Mikroorganizmlarni sanoat miqiyosida ustirish usullari - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Mikroorganizmlarni sanoat miqiyosida ustirish usullari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

52.5 KB

Mikroorganizmlarni sanoat miq iyos ida ustirish usullari Reja: 1.Mikroorganizmlarni ustirish jarayonida biologik faol moddalar hosil qilishiga ta'sir kiluvchi omillar. 1.1.rN kursatkichining ta'siri. 1.2.Xaroratning ta'siri. 1.3.Mikro va makroelementlarning ta'siri. 2.Mikroorganizmlarni ustirish usullari. 2.1.Kattik ozuka muhitda ustirish. 2.2. Suyuq ozuqa muxitida o‘stirish

Fermentlarning produqentlarini ustirnsh ularni qattnk va suyuq ozuqa muxitlariga ekish usullari bilan olib boriladi. Kattik ozuqa muxitlarining yuza qismida faqat aerob mikroorganizmlarni ustirish mumkin. Suklik ichida ustirish usulida asosan mikroorganizmlar suyuk ozuka muxitlarida ustiriladi va bunda xam aerob va xam anarob mikroorganizmlar ustirish mumkin. Fermentlarning aksari produqentlari aerob bo‘lgan mikroorganizmlardir va shuning uchun qattik va suyuq ozuqa muhitlarida ustirilganda to‘xtovsiz havo bilan ta'minlab tu'riladi. 1. Mikroorgalizmlarni ustirish jarayoiida biologik faol moddalar xosil qilitiga ta'sir qiluvchi omillar. Fermentlarni hosil bulish jarayoniga tashgan muxit sharoiti, ozuqa moddalarpinng tarkibini, ularniig miqdori, mstabolitlarning chiqishi, muxitda faol kislotannng uzgarishi, xarorat, muhitning erigan kislorod bilan tuyinishi, produqsnt kulturagining holati va ustirtsh muddatlart, shuningdsk boshqa omillar ta'sir etadi. Bu omillarning axamiyati va fermsnt biosintezi jarayoniga bulgan ta'rif darajasi turlicha bulib, ular asosan mikrooranizmni ustirish usuli va produqentlarni fiziologik xususnyatlarnga buysingan xolda kechadi. Birok ba'zi umumli konuniyatlarga e'tibor berib o‘tish kerak. Mikroorgashomlarmi ustirishda qattiqa va quruk ozuqa muxitlarning namligi juda katga axamiyatga ega. Agarda muxitiing namligi 11-20% atrofida bulsa, mokroorganozmlar umuman usmaydi. Birmuncha kuproq usish xollarini namlik 30/% bulganda kuzatish mumkin. Namlikining 40-45% bo‘lishi mikroorganizm kulturasipi optimal usishga va spora xosil qilishiga juda qulay sharoitdir. Bu xolat spora xosil qiluvchi ferment produqentlarning ekish matsriallarini olishda ishlatiladi. Muxitning namligi 53- 68% bulganda xosil qilingan fsrmsntlarni to‘planishi kuzatiladi. Namlik 60-68% bulganda fermeptlarping biosiits.sh pasaya boshlaydi pa bu holat ozuqa muxiti ichiga kiradigap pivo-ving yomon utishq bilan tushuntiriladi. Kulturalarni qatiq ozuqa muxitida ustirish natijaspda uning tarkibidagi kuruk moddalarning miqdori kamayib, SO2 va suvga aylanadi. SHu sababli, agarda

miroorganizmni ustirish yoniq idishlarda (kolbada, maxsus kyuvetada va x.k.) olib borilsa, buglanish natijasnda namlikiing ortishn kuzatiladi. Agarda us-tirish jarayoni ochiq idishlarda olib borilsa, kulturani la ozuqa muxitini kurib qolishi va xosil bulgan maxsulot faolligi kamayishi kuzatiladi. Namlikiing darajasi va optimalligi xar bir ustigirayotgan produqentiing fiziologik xususiyatlariga, ozuva muhnt tarkibiga va boshqa omillarga bogliq bulib, xar bir omil tadkiqot yuli bilan aniqlanadi. Usayotgan kulturani havo bilan ta'minlash darajasi kupincha usgirish usuli va ferment produqsntlarining fiziologiyasi bilai belgilanadi. Bu jarayoi asosai uch maqsadni o‘z oldiga kuyadi: usa-yotgan mikroorganizmning o‘sish va rivojlanishi uchun zarur bulgan kislorod bilan ta'minlash; gaz kurinishidagn moddalar bilan ifloslangan xavoni chiqarib tashlash; mikroorganizmlarning usish jarayonida xosil buladigan isslikkni qisman bartaraf qilish yokp chikarib yuborish. Mikroorganizmlarni qattiq ozuka muxiti siprtida usttrishda vujudga kelgan issiqlikni chiqarish masalasi katta axamiyatga ega. SHuning uchun mikroskopik zamburuglarni ustirishda ularning usish fazalariga katga e'tibor berish kerak, chunki aynan shu gurux mikroorganizmlar qatgaq ozuqa muxiti sirtida o‘stiriladi. Birnnchi faza - zamburug sporasi yokn konidiyalarnni bukishi va rivojlanishidir. Uning muddata 10-12 soatga chuziladi. Bu bosqich aytarli issiklik ajralishi bilan kuzatilmandi va ozuqa muxit komponentlari uzgarmaydi. Ozuqa muxiti sirtida pupanak xosil bulishi bilai ikkiichi faza (tropofaza) miqelnyalarii faol o‘sish boskichi boshlamadi. odatda 12-40 soat va shu bilan birga ozuka muxitidagi moddalarni kup mikdorda iste'mol qilishi, issiklik, is gazi va suv ajrati-shi bilan davom etadi. Bunda mikroorganizm ozuqani miqeliyalari bilan tuliq urab oladi. Aynan mana shu bosqichda kup miqdorda issiklpk ajraladi va umumiy ajraladigan issiklikni 75-80% ni tashkil qiladi. 1 g kulqura 1 soat davomida faol usash bosqichnda 7,6 m' ga yaqin kislorodii uzlashtiradi yoki xavoga bulgan nisbatda esa 36,5 m3 ni uzlashtirada. Zamburuglarning normal usishi umumiy havoning sarfi urta hisobda 1 t kultura uchun 600-650 m3 ni tashkil qiladi.

Uchinchi fazada (idiofaza) kulturaii morfolognk va bioki-meviy ixtisoslashishn kuzatiladi, ya'ni bunda mikroorganizmlar konidiyalarni va ikkilamchi metabolitlarni hosil qiladalar. Ushbu boskichda mikroorganizmlar xujayra tashqarisnga chiqarilupchch fermsntlarni x.osil qiladilar. Bunda ustirish xo-palarlda xaroragii 3-4 °S ga t}'shirish va ,havo almashtirishqi 3-5 marchaga kamaytirish zarur. Mikroorganizlarni suyuq ozuqa muxitlarnda ustirish davomida ham havo bilai ta'minlashga va is gazi bilan ifloslangan havoni fermentlardan chiqib ketish rejamiga e'tibor berish kerak. Masalan, bir kulchura har xil aeraqiya sharoitlarida bir xil fermentni har xil xususiyati bilap hosil qilishi mumkin. Umu-man olganda havo bilap taminlash mikroorganizmni ustirish ja-rayonini va ferment xosil kilishini tezlashtnradi. Ustirish davomiyligi ham muhim ko‘rsatkichlardan biri bo‘lib, u maksimum ferment ishlab chikarish samaradorlishii belgilaydi. U juda kup omillarga bogliq ozuqa muhit tarkibi va unn iroduqsnti uzatish uslubi, muhitni havo bilan ta'minlaganlik darajasi, produqept 1uri, ferment xususiyati va boshkalardir. Ustirish davomiyligi kupincha produqentning fiziologik xususi-yatlariga boglik buladi. Masalan, V. Mesentericus PB uchun - 36 soat bulsa, A awamori uchun zsa 144 soatni tashkil qiladi. 1.1. rN kursatkichniiig ta'siri. Mnkroorganizmlarii qattiq oluqa muhiti sirtida ustirishda muxitning rN kursatkichi uning nami kam va kuchli burferli bo‘lganligi sababli fermentlarning hosil bulish jarayonlariga kam ta'sir qiladi. Lekin rN kursatkichi suyuq ozuqa muhitada asosiy xal qiluvchi axamiyatga ega bo‘lib, ozuqana sterlizaqiya qilishda va kulturani ustirish davomida tez o‘zgaradi. Qattiq ozuqa muhitlari sirtida produqentlarin o‘starish ja-rayonda ular suv balan namlanadi va namlangai muhitning rN kursagkichi 5,0-5,6 pi tashkil qiladi. Kupincha ozuqa muhiti safa-tida ishlatilgan usimlik bulakchalari xlorid, sulfat yokl sut kislotalarining kuchsiz eritmasi bilai namlanadi va ularnang rP kursatkichp 4,5-5,0 atrofida buladi. Kislotalaran qilish na-tijasida ozuka muhiti mikroskopik zamburuklarinng usishi uchun

selektiv sharoitga aylanadi. Bunda xavo pa olukami ggerli.chaqnya kplpsh xarajatlarl blr muncha kamayadi. Suyuq ozuqa muxitlari rP kursatkpchm d.'nkrsyurgali.chmlarpn Fstnrishda juda katta axamiyatgl egadir. Eng kul e'tiborni albat-ta, ozuqaning boshlangnch va sterlizaqiya hamda mikroorganizm usishi paytila kation va anioplarni ists'mol qilishi nagijasida uzgaralngan rN kursatkichiga bsrnsh ksrak. SHunday iste'mol natijasida kultural suyuqlik yoki kislotali yoki ishqorli muxitga utib ketadi. Muxitning optimal rN ko‘rsatkichi produqsitning xususiyatiga bogliq va shunga qaramay ba'zi umumiy qonuniyatlarni kurshp mumkin. Zamburuglar pa achishi mikroblariga o‘xshash orgimilmlar N kurgatkichi 3,8-5,6 bulgan sharoitda yaxshi usadi va ferment xosil qiladi. Bakteriyalar esa rN kursatknchn nsytral (6,2-7,-1) qiymatlarda faol rivojlanadi. YAna shunday ma'lumotlar borki: agarda rN kursateichi faqat ma'lum bir qiymagda ushlab turilsa: bunday sharoitda ustirilgan produqsnt bitta kerakli fermentni xogil qilishi mumknn ekan. Keynchalik mikroorganilmlar rP omili ta'siriga juda ta'sirchan buladilar va bu kursatkichni sezilarli darajada salbiy yoki ijobiy tomonga uzgarshni, ularni ferment xosil kilish qobilyatlariga birdaniga ta'sir qiladi. 1.2.Xaroratning ta'siri.Kupincha fermentlarning produ-qentlari, xususan mikroskopik zamburuklar, ms.chos^pl mikroorga-nizmlar xchsoblaiadn va ularnnpg rivojlaiiish uchum ontnmal harorat 22-32 °S atrofida b^ladp. Fermsntlarni bakterial produqentlari orasida kupgncha tsrmofillari ham uchraydp va ularni optimal ustirish xarorati 3.5-5.5 °S dir. Masalai, V. mesentericus PB baktsriyasi 37 "S ni talab kilsa, B diastatericus 60-650 S ni Aroruzaуe atigi 28- 30 °S mi tllab qiladi. Hamda lipaza formsptining prodquspti Rhizopus microsporus zamburug‘ining faol rivojlanishi va ferment hospl kilishi uchun 40 °S optpmal xisoblanadi. Sanoatda termofil mikroorganizmlardap foydalanishning bir qancha pijobiy tomonlari bor. CHunki ularin yuqori xaroratda ustirliganda jarayonning stsrlligiga bulgan talabnil o‘z-o‘zidan kamaytiradi. Bundan talqari termofil mikroorganizmlar yuqori haroratga bardoshli bulgan fermentlarni xosil kiladi.

Harorat xosil bulayotgan fermentning mikdorintng uzgarishida katga ahamiyatga egaligi bilan ham ajralib turuvcht omtllar. 1.3. Mikro va makroelemsntlarnping ta'siri. Mikroorgani o‘stirish uchun ozuqa muxitlarini tayyogrlashda ferment sanoati yokl qishloq xujaligi usimliklari qoldiqlariidan ksng ko‘lamda foldalaniladi. Kattiq ozuqa muxitlari asosan qishloq xujalshn usimliklarining qoldilarini maydalab, namligini ma'lum darajaga kelirib va unga boshqa makro va mikrelemsnt-larning eritmalarini aralashtirib tayyorlanadi. Suyuq ozuka muxitlari tayyorlashda esa kam eruvchan kompo-isltlardap miqdori yuklangan holda foydalanish mumkin. Bulma-sa ularning erimapn qoldiqlari ozuqa muxitni va kultural suyuqlikni qayta ishlashda x.alakit beradi. Ozuka muxiti tarkibi-ga har xil usnmlik va ferment sanoati qaynatmalari va gidroli-zatlari dagal fnltratlarini x,amda snirt barlasi, mikroblar biomassasi plazmoln shtlari, amnnokislotalar va bopschalarni ku-shnb taiyorlit mumkin. Bularda yirik qoldiqlarning bo‘lmasligi tuxtovsiz ustirish jarayonida juda katga axamiyatga ega. Suyun-ozuka muxitlari tarkibida, odatda, 2,5% dan 20% gacha kuruk mod-dalar eritma xolida buladi. Muhitiing rN kursatkichi uni tayyorlash vaqtida va stsrlizaqiyasidan keyin nazorat qilniadi. Gidrolitik fermentlar asosan induqibel tabiatga ega bulganligi uchui ozuqa muxiti tarkibpga kerakli bo‘lgan fermeptin faol to‘plash maqsadida uning induktorini kushish zarurdir. Uglgrod maibasi mikroorganizmlar uchun eng kerakli bulgan kompoisptdnr, chunkp barcha organizmlarda eng asosiy metabolik jarayoilar aynan shu elemept ishtirokida amalga oshiriladi. Ug-lerod manbagi vazifasini xar xil orgapik birikmalar bajarishi mumkni na ular xujayra moddalarini boshlangnch materiallari hamda energiya manbasi sifatida ishlatiladi. Mikroorganizmlardai gidrolntik fermentlarnn olishda uglerol manbasiga alohida e'tibor berish kerak, chunki ular shu kompleks fermetlarnipg stimulyatorlari bulib xisoblanadi. Agarla uglerod manbsini (kraxmal, pektnn va boshqalar) ozuqa

muxitiga kup miqdorda qushilsa, ular harakatsiz bulib xoladilar va shuning uchun mikroorganizm talabiga qarab ularni ulush-ulush qilib ko‘shish kerak. Uglsrod maibasinp tanlash albatta mikroorganizmning fp-ziologik xususiyatlarnga va u xosil qiladngan fsrmsntnnng turiga boglikdir xamda har bir mikroorganizm uchun tadnschotlar nuli bilan aniqlanadi. Muhitda azot manbasi vazifasini mineral tuzlar yokn azotiing organik birikmalari bajarnshi mumkin. Masalan, proteinazalar hosil bulishida azot manbalari nafaqat ozuqa muhitining muhim komponent sifatida, balki biosintez jarayoniin faollashtiruvchi vazifasini ham bajaradi. Eng yaxshi natijalar muhitga oqsillar va ularning parchalanish maxsulotlarini ko‘shish yuli bilan olinadi. Azotning organik manbalariga xayvonlarning har xil oqsillari (peptop, kazein, gemoglobin, jelatin, tuhum oqsili), usimlik xom-ashyolari oqslllari (yog‘sizlantirilgan soya, makkajuxori ekstrakti), mikroorganizmlarning biomassasi hamda oqsillarning kislotali, ishqorli va fermentativ gidrolizlari, aminokislotalar va boshqa birikmalar kiradi. Azotning noorgaink maibalari sifatida asosan har xil azot kislotasi va ammoniyning tuzlaridan foydallinladi. Noorganik azot maibalarini tanlashda kation va anionlarning fizologik tasiriga e'tibor berish kerak. Muxit rN ko‘rsatkichini yoki kislotali tomonga uzgarishi produqeltning biosentetik xususiyatiga qattiq ta'slr qiladi. Ko‘p tadqikotchilarning ma'lumotlariga qaraganda, azotning organik manbalaridan foydalanish noorganiklariga nisbatan ko‘prok ijobiy hisoblanar ekan. Lekin ularni birgalikda ma'lum urganilgan miklorda ishlatilsa ularlnlg ta'siri ko‘p tomonga burilar ekan. Ozuqa muhitida azot va ulsrodning nisbati shunday bo‘lishi kerakki, mikroornizm ikkala elementga xam muxtojlik sezmasligi kerak. Bir elemeit tanqisligini ikkinchi elsment hisobiga tug‘irlash mumkin emas. Masalan, glyukozooksidaza va katalaza fermentlarini Penicillium vitale zamburug‘i azot va uglevodorod uzaro nisbatiga qirab hosil qiladi va ushbu nisbatni o‘zgartirish yuli bilan yo glyukozooksidaza, yo bo‘lmasa katalaza olish mumkin.

Fosfor elementi esa ozuqa muxitiga fosfor kislotasi tuzi yoki organik birikma - fitin shaklida qushiladi. Fosfor muhit uchun eng zarur bulish elementdir, chunki u xujayrada energiya almashinuvi jarayoiida ATF, ADF, AMF tarknbiga kiradi Mikrooragnizmlar logarifmik usish fazasida fosfor ele-mentini juda kup miqdorda talab qiladi. CHunki bu bosqich hujayra moddalarini va biokimyoviy jarasilarining intensiv utishiga tug‘ri keladi. Odatda bu davnrda 83-91% gacha bo‘lgan fosfor ozuqa muhitidan mikroorganizm biomassasiga utadi. Fosforr proteaza, amilaza, pektolitik kabi fermentlarni blosentezini tszlashtiradi. Agar fosforni kislotalarning tuzlari ko‘rinishida tabiiy qiynatmalari bor muxit tarkibiga qushilsa, eng yaxshi natijalarga erishish mumkin. Mikroelementlarsiz, vitaminlarsiz va o‘stiruvchi moddlarsiz mikroorganizm hujayrasidagi modda almashinuvi jarayonini to‘liq o‘tishi ehtimoldan uzoqdir. Lekin hamma mikroorganizmlar ham o‘sish va rivojlanishlari uchun bu birikmalarni qo‘shilishini talab qilavermaydi. SHu nuqtai nazarda kelib chiqib mikroorganizmlar ikki turga bo‘linadi: auksoavtotroflar – vitaminlarni tashqaridan qo‘shilishini talab qilavermaydigan mikroorganizmlar bo‘lib, ular o‘zlari ushbu moddalar sentiz qilish qobilyatlariga ega; auksogetotroflar vitaminlarni sintez qila olmaydigan mikroblar guruxi bo‘lib, ular uchun albatta ozuqa muxiti tarkibidga vitaimnlarni qo‘shish kerak. Agarda auksoavtotorof mikroorganizm o‘stiruvchi muhitga vitaminlar va o‘stiruvchi birikmalar qo‘shilsa, ular bu produtsentning o‘sishi va rivojlanishiga hech qanday ta'sir ko‘rsatmaydi. Agarda auksogeterotrof produtsent ozuqasiga juda ham kam miqdorda yuqorida zikr qilingan moddalar qo‘shilsa, ularning o‘sishi va rivojlanishi sezilarli darajada tezlashadi. Afsuski juda ko‘p produtsentlar auksogeterotrof orgaizmlar bo‘lib, ular fermentlar biosentizida qatnashuvchi V vitaminlar guruxi komleksi (V1, V3, V5, V6, V8,), ya'ni biotin, inozit, pantoten kislotasi, tiamin, niridoksin va boshqalarning oziqa muhitida bo‘lishiga muhtojdirlar. Biotin aminokislotalarning hosil bo‘lishi reaksiyalarida qatnashadi, bir qancha fermetlarning faol markaziga kiradi va yog‘ kislotalarining

karboksidlanish va dekarboksidlanish jarayonlarini katalizlaydi. Inozit esa fosfor kislotasining olti molekulasi bilan birikib achitqi mikroblarning o‘sishi tezlashtiruvchi inozitfosfor kislotasini hosil qiladi. Pantoten kislotasi KoA tarkibiga kirib, hujayradagi eng muhim moddalar almashinuv jarayonida ishtirok etadi. Mikrob va mikroelementlar ozuqa muhitlarining ajralmas qismi hisoblanadi. Ko‘p metal ionlar fermentlarlarining faol markazi tarkibiga kiradi yoki fermentlarni strukturasini tutib turishda va organizmdagi fermentativ faolliyatni ta'minlashda ishtirok etadi. Hozirgacha ma'lum bo‘lgan fermentlarning ¼ qismi metallofermentlar hisoblanadi. Ular nafas olish jarayonini, oksidlanish- qaytarish reaksiyasini, aminokislotalar yog‘ kislotalari, shakarlar, nukleotidlar, piramidin asoslari sintezlarini faollashtiradi, bioqutbli oqsil molekulalari, glikogenlar, nuklein kistalari hosil bo‘lishini hamda ularning transformatsiyasi va parchalanishini boshqaradilar. Hamma metalllofermentlar ikki guruxga bo‘linadilar. Birinchi gurux haqiqiy metallofermentlardir, ya'ni ular metal ionlari va oqsil molekulalari o‘rtasida buzilmas bog‘ hosil qilib, ionitlardan o‘tkazilganda ham parchalanmaydi. Ikkinchi gurux metallofermentlari esa dializ jarayonida metal ionlari bilan bo‘lgan bog‘ni o‘zadila yoki fermentga boshqa ishlov berish jarayonida katalitik faolligi yo‘qotadilar. Bu guruh fermentlariga yana tashqaridan metallar qo‘shib ular faollashishini tiklaydilar. Oksidlanish- qaytarilish jarayonlarida temir, mis, marganeq, ruh, bor va molibden talab qiluvchi fermentlar ishtirok etadi.Umuman olganda mikroorganizmlarda boradigan barcha jarayonlar makro elementlardan tashqari mikroelementlarning ishtirokiga tayyorlanishda mikroelementlarning ulushiy miqdorini e'tiborga olish kerak. 2.Mikroorganizmlarni o‘stirish usullari. 2.1. Qattiq ozuqa muhiti sirtida o‘stirish. Produtsentlarni o‘stirish jarayoni, sovitilgan steril ozuqa muhitiga ekish materialini sepishdan boshlanadi. Davriy sterilizatsiya sharoitida ekishni odatda sterilizatorning o‘zida to‘xtovsiz

