Машиналарнинг ишончлилиги ва сифатини оширишнинг асосий омиллари - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Машиналарнинг ишончлилиги ва сифатини оширишнинг асосий омиллари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

60.5 KB

Машиналарнинг ишончлилиги ва сифатини оширишнинг асосий омиллари Режа: 1. Машинасозлик саноатига қўйиладиган талаблар. 2. Машиналарни лойиҳалашда уларнинг ишончлилигини таъминлаш.

Агросаноат комплексидаги техника тараққиёти машиналарнинг пухталигини ошириш муаммоларини биринчи ўринга қўйиш билан бир қаторда уларни муваффақиятли ҳал этиш учун барча шароитларни ҳам яратиб беради. Ишончлиликни ошириш усуллари таснифидан қишлоқ хўжалик техникасини яратиш ва ундан фойдаланишнинг турли босқичларида пухталикни ошириш учун қандай омилларга эътибор бериш лозимлиги яққол кўриниб турибди. Бу таснифдан қишлоқ хўжалик машиналарини яратиш ва улардан фойдаланишнинг турли босқичларида бирдек эмаслигини кўриш мумкин. Адабиётларда келтирилган маълумотларга кўра машиналардаги нуқсонларнинг 30-40 фоизи уларни лойиҳалашда йўл қўйилган камчиликлар сабабли, бузилишларнинг 45-60 фоизи лойиҳалаш ва ишлаб чиқаришдаги хатоликлар сабабли содир бўлади, бузилишларнинг 30-35 фоизи эса тракторлар, пахта териш машиналари ва бошқа қишлоқ хўжалик машиналарини ишлатиш даврига тўғри келади. Техника мураккаблашган, ундан фойдаланиш соҳаси кенгайган, автоматлаштириш даражаси кўтарилган, юклама ва тезликлар ошгани сари ишончлилик талаблари ҳам узлуксиз ошиб боради. Бундай шароитларда иш қисмларининг бузилмай ишлаши ва кўпга чидамли бўлиши талаблари билангина чекланиб қолмайди. Ишончлиликни ошириш масалалари техниканинг самарадорлигини ошириш, ашёларни, меҳнат ва энергия ресурсларини тежаш, техниканинг рақобатга чидамлилигини оширишнинг асосий омилларидан бири бўлиб қолади. Техника етарли даражада пухта бўлмаса, иш пайтида бузилишлар ва нуқсонлар пайдо бўлиб, машина ва ускуналар тўхтаб, иш режалари бажарилмай қолади; техникани қайта тиклаш ва таъмирлаш учун ортиқча ашё ва меҳнат сарф бўлади; машиналарнинг барвақт ейилиши сабабли эҳтиёт қисмларга бўлган талаб ошади; техника ўзининг иш қобилиятини йўқотиши сабабли янги техникани меъёридан ортиқча чиқаришга тўғри келади; машина ва ускуналар етарли даражада пухта бўлмаганлиги сабабли иш ва тайёрланадиган маҳсулот сифати пасаяди; бузилишларни тузатиш

