O‘g‘itlarni saqlash yerga solishga tayyorlash va ularni qo‘llash hisobiga olinadigan iqtisodiy samaradorlik - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

O‘g‘itlarni saqlash yerga solishga tayyorlash va ularni qo‘llash hisobiga olinadigan iqtisodiy samaradorlik

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

65.5 KB

O‘g‘itlarni saqlash yerga solishga tayyorlash va ularni qo‘llash hisobiga olinadigan iqtisodiy samaradorlik Reja: 1. O‘g‘itlarni tashib keltirish va yerga solishga tayyorlash. 2. Har xil o‘g‘itlarni omborxonalarda saqlash o‘g‘itlar olib kelish, aralashtirish, qo‘llash texnologiyasi. 3. O‘g‘it qo‘llash hisobiga olinadigan iqtisodiy samaradorlikni hisoblash.

Mavzuni o‘rganishda foydalaniladigan tayanch iboralar . Kimyo zavodlarida ishlab chiqarilgan o‘g‘itlarni xo‘jaliklarga yetkazib berish usullari (ochiq yoki qoplarda). O‘g‘it omborlari va ularning oldiga qo‘yiladigan talablar. O‘g‘itlarni aralashtirish: usullari, texnikasi, muddati. O‘g‘itlarni o‘g‘itlagich mexanizmlar yordamida qo‘llash. Iqtisodiy samaradorlik va uni hisoblashda e’tiborga olinadigan ko‘rsatkichlar: o‘g‘itning tannarxi, tashishi, saqlash va qo‘llash uchun sarflanadigan harajatlar, yalpi hosil. Ho‘shimcha hosil va ularning tannarxi. O‘g‘itlar hisobiga olinadigan sof daromad va rentabellik. O‘g‘itlarni qo‘llash uchun sarflangan 1 so‘m evaziga olinadigan sof daromad. 1. Sanoatda ishlab chiqarilgan mineral o‘g‘itlar temir yo‘l yoki boshqa vositalar yordamida ularni vaqtincha saqlaydigan omborxonalarga joylashtiradi, keyinchalik esa xo‘jaliklarga tarqatadi. 80% ga yaqin o‘g‘itlar ochiq holda, 20% esa maxsus idishlarda keladi. Idishdagi o‘g‘itlar mahsus suv o‘tkazmaydigan har xil qoplarda bo‘lib, ularning hajmi 30 dan 60 kg gacha bo‘ladi. Hoplarda o‘g‘itturi, ishlab chiqargan zavod va ta’sir etuvchi modda miqdori ko‘rsatiladi. Mineral o‘g‘itlarni uzoq muddat davomida to‘plash, saqlash va yerga solishga tayyorlash uchun ichki xo‘jalik va xo‘jaliklararo omborxonalardan foydalaniladi. Bu holdagi omborlarni umumiy hajmi yil davomida 2 barovar oborot qilishga mo‘ljallangan bo‘lishi kerak. Agrokimyo xizmat ko‘rsatish tarmoqlari huzurida mineral o‘g‘itlarni qabul qilish punkti bo‘lishi kerak. Bularni ixtiyorida o‘g‘itlarni toshib keltirish mexanizmi, umumiy hajmi 280 m3 ni tashkil etadigan bunkerlar bo‘lishi kerak. Bu vaqtda o‘g‘itlarni to‘g‘ridan – to‘g‘ri xo‘jalikka yetkazib berish mumkin. Lekin, kuzgi-qishki vaqtlarda kelib turadigan katta miqdordagi o‘g‘itlar uchun ham omborxonalar bo‘lishi kerak. Temiryo‘l yoqalariga qurilgan omborxonalar 10 ming tonnaga, xo‘jaliklararo omborlarni hajmi 3 ming t. Bo‘lishi kerak.

