Машиналарнинг таъмирлашга мослашганлиги тўғрисида асосий тушунчалар - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Машиналарнинг таъмирлашга мослашганлиги тўғрисида асосий тушунчалар

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

68 KB

Машиналарнинг таъмирлашга мослашганлиги тўғрисида асосий тушунчалар Режа: 1. Детал чидамлилигини оширишнинг технологик усуллари 2. Ишқаланиш ва деталларни ейилиш назариясидан умумий маълумотлар 3. Ишқаланиш турлари

Таъмирлашга яроқлилик курсаткичлари ГОСТ 21623-76 да белгиланган бўлиб, техник хизмат кўрсатиш, сақлаш, жорий ва капитал таъмирлаш учун сарфланадиган вақт, мехнат ва маблағларни акс эттиради. Машинанинг таъмирлашга яроқлилиги коэффициенти ғ т.я ни машинага алмаштириладиган ва тикланадиган элементларни жорий этишни талаб қилувчи мехнат, энергия хамда ашёлар сарфининг уни қисмларга ажратиш, ювиш, бошқа ноконструктив элементларни йиғиш, ростлаш ҳамда тиклаш учун сарфланадиган мехнат, энергия ва ашёлар ййиғиндисига нисбати орқали аниқланиши мумкин, яъни : ғ т.я     . . .. . . урi урj урj q G G ёки нархлар нисбати орқали аниқлаш мумкин: ғ т.я      . . . . . . урi урj урj q Q Q Бу ерда q i .ўр ва Q j .ўр – яроқлиликнинг ва нархнинг ўртача қийматлари бўлиб, улар узоққа чидамайдиган конструктив элементларга техник хизмат кўрсатиш, уларни таъмирлаш ёки алмаштиришдаги ёрдамчи ишлар ҳажмига тўғри келади. Тракторлар ва қишлоқ хўжалик машиналарининг таъмирлашга яроқлилиги даражасини қуйидаги асосий йўналишларда ошириш лозим. 1. Янги яратиладиган ва замонавийлаштириладиган машиналар ва уларнинг элементларини мумкин қадар бирхиллаштириш ҳамда стандартлаштириш керак. 2. +исмларга ажратмасдан бузилган жойини аниқлаш усуллари ёрдамида машинанинг техник аҳволини тез ва тўғри баҳолаш ҳамда унинг қолдиқ ресурсини олдиндан айтиб бериш имкониятини таъминлаш керак.

3. мажбурий техник қаров ишлари сифатини яхшилаш ва даврийлигини ошириш, уларни ўтказиш учун сарфланадиган вақт, меҳнат ҳмда пул маблағларини камайтириш керак. 4. Машиналарнинг ишламай қолишларини олдини олиш, аниқлаш ва бартараф этишга мослашганлигини ошириш керак. Ишламай қолишларни бартараф этиш учун сарфланадиган вақт, меҳнат ва пул маблағларини камайтириш керак. 5. Машинанинг таъмирлашга мослашганлигини ошириш, таъмирлашлараро ва таъмирлашгача бўлган ресурсларни кўпайтириш, таъмирлашга сарфланадиган вақт, меҳнат ва пул маблағларини қисқартириш керак. 6. Машинанинг сақлашга қўйишга ва ташишга мослашганлигини ошириш зарур. 7. Машиналар тузилишини уларнинг алоҳида узеллари, механизмлари ва агрегатлрарининг мустақиллиги ошадиган ҳамда уларни мумкин қадар кам меҳнат ва вақт сарфлаб алмаштириш мумкин бўладиган йўналишда такомиллаштириш керак. Охирги талаб ҳозирги вақтда ниҳоятда муҳим аҳамият касб этмоқда, чунки ҳозир машиналарнинг ишлаш қобилиятини тиклаш амалиётида ишламай қолишларни бартараф этиш ва таъмирлашнинг агрегат усули сингари илғор усуллар жорий этилмоқда. Ресурс – техник ҳужжатларда изоҳланган машинанинг охирги ҳолатга келгунга қадар бажарадиган иши. Ўртача ресурс, биринчи таъмирлашгача бўлган ресурс, таъмирлашлараро оралиғидаги ресурс (одатда, биринчи таъмирлашгача бўлган ресурсдан кам бўладиган ресурс) ва белгиланган (гамма фоизидаги) ресурслар бўлади. Ўртача ресурс – ресурснинг математик кутилмаси. Белгиланган ресурси – объектнинг жами бажарадиган иши бўлиб, объект шунча ҳажмдаги ишни бажариб бўлганидан сўнг, унинг аҳволидан қатъи назар, ундан фойдаланишни тўхтатиш керак. бу ресурс кўпинча хавсизлик ёки тежамкорлик нуқтаи назаридан келиб чиқиб, масалан, авиация

двигателлари учун учишларнинг хавфсизлигини таъминлаш мақсадида белгиланади. Таъмирлашгача ўртача ресурс - объект ишлатила бошланганидан то биринчи таъмирлашгача бўлган ресурс. Таъмирлашлар орасидаги ўртача ресурс – кетма-кет бажариладиган таъмирлашлар орасидаги ресурс. Ҳисобдан чиқаргунгача бўлган ўртача ресурс – объект ишлатила бошланганидан то уни ҳисобдан чиқаргунгача бўлган ўртача ресурс. Гамма-фоиз ресурс – бу ресурснинг белгиланган қийматидир. Машиналарнинг белгиланган миқдори ана шу ресурсдан ортиқ бўлиши керак. Детал чидамлилигини оширишнинг технологик усуллари. Техниканинг, хусусан, машинасозликнинг ривожланиши машиналарнинг чидамлилигини ошириш муаммосини моддий бойликларни ва ишчи кучларини тежаш нуқтаи-назаридан ниҳоятда аҳамиятга молик масалага айлантирди ҳамда бу муаммони ҳал этишда лойихаловчилар, технологлар, фойдаланувчиларни, шунингдек, ҳар хил ихтисосликдаги олимларни жалб қилади. Бу ҳол машиналарнинг хизмат муддатини оширишга доир конструктив ва технологик тадбирлар ишлаб чиқиш ҳамда уларга қаров ўтказишнинг оқилона усулларини яратиш имконини берибгина қолмасдан, балки физика, кимё ва металлшунослик фанларининг ютуқлари асосида машиналарнинг ишқаланиши, ейилиши ва мойланиши ҳақида таълим асосларини яратиш имконини ҳам берди. Бу муаммо билан машиналар ишлаб чиқарувчи корхоналарда, олий ўқув юртлари кафедралари ва тармоқ илмий текшириш олийгоҳлари лабораторияларида олимлар кенг кўламда шуғулланмоқдалар, унга бағишлаб мунтазам равишда кенгашлар, анжуманлар ўтказилмоқда, шу масалалар юзасидан монографиялар ва кўплаб мақолалар нашр қилинмоқда. Машиналарнинг чидамлилигини оширадиганн асосий технологик тадбирларга қуйидагиларни киритиш мумкин: машиналарнинг турли иш

шароитлари учун ейилишга чидамлилиги юқори бўлган ашёлар ишлаб чиқариш ва улардан шакли ва ