Қишлоқ ва сув хўжалиги техникаларининг мустаҳкамлигини синаш ва ошириш усуллари - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Қишлоқ ва сув хўжалиги техникаларининг мустаҳкамлигини синаш ва ошириш усуллари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

72 KB

Қишлоқ ва сув хўжалиги техникаларининг мустаҳкамлигини синаш ва ошириш усуллари Режа: 1. Агросаноат комплексидаги техника тараққиёти 2. Ишончлиликка оид асосий тушунчалар

Агросаноат комплексидаги техника тараққиёти машиналарнинг пухталигини ошириш муаммоларини биринчи ўринга қўйиш билан бир қаторда уларни муваффақиятли хал этиш учун барча шароитларни хам яратиб беради. Ишончлиликни ошириш усуллари таснифидан қишлоқ хўжалик техникасини яратиш ва ундан фойдаланишнинг турли босқичларида пухталикни ошириш учун қандай омилларга эътибор бериш лозимлиги яққол кўриниб турибди. Бу таснифдан қишлоқ хўжалик машиналарини яратиш ва улардан фойдаланишнинг турли босқичларида пухталикни оши риш имкониятлари бирдек эмаслигини кўриш мумкин. Адабиётларда келтирилган маълумотларга кўра машиналардаги нуқсонларнинг 30—40 фоизи уларни лойиҳалашда йўл қўйилган камчиликлар (лойиҳачи-мухандисларнинг нотуғри қарорга келиши, ҳисоблашдаги хамда материаллар танлашдаги хатоликлар ва ҳоказолар) сабабли, бузилишларнинг 45—60 фоизи лойиҳалаш ва ишлаб чиқаришдаги хатоликлар сабабли содир бўлади, бузи лишларнинг 30—35 фоизи эса тракторлар, пахта териш машиналари ва бошқа қишлоқ хўжалик машиналарини ишлатиш даврига тўғри келади. Техника мураккаблашган, ундан фойдаланиш соҳаси кенгайган, автоматлаштириш даражаси кўтарилган, юклама ва тезликлар ошган сари ишончлилик талаблари хам узлуксиз ошиб боради. Бундай шароитларда иш қисмларнинг бузилмай ишлаши ва кўпга чидамли бўлиши талаблари билангина чекланиб қолмайди. Ишончлиликни ошириш масалалари техниканинг самарадорлигини ошириш, ашёларни, меҳнат ва энергия ресурсларини тежаш, техниканинг рақобатга чидамлилигини оширишнинг асосий омилларидан бири бўлиб қолади. Техника етарли даражада пухта бўлмаса, иш пайтида бузилишлар ва нуқсонлар пайдо бўлиб, машина ва ускуналар тўхтаб, иш режалари бажарилмай қолади. Техникани қайта тиклаш ва таъмирлаш учун ортиқча ашё ва меҳнат сарф бўлади. Машиналарнинг барвақт ейилиши сабабли эҳтиёт қисмларга бўлган талаб ошади. Техника ўзининг иш қобилиятини йўқотиши сабабли янги техникани меъёридан ортиқча чиқаришга туғри