Omborlar ichidagi ishlarni mexanizatsiyalash uchun qo‘yidagilar bo‘lishi kerak: Traktor yoki elektrodvigatellar rpk – 550, pks – 80, klp – 500, elektr yuklagichlar, traktor va avtomobil; Tasmali konveyrlar, kranlar. Hopda keltirilgan o‘g‘itlar bahorga yoki yerga solish davrigacha saqlanadi. Hoplar og‘zi har tomonga qaratilib 12-15 qator qilib uyuladi. O‘g‘itlarni yerga solishda uni qo‘llash muddati, hamda normativlar bo‘yicha tashkil qilish va mexanizatsiyalashga ahamiyat beriladi. Yerlarni asosiy o‘g‘itlashda grmg – 4, ngu – 0,5, rtt – 4,2 markali mashinalardan foydalaniladi. Yerlarni asosiy o‘g‘itlash bir muncha mashaqqatli, chunki bu davrda hosilni yig‘ishtirib olish bo‘ladi. O‘g‘itlarni qabul qilish va saqlashda tarkibidagi namlik va oziq elementlari qo‘yidagicha bo‘lishi kerak: 1. NN 4 NO 3 - 33,6 – 34,8 Nam – 0,3% 2. CO(NH 2 ) 2 - 46,0 Nam – 0,2 3. (NH 4 ) 2 SO 4 - 20,8 – 21,0 Nam – 0,2-0,6 4. KCl - 54 – 56 Nam – 0,1 5. Ammofos - 49 – 51 Nam – 1,0 6. Nitrofoska - 17,05:17:17 Nam – 1,0 Hattiq o‘g‘itlarni saqlashda shtabel (uyumni) balandligi qo‘yidagicha bo‘lishi kerak: 1 NN 4 NO 3 – qopda, balandligi 10 qatorgacha 2. CO(NH 2 ) 2 - qopda, balandligi 10-12 qatorgacha 3. (NH 4 ) 2 SO 4 – qopda, balandligi 15 qatorgacha 4. KCl – to‘kilgan, burtlari 3 m 5. Nitrofoska – qopda, balandligi 20 qator Qoplangan o‘g‘itlar yassi tagliklar yoki surilarda taxlangan holda saqlanadi. Bunda qoplar krest holida teriladi. NN 4 NO 3 alohida omborlarda saqlanadi.

O‘g‘itlarni qabul qilib olish va ularni saqlashda namuna sifati pr – 150 namuna olgichida 60 о burchak hosil qilib, kamida 40 sm chuqurlikdan namuna olinadi. Olingan natijalar birinchi aytilgan ko‘rsatkichlar bilan taqqoslaniladi. O‘g‘itomborxonalarida qat’iy tartib bo‘lishi kerak. Bu yerlarga boshqa mahsulotlarni tushirish man etiladi. Har qaysi o‘g‘itturi alohida xonalarda yoki bo‘lmalarda joylashtirilib, ular nomerlaniladi, shuningdek, o‘g‘itturi, tarkibi % hisobida yozib qo‘yiladi. Shuningdek, ko‘rinadigan joyga o‘g‘itlarni saqlash va qayta ishlash texnologiyasi osib qo‘yiladi. Unda o‘g‘itbahosi, uni qabul qilib olgan vaqti, texnika xavfsizligi ham qayd qilingan bo‘ladi. O‘g‘itlar saqlanadigan omborlar binosi toza, tomi buzilmagan bo‘lishi, atrofidagi ariqchalar doimo tozalanib turishi kerak. Ombor devorlaridan o‘g‘itlar uyulgan shtabelgacha bo‘lgan masofa 0,6-1 m, elektr tormoqlari, rubilniklardan 1 m masofada bo‘lishi kerak. Bino shamollatish uskunasiga, yo‘laklar va oraliqlar yaxshi yoritilgan bo‘lishi kerak. Namlik normativ darajasida bo‘lishi kerak. O‘g‘itlarni olib chiqishda nobudgarchilikka yo‘l qo‘ymaslik kerak. Suyuq N o‘g‘itlarni saqlashda hozir 200 t o‘g‘itga mo‘ljallangan relsli va 100 t. Ga mo‘ljallangan chuqur qilib qurilgan omborlar mavjud. Transport vositalari sisternalarda keltirilgan suyuq ammiakni omborlarga o‘rnatilgan va o‘g‘itlanadigan dalalar yaqiniga joylashtirilgan rezervuarlarga bo‘shatib olish va istemolchiga yetkazib beradigan gaz fazasi bo‘lishi kerak. 2 . O‘g‘itlar eng yaxshi agronomik muddatlarda solinishi, yerga solish normalariga amal qilinishi va o‘g‘itlarni dala bo‘ylab bir tekis taqsimlanishi lozim. Dalaga solinadigan o‘g‘itmiqdori agrokimyo laboratoriyasi tomonidan tuproqkartogrammasi ma’lumotlari va belgilangan hosilning hajmi bo‘yicha belgilanadi. O‘g‘itlarni yer yuzasiga berishda ularni dalada bir tekis taqsimlanmasligi mashina kuzovidan sochishda 25% va aralash o‘g‘itsoladigan seyalkalar yordamida berishda 15 % dan oshmasligi zarur.