ҳаражатининг ошиши, ишлаш муддати кам бўлган ускуналар алмаштирилиши сабабли маҳсулот таннархи кўтарилади; хўжаликларда техникага хизмат кўрсатиш ва уни таъмирлаш соҳасида ишлайдиган одамлар сони ошади. Ишончлиликни ошириш тадбирларининг самарадорлигини қуйидаги мисоллардан кўриш мумкин. Трактор шиналарининг иш муддатини 10 фоизга ошириш ҳаражатлари улар нархининг 0,2 фоизини ташкил этади. Шиналарнинг пухталиги қай даражада оширилса, улар эҳтиёт қисм сифатида шунчалик ам талаб қилинади. Техника мураккаблашганда «бузилишлар нархи» кескин ошади. ХНП-1,8 икки қаторли пахта териш машинаси 50 теримчининг ишини бажаради. Бундай машина бир соат бекор туриб қолса, 10 кишидан иборат теримчилар бригадаси бутун смена давомида ишламагандек бўлади. +ишлоқ хўжалик техникаси бузилганда ишларни бажариш муддатлари кечикади ва ҳосил нобуд бўлади. Масалан, баҳорги дон экиш муддати 5 кунга кечикса, ҳосил гектаридан 3,3 центнерга камаяди. Республикамиз миқёсида таъмирлаш ишлари ҳажми 10 фоизга қисқартирилса, ҳалқ хўжалигида миллионлаб сўм тежаш мумкин бўлади. Демак, янги техникани ишлатиш ҳаражатлари асосан унинг пухталигига боғлиқ экан. Техника қанчалик пухта бўлса, ундан фойдаланиш ва таъмирлаш ҳаражатлари шунча кам бўлади. Тракторлар, қишлоқ хўжалик машиналари ва чорвачилик ускуналарининг пухта ишлаши қатор омилларга, яъни лойиҳачининг, тайёрловчининг, ишлатувчининг, таъмирловчининг шахсий хусусиятларидан келиб чиқадиган субъектив, ишлаш шароитлари ва ташқи муҳитнинг тасодифий таъсиридан келиб чиқадиган объектив омилларга боғлиқ. Субъектив омилларга лойиҳалаш жараёнида ечимларнинг тўғри қабул қилиниши, деталлар материалининг тўғри танланиши, мақбул иш шароитини танлаш, машиналарга техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлашни ташкил этиш

масалалари киради. Объектив омилларга эса турли иқлим, тупроқ, об-ҳаво, биологик, механик ва бошқа шароитлар таъсири киради. Омилларни содир бўлиш тавсифига қараб конструктив, технологик ва ишлатиш омилларига бўлиш мумкин. Конструктив омиллар машиналарни ва уларнинг қисмларини ишлаб чиқиш ҳамда лойиҳалаш билан боғлиқ. Технологик омиллар машиналарни тайёрлаш жараёнига қараб белгиланади. Ишлатиш омиллари эса машиналарнинг ишлатиш жараёнидаги пухталигига таъсир этади. Ишлатиш омилларига ташқи муҳит таъсирига боғлиқ бўлган объектив омиллар билан бир қаторда, техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлашни ташкил этиш, эҳтиёт қисмлар билан таъминлаш, хизмат кўрсатувчи ходимлар малакаси билан боғлиқ бўлган субъектив омиллар ҳам киради. Машиналарнинг пухталигига таъсир этиш характерига қараб, пухталик даражасини пасайтирувчи ва оширувчи омиллар бўлади. Машиналарнинг пухталигини оширувчи омиллар инсоннинг аниқ бир мақсадга қаратилган фаолиятига боғлиқ бўлиб, улар субъектив омиллар қаторига киради. Машиналарнинг ишончлилигини пасайтирувчи омилларга лойиҳалашдаги хатоликлар, тайёрлаш ва ишлатишдаги камчиликлар билан боғлиқ бўлган ҳам объектив, ҳам субъектив омиллар киради. Машиналарнинг ишончлилигини жиддий ошириш учун уларни лойиҳалаш, ишлаб чиқариш ва ишлатиш соҳаларини қамраб олувчи барча тадбирларни амалга ошириш зарур. Хўжаликларда қишлоқ хўжалик машиналари ва ускуналарининг пухталигини ҳамда иш самарадорлигини оширишга қаратилган асосий талаблар: машиналарнинг турини камайтириш; машиналар ва агрегатлардаги йиғма қисмларнинг мукаммал ясалишини, уларнинг машинадан осон ечиб олинишини таъминлаш; деталлар ва йиғма қисмларни мумкин қадар бир хиллаштириш; тез ейиладиган сиртларни осон ечиладиган ва алмашма деталлар билан таъминлаш; деталларнинг мустаҳкам бўлишига эришиш; йирик қисмларни машиналардан ечиб олмасдан ва қисмларга тўла

ажратмасдан техник диагноз қўйиш қўйиш имкониятини яратиш; машиналарга, техник хизмат кўрсатишга, ростлаш, мойлаш ва бузилган жойларни тузатишга бўлган эҳтиёжларини мумкин қадар қисқартириш, машиналарнинг техник хизмат кўрсатиш, жорий ва асосий таъмирлашга қулайлигини оширишдан иборат. Машиналарни лойиҳалашда уларнинг ишончлилигини ошириш га қаратилган асосий конструктив тадбирларни қуйидаги гуруҳларга ажратиш мумкин: 1. Машинанинг лойиҳа кўринишини оддийлаштириш, таркибий қисмлар сонини уларни мақбуллаштириш йўли билан қисқартириш. 2. Машинанинг ишончлилигини чеклайдиган қисмларни пухтароқ қисмлар билан алмаштириш. 3. Деталлар учун кўпга чидамли материалларни танлаш ва уларнинг муқобил бирикмасини топиш. 4. Деталларнинг мустаҳкамлик заҳирасини ошириш йўли билан машина қисмларининг узоқ ишлашини таъминлаш. Бу йўл ашё, энергия, машина нархи ва вазнини камайтиришга бўлган талаблар билан чекланади. 5. Машина қисмларини атроф муҳитнинг салбий таъсиридан сақлаш. 6. Машинага унинг техник ҳолати ва асосий қисмларининг бузилганлиги тўғрисида хабар берувчи турли датчиклар ва назорат-ўлчаш қурилмаларини ўрнатиш. 7. Машина қисмларининг мақбул тарзда жойлаштириб, унинг энг бўш (пухталиги жуда кам) қисмларига осон яқинлашишини таъминлаш йўли билан таъмирлашга яроқлилигини ошириш. Ростлаш ва тез ейиладиган деталларни алмаштиришни оддийлаштириш. 8. Деталларнинг ишлаш ва ишқаланувчи сиртларини мойлаш шароитини яхшилаш. Бирикмаларнинг мақбул ҳароратда ишлашини таъминлаш. 9. Ҳаво, ёнилғи ва мойни тозалашнинг самарали қурилмаларини яратиш. 10. Лойиҳа хужжатини ишлаб чиқишда хатоликларга йўл қўймаслик учун нуқсонсиз лойиҳалаш тизимини жорий этиш.

11. Машиналар ва уларнинг қисмларини ҳақиқий иш шароитларида синаш. 12. Заводларнинг лойиҳачилик шўбаларида буюмларнинг ишончлилик даражасини назорат қилувчи ва машиналарнинг узоқ вақтга чидамлилигини ва бузилмасдан ишлашини оширишга қаратилган тавсияларни ишлаб чиқувчи ишончлилик хизматини ташкил этиш. 13. Ишқаланувчи жуфтларниниг ишлаши учун зарур бўлган шароитларни яратиш: муқобил ўлчамлар, солиштирма юк, зарур «йўналиш»да ейилишини таъминлаш. 14. Машина қисмларининг энг мақбул ҳароратда ейилишини таъминлаш: ҳаво, сув, мой билан совитиш. 15. Ишқаланувчи сиртларни босим билан, марказлаштирилган усулда мойланишини ва фильтрда сузилишини таъминлаш. 16. Ҳаво ва мойни тозалаш, ишқаланувчи қисмларни герметик беркитиш. 17. Машинадаги асосий замин деталларини сиқилиш ва титранишга чидамли бўлишини таъминлаш, мувозанатлаш. 18. Машинадаги таркибий қисмларнинг таъмирлашга яроқлилигини таъминлаш. 19. Ишқаланувчи жуфт қисмларни ейилишга ва ишончлиликка ҳисоблаш. +ишлоқ хўжалик техникасининг ишончлилигини оширишнинг асосий йўлларидан бири машина қисмларининг жойлашиш лойиҳасини тўғри танлашдан иборат. Шунда ишлаб чиқаришдаги хатоликларнинг ва ишлатиш омилларининг машина ишончлилигига таъсири энг кам бўлади. Ҳозирги қишлоқ хўжалик машиналарининг деталларини тайёрлашда ишлатилаётган турли ашёларга мисол қилиб қуйидагиларни кўрсатиш мумкин: Цилиндрлар блоки: СЧ15, СЧ18, СЧ21, СЧ24 кам легирланган махсус чўянлар.

Тирсакли валлар: пўлат 45, 45А, 45 селект, 45Г2, 40Х, 45Х, 50Г, 65Г, 60Г, 60 ГСШ, 50ХФАШ, 45ХМФА, 40Х14ВА, шунингдек мустаҳкамлиги юқори ВЧ 50 чўяни. Поршенлар: АЛ-25, АЛ-30, деформацияланадиган АК-4 ва бошқа алюминий қотишмалари. Цилиндрлар гильзалари: СЧ21, СЧ24, СЧ18, махсус легирланган (хромкремнийли, мис, титан ва бошқалар қўшилган) чўянлар, шунингдек юқори легирланган зангламайдиган чўян (нирезит). Бундай чўян таркибида 13-17 фоиз никель, 1,8 - 2,2 хром ва 7-8 фоиз мис блади. Поршень бармоқлари: 12ХНЗА, 15Х, 20Х, 45, 45 селект пўлатлар. Тақсимлаш валлари: 15Х, 15НМ, 40, 40 селект, 45 пўлатлар ва легирланган чўян. Шатунлар: 40, 40Х, 40 селект, 40Г, 40Р, 45Р2, 45Х, 40ХГАФЕ пўлатлар. Киритиш клапанлари: 40ХН, 40Х, Х9С2, 4Х10С2М пўлатлар (шу жумладан тарелкаларига ва стерженларининг учига металл суюлтириб қопланган клапанлар). Цилиндрлар каллаги: СЧ21, ХНЧ40 чўянлар, АЛ9, АЛ9В алюминийлар, шу жумладан суюқ азотда совитилгандан кейин ўрнатилган клапанлар ўриндиғи (ЭП-216), киритиш клапанининг ўриндиғи (ЭН-107) ва чиқариш клапанининг ўриндиғи (ЭП-303М) билан жиҳозланган каллаклар. +ишлоқ хўжалик техникаси учун арзон ва кўпга чидамли ашёлардан фойдаланиш самарали ҳисобланади. Бундай ашёларга кам легирланган ва модификацияланган чўянлар, шестернялар ва шилицали валларни тайёрлашда ишлатиладиган кам легирланган, цементация қилинадиган 25ХГТ, 25ХГМ, 20ХСНТ, 20ХГН2МБФ, 18ХНТФ пўлатлар, турли валларда фойдаланиладиган ўртача углеродли, кам легирланган, тобланадиган 38ХНСА, 45ХНМФА, 45ХМФА, 45ГРФА, 50ГШС, 50ХФАШ пўлатлар, шатунларни тайёрлашда ишлатиладиган 40ХАФ пўлат, тирсакли валлар учун ишлатиладиган 45ГРФЕ пўлат, сирпаниш подшипниклари учун ишлатиладиган металлокерамик ашёлар, алюминий асосидаги қотишмалар,

полимер ашёлар ва резина, айниқса силикон ва фторкаучуклар асосида тайёрланган ашёлар киради.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати : 1. Йўлдошев Ш.У., Машиналар ишончлилиги ва уларни таъмирлаш асослари.- Тошкент, Ўзбекистон, 1994. 2 . Ермолов Л.С. ва бош қ алар. Основы надежности сельскохозяственной техники.-М.: Колос, 1992 . 3 . Мельников.Г.Н., Технология машиностроения (1 ,2- том). - М .: Издательства МГТУ им. Н.Э.Баумана , 1998. 4 . Прейсман В.И. Основы сельскохозяйственной техники.-Киев. : Высшая школа, 1988 . 5 . Решетов Д.Н. Роботоспособность и надежность деталей машин.-М.: Высщая школа, 1990 . 6 . Решетов Д.Н. ва бош қ алар. Надежность машин.-М.: Высщая школа, 1988 .

Похожие

Ремонт қилинган машиналарнинг оптимал сифатини ва пухталигини таъминлаш

Машиналарнинг таъмирлашга мослашганлиги тўғрисида асосий тушунчалар

Машиналарнинг эскириш ва ейилиш асослари

Қишлоқ ва сув хўжалиги техникаларининг мустаҳкамлигини синаш ва ошириш усуллари

Қишлоқ ва сув хўжалиги техникаларининг мустаҳкамлигини синаш ва ошириш усуллари