Boshqa muhim ekinlarni o‘g‘itlash - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Boshqa muhim ekinlarni o‘g‘itlash

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

56 KB

Boshqa muhim ekinlarni o‘g‘itlash R eja: 1. Poliz ekinlari va ularni o‘g‘itlash asoslari. 2. Kungaboqarni oziqlanishi va uni o‘g‘itlash. 3. Almashlab ekish dalasida tamakini o‘g‘itlash.

Mavzuni o‘rganishda foydalaniladigan tayanch iboralar. Poliz ekinlarini hayotini davomiyligi, yetishtirish agrotexnikasi, issiqqa va sovuqqa chidamliligi, ildiz tizimini rivojlanishi va aktivligi. Poliz ekinlarini rivojlanish davrlari bo‘yicha oziq moddalarga bo‘lgan talabi, ma’lum hosil birligi bilan oziq elementlarini o‘zlashtirib ketishi, hosil strukturasi. Tarvuz, qovun va oshqovoqni rivojlanish davrlari, ushbu davrlarda oziq moddalarga o‘lgan talabi. Tuproq xususiyatlari, oziq moddalar bilan ta’minlanganligi, tuproqdan, mineral va mahalliy o‘g‘itlardan oziq elementlarini o‘zlashtirish koeffitsiyentlari. Mineral va mahalliy o‘g‘itlarni meyorlari, qo‘llash muddatlari va usullari. Kungaboqar va tamakini tuproqqa bo‘lgan talabi, rivojlanish davrlari, davrlar bo‘yicha oziq elementlarini o‘zlashtirishi. Hosil bilan o‘zlashtirib ketiladigan oziq elementlar miqdori. Yetishtirish agrotexnikasi. Almashlab ekishda tutgan o‘rni va uni o‘g‘itlash tizimi. Mahalliy va mineral o‘g‘itlarni birgalikda qo‘llash, meyorlari, muddati va usullari, o‘g‘itlarni qo‘llashni iqtisodiy samaradorligi. 1. Poliz ekinlari hayotining davomiyligi, o‘stirish agrotexnikasi, sovuqqa va issiqqa chidamliligi, ildiz tizimining rivojlanishi va aktivligi, suvga hamda oziq moddalarga nisbatan talabchanligi har xil bo‘ladi. Ularning oziq moddalarga bo‘lgan talabi hosil miqdori va uning strukturasiga bog‘liq. Hosil strukturasi deyilganda, hosilning mahsuldor qismi (qovun, tarvuz va boshq.) Bilan qo‘shimcha mahsulot (palagi, poyasi) orasidagi nisbati tushiniladi. Hosil strukturasi, asosan oziq elementlaridan foydalanish nisbati va hosildorlik o‘zgaradigan bo‘lsa, u vaqtda o‘simlik o‘zlashtiradigan oziq elementlar miqdori o‘zgaradi. Hosildorlik ortib borishi bilan o‘simlik o‘zlashtiradigan oziq elementlari ham oshib boradi. O‘simlikning oziq moddalarni o‘zlashtirish tezligini bilish o‘g‘itlarning yerga solish meyori, muddati va usulini belgilash uchun juda zarur. Asosiy poliz ekinlaridan bo‘lgan tarvuz, qovun va oshqovoqni xususiyatlari bilan qo‘yida tanishib chiqamiz.

Tarvuz – qurg‘oqchilikka chidamli ekinlardan hisoblanadi. Respublikamizda sug‘oriladigan va lalmikor yerlarda yetishtiriladi. Tarvuz uchun eng yaxshi o‘tmishdosh ko‘p yillik o‘tlar, kuzgi ekinlar hisoblanadi. Tarvuz yaxshi qiziydigan, mexanikaviy tarkibi yengil tuproqlarda yuqori hosil beradi. Tarvuzni o‘g‘itlash tuproq-iqlim sharoitlariga qarab o‘tkaziladi. Janubiy hududlarda mahalliy o‘g‘itlar kam miqdorda ishlatiladi. Mineral o‘g‘itlar 1,5 s ammiakli selitra, 2-3 s superfosfat va 1,5-2 s kaliy xloridi hisobida beriladi. Sug‘oriladigan va nam bilan yetarli ta’minlangan hududlarda o‘g‘itlar miqdori birmuncha oshiriladi. Fosforli – kaliyli o‘g‘itlarni oshirilgan meyorda qo‘llash tarvuzni pishib yetilishini tezlashtiradi va tarkibidagi qand miqdorini oshiradi. Tarvuzga ikkinchi ishlov berishda gektariga 1,5 s gacha superfosfat, 1 s gacha ammiakli selitra va 0,5 s kaliy xloridi bilan oziqlantirish yaxshi samara beradi. Qovun – poliz ekinlari orasida ikkinchi o‘rinda turadi. Hovun loyqali taqir yerlarni yoktiradi. Ushbu ekin tuproqda nam yetarli bo‘lishini va quruq havoga talabchan. Ko‘p yillik o‘tlar va kuzgi donli ekinlardan bo‘shagan yerlar qovun uchun eng yaxshi o‘tmishdosh hisoblanadi. O‘z navbatida qovun ham boshqa ekinlar uchun eng yaxshi o‘tmishdosh bo‘ladi. Chunki, undan keyin dalada begona o‘tlar kamayadi va ko‘plab nitrat shaklidagi azot tuproqda to‘planadi. Hovun uchun chirindiga boy bo‘lgan, yengil havo almashinadigan tuproqlar yaxshi hisoblanadi. Qovun yangi go‘ng ishlatilishiga talabchan. Gektariga 15-20 go‘ng qo‘llanilganda hosildorlik ortadi. Hovun uchun gektariga 20 t go‘ng, 1-1,5 s ammiakli selitra, 2,5-3 s superfosfat va 1-1,5 s kaliy xloridi qo‘llash tavsiya etiladi. Gullash arafasida gektariga 0,5-1 s ammiakli selitra, meva hosil bo‘lishida 0,5-1 s kaliy xloridi bilan oziqlantirish yaxshi samara beradi. Oshqovoq – tuproqunumdorligiga juda talabchan va yangi go‘ng qo‘llanilganda hosildorligi keskin ortadi. Shimoliy hududlarda gektariga 40 tonnagacha go‘ng ishlatiladi. Mineral o‘g‘itlar – 1-1,5 s ammiakli selitra, 3-4 s superfosfat va 1,5-2 s kaliy xloridi holida har bir gektar hisobiga qo‘llash tavsiya etiladi. Ushbu o‘g‘itlarni azotlisidan tashqari, kuzgi shudgor ostiga berish kerak.

Oshqovoqni gullashgacha azotli, meva hosil bo‘lishida kaliyli oziqlantirish yaxshi samara beradi. 2 . Kungaboqar – boshqa qishloq xo‘jalik ekinlariga nisbatan tuproqunumdorligiga kam talabchan. Ildiz tizimi – o‘q ildiz bo‘lib, tuproqning 4-5 m chuqurligiga, 1-1,2 m yon-atrofiga tarqaladi. Yaxshi taraqqiy etgan ildiz tizimi, o‘simlik uchun zarur bo‘lgan oziq moddalarni va namni tuproqning pastki qatlamlaridan ham o‘zlashtirish imkoniyatiga ega. Nav xususiyatlariga qarab o‘suv davri 80-140 kun bo‘ladi. Kungaboqar uchun kuzgi va bahori donli ekinlar hamda donli dukkakli ekinlar eng yaxshi o‘tmishdosh bo‘ladi. Kungaboqar har xil kasallik va zararkunandalarga chalinmasligi uchun uni bir dalada kamida sakkiz yildan keyin takror ekish mumkin. Kungaboqar 1 tonna urug‘i va shunga mos keladigan barg va poyalari bilan bir gektardan 60 kg azot, 26 kg fosfor va 180 kg kaliyni o‘zlashtirib ketsa, 10 tonna yashil massasi mos ravishda 30, 10 va 45 kg oziq moddani olib chiqib ketadi. Kungaboqar oziq moddalarni juda notekis o‘zlashtiradi. O‘suv davrining boshlang‘ich davrlarida kungaboqar kam miqdorda oziq moddalarni o‘zlashtiradi. Oziq moddalarni eng ko‘p miqdorda savatcha hosil qilish davrida o‘zlashtiradi. Kungaboqarni o‘g‘itlash tizimi: asosiy, ekishdan oldin va oziqlantirishda o‘g‘itlashdan iborat. Kungaboqar tuproqlar tarkibidagi qiyin eriydigan, shuningdek, o‘tmishdosh ekin ostiga solingan mahalliy va mineral o‘g‘itlar tarkibidan ham oziq elementlarini o‘zlashtiradi. Kungaboqar savatcha hosil qilishdan to urug‘ hosil bo‘lguncha 65 foiz quruq massa to‘playdi. Bu davrda 65 foiz azot, 70 foiz fosfor va faqatgina 45 foiz kaliyni o‘zlashtiradi, kaliyni asosiy qismini hosil pishib yetilish davrida o‘zlashtiradi. Mahalliy o‘g‘itlarni gektariga 20-40 t. Hisobida qo‘llash zarur. Ho‘llaniladigan go‘ng miqdorini ortishi bilan hosildorlik ham barcha tuproqtiplarida ortadi. Faqatgina go‘ng hisobiga olinadigan qo‘shimcha hosil gektariga 20-50 s ni tashkil etadi. Kungaboqar mineral o‘g‘itlarga ham juda talabchan bo‘lib, gektariga 90-120 kg ta’sir etuvchi modda hisobida o‘g‘itlar qo‘llash tavsiya etiladi. Kungaboqar uchun

birinchi navbatda azot yetishmasligi namoyon bo‘ladi. O‘g‘itlar samaradorligi mahalliy va mineral o‘g‘itlarni birgalikda qo‘llaganda kuchli namoyon bo‘ladi. Mineral o‘g‘itlar qator oralariga ekish bilan birgalikda gektariga 10-15 kg azot, 15-30 kg fosfor donador superfosfat yoki kompleks o‘g‘itholida qo‘llash kerak. Ekish bilan birgalikda qo‘llanilgan o‘g‘itlar kungaboqar hosildorligini 1,5-2,5 s/ga oshishini ta’minlaydi. Birinchi oziqlantirish 2-3 juft barg hosil bo‘lganda gektariga 30-40 kg azot va fosfor bilan o‘tkazilsa, ikkinchi oziqlantirish ham 30-40 kg azot va fosfor bilan savatcha to‘plash davrida o‘tkazilishi kerak. O‘g‘itlar oziqlantirishda 10-12 sm chuqurlikda va o‘simlikdan 12-15 sm uzoqlikda berilsa, ikkinchi oziqlantirishda qator o‘rtalariga solinadi. Sug‘oriladigan yerlarda, tuproqlar harakatchan fosfor va almashinuvchan kaliy bilan o‘rtacha ta’minlangan maydonlarda kungaboqardan gektariga 40 s/ga hosil yetishtirish uchun 120-150 kg azot va fosfor, 180-250 kg/ga kaliy qo‘llash tavsiya etiladi. 3. Tamaki oddiy sharoitda bir yillik o‘simlik bo‘lib, vegetatsiya davri 2 bosqichga bo‘linadi. 1-chisi ko‘chat davri bo‘lib 45-60 kun davom etadi. 2-chisi dalaga o‘tkazilgandan ko‘sakchalarni pishguncha bo‘lgan davr bo‘lib, u 60-150 kungacha davom etadi. Ko‘chatlik davri: urug‘ni unib chiqishi, maysalash, maysani ildiz olishi va kuchatni shakllanishi fazalaridan iborat. Tamaki ko‘chati dalaga o‘tkazilgandan keyin u qo‘yidagi davrlarni: ko‘chatni ildiz otishi, o‘simlikni shakllanishi, gullash, urug‘ni yetilishi va barglarni shakllanishi – yetilishi o‘taydi. Tamaki mexaniq tarkibi yengil va o‘rtacha og‘ir, tarkibida 2% gacha chirindi bo‘lgan unumdor tuproqlarda yuqori va sifatli hosil beradi. Tamaki oziq moddalarga talabchan o‘simlik bo‘lib, tuproqda N, R, K va boshqa elementlarning yetishmasligi uni o‘sishi, rivojlanishi va hosiliga salbiy ta’sir etadi. Tamaki 1 s quruq massa hosil qilish uchun lavlagiga nisbatan 2-2,5 marta ko‘p n, 3-3,5 marta ko‘p P sarflaydi. 1 s quruq tamaki bargi hosil qilish uchun o‘simlik – 4-