O‘g‘itsoladigan mashinalarni bir daladan qayta o‘tishiga yoki aksincha daladan ishlanmay joy qoldirib o‘tishiga yo‘l qo‘ymaslik kerak. O‘g‘itberishda tutash joyni qamrovi, agregat qamroviga nisbatan 5% dan oshmasligi kerak. Mashinalar buriladigan joylardagi o‘g‘itnormasi dalaniqi bilan bir xil bo‘lsin. Mineral o‘g‘itlarni yerga solishdagi ularning namligi mashinani bir normada sepish moslamasini normal ishlaydigan darajasida bo‘lish kerak yoki u 2% gacha og‘ishiga yo‘l qo‘yiladi. O‘g‘itlarni yerga solishni nazorat qilish va unga baho berish ish tugagandan keyin uni qabul qilish va topshirish vaqtida o‘tkaziladi. Agregatlarni o‘g‘itsolishga qanchalik to‘g‘ri sozlanganligi (o) qo‘yidagi formula bo‘yicha aniqlanadi:M On O   600 О – agregatni o‘g‘itsochish kengligi, m О n – o‘g‘itni sochuvchi qurilmaga uzatilishi, min/kg М – agregatni yurish tezligi, s/km

O‘g‘it solish sifatiga baho berish Ko‘rsatkichlar O‘lchash usuli Normativ Ball Normadan chetlashish % Xaltacha bog‘lab 2 marta tekshiriladi 5 gacha 10 10 yuqori 3 2 0 O‘g‘itni bir tekisda sepil- masligi, % Tukoprovod soch-gichlarga xaltacha o‘r- natiladi, 3 marta tekshiriladi 10 gacha 25 gacha 25 yuqori 3 2 1 Tutash joyni qoplanishi, qam- rov kengligiga nisbatan, % Birinchi yurish bi-lan keyingi yurish 3 gacha 5 gacha 3 2 Haqiqiy o‘g‘it sepish normasi belgilangan darajadan ancha chetlashadigan bo‘lsa, u vaqtda o‘g‘it sepish tirqishini ochish balandligini kerakligiga kutarish yoki aksincha pastga tushirish yo‘li bilan o‘zgartiriladi. Go‘ngni solish. To‘shama go‘ng va organik kompostlar RTO – 4 organik o‘g‘itsochuvchi mashina-pritsepi, shuningdek ROU – 5 va ROU– 6 mashinalar yordamida solinadi. 3. O‘g‘itlarni qo‘llash tizimi almashlab ekish dalasida iqtisodiy tomonidan asoslanib baholanishi kerak. Shuning uchun ham qishloq xo‘jaligida qo‘llaniladigan o‘g‘itlarni iqtisodiy samaradorligi aniqlaniladi. Bu vaqtda, o‘g‘itlar hisobiga olinadigan qo‘shimcha mahsulot miqdori, ya’ni uni haqiqiy miqdori va qiymati hisobga olinadi, hamda o‘g‘itlarni qo‘llash uchun sarflangan jami harajatlar (qo‘shimcha hosilni yig‘ishtirib olish, qayta ishlashlar kiradi).

Ko‘pchilik dala tajribalaridan shu narsa aniqlandiki, o‘g‘itlarni o‘rtacha meyorda qo‘llaganda ularni har bir 1 kg hisobiga qo‘yidagicha qo‘shimcha mahsulot olish mumkin ekan: Donli ekinlar – 2,5-6,0 kg Makkajo‘xori doni – 5,0-7,0 Kartoshka – 20-30 Qand lavlagi – 30-50 Paxta – 2,5-5,5 Tuproq– iqlim sharoitlarini va eqiladigan ekin turlarini hisobga olganda, o‘g‘itlarni qo‘llash uchun sarflangan 1 so‘m hisobiga 1,5 dan 8,0 so‘mgacha, yoki o‘rtacha 3-4 sum olinar ekin. Mahalliy o‘g‘itlarni qo‘llash uchun sarflangan 1 so‘m hisobiga esa 1,5-5 so‘mgacha qo‘shimcha daromad olish mumkin. Almashlab ekish dalasida o‘g‘itlash tizimini iqtisodiy samaradorligini aniqlashda bu ko‘rsatkichni har bir ekin turi bo‘yicha alohida hisoblash kerak bo‘ladi. So‘ngra barcha ma’lumotlar olingandan keyin, uni butun almashlab ekish dalasi bo‘yicha hisoblab chiqiladi. Bunda qo‘yidagicha ko‘rsatkichlarni hisobga olish kerak bo‘ladi: Har bir gektar ekin maydonidan olingan yalpi mahsulot miqdori va qiymati (so‘m hisobida). Qishloq xo‘jalik ekinlaridan olinadigan hosil miqdorini sentner, so‘m hisobida o‘g‘itlanmagan dalaga nisbatan oshirish. O‘g‘itlarni kulash hisobiga sarflangan 1 so‘m hisobiga olinadigan qo‘shimcha mahsulot miqdorini ko‘paytirish kerak. O‘g‘itlangan daladan olinadigan saf daromad miqdorini har bir kg o‘g‘it va 1 so‘m hisobiga oshirish ta’minlansin. Samaradorlikni (rentabellik) oshirish (sof daromadni sarflangan harajatga nisbatan foiz miqdori) kerak. O‘g‘itlarni samarali qo‘llash hisobiga qishloq xo‘jalik mahsulotlari tannarxini (sebestoimost) yaxshilash.