aralashtirish yo‘li bilan o‘tkaziladi. To‘xtovsiz sterilizatsiya qilish sharoitida esa ozuqaga ekish sterlizatorning sovitish bo‘limida amalga oshiriladi va ekilgan ozuqa muxiti kultura bilan birgalikda o‘stirish sexiga yuboriladi. Kulturalarni qattiq ozuqa muhiti sirtida o‘stirish jarayonini har xil usullar bilan bajarish mumkin.Kyuvetalarga ekib o‘stirish ananaviy usul hisoblanib ko‘p qo‘l mehnatini va ko‘p ishlab chiqarish maydonini talab qiladi. Produtsentlarni mexanizatsiyalashgan qo‘rilmalarda o‘stirish bir muncha yangi usul bo‘lib hisoblanadi. Kyuvetali o‘stirish usulining elementar yacheykasi bo‘lib oddiy ruxlangan temir tunkadan yasalgan usti ochiq yoki yopiq va balandligi 20-50 mm li 0,25- 0,050 m2 maydonga ega bo‘lgan idish tashkil qiladi. Bu idishning tag qismi teshikli yoki teshiksiz bo‘ladi. Kyuvetalarga 2-2,5 sm qalinlikda namlangan ekilgan ozuqa muhiti solinadi va u o‘stirish xonasiga yuboriladi. Bu уerda kyuvetalar harakatlanuvchan yoki statsionar uskunalarda bir necha qavatli qilib teriladi. Har bir qavat orasi 10-11 sm bo‘ladi. Odatda bu qavvatlar soni 18 ta atrofda bo‘lib, umumiy bo‘yi 2 m dan oshmasligi kerak. Birinchi kyuveta poldan 20-25 sm balandlikda o‘rnatiladi. Hamma temir uskunalar korroziyaga qarshi material bilan qoplangan bo‘lishi kerak. Kyuvetallarni o‘stirish xonasiga bo‘shatishda ular formalin bilan dezinfukqiya qilinadi. O‘stirish xonalari har xil shakl va ko‘rinishda bo‘lishi mumkin. Ko‘pincha ular uzun ensiz ikki tomoniga eshik o‘rnatilgan yo‘lak shaklida moslamalar o‘rnatiladi. O‘stirish xonalarida olib borilayotgan butun texnologik jarayonlar 36-90 soat davom etadi. Mexanizatsiyalashgan o‘stirish qurulmalarini yaratishning imkoniyatlari ozuqa muhiti qavatlarini orasida havoni yaxshi aylanishi: zichlashib qolmasligi yoki tez qurib qolmasligi kabi talablar bilan cheklangan. SHu bilan birga ularni shunday qurish kerakki, agarda o‘stirilayotgan mikroorganizmlar ifloslanib qolsa, o‘stirish tizimini to‘xtatmasdan shu уerdagi ifloslangan ozuqa muhitlarini bemalol almashtirish va sterizatsiya qilish imkoniyatlari bo‘lishi kerak. Bunday nisbatan yaxshi qurilmalarga Djeffris, Xristensen, Anderkofler, Valershteyn, CHSSR va

VNIIFS, VIII biotexnika va boshqalar ishlab chiqargan uskunalarni kiritish mumkin. Djefferis va Xristensen qurulmalari tuzilishi jihatdan bir- birlaridan sal farq qilsada, ishlash mexanizmi xarakatlanuvchan tasma yoki transporterga asoslangan va har bir o‘stirishning jarayoni to‘liq bajariladi. Lekin bu qurulma- larda ifloslanish hodisasi ruy bersa butun boshli tizimni to‘xtatish va hamma qismlarini steralizatsiya qilish kerak. Mikroorganizmlarni mexanizatsiyalashgan o‘stirishning Anderkofler, Valershteyn va CHSSR qurulmalarida o‘stirishni to‘xtovsiz olib borish, har bir qism va jarayonida butun tizimni to‘xtatish shart emas. Ularning samaradorligi sutkasiga 0,4 t dan 10 t gachadir. 2.2. Suyuq ozuqa muhiti ichida o‘stirish. Bu usul qattiq ozuqa muhiti sirtida o‘stirish usuliga qaraganda bir qator, ya'ni ishlab chiqarish maydonini bir necha barobar qisqartirishga, og‘ir qo‘l mehnatini bartaraf qilishga, mehnat gigiуenasini yaxshilashga, ishlab chiqarishni avtomatik tizimini yaratishga va boshqa ustunliklarga egadir. Suyuq ozuqa muhiti ichida o‘stirishda ozuqani bir muncha iqtisod bilan ishlatishga va ferment preparatlarini tozaroq hamda yuqori faollik bilan olishga erishish mumkin. Mikroorganizmlarni suyuq ozuqa muhiti ichida o‘stirish vertikal holatda joylashgan fermenterlarda olib boriladi. Fermenterga qo‘yilgan eng asosiy talab – produtsentni o‘stirish jarayonida intensiv havo almashinuvi bilan birga aseptika sharoitlarini vujudga keltirish imkoniyatlaridir. O‘stirish jarayonida murakkab bo‘lgan uch fazali suyuqlik - qattiq jism - gaz tizimi bilan ishlashga to‘g‘ri keladi. Bunday tizimda massa almashinuv jarayonlari juda qiyin kechadi va uskunani o‘stirishning hamma bosqichlariga moslab yaratish ancha mushkuldir. Sanoatda ishlatilayotgan fermenterlarini havo almashinuvi uchun energiya uzatishi va aralashtirish usullariga qarab uch guruxga bo‘lish mumkin: mexanik aralashtirgichli va purkama uskunalar (birlashtirilgan); siqilgan havoni purkash tizimiga (energiyani suyuqlik ichiga purkovchi) va purkashga asoslangan uskunalardir (energiyani gaz fazasiga uzatuvchi) ferment sanoati uchun birinchi guruh fermenterlari aseptika