келади. Машина ва ускуналар етарли даражада пухта бўлмаганлиги сабабли иш ва тайёрланадиган маҳсулот сифати пасаяди. Бузилишларни тузатиш харажатларининг ошиши, ишлаш муддати кам бўлган ускуналар алмаштирилиши сабабли маҳсулот таннархи кўтарилади. Хўжаликларда техникага хизмат кўсатиш ва уни таъмирлаш соҳсида ишлайдиган одамлар сони ошади. Ишончлиликни ошириш тадбирларининг самарадорлигини қуйидаги мисоллардан кўриш мумкин: Трактор шиналарининг иш муддатини 10 фоизга ошириш харажатлари улар нархининг 0,2 фоизини ташкил этади. Шиналарнинг пухталиги қай даражада оширилса, улар эҳтиёт қисм сифатида шунчалик кам талаб қилинади. Техника мураккаблашганда «бузилишлар нархи» кескин ошади. ХНП-1,8 икки қаторли пахта териш машинаси 50 теримчининг ишини бажаради. Бундай машина бир соат бекор туриб қолса, 10 кишидан иборат теримчилар бригадаси бутун смена давомида ишламагандек бўлади. Қишлоқ хўжалик техникаси бузилганда ишларни бажариш муддатлари кечикади ва ҳосил нобуд бўлади. Масалан, баҳорги дон экиш муддати 5 кунга кечикса, ҳосил гектаридан 3,3 центнерга камаяди. Республикамиз миқёсида таъмирлаш ишлари хажми 10 фоизга қисқартирилса, халк хужалигида миллионлаб сум тежаш мумкин булади. Демак, янги техникани ишлатиш харажатлари асосан унинг пухталигига боғик экан. Техника қанчалик пухта бўлса, ундан фойдаланиш ва таъмирлаш харажатлари шунча кам бўлади. ' Тракторлар, қишлоқ хўжалик машиналари ва чорвачилик ускуналарининг пухта ишлаши қатор омилларга, яъни лойиҳачининг, тайёрловчининг, ншлатувчининг, таъмирловчининг шахсий хусусиятларидан келиб чиқадиган субъектив, ишлаш шароитлари ва ташқи муҳитнинг тасодифий таъсиридан келиб чиқадиган объектив омилларга боғлиқ. Субъектив омилларга лойиҳалаш жараёнида ечимларнинг туғри қабул қилиниши, деталлар материалининг туғри танланиши, мақбул иш тартиботини танлаш, машиналарга техника хизмати кўрсатиш ва

таъмирлашни ташкил этиш масалалари киради. Объектив омилларга эса турли иқлим, тупроқ, об-ҳаво, биологик, механик ва бошқа шароитлар таъсири киради. Омилларни содир бўлиш тавсифига қараб конструктив, технологик ва ишлатиш (фойдаланиш) омилларига бўлиш мумкин. Конструктив омиллар машиналарни ва уларнинг қисмларини ишлаб чиқиш хамда лойиҳалаш билан боғлик. Технологик омиллар машиналарни тайёрлаш жараёнига қараб белгиланади. Фойдаланиш омиллари эса машиналарнинг ишлатиш жараёнидаги пухталигига таъсир этади. Фойдаланиш омилларига ташки муҳит таъсирига боғлиқ бўлган объектив омиллар билан бир қаторда, техника хизмати кўрсатиш ва таъмирлашни ташкил этиш, эҳтиёт қисмлар билан таъминлаш, хизмат кўрсатувчи ходимлар малакаси билан боғлиқ бўлган субъектив омиллар хам киради. Машиналарнинг пухталигига таъсир этиш характерига қараб, пухталик даражасини пасайтирувчи ва оширувчи омиллар бўлади. Машиналарнинг пухталигини оширувчи омиллар инсоннинг аниқ бир мақсадга қаратилган фаолиятига боғлиқ бўлиб, улар субъектив омиллар қаторига киради. Машиналарнинг ишончлилигини пасайтирувчи омилларга лойиҳалашдаги хатоликлар, тайёр лаш ва ишлатишдаги камчиликлар билан боғлик бўлган хам объектив, хам субъектив омиллар киради. Машиналарнинг ишончлилигини жиддий ошириш учун уларни лойиҳалаш, ишлаб чиқариш ва ишлатиш соҳаларини қамраб олувчи барча тадбирларни амалга ошириш зарур. Хўжаликларда қишлоқ хўжалик машиналари ва ускуналари нинг пухталигини хамда иш самарадорлигини оширишга қара тилган асосий талаблар: - машиналарнинг турини камайтириш; - машиналар ва агрегатлардаги йиғма Қ исмларнинг мукаммал ясалишини, уларнинг машинадан осон ечиб олинишини таъ минлаш; - деталлар ва йиғма қисмларни мумкин қадар бир хиллаштириш;

- тез ейиладиган сиртларни (айниқса деталларда) осон ечиладиган ва алмашма деталлар (халқалар, втулкалар, стаканлар) билан таъминлаш; - деталларнинг мустаҳкам бўлишига эришиш; - йирик қисмларни машиналардан ечиб олмасдан ва қисмларга тўлиқ ажратмасдан техник ташхис қўйиш имкониятини яратиш; - машиналарга, техник хизмат кўрсатишга, ростлаш, мойлаш ва бузилган жойларни тузатишга бўлган эҳтиёжларини мумкин қадар қисқартириш; - машиналарнинг техник хизмат кўрсатиш, жорий ва асосий таъмирлашга қулайлигини оширишдан иборат. Тракторлар ва қишлоқ хўжалик машиналарининг таъмирлаш га яроқлилиги жиҳатдан уларга қўйиладиган аниқ талаблар ГОСНИТИ [24;26] ва унинг филиалларида ишлаб чиқилади. Трактор ва қишлоқ хўжалик машиналарининг хар қайси янги тури унинг таъмирлашга яроқлилиги жиҳатдан баҳоланиши шарт. Ишончлиликка оид асосий тушунчалар Ишончлилик — машинанинг вақт давомида узининг иш кўрсаткичларини топшириқда белгиланган даражада сақлаган ҳолда ўз вазифасини бажара олиш хусусияти. Машиналарнинг иш кўрсаткичлари уларни ишлатиш, техник хизмат кўрсатиш, таъмирлаш, сақлаш ва ташиш тартиб ва шароитларини топшириқ да белгиланганидек бажариш йўли билан таъминланади. Пухталик бир нечта хусусиятларни ўз ичига олади ва машинанинг вазифасига ва уни ишлатиш шароитларига қараб бузилмай ишлашлик, кўпга чидамлилик, таъмирлашга яроқлилик ва сақланувчанлик хусусиятларидан иборат бўлади. Техникадаги ишончлиликка оид атамалар (терминлар) ГОСТ 13377 — 75 да белгиланган. Ишончлилик — маҳсулот сифатини кўрсатувчи хусусиятлардан бири. Бу хусусият машиналарнинг вазифасига қараб улардан фойдаланиш

жараёнида кўринади ва кўпинча буюмнинг вақт давомида ўз сифатини (асосий иш кўрсаткичларини ва истеъмол этилиш тафсилотларини) сақлаш хусусияти деб хам тушунилади. «Ишончлилик» тушунчаси фақат буюмларга тааллуқли бўлиб қолмасдан, «инсон-машина» хамда ахборот — бошқариш тизимларига хам тааллуқлидир. Амалиётда ва техник хужжат-меъёрларда пухталик деганда объектнинг вақт давомида ўз вазифасини бажара олишини тавсифлайдиган барча кўрсаткичларини белгиланган чегарада сақлай олиш хусусияти тушунилади. Бу хусусият объектни ишлатиш, техник хизмат кўрсатиш, таъмирлаш, сақлаш хамда ташиш тартиб ва шароитларини топшириқда белгиланганидек бажариш йўли билан таъминланади. Буюмнинг пухталиги унинг турига қараб, пухталик хусусиятларининг фақат бир қисминигина ўз ичига олиши мумкин. Масалан, буюм таъмирланмайдиган бўлса (телевизорнинг кинескопи, юмаланиш подшипниги ва бошқалар), бундай буюмларнинг пухталик хусусиятларига кўпга чидамлилик ва таъмирлашга яроқлилик хусусиятлари кирмайди, улар учун энг муҳими бузилмай ишлашлик, узоқ, сақланадиган буюмлар учун энг муҳими эса сақланувчанлик хусусиятидир. Бузилмай ишлашлик - буюмнинг маълум вақт ичида ёки маълум хажмдаги ишни бажаргунга қадар ўзининг иш қобилиятини узлуксиз сақлашдан иборат. Қуйида машиналарнинг бузилмасдан ишлашлик хусусиятларига оид баъзи тушунчалар келтирилган. Бузилмай ишлашлик муддати объектнинг узлуксиз ишлаш вақти ёки бажарган иш хажми билан аниқланади. Агар объект танаффуслар билан ишласа, бу ҳолда умумий ишлаган вақт ёки бажарилган иш хажми ҳисобга олинади. Бузилмай ишлашлик муддати вақт, узунлик, майдон, хажм, вазн ва бошқа ўлчов бирликларида ўлчаниши мумкин. Бу тушунча ГОСТ 13377 — 75 да кўрсатилган.