Ishlab chiqarish kuchlarini samaradorligini oshirish, ya’ni mahsulot miqdorini oshirishda odam-kun sonini yoki sarflangan mehnat hajmini kamaytirish. Har xil qurilishlar (o‘g‘it skladlari, mashinalar, go‘ng xonalar) uchun sarflangan harajatlarni olingan sof daromad bilan qaytishini bilish kerak. Ishlab chiqarish fondlaridan dehqonchilikni kimyolashda samarali foydalanishni ta’minlash kerak. O‘g‘itlarni qo‘llashni iqtisodiy samaradorligini aniqlashda qaysi ko‘rsatkichlarni hisobga olish (o‘g‘it meyori, qo‘llash usullari va h.k.) Qo‘yilgan maqsadga asosan olib boriladi. O‘g‘itlash tizimida qo‘llanilgan o‘g‘itlarni iqtisodiy samaradorligini aniqlash ishlab chiqilgan tizimi qanchalik samarali ekanligini aniqlashda, ya’ni loyihalashtirilgan o‘g‘itlash tizimi foydalimi yoki xo‘jalik uchun zarar keltiradimi degan savolga javob beradi. Ishlab chiqarishda, ya’ni xo‘jaliklarda o‘g‘itlarni qo‘llashni iqtisodiy samaradorligi asosan o‘g‘itishlatilmagan va ishlatilgan dalalardan olingan hosil miqdorini bir-biriga taqqoslash yo‘li bilan aniqlaniladi. Olingan mahsulot qiymati uni sotilgan ko‘rsatkichi bilan yoki haqiqiy qiymati bilan hisoblaniladi. O‘g‘itlarni qo‘llash hisobiga olinadigan sof daromad qo‘yidagicha aniqlaniladi. 1. D=A-(S+V) Bunda, D – o‘g‘ithisobiga olingan daromad, so‘m; A – olingan qo‘shimcha hosil narxi; S – o‘g‘itlash uchun sarflangan harajat, so‘m; V – qo‘shimcha hosilni yig‘ishtirib olish va topshirish uchun sarflangan harajat, so‘m.

2. O‘g‘itlarni qo‘llash uchun sarflangan harajatni qoplanishini, ya’ni o‘g‘itlash uchun sarflangan 1 so‘m hisobiga olingan daromadni qo‘yidagicha aniqlash mumkin:сум C B A O    Bunda, O – o‘g‘itni qo‘llash uchun sarflangan 1 so‘m hisobiga olinadigan daromad. 3. O‘g‘itlarni qo‘llashni samaradorligi r foiz hisobida qo‘yidagicha topiladi: 100   В С Д Р Rentabellik – sof daromadni qo‘shimcha sarf-harajatlarning umumiy miqdoriga nisbatini ko‘rsatuvchi kattalikdir.

Adabiyotlar: 1.Karimov I.A. «O‘zbekiston XXI asr bo‘sag‘asida:Xavfsizlikka tahadid, barqarorlik shartlari va taraqiyot kafolatlari».T.O‘zbekiston, 1997. 1998-2000 yillar davrida qishloq xo‘jaligida iqtisodiy islohatlarning chuqurlashtirish dasturi. (qishloq xo‘jaligida islohatlarni chuqurlashtirishga doir qonun va meyoriy hujjatlar to‘plami).T., «Sharq» nashriyot matbuot konserni. 1998. 2. Agronomiya, P/r prof. B.A. Yagodina. M., Agropromizdat 1989. 3.Gulyakin M.V., «Sistema primeneniya udobreniy». M., Kolos, 1977 4.Musayev B.S. «O‘g‘it qo‘llash tizimi» Respublika o‘quv uslubiyot markazi. T.1998. 5.Smirnov PM., Muravin E.A. – AgroximiY. M., “Kolos”, 1984. 6.Yefimov V.N., Donskix I.N., Sinitsin G.I. Sistema primeneniya udobreniy. M, Kolos, 1984. 7.Nauchniye osnovi udobreniy v respublike Sredney Azii. (Kollektiv avtora). Tashkent, «Uzbekistan» , 1977.

Похожие

O‘g‘it qo‘llash tizimi fanining maqsadi vazifasi va asosiy masalalari

Almashlab ekishda o‘g‘itlash tizimini tuzish

Turli omillarning mineral va mahalliy o‘g‘itlar samaradorligiga ta’siri

Boshqa muhim ekinlarni o‘g‘itlash

Sabzavot ekinlarini o‘g‘itlash