa aralashmasi (Kormovaya smes) – chorva mollari uchun beriladigan bir xil turdagi ikkilamchi ozuqa asosini tashkil etadigan aralashmalar. Bularga bug’doy kepagi, yorma va shakar sanoatining ikkilamchi mahsulotlari kiradi. Aralashmali omixta-yem to’liq boyitilmagan omixta-yem hisoblanib, ozuqa yo’qligi yoki yetishmasligini oldini olish uchun ishlatiladi.

Karbamid konsentrat ekstruderlarda maydalangan don, karbamid va natriy bentonitning bir xil aralashmasini qayta ishlash natijasida olinadigan maydalangan shakldagi ozuqa mahsulotidir, u (plastifikator) plastiklashtiruvchi sifatida ishlatiladi. Karbamid konsentratidan faqat oshqozoni ko’p kamerali bo’lgan kavsh qaytaruvchi hayvonlar uchun KKK omixta-yemlari, BVMK va ozuqa aralashmalari ishlab chiqarish uchun foydalaniladi. Karbamid konsentratlar cho’chqalar, parrandalar va boshqa hayvonlar uchun tavsiya etilmaydi. VVMK asoslangan karbamid konsentrat yirikligi talab qilingan maydalangan bir xil aralashmali, kepak, osh tuzi, premiks va boshqa aralashmalardan tayyorlangan kavsh qaytaruvchi hayvonlar uchun mo’ljallangan konsentratlangan aralashmali omixta-yem (KKK) va oddiy tarkibli ozuqa-yem aralashmasi (Kormovaya smes) hisoblanadi. Retsept – bu mahsulotni to’g’ri ishlab chiqarish uchun ko’rsatma formulasi. Chorvachilik xo’jaligi va ilmiy tadqiqot tashkilotlarida boqish bo’yicha ko’p yillik ilmiy va iqtisodiy tajribalar asosida retsept ishlab chiqilmoqda. Retsept bo’yicha ishlab chiqiladigan omixtayemlar hayvonning turi va fiziologik holati, mahsuldorligi va irsiy qobiliyatlari yo’nalishini hisobga olgan holda ishlab chiqiladi. Retseptlar raqamlari ikkita raqam bilan belgilanadi, ulardan birinchisi hayvonlarning turlari va guruhi, ikkinchisi ma’lum bir hayvonlar va parrandalar ishlab chiqarish guruhi uchun retseptning tartib raqami. Ikkala raqam ham defis bilan yozilgan: masalan, K-64-8 retsepti (qoramol uchun aralash ozuqa konsentratlari), GGK-52-1 retsepti (4-8 oylik cho’chqalarni almashtirish uchun to’liq ozuqa).

Retseptlar BVMK (BVMD) raqamli qiymatdan keyin BVMK (BVMD) harflari qo’shilgan holda, tegishli aralash ozuqa uchun o’rnatiladigan bir xil raqamlar bilan belgilanadi. Masalan, X b0-1BVMK retsepti bo’yicha sog’in sigirlar uchun protein-vitamin-mineral konsentrat ishlab chiqarish mumkin. Karbamid konsentratining har bir retseptiga KK harflari va raqamlaridan iborat kod beriladi. Karbamid konsentratiga asoslangan BVMK (BVMd) retseptlari ma’lum turdagi kavsh qaytaruvchi hayvonlar uchun aralash yemlar retseptiga mos keladigan raqamlar va BVMK-K harflari bilan belgilanadi. Xuddi shu tarzda, premikslar uchun har bir retseptga ushbu premiks kiritiladigan aralash ozuqaning maqsadi hisobga olingan kod beriladi. Premiksining harf qiymati raqamli koddan oldin joylashtirilgan. Masalan, P-2-1 retsepti yosh parrandalar uchun 1 kundan 60 kungacha, P-5-1 retsepti esa broylerlar uchun 1 kundan 30 kungacha bo’lgan aralashmalardir. Yuqori oqsilli tarkibiy qismlar taom, baliq uni, xamirturush, o’simlikdan tayyorlangan un don tarkibidan keyingi kirish miqdori bo’yicha 2-o’rinni egallaydi. Bundan tashqari, parhezning energiya tarkibiga, uning ozuqaviy qiymatiga e’tibor qaratiladi (buni joriy qilingan makkajo’xori miqdori tasdiqlaydi). Retseptlar shuningdek, bo’r, ftorli fosfat va boshqa mineral tarkibiy qismlar tarkibidan farq qiladi. Tovuqlarni boqish uchun aralash ozuqada ular jami 7% ni tashkil qiladi. Kalsiy manbayi sifatida ushbu komponentlar tuxum qobig’ini shakllantirishda ishtirok etadi.

Broylerlar uchun aralash ozuqada energiya tarkibiy qismlari (masalan, ozuqa yog’i) alohida o’rin tutadi. Flegmatik, juda tinch broylerlar uchun bu energiya komponenti go’shtning o’sishi va shakllanishini qisqartirish uchun zarurdir. Shunday qilib hayvonlarning yoshi va turiga qat’iy mos ravishda aralash ozuqaning tarkibiy qismlari tanlanadi. 3. Omixta-yem ishlab chiqarish texnologiyalari Donni qayta ishlash sanoati ayniqsa unni maydalash texnologiyalari bilan taqqoslaganda, omixta-yem ishlab chiqarish texnologiyasi ancha soddalashtirilgan ko’rinishga ega. Donni tozalash va qayta ishlashda donni yuvish, trierlar, quruq ishlov berish uskunasi (oboechniy), tosh tozalash mashinalarida va aspiratsion uskunlar, donni maydalash bo’limining murakkab elak va boytiish jarayonlari, ko’p bosqichli silliqlash va saralash tizimlari aralash ozuqa ishlab chiqarishning asosiy texnologiyasida mavjud emas, ular hech qanday me’yoriy-texnik hujjatlarda ko’rsatilmagan. Texnologiyalar turli xil operatsiyalar to’plamini o’z ichiga oladi, ularning soni mahsulot tarkibining murakkabligiga bog’liq. Ozuqa ishlab chiqarishning asosiy texnologiyalariga don tayyorlash, po’stlog’i (ba’zi ekinlar uchun), tarkibiy qismlarni tozalash, maydalash, ularni to’g’ri dozalash, aralashtirish, quritish, granulalash, qadoqlash kiradi. Texnologik jarayon xomashyo, uni qabul qilish, tortish, tozalash va maydalashni o’z ichiga oladi. Ba’zida ushbu bosqichda omixta-yemga qo’shiladigan boshoqli donlar xususan suli, arpa qobiqlari dag’alligi