Бузилиш — объектнинг иш қобилиятининг бузилиши ҳодисасидан иборат. Бузилиш мезони техник хужжат-меъёрларда белгиланади. Бузилиш тўсатдан, конструктив, аста-секин, ишлаб чиқаришдаги, ишлатилаётгандаги хилларга бўлинади, шунингдек муттасил, қисман ва тўлик бузилиш хиллари хам бўлади. Бузилишга объектдаги нуқсонлар (ГОСТ— 17102—72), ишлатиш қоидалари ва меъёрларининг бажарилмаслиги (ГОСТ 17527—72), турли шикастланишлар, шунингдек табиий ейилиш ва эскириш жараёнлари сабаб бўлади. Бузилгунга қадар ишлаш муддати — таъмирланадиган буюмнинг бир бузилишдан кейинги бузилишгача бажарган ишининг ўртача қиймати билан ифодаланади. Бу атама ГОСТ 13377—75 га киритилган. Бузуқлик — буюмнинг техник хужжат талабларининг бирортасини қондира олмайдиган ҳолати билан ифодаланади. Атама ГОСТ 13377—75 га киритилган. Бузилмай ишлаш эҳдимоли — буюмнинг топшириқда кўрса тилган вақт ичида ёки иш хажмини бажаргунга қадар бузилмай ишлашидир. Атама ГОСТ 13377—75 га киритилган. Кўпга чидамлилик — буюмнинг белгиланган техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш тизимига риоя қилинган ҳолда чегара ҳолатгача ўз иш қобилиятини сақлаш хусусиятидир. Таъмирлашга яроқлилик — буюмнинг бузилиш олдидаги ҳолатини, бузилишини ва шикастланишларини олдиндан аниқлашга, уларнинг олдини олишга, иш қобилиятини техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш йўли билан сақлаш ва тиклашга мосланганлик хусусияти билан аниқланади. Сақланувчанлик — буюмнинг бузилмай ишлашлик, кўпга чидамлилик ва таъмирлашга яроқлилик хусусиятини сақлаш (ёки буюмни ташиш) даврида ва сақлашдан кейин хам йўқотмаслик хусусиятидир. Объект ишончлилиги жиҳатдан тузук, бузилган, ишга қобилиятли, ишга қобилиятсиз, чегара ҳолатларда бўлади. Объект техник-меъёр ва конструкторлик хужжатининг барча талабларини қондира оладиган ҳолатда

бўлса, у тузук дейилади. Бу талабларнинг бирортаси бажарилмай қолса, объект бузук дейилади. Объектни ишлатиш жараёнида техник нуқсон ёки шикастланиш бор ёки пайдо бўлса, бу бузуқлик аломати бўлади. Ишга қобилиятлилик деб, объектнинг ўз вазифасини техник-меъёр (ёки) конструкторлик хужжати талабларига мувофиқ бажара оладиган ҳолатига айтилади. Агар буюм ўз вазифасини бажара олмайдиган ҳолатга келса, бу буюмнинг ишга қобилиятсиз ҳолати деб аталади. Объект бузилса, у ишга қобилиятли ҳолатдан ишга қобилиятсиз ҳолатга ўтади. Бузуқ буюм ишга қобилиятли бўлиши мумкин. Масалан, автомобилнинг буёғи шикастланганда у бузуқ дейилади, лекин бундай автомобил ишга қобилиятли бўлади. Ишга қобилиятсиз буюм айни вақтда бузуқ бўлади. Чегара ҳолатда объектни ўз вазифаси бўйича ишлатишга рухсат этилмайди ва бу мақсадга мувофиқ эмас. Унинг иш қобилиятини тиклаш мумкин бўлмайди ёки ножоиз бўлади. Объект иш муддатини тулик утагандан кейин чегара ҳолатга келади. Буюм чегара холатга келгандан кейин хисобдан чикарилади ёки таъмирлашга жунатилади. Алоҳида объектнинг ишончлилик хусусиятларини миқдор жи-хатдан тавсифлаш учун бузилмай ишлаш муддати, бузилгунча ишлаш муддати, бузилишлар уртасида бажарган иши, хизмат муддати, сакланувчанлик муддати, тиклашга сарфланадиган вакт (мехнат) тушунчаларидан фойдаланилади. Бу курсаткичларнинг кийматлари хар кайси алохида объектни ишлатиш ёки синаш маълумотларидан олинади. Бу тавсифларнинг тажриба натижала-ридан олинган кийматларидан объектларнинг бузилгунга кадар : бажарган ишининг уртача микдорини, хизмат муддати .ва бошкаларни хисоблашда фойдаланилади. Объектни ишга туширган пайтдан бошлаб, биринчи бузилиш содир булгунга кадар булган вакт объектнинг бузилгунга кадар ишлаш муддати буюмнинг иш кобилиятини тиклаган пайтдан бошлаб,

навбатдаги бузилишгача бажарган иши эса бузилишлар уртасида бажарилган иш деб юритилади. Иш муддати объектни ишга туширган пайтдан бошлаб, унинг чегара холатга келгунигача бажарган жами иш микдори билан хисобланади. Масалан, пахта териш машинасининг иш муддати терган пахтасининг микдори (тонна) ёки терган майдони (га) билан белгиланади. Объектнинг хизмат муддати йил ва кун билан ифодаланиб объект ишга туширилган ёки кайта ишга туширилган пайтдан бошлаб, чегара холатига келгунигача булган вактни камраб олади. Масалан пахта териш машинасининг» хизмат муддати соат, мавсум ёки йил билан белгиланади. Демак иш муддати хизмат муддатидан улчов бирлиги билан фаркланади.

Фойдаланилган а дабиётлар: 1. Омаров А., Қаюмов А. Машинасозлик технологияси. - Тошкент : Фан 2003. -380б 2. Ф.П. Гурин ва бошқалар. Автомобилсозлик технологияси. / С.М. Қодиров тахрири остида таржима қилинган - Тошкент : ТАДИ. 2001. -250б 3. Ф.В. Гурин, В.Д.Клепиков, В.В.Рей н. Технология автотракторостроения. - М.: Машиностроение, 1981 . -295с. 4. В.Ф. Гурин, М.Ф. Гурин. Технология автомобилестроения – М . : Машиностроение , 1986 . -286с 5. А.А. Маталин. Технология машиностроения -М.: Машиностроение, 1985. – 496с. 6. Г.Н. Мельникова , Дальский А.М. Технология машиностроения. I и II часть. - М:. МГТУ им. Н.Э. Баумана. 1998. I часть - 563с, II часть-640с 7. Абдусатторорв Т., Лебедев О.В., Ахмедов Б.Ш. Транспорт машинасозлиги технологияси. – Тошкент : 2003 й.-115б 8. Справочник технолога машиностроителя../ под редакцией Р.К. Мирзорякова и др. - М. : Машиностроене, 1985г.Том 1-451с. и 2-42 3с

Похожие

Қишлоқ ва сув хўжалиги техникаларининг мустаҳкамлигини синаш ва ошириш усуллари

Қишлоқ ва сув хўжалиги техникаларининг ишлаш қобилиятини бузилиши ва мустаҳкамлигининг камайиш сабаблари

Қишлоқ ва сув хўжалиги техникаларининг ишлаш қобилиятини бузилиши ва мустаҳкамлигининг камайиш сабаблари

Қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришининг рентабеллиги ва уни ошириш омиллари ва имкониятлари

Қишлоқ хўжалиги логистикада омбор хўжалиги