6 kg N, 1,5-2 kg R va 9-10 kg K ni o‘zlashtiradi. 1 gek. 30 s hosil o‘zi bilan 120-180 kg N, 45-60 kg P, 270-300 kg K ni o‘zlashtirib ketadi. Tamakichilik almashlab ekish dalasida ekinlarni to‘g‘ri tanlash uni hosildorligini va sifatini oshiradi. Begona o‘tlar, zararkunanda va kasaliklar yo‘q bo‘ladi. Lekin, tamakini pomidor, kartoshka, piyoz, karam, bodring kabi ekinlardan keyin ekish tavsiya qilinmaydi chunki, ularni begona o‘tlari va kasaliklari bir xil bo‘ladi. Hozirgi vaqtda tamakichilik xo‘jaliklarida 8 dalali tamaki beda almashlab ekishni 3-2-1-2 sxemasi qo‘llaniladi. Bunda ekinlar 1-3 beda, 4-5 tamaki, 6-donli ekinlar, 7-8 tamaki joylashtiriladi. Tamakidan yuqori va sifatli hosil yetishtirishda organik o‘g‘itlardan – go‘ngni ahamiyati kattadir. Tamaki yetishtirishda gektariga 18-20 t go‘ng qo‘llash tavsiya etiladi. Gektariga 20 t go‘ng solish 100 kg N 40 kg P va 120 kg K solish bilan tengdir. Kuzgi shudgorlashdan oldin gektariga 20-30 t go‘ng solinsa, o‘simlikni o‘suv davrida beriladigan n miqdori 2 barovar kamaytirish mumkin. Lekin, bu vaqtda r miqdorini 1,5-2 barobar oshirish kerak bo‘ladi. Azotli o‘g‘itlar hosildorlikni oshirib, xushbo‘yligini yaxshilaydi. Lekin, uni yuqori normada qo‘llash mumkin emas. Chunki, barg dag‘alanib to‘q yashil tusga kirib, sifati buzilib, tarkibida N li barikmalar ko‘payib, shakar miqdori kamayib ketadi. Tamakichilik zonalarida tuproqtipiga qarab n li o‘g‘itlarni gektariga 90-120 kg dan berish tavsiya etiladi. Uni teng ikkiga bo‘lib ildiz tutib ketganda va ikkinchi oziqlantirishda qo‘llash kerak. Tarkibida chirindi kam bo‘lgan tog‘ oldi zonasidagi tipik bo‘z tuproqli yerlarda va suv eroziyasi kuchli bo‘lgan yerlarda esa N li o‘g‘itlar normasini 20-30% oshirish tavsiya etiladi. P va K li o‘g‘itlar tamakini sifatini yaxshilashda muhimdir. Yerga yetarli miqdorda r va k li o‘g‘itberilganda yuqori normada qo‘llanilgan N li o‘g‘itlarning barg sifatiga salbiy ta’siri sezilmaydi. Tamaki yetishtiriladigan yerlarni r va k bilan ta’minlanish darajasiga, rejalashtirilgan hosil miqdoriga qarab r ni gektariga 90-120 kg, kaliyni 60-90 kg hisobida qo‘llash tavsiya etiladi. Kaliyli o‘g‘itlardan K2SO4 tamaki uchun eng yaxshisi hisoblanadi. Tarkibida Cl– bo‘lgan k li o‘g‘itlarni