talabalariga javob berishlari bilan juda katta ahamiyatga ega. bu uskunalar asosan silindir shakliga ega bo‘lib, bir –birlaridan hajmi, ichki tizimi konstruksiyasi, aylantirish tezligi va qurulmalari hamda issiqlik almashtirish moslamalari bilan farq qiladi. Fermentlarning eng yirigi mexanik aylantirgichlari va ko‘pik so‘ndirgichlari bilan birgalikda 2000 m3 hajmga ega. “Xemap” firmasi 360-400 m3 li germentik fermentlarni ishlab chiqarishni joriy qilish bilan shug‘ullanadi. Bizda asosan sobiq Ittifoq davridan qolgan 50 m3 li va 100 m3 li germentik berk bo‘lgan va mexanik aralashtirgichli hamda havoni purkovchi fnrmentlardan keng miqyosda foydaliniladi. Bundan tashqari GDR mahsuloti bo‘lgan 63m3 li fermenterlar juda ko‘p ferment korxonalarida ishlatiladi. Fermenterlar ko‘pi bilan 0,25 MPa bosim va sterlizatsiya vaqtida 130-1400S haroratda ishlashga muljallangan. Produtsentni fermentda o‘stirish jarayonida asiptika nuqtaiy nazaridan eng muhim bo‘lgan omil - fermenter qismlarini to‘g‘ri va o‘z qoidasiga binoan уechib ulashdir. Agarda har bir qism fermentlarni ishlatib bo‘lagndan kiyin alohida yuvib, tozalab yaxshi stirelizatsiya qilinmasa ifloslanishning manbasi bo‘lib qolshi mumkin. O‘stirish jarayonida fermentlarda hosil bo‘ladigan kupikka va uni bartaraf qiliuvchi moslamalarga ham katta ae'tibor berish kerak. Ferment sanoatda ishlatiladigan barcha fermenterlar kupikni bartaraf kiluchi moddalarni kirituvchi va kupik miqdorini nazorat qiluvchi alohida moslamalar bilan jihozlangan. Kupikni chiqarib tashlash maqsadga muvofiq ems, chunki bunda havoni tozalovchi filterlar namlanib qolishi va natijada uskunalarning germetikligi hamda sterilligi buzilishi mumkin.Mikroorganizlarni fermenlarda o‘stirish jarayonida hosil bo‘layotgan fermentlarni to‘planishi, produtsent biomassasining holati, muhit rN kursatkichi, ozuqani tashkil qilishi ba'zi kompanentlarning kamayishi va boshqa bir qancha omillar doim nazorat qilib borilishi kerak. O‘stirish jarayonining tugalllanishi bilan kultural suyuqlik ishlab chiqarishga o‘tkaziladi yoki suyuqlik vazifasini biomassa va qattiq fazadan ajratish bo‘limiga o‘tkaziladi. Ba'zi hollarda produtsent biomassasi har xil tozalikdagi ferment priparatlarini olish uchun manba bo‘lib xizmat qiladi.

Похожие

Mikroorganizmlardan biopreparatlar ajratib olishning asosiy bosqichlari

Zax qochirish usullari va vositalari

Payvandlash va suyuqlantirib qoplashning mexanizatsiyalashgan usullari

Tuproq biologiyasi fani, uning axamiyati va boshqa fanlar bilan munosabati

Mikroorganizmlarning morfologiyasi, xujayra tuzilishi va sistematikasi