sababli shilinib tashlanadi. Amaliyotda qirg’ichli mashinalar (oboechniy) yoki xomashyoni maydalagichlari bilan maydalab, elakdan o’tkazaish orqali amalga oshiriladi. Omixta-yemga dag’al ozuqa qo’shilganda, pichan va somonni maydalash ishlari alohida amalga oshiriladi. Bu xomashyoning holatiga qarab, briketlangan aralash ozuqa uchun 30-40 mm gacha va granulali ozuqa uchun 3-5 mm gacha bo’lgan bir yoki ikki bosqichda sodir bo’ladi. Sochma, granurli va ekspandinatsiyalangan yem ishlab chiqarishning texnologik jarayonlari. Ekspanidatsiya texnologiyasi . XX asrning 80-yillari boshlarida Germaniyada qishloq xo’jaligi hayvonlari uchun aralash yem ishlab chiqarish uchun yuqori bosimli termal vintli (burama shnek) konditsioner taklif qilingan. U barabanli va bir o’qli, (os) bug’ va suv kirish klapinlari bo’lgan bir tomonlama buramadan iborat bo’lib, mexanik moy pressi va ekstruderning gibridi hisoblangan. Yigirmanchi asrning 90-yillari oxirida ekspanidatsiyalash jarayoni keng tarqaldi va omixtayem sexlari ekspanidatsiyalangan ozuqa ishlab chiqarishni boshladi. Ekspanidatsiyalash natijasida qattiq bo’lmagan ishlab chiqilgan aralash ozuqa-yemlar chorva mollari tomonidan iste’mol qilinganda qizilo’ngach va oshqozonini shikastlamaydigan, chang hosil qilmaydigan va shu bilan ovqat hazm qilish organlari va nafas olish organlariga yopishib qolmaydigan holatga keldi. Bunday aralash ozuqa katta hajimli zarrachalar yuzasiga hamda serg’ovak tuzilishga ega bo’lib, me’da shirasining va o’z fermentlarining kengayishiga osonroq kirib boradi.

Ekspanidatsiya ekstruziya bilan taqqoslaganda ekspanidatsiya texnologiyasi yengil reglament bo’yicha (harorat 110 °C) olib boriladi. Ekspanidatsiya kraxmalni 50% ga parchalashga imkon beradi, bu chorva mollarini fermentlar tizimini rag’batlantirish va rivojlantirish uchun maqsadga muvofiqdir. Press-granulatordan oldin ekspanidatsiyadan foydalanish, pressi-granulator unumdorligini 30% ga oshirishi, matritsa va valiklarning eskirishini 2-3 baravar kamaytirishi mumkin. Oshqozon-ichak traktining fiziologik xususiyatlarini, oziqlantirish talablarini va tarkibiy qismlarni tayyorlashning texnologik bosqichlarining maqsadga muvofiqligini asoslashni hisobga olmagan holda, chorva mollari uchun aralash ozuqa mahsulotlarining yuqori samarali ta’siriga erishishda, zamonaviy ovqatlanish dasturlarini joriy etish mumkin emas. Ekspanidatsiya. Ekspanidatsiya texnologiyasi barcha turdagi qishloq xo’jalik hayvonlari uchun ozuqa ishlab chiqarishda keng qo’llaniladi. Ekspanidatsiya xomashyoni yumshoq qayta ishlashni ta’minlaydi, oziqlanishga qarshi omillarni samarali neytrallashtiradi (bu, ayniqsa, to’liq yog’li soya ishlab chiqarishda juda muhimdir) va oqsilning yuqori darajada saqlanishini ta’minlaydi. Ekspanidatsiya ozuqa ishlab chiqarishning bir qator bosqichlarni o’z ichiga oladi. Tozalash va maydalash. Ekspanidatsiyadan oldin xomashyo metall- magnit aralashmalaridan tozalanadi va maydalaniladi. Tayyor ozuqaning hazm bo’lishi maydalash sifatiga, granulometrik tarkibga va maydalashning bir xilligiga bog’liq bo’ladi.

Ekspanidatsiya aralash ozuqa ishlab chiqarishda maydalash vallari o’zlarini eng yaxshi tomonlarini isbotladilar. Ular yaxshi silliqlanish natijalarini beradi va shu bilan texnologik jarayonda maydalangan mahsulotning barcha zarralarini bir xil ishlov berilishini ta’minlaydi. Valli maydalagichning elektr quvvati bolg’a maydalagichlardan 2,5 baravar kam. Gidrotermik ishlov berish. Maydalangan mahsulot mikserkonditsionerga (SKT) kiradi, u yerda u to’yingan bug’ bilan ishlanadi (80–90°Cgacha). SKT valining optimal aylanish tezligi zarrachalarning bug’ bilan bir xil aralashishini, bir xil isitishni va yuqori sifatli namlanishni ta’minlaydi. Gidrotermik ishlovdan so’ng xomashyo dozirovka shneklari orqali ekspanidatsiyalash uchun yuboriladi. Ekspanidatsiya. Xomashyo sperial vint yordamida ekspander vali orqali o’tqiziladi va shu jarayonda mexanik boshqarish orqali ozuqaga har xil shakllar beriladi, masalan: uzun chiziqli, plitali yoki yumaloq shar shakliga keltirish mumkin. Ekspandyerda termomexanik ishlov berish yuqori namlikda amalga oshiriladi. Bug’ni konditsionerga kiritish va ishqalanish kuchini qo’llash orqali mahsulot 105–110°Cgacha bo’lgan haroratiga qadar isitiladi. Agar zarurat bo’lsa haroratni 130°Cga bosimni esa 4MPa ko’tarish mumkin. Ekspandyerdan mahsulot o’tishi uchun atigi bir necha daqiqa kerak bo’ladi. Yuqori harorat va bosim qisqa jarayonda biologik faol moddalarni (vitaminlar, mikroelementlar, aminokislotalar va boshqalarni) strukturasiga ta’sir qilmaydi. Ekspanderdan chiqishda mahsulot harorati 90°C ga tushiriladi va tarkibidagi namlik bir muddatga bug’lanadi. Ushbu bug’lanish

mahsulotning tashqi tuzilishini qisman buzadi, xomashyoni serg’ovak va plastik qiladi. Ekspanderdan keyin mahsulotni qayta ishlash jarayonida uzinchoq ekspandensiyalangan mahsulotlar ekspander maydalagichga kiradi va ezilgan holda aylanadigan ishonchli sovutish tizimiga ko’tariladi. Sovutgich ishlab chiqarish vazifasiga ko’ra qarshi oqim prinsipidan foydalanadi: bu mahsulotning yo’q qilinishiga olib keladigan “issiq zarba” paydo bo’lishini istisno qiladi. Tayyor mahsulot zarrachalarning hajmi 3000–3250 m 2 /m 3 , 3–5 mm diametrli bo’ladi. Mahsulotning yakuniy bosqichi saralash mashinasi tomonidan aniqlanadi. Ekspanidatsiya jarayoni ozuqaga kiritilgan biologik faol moddalarning saqlash jarayonida xavfsizligiga ijobiy ta’sir qiladi. Bu birinchi navbatda vitaminlar kompleksiga, shuningdek aminokislotalarga taalluqlidir. Ekspanidatsiya paytida issiqlik, namlik va yuqori bosimga qisqa, ammo kuchli ta’sir qilish salmonella va boshqa patogen bakteriyalar, zamburug’lar va mog’orlarni yo’q qilishda samarali bo’ladi. Issiqlik bilan ishlov berishga, nafaqat dezinfeksiya, balki mahsulot ekspanidatsiya ish joyidan o’tib ketganda ham dinamik ta’sirga asoslangan. Ekspanidatsiya jarayonining asosiy omili, issiqlik usulida ishlov orqali tayyor mahsulot gigiyenik xavfsizligini ta’minlashdir. Е kstruziya о mixta-yem ishlashning zamonaviy texnologiyasi . Ekstruziya (siqib chiqarish) – bu mahsulotlarni eritib, diametrlarda shakllantirish hisobiga mahsulot ishlab chiqarish texnologiyasi.

Donni tarkibiy qismlarini biokimyoviy parametrlariga ta’sir o’tkazishni samarali usullaridan biri bu mahsulotga yuqori bosim va harorat ta’sirida bo’lgan ekstruziya texnologiyasidir. Ekstruziya o’ttiz va undan yuqori soniyalarda oralig’ida kechadigan jarayon. Ushbu vaqt oralig’ida xomashyo qayta ishlashni bir necha bosqichidan o’tadi: issiqlik, sterilizatsiyalash va dezinfikatsiyalash, maydalash, aralashtirish, qisman (50%ga) suvsizlantirish, barqarorlash, tekustirlash, (lotso’z bog’liqlik aloqa) ekstruzatsiyalash va tekislash jarayonlari bajariladi. 125-rasm. Ekspander uskunasi.

126-rasm. Ekspander uskunasini tuzilish. 127-rasm. Ekspanidatsiya jarayoni. Ekstruziya uchta jarayonga asoslanadi: ozuqaga bosim ostida issiqlik bilan ishlov berish, mahsulotlarni mexanik-kimyoviy shakllarini o’zlashtirish zarba natijasida mahsulotlar yorilishi kuzatiladi. Bundan 1 - aralash ozuqalarni qabul qilish ;2 - burama speral shnek ; 3 - bug’lash ; 4 - tayor mahsulot

tashqari, donalar ekstrudyerdan chiqarilganda bosimning keskin pasayishi tufayli hujayralar ichidagi suv bug’ga aylanadi, shu tufayli uning hajmi sezilarli darajada oshadi. Issiqlik bilan ishlov berishda ozuqalarning ta’mi yaxshilanadi, ozuqa hazm bo’lishida fermentlarni faolligi sezilarli darajada oshadi, bu esa yemning hazm bo’lishini yaxshilaydi. Shuningdek ba’zi zaharli ishlab chiqaruvchini zararsizlantiradi. Texnologiyaning qo’shimcha ijobiy tomoni bu barcha patogen mikrofloralarni yo’q qilishdir, hatto mog’or yoki hasharotlardan ta’sirlangan donni ham xomashyo sifatida ishlatilishi mumkin. Ekstruziyani qo’llab-quvvatlovchilar ma’lumotlariga ko’ra, undan foydalanish natijasida don iste’moli 30–40%ga kamayadi, sut berish va tuxum ishlab chiqarish 20–25%ga ko’payadi. Ekstrudirovkalangan don bilan boqilganda chorva go’shtini ko’payishi o’limini ham sezilarli darajada kamayishiga erishildi. Bu aralashmalarni bakteriyalardan tozalanishi bilan bog’liqligi isbotlandi. Zamonaviy chorvachilik uchun ekstrudalangan ozuqa bir qator afzalliklarga ega: – og’irligi bo’yicha ekstrudant aralash yemdan yarim baravar ko’proq talab qilinadi; – ekstrudirovka qilingan aralash yemni bug’lash kerak emas, shunchaki sovuq suv bilan to’ldirish kerak; – hayvonlarni ozuqlantirishdan chiqqan go’ngi ajoyib organik o’g’itdir, ularda somon va begona o’t urug’lari yo’q. Organik go’nglar to’g’ridan to’g’ri tuproqqa qo’llanilishi mumkin, chunki organik o’g’it “kuydirish” davrini chetlab o’tadi.