tamakiga qo‘llash tavsiya etilmaydi. Chunki, tamaki bargi tarkibida xlorning miqdori 0,5% don oshsa, uni nam sig‘imi ortib saqlash vaqtida mog‘orlab sifati buziladi. P li o‘g‘itlar yillik normasini 60-70%, kaliyli o‘g‘itlarni hammasi kuzgi shudgorlashdan oldin solinadi. R li o‘g‘itlarni qolgan qismi n li o‘g‘itlar bilan birgalikda birinchi va ikkinchi oziqlantirishda beriladi. N li o‘g‘itlar bilan oziqlantirish tamakini boshlang‘ich rivojlanish fazasida tugallanishi kerak. Aks xolda, barg sifatini yaxshilovchi belgilarni shakllanishiga yomon ta’sir qiladi. Tamakini birinchi oziqlantirish ko‘chat o‘tkazilgandan keyin oradan 12-15 kun o‘tganda, ikkinchisi esa – birinchisidan 10-12 kun o‘tgandan keyin o‘tkaziladi. Tamakiga ekishdan oldin yoki o‘suv davrida chirigan go‘ngni mineral o‘g‘itlar bilan aralashtirib berish yaxshi samara beradi. Tamaki bargini uzish boshlanguncha uni 1-2 marotiba go‘ng sharbati bilan oziqlantirish hosildorlikni oshirib, barg sifatini yaxshilaydi. Organik va mineral o‘g‘itlarni birgalikda qo‘llaganda ularning miqdori yillik meyorini 50 foizini tashkil etishi kerak. Tamakichilik xo‘jaliklarida asosiy ekin yig‘ishtirib olingandan keyin, yerlar kuz, qish va bahor oylarida bo‘sh qoladi. Shuning uchun bunday yerlardan unumli foydalanish uchun oraliq ekinlardan foydalanish kerak. Uni yem-xashak uchun yoki yashil o‘g‘itsifatida yetishtirish mumkin.

Adabiyotlar: 1.Karimov I.A. «O‘zbekiston XXI asr bo‘sag‘asida:Xavfsizlikka tahadid, barqarorlik shartlari va taraqiyot kafolatlari».T.O‘zbekiston, 1997. 1998-2000 yillar davrida qishloq xo‘jaligida iqtisodiy islohatlarning chuqurlashtirish dasturi. (qishloq xo‘jaligida islohatlarni chuqurlashtirishga doir qonun va meyoriy hujjatlar to‘plami).T., «Sharq» nashriyot matbuot konserni. 1998. 2. Agronomiya, P/r prof. B.A. Yagodina. M., Agropromizdat 1989. 3.Gulyakin M.V., «Sistema primeneniya udobreniy». M., Kolos, 1977 4.Musayev B.S. «O‘g‘it qo‘llash tizimi» Respublika o‘quv uslubiyot markazi. T.1998. 5.Smirnov PM., Muravin E.A. – AgroximiY. M., “Kolos”, 1984. 6.Yefimov V.N., Donskix I.N., Sinitsin G.I. Sistema primeneniya udobreniy. M, Kolos, 1984. 7.Nauchniye osnovi udobreniy v respublike Sredney Azii. (Kollektiv avtora). Tashkent, «Uzbekistan» , 1977.

Похожие

Donli ekinlarni o‘g‘itlash

G‘o‘zani o‘g‘itlash

Sabzavot ekinlarini o‘g‘itlash

Almashlab ekish tizimida sholini o‘g‘itlash

Almashlab ekishda o‘g‘itlash tizimini tuzish