Harorat va bosim ta’sirida ekstruziya paytida quyidagi xususiyatlarga ega yuqori sifatli mahsulot ishlab chiqarishga imkon beradigan ozuqa moddalarining tuzilishi va xususiyatlarining chuqur o’zgarishi sodir bo’ladi: 1) kompozitsiyaning bir xilligi tufayli mazasi yaxshilanadi, yoqimsiz hid yo’q qilinadi, polisaxaridlarning yo’q qilinishi tufayli shakarlarning ulushi ortadi, harorat va bosim ta’siri ostida ozuqa sterilizatsiya qilinadi va shu bilan ularning sanitariya holatini yaxshilaydi; 2) oziqlanishga qarshi omillarning ta’siri va ularning hayvonlarga salbiy ta’siri yo’q qilinadi yoki sezilarli darajada kamayadi; 3) ekstruziya natijasida chorva mollarini ehtiyojlariga moslashtirilgan va maxsus moslashtirilib tuzilgan ozuqa olinadi, ishlov berishning salbiy ta’siri minimallashtiriladi (vitaminlar, yog’lar va aminokislotalarni yo’q qilish) operatsiya tezligi, ekstruder orqali mahsulotning o’tish vaqti 30 soniya va maksimal ta’sirda harorat atigi 5-6 soniyani tashkil qiladi. Ekstrudirovka qilingan yemdan foydalanish quyidagilarni ta’minlaydi: – oshqozon oldidan oqsillarni parchalanish tezligining pasayishi; – oshqozon oldi mikrobial oqsil sintezining 30% ga ko’payishi; – ekstruziya jarayonida shakar va dekstrinlarga bo’linishi tufayli kraxmalning hazm bo’lish qobiliyatini oshirish; – oshqozon old kraxmal fermentatsiyasi tezligining pasayishi;

– parhezning energiya ozuqaviy qiymatini oshirish 10–15% real ozuqaga, to’liq va oson hazm bo’ladigan oqsilning ajoyib manbayiga aylantirildi. Omixta-yem ishlab chiqarishda komponentlarni me’yorlash (dozalash) og’irli (tortish) va hajmli bo’lishi mumkin. Tortish uchun avtomatik dozotir, hajimli uchun baraban, burama (vintavoy shnek) yoki disk shaklida dozotorlar ishlatiladi. Tortish dozalash usuli aniqroq bo’lishiga qaramay, hajmli dozalash ishlab chiqarish uchun uni ishlatish va texnik xizmat ko’rsatish osonroq bo’lganligi sababli, hajmli dozalashdan ko’proq foydalaniladi. Texnologik xarakteristikasim МВП-200 МВП300

128-rasm. Ekstrudalangan ozuqa-yem ishlab chiqarish uskunasi. Komponentlarni aralashtirish usuli dozalash uslubiga ham bog’liq, tortish bilan davriy hajmi bilan esa uzluksiz. Dozalashning aniqligi va aralashmaning puxtaligi aralash ozuqaning sifatini aniqlaydi. Agar ushbu operatsiyalar to’g’ri bajarilmasa, aralashmaning samaradorligi pasayadi va hatto hayvonlarga zarar yetkazishi mumkin. Sochma aralash ozuqa ishlab chiqarishda tayyorlash jarayoni shu operatsiyalar bilan tugaydi. Biroq, omixta-yem ozuqa ishlab chiqarish texnologiyasining asosiy qiyinchiligi ularning ko’p komponentli bo’lishidir. Omixta-yem zavodlari fizik-kimyoviy, strukturaviy va mexanik xususiyatlari bilan farq qiluvchi xomashyolarni qabul qilib oladilar. Bu xomashyolar har xil o’lchamdagi komponentlar, tarkibiy qismlardan iborat. Xomashyolar

temiryo’l va avtotransportlar orqali ixtisoslashgan vagonlarda (masalan, don – donli vagonlarda), ohaktosh uni aerozol transporti bilan jihozlangan mashinalarda, suyuq komponentlar rezervuarlarda, bochkalarda, flagalarda, oqsil komponentlar (xamirturush, granuladan tashqari), go’sht va suyak unlari, baliq unlari, premikslar va boshqalar qog’oz, plastmassa yoki matoli qoplarda, vitaminlar va mikroelementlarga maxsus qadoqlarga idishlarda keltiriladi. Retsept bo’yicha ozuqa tarkibiga kiritilishi kerak bo’lgan tarkibiy qismlarning xilma-xilligini hisobga olgan holda, zamonaviy omixtayem zavodlarida sochiluvchan, donador va granulatsiyalangan omixtayem ishlab chiqarishning texnologik jarayoni tegishli uskunalar bilan jihozlangan ko’plab liniyalar bilan ifodalanadi. Komponentlar tozalanadi, maydalanadi, saralanadi va shu bilan eng muhim jarayonga davlat standartlari yoki boshqa me’yoriy-texnik hujjatlar talablariga javob beradigan tayyor mahsulotni qabul qilish, uni me’yorlab va aralashtirishga tayyorlanadi. Olingan sochma aralash ozuqa ekspanditsiyaga yuboriladi (ozuqa namlik, bosim va harorat ta’sirida bajariladigan jarayon) bosimni keskin pasayishi tufayli ozuqa kengayib, hajmi o’zgaradi ya’ni kattalashadi yoki granulatsiya qilinadi (har xil shakldagi ozuqalarni olish, jarayon sochma aralashmani ma’lum zichlikkacha siqib silindir, kub shar, shakliga keltiriladi. Granula ozuqa ishlab chiqarish uchun aralashma maydalangan holda namligi 30–35% bo’lishni talab qiladi) hamda talabga ko’ra iste’molchiga beriladi. Ekspanidatsiya va granulatsiya jarayonlari mustaqil yoki o’zaro bog’liq texnologik liniyalarga bo’linadi. Liniyalari deyarli barcha turdagi hayvonlar uchun aralash yem ishlab chiqarishning yakuniy bosqichidir.

Sochma aralash yemni o’ziga xos bo’lgan bir qator kamchiliklar mavjud, xususan tashish va saqlash paytida aralashmaning o’z-o’zidan saralanishi (tabaqalanishi); changishi; zichlanib yopishib qolishi; hayvonlar, ayniqsa parrandalar tomonidan sochma aralash ozuqani tanlab iste’mol qilish; aralash ozuqa xavfsizligi va gigiyenik talablarining tarkibiy qismlariga bog’liqligi; sochma aralash ozuqadan foydalanishning samaradorligi ko’tarishda eskirgan texnologiyalar o’rniga yuqori samaradorlik bilan ishlaydigan ilg’or texnologiyalardan foydalanshni talab etilishi hisoblanadi. 129-rasm. Sochma omixta-yem. Omixta-yem ishlab chiqarishda zamonaviy granulatsiya liniyalari va agregatlaridan foydalanish, evaziga granulatsiya aralash ozuqalar ishlab chiqarishga erishildi, natijasida chorvachilik, parrandachilik, baliqchilik va boshqa shu kabi sohalarda boqish jarayonini mexanizatsiyalash,

parrandachilikda mehnat sharoitlarini yaxshilash, ozuqa moddalarining to’liq saqlanishini ta’minlash bilan aralash yemlarni istemol qilish koeffitsiyentini oshirishga erishganligi, yuklash, saqlash va tashish sharoitlari qulayligi yuzaga keldi. Granulali aralash ozuqa – bu ma’lum hajmdagi zich silindrlar, shar, kub ko’rinishidagi mahsulot. Zich shakllarda aralash ozuqa olish, dastlabki sochma aralash yemga GTO ishlov berish orqali olinadi. Bunday holda, aralash ozuqaning asosiy tarkibiy o’zgarishlari bo’lib, uni granulalarga aylantiradi. Granulatsiya rejimini aniqlaydigan parametrlar namlik, harorat, bosim va jarayonning davomiyligi. Ular aralash ozuqaning maqsadiga qarab farqlanadi (hayvonlarning har xil turlari va guruhlari uchun). Chorvachilik, parrandachilik, baliqchilik fermer xo’jaliklarida granulalangan ozuqaga talab ko’p. Granulalangan ozuqani ustunlik tomonlaridan biri ularning saqlash muddati uzoqroq (5 yilgacha), transport va tarqatish uchun qulayroq. Granulatsiya jarayonida ozuqa tarkibidagi oqsillar, uglevodlar, yog’lar, shuningdek vitaminlar, fermentlar, minerallar, aminokislotalar va boshqa ozuqaviy moddalarda kimyoviy va biokimyoviy o’zgarishlar sodir bo’lib, omixta-yemni ozuqaviy strukturasi va mexanik xususiyatlarining o’zgarishiga sezilarli ta’sir qiladi. Xomashyolarni tayyorlash uchun texnologik liniyalar soni unumdorligiga, mahsulot turiga, chorvachilik talablariga bog’liq. Ozuqa aralashmalar tarkibidagi metall aralashmalarni ajratish uchun odatda magnit ustunlar va elektromagnit ajratgichlar ishlatiladi. Begona aralashmalardan tozalangan don bolg’a maydalagichlarda maydalanadi. Agar korxonalarda silliqlashni talab qiladigan xomashyoni oldindan

dozalash liniyalari mavjud bo’lsa, ushbu komponentlarning aralashmasi maydalagichga beriladi. Murakkab ozuqa – bu ilmiy ishlab chiqilgan retseptlar bo’yicha tuzilgan aralashmalar bo’lib, chorva, parranda, baliqlar uchun ishlab chiqiladigan ozuqa. Tarkibida ozuqaviy qiymatni ta’minlash uchun tozalangan va maydalangan ingrediyentlar bilan to’ldirilgan komponentlardan tuzilgan. Asosiy tarkibiy qismlar don (bug’doy, arpa, makkajo’xori va boshqalar), un (o’t va suyak uni), pichan, shrot, shuningdek ohaktosh, mineral va vitaminli qo’shimchalarni tashkil etadi. Bundan tashqari, bunday yemlarning afzalliklari orasida ta’mi, hidi, tuzilishining o’ziga xos xususiyatlari tufayli alohida ishlatilmaydigan tarkibiy qismlardan foydalanish qobiliyati, shuningdek ishlatiladigan xomashyoning ozuqaviy qiymatini oshirish uchun maxsus ishlov berish mavjud. Aralash biologik faol moddalar ham qo’shilishi mumkin, bu mahsulot sifatiga foydali ta’sir ko’rsatadi. Zamanaviy chorvachilik, parrandachilik va boshqa fermalarida ozuqlantirish mexanizatsiyalash usulda olib borilishi hisobiga ishlab chiqiladigan omixtayem mexanizatsiyalashgan qulay shaklda ishlab chiqariladi. 4. Briketlangan va granulalangan ozuqa tayyorlash Briketlangan va granullangan yemlar sochma yemlarga nisbatan bir qator afzalliklarga ega. Ular tarkibidagi bir xillikni yaxshi saqlaydi (tashish, saqlash va tarqatish paytida ular o’z-o’zidan saralanmaydi), hayvonlar tomonidan osonroq va deyarli to’liq iste’mol qilinadi, shu bilan birga oziqlantirish va saqlash paytida havoni ifloslantiradigan

hamda ozuqa yo’qotishlarini ko’paytiradigan chang chiqindilari hosil bo’lmaydi. Siqilgan ozuqaning muhim xususiyatlaridan biri shundaki, ozuqa aralashmalariga ko’p miqdordagi hajmli tarkibiy qismlarni kiritish mumkin – dala ekinlari chiqindilari, masalan, somon, bu ularning hayvonlar tomonidan iste’molini ko’paytirishga imkon beradi. Briketlashda pichan, somon va xashak hajmi 10-15 baravar kamayadi, bu ularni tashishni osonlashtiradi va tashish narxini pasaytiradi, saqlash vaqtida omborxonalar (3 marta) va konteynerlardan tejamkorroq foydalaniladi, ozuqa moddalari yaxshiroq saqlanib qoladi, tashish va boqish paytida ozuqa yo’qotilishi sezilarli darajada kamayadi. Briketlash va granullash jarayoni bu erkin oqadigan mayda dispersli yoki dag’al tolali ozuqani mexanik ta’sir natijasida ma’lum hajmdagi fizik xususiyatlarga ega bo’lgan zarrachalarga aylantirishdir. Granullash va briketli ozuqa ishlab chiqarishning umumiy sxemasi ozuqa tarkibiy qismlarini maydalash, ularni aralashtirish, ozuqa aralashmasini biriktiruvchi vosita bilan namlash va aralashmani ma’lum shakldagi va o’lchamdagi granulalar va briketlarga bosishdan iborat. Yem bosish uchun tayyorlanadi, unga ma’lum fizikaviy xususiyatlarni beradi (yopishqoqlik, harorat, namlik). Granulali ozuqa ma’lum o’lchamdagi silindrlar, sharlar, kublar shaklidagi zarralardan iborat. Ularning kattaligi ularni boqish uchun mo’ljallangan hayvonlarning turiga va yoshiga bog’liq. Yosh qoramollar uchun optimal granulalar hajmi 16–25 mm, katta hayvonlar uchun 20–30, qo’ylar va buzoqlar uchun 6 mm gacha. Agrotexnik talablarga ko’ra briketlarni sun’iy quritilgan kesilgan o’tlar va turli xil ozuqa aralashmalaridan olishni ham nazarda tutadi. Eng

arzon granulali ozuqa ko’p yillik o’tlar va boshoqli donalardan olinadi. Briketlar shakli, hajmi, zichligi bilan farq qiladi. Ularning diametri 130 mm gacha bo’lgan yumaloq donali bilan bir qatorda, 30x40 mm, 65x65 mm kesimdagi trapetsiya ko’rinishida briketlar mavjud. Briketlarning zichligi 300 dan 700 kg/m 3 va undan yuqori. Briketlangan ozuqa tarkibiga quyidagilar kiradi: boshoqli donlar somon, kesilgan maydalangan o’t, quruq lavlagi iskanjasi, melassa, konsentratlar, amid va mineral qo’shimchalar. Briket va granula tarkibini 20–70%ni somon tashkil etadi. Maxsus uskunalar granulatsiya, briketlash va o’t unini, aralash yemlar va ozuqa aralashmalarini presslash uchun ishlatiladi. Granulalarning namligi 13% dan yuqori bo’lmasligi kerak; yuqori namlikda ularning kuchi va sifati pasayadi. Briketlar yaxshi zichlikka ega bo’lib, kesuvchi namlik 13% ni tashkil qiladi. Zich, muntazam shakldagi plitkalarga siqilgan yem-xashak briketlari, sochma yem bilan taqqoslaganda ular uzoqroq saqlanadi, tashish va hayvonlarga tarqatish uchun qulaydir. Ular dag’al (pichan, somon va boshqalar) yoki konsentrlangan (moyli keklar, ovqat va boshqalar) yem-xashakdan, shuningdek, bu ozuqalarning aralashmasidan tayyorlanadi. Fermer xo’jaliklari sharoitida briketlar asosan pichan va somondan hamda yog’ olish sexlarida moyli o’simliklardan siqib olinadi, ikkilamchi mahsulotlar aralashtirilib briketlash mashinalarida tayyorlanadi. Turli xil hayvon turlari uchun to’liq ozuqa bo’lgan biologik ozuqalar ovqatlanishda tobora muhim ahamiyat kasb etmoqda. Ular ozuqa zavodlarida ishlab chiqariladi. Pekmez, presslashni yaxshilaydigan va ta’mni yaxshilaydigan biriktiruvchi vazifasini

bajaradi. Metall bloklar, qoida tariqasida, to’rtburchak plitkalar shaklida (mm), uzunligi 140–170, kengligi 50–80, qalinligi 25–60. Qo’shma ozuqa briketlarining ozuqaviy qiymati ularga kiritilgan ozuqaning nisbatiga bog’liq, ammo odatda taxminan 0,70–0,85 ozuqa birligi va har kg uchun 85–120 g hazm bo’ladigan oqsil birligiga beriladi. Quruq shaklda, uni to’rt maydalagichda maydalagandan so’ng, shuningdek qulflangandan keyin. 130-rasm. Granulatsiyalangan va birketlangan yem. Aralashma yemni granulatsiya qilish. Granul qilingan aralash ozuqa, qoida tariqasida, diametri 2,4 dan 20 mm gacha bo’lgan kichik silindrlarning shakliga ega, ularning uzunligi odatda 1,5–2,0 diametrdan oshmaydi. Granulalarning o’lchamlari ularning qo’llanilishiga bog’liq. Kichik donachalar asosan yosh qushlarga (tovuqlar, o’rdak va boshqalar), kattaligi 5,0 mm gacha bo’lgan donachalarga katta qushlari, baliqlar, yirik donachalar qoramollar, cho’chqalar, otlar uchun mo’ljallangan. Har bir donachalar bularning barchasi aralash ozuqa tarkibidagi ozuqaviy moddalar, sochma aralash ozuqa bilan

oziqlanayotganda qushlar faqat o’zlariga yoqqan narsani iste’mol qiladilar, aralash yemning bir qismini qoldiradilar. Murakkab yem kavsh qaytaruvchi hayvonlar va cho’chqalar uchun ham muhimdir. Granullar baliqlar uchun qulaydir, chunki butun bir granulalar ozuqa moddalarini saqlab qolish bilan uzoq vaqt suvda turishi mumkin. Ba’zi tadqiqotchilar bug’lash va bosish paytida yuqori harorat va namlik tufayli kraxmal dekstrinizatsiyasi va oqsillarni qisman denaturatsiyasi tufayli aralash ozuqaning ozuqaviy qiymati oshadi, deb hisoblashadi. Shu bilan birga, ba’zi aminokislotalarning qisman yo’q qilinishi, masalan metionin, biologik faol moddalar miqdorining qisman kamayishi haqida dalillar mavjud. Shu bilan birga, qushlar va hayvonlarni donador aralash ozuqalar bilan boqish natijalari shuni ko’rsatadiki, bunday aralash ozuqa sochma yemdan yomon emas. Ko’pgina tadqiqotlar granulatsiyalangan ozuqaning yuqori ovqatlanish qiymatidan dalolat beradi. Granulatsiyalangan yemning yana bir muhim afzalligi bor, massa zichligi oshadi, mexanik va pnevmatik transport vositalarida bir xillikni buzmasdan yaxshi tashiydi, ommaviy tashish uchun qulay va fermalarda ozuqa tarqatishni to’liq mexanizatsiyalashtirishga qulaylik tug’diradi. Granulatsiya qilingan aralash ozuqa yaxshiroq saqlanadi, granulatsiya jarayonida aralash ozuqani qisman dezinfeksiyalash mumkin, ozuqa zavodlarida granulali aralash yem ishlab chiqarishning ikki usuli qo’llaniladi – quruq va nam. Birinchi usulda quruq sochma aralash yem presslashdan oldin bug’lanadi, ba’zida ularga suyuq bog’lovchi qo’shimchalar qo’shiladi (pekmez, gidrol, yog’ va boshqalar). Nam usulda aralash ozuqaga 30–35% namlik bilan xamirni ta’minlaydigan

miqdorda issiq suv (70–80 °C) qo’shiladi, so’ngra xamirdan donachalar hosil bo’ladi, quritiladi va sovitiladi. Presslash paytida bug’lash va issiqlik chiqarish natijasida granulalar pressdan 80°Cgacha bo’lgan harorat bilan chiqib ketadi. Issiq granulalar mo’rt, osonlikcha eziladi va yo’q qilinadi. Shuning uchun ishlab chiqarilgandan so’ng darhol ular sovutish kolonkasida atrofmuhit haroratidan 5–10°Cdan yuqori bo’lmagan haroratgacha sovutiladi. Granulatsiya samaradorligi 0,2 mm teshiklari bo’lgan elaklardan o’tadigan mayda fraksiyaning tarkibi bilan belgilanadi va uning miqdori 5% dan oshmasligi kerak. Sovutgandan so’ng, granulalar elakdan o’tkaziladi, chunki mayda fraksiyaning mavjudligi yo’qotishlarni va aralash ozuqani ortiqcha iste’mol qilishni keltirib chiqaradi. Elaklarning teshiklari kattaligi odatda 0,2–2,5 yoki metall to’qilgan elaklar uchun 1,6–2,0 mm sifatida tanlanadi. Granulatsiya samaradorligi ularning mahsuldorligi, samaradorligi, presslash uchun o’ziga xos energiya sarfi bilan belgilanadi. Nafaqat granulalarning mustahkamligini oshirish, balki bug’, energiya sarfini kamaytirish va hosildorlikni oshirish uchun ham qo’llaniladigan bog’lovchi deb nomlanadiganlar katta ahamiyatga ega. Bunday moddalar sifatida ko’pincha suyuq mahsulotlar ishlatiladi, masalan, yog’-gidrol, pekmez va boshqalar va kukunli bentonitlar. Ro’yxatda keltirilgan moddalarning bir qismi aralash ozuqa (yog’, pekmez)ning ozuqaviy qiymatini oshiradi, aralash yemni mikroelementlar (bentonitlar) bilan boyitadi. Qo’shilgan biriktiruvchi moddalarning miqdori odatda kichik 3%gacha, shu bilan birga, parranda

go’shti uchun ba’zi bir ozuqa retseptlarida ko’p miqdordagi yog’ni kiritish tavsiya etiladi, 6%gacha, 3 %dan yuqori miqdorda kiritilgan yog’ biriktiruvchi bo’lishni to’xtatadi. Bundan tashqari, ko’proq yog’ qo’shilsa, pressning ishlashi va granulalarning mustahkamligi pasayadi. Bunday holda, boshqa biriktiruvchi vositani ishlatish mumkin, masalan, bentonit, bu aralash yemni granulatsiya qilish jarayonini yaxshilashga imkon beradi. Birlashtiruvchi vositalardan foydalanganda ozuqani bug’lab bo’lmasligi mumkin, lekin eng yaxshi natijalar bir vaqtning o’zida bog’lovchi va bug’lash yordamida olinadi. Aralash ozuqaning maydaligi ham presslash samaradorligiga ta’sir qiladi. Oziq-ovqat zavodlarining ishi shuni ko’rsatdiki, o’rtacha zarracha hajmi taxminan 1,0 mm bo’lgan aralash ozuqa nisbatan yuqori presslashda kuchli donachalar hosil qiladi. Kuchli granulalarning hosil bo’lishiga rulon va rolik orasidagi ishchi bo’shliqning oqilona kattaligi yordam beradi. O’rtacha kuchli granulalarni 0,2–0,4 mm bo’shliq bilan olish mumkin. Kichik bo’shliqlar bilan matritsalar va roliklar tezda eskiradi; katta bo’shliqlar bilan granulalar bardoshli bo’ladi, ammo pressning mahsuldorligi pasayadi. Matritsada roliklarni oqilona shakli va joylashishi, shuningdek ularning holati energiya sarfini pasayishiga va unumdorlikning oshishiga yordam beradi. Kanal ichki yuzasining yuqori tozaligi presslarning normal ishlashi uchun muhim shartdir. Matritsaning qo’pol yuzasi mahsulotning devorga ishqalanish koeffitsiyentini oshiradi, bosish bosimini oshiradi va pressning unumdorligini pasaytiradi. Yangi matritsadan foydalanganda, avval aralash ozuqa, qum va moy

aralashmasi orqali o’tiladi. Matritsani saqlash paytida, agar u uzoq vaqt davomida ishlamay qolsa, uni sayqallash kerak, bu teshiklarni yog’ va kepak aralashmasi bilan to’ldirishdan iborat. Nam granulatsiya. Ushbu usul juda kam qo’llaniladi. Tadqiqotlar shuni ko’rsatadiki, nam usul baliq uchun aralash ozuqa olish uchun eng qulay hisoblanadi. Murakkab ozuqa maxsus presslarda granulatsiya qilinadi. Granulatsiya sxemasiga avtomatik tortish mashinasi, elaklari bo’lgan skrining mashinasi kiradi. Magnit himoyadan o’tgan aralash ozuqa pressga kiradi, u yerda issiq suv ham beriladi. Olingan granulalar kalorifikatorli quritgichda quritiladi, so’ngra kolonnada sovutiladi va elakdan o’tkazgichda boshqariladi, u yerda mayda fraksiyalar ajratiladi. 0,2–2,5 mm teshiklari bo’lgan elaklardan o’tish natijasida hosil bo’lgan mayda zarralar qayta granulatsiyaga qaytariladi. Nam granulatsiya jarayonini o’rganish shuni ko’rsatdiki, xamirning namligi, harorati, aralash ozuqaning tarkibi va kattaligi pressning ishlashiga va energiya sarfiga ta’sir qiladi. Xamirning optimal namligi matritsa ishlab chiqarilgan materialga bog’liq. Borayotgan namlik bilan jarayonning o’ziga xos energiya sarfi, granulalarning zichligi va massaviy zichligi pasayadi. Namlikning oshishi bilan solishtirma energiya sarfining pasayishi aralash ozuqaning plastitivligining oshishi, matritsa devorlariga va presslash burgusiga ishqalanish koeffitsiyentining pasayishi va zichlikning pasayishi – bosimning pasayishi bilan izohlanadi. Aralash ozuqaning namligi past bo’lganida (16–20%) zichligi 1000 kg /m 3 dan kam bo’lgan donachalarni olish mumkin. Matritsada floroplastik qo’shimchalardan

foydalanish presslashni yaxshilaydi. Suv haroratining ko’tarilishi texnologik ko’rsatkichlarning oshishiga, granulalarning zichligi va massa zichligining oshishiga olib keladi, ammo ularning suvga chidamliligini biroz pasaytiradi. Yemlash ozuqasi kattalashishi bilan granulatsiya uchun energiya sarfi kamayadi va donachalarning zichligi oshadi. Granulalar 100–110°C haroratda va 3,5–4 m/s tezlikda isitiladigan havo bilan VSH-2 issiq havo quritgichlarida quritiladi. Sovutgandan keyin donachalar saralanadi. Mavjud sxemaning kamchiliklari – bu chiziqning past mahsuldorligi – 0,5 t/s gacha. Granulalar vibratsiyali quritgichlarda ham quritiladi. Vibratsiyali to’shakda zarrachalar yuzasi bir tekis puflanadigan sharoitlar yaratiladi, buning natijasida quritish tezligi oshadi. Vibro – qaynab turgan to’shakda quritish muddati qisqa, shuning uchun mahsulotni qizdirish qisqa muddatli va biologik faol moddalar yo’q qilinmaydi.

131-rasm. Granulatsiyalash uskunasi. Nam granulatsiya quruq granulatsiyaga qaraganda qimmatroq. Shu bilan birga, nam granulatsiya ozuqasining yuqori samaradorligi qo’shimcha xarajatlarni oqlaydi. Tajribalar shuni ko’rsatdiki, nam donachalash natijasida olingan donalarni oziqlantirish samaradorligi quruq donachalarga qaraganda 18–21% ga yuqori, bundan tashqari, nam usul har xil fizikaviy va kimyoviy xususiyatlarga ega donachalarni olishga imkon beradi. Xususan, suvga cho’kib ketadigan, yuzada suzadigan, suvga osilgan, ya’ni asta-sekin cho’kib ketadigan granulalarni qilish mumkin. Briket tayyorlash. Briketlar dag’al ozuqa aralashmasidan tayyorlanadi (somon, makkajo’xori boshoqlari, jo’xori, arpa va no’xat po’stlog’i) 83–85% hamda15% konsentratlar va mineral qo’shimchalar (tuz, bo’r, karbamid) bilan, eng qimmatlari sun’iy ravishda quritilgan

yashil massadan olingan briketlar, arpa, lavlagi xamiri, ovqat, premikslar va boshqa tarkibiy qismlardir. Ulardagi konsentratlarning miqdori to’liq ozuqa bo’lib, uni hayvonlar eng oson iste’mol qiladilar. Briketlash jarayoni ozuqa haroratining sezilarli darajada oshishi bilan birga bo’lmaydi, shuning uchun issiqlikka bardoshli bo’lmagan elementlarning shikastlanish ehtimoli chiqarib tashlanadi. Briketlash uchun ozuqaning quyidagi turdagi presslari qo’llaniladi: yopiq va ochiq kameralar bilan shtamplash, rulon, halqa, vint va og’iz. Qo’shma yem sanoatida bir, ikki va to’rt shtampli shtamp presslaridan foydalaniladi. To’liq briketlarni tayyorlash uchun shtamp va uzuk presslaridan foydalaniladi. Shtamp presslari shtamp presslariga tegishli, qolganlari hammasi doimiy presslardir. Bosim presslarida ommaviy massaning briketga aylanishi matritsali kanalda o’zaro ta’sir qiluvchi shtamp ta’sirida amalga oshiriladi. Matritsa kanalining kesimi briket shaklini aniqlaydi. Kanalning uzunligi briketning zichligi va bo’shashish vaqti bilan belgilanadi. OPK-2 uskunasi ozuqani briketlash uchun keng qo’llaniladi. Briket va granulalar uchun almashtiriladigan matritsalar bilan jihozlangan.

132-rasm. Birketli yem. 133-rasm. Omixta-yem ishlab chiqarish texnologiyasi sxemasi

134-rasm. Omixta-yem saqlash qurilmalari. 135-rasm. Omixta-yem ishlab chiqarish zavodining ko’rinishi (Germaniya. Kompaniya Petkus).

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI 1. Трисвятский Л.А. «Хранения зерна» М-Москва Kолос. 1975. 2. Трисвятский Л.А. «Хранения зерна» М-1986. 3. Трисвятский Л.А., Шатилов И.С. “Товароведение зерна и продуктов его переработки” М –“Kолос”, 1992. 4.Боуманс Г.«Еффективност обработки и хранения зерна М.: Kолос, 1983. 5.М.А Телемгатор. «Обработка и хранение зерна» М.: Kолос, 1984. 6.М. Абдуллаев., Г. Закладной «Дон захиралари зараркунандалари ва уларга карши кураш профилактик чоралари» Т. «Шарк» 2001й. 7.Бутковский В.А. Мукомолное производство. М. “Kолос”, 1993 8.Вредители и болезни зерна и зернопродуктов при хранении.

Похожие

Dunyo va respublika miqyosida g’alla yetishtirish tendensiyalari, uni saqlash va qayta ishlash tarixi

Don tozalash bo’limidagi texnologik jarayon. donlarni begona aralashmalardan tozalash texnologiyasi

Qishloq xo’jalik ishlab chiqarish texnologik jarayonlarini avtomatlashtirish

Donning texnologik xususiyatlari

Don zararkunandalari va ularga qarshi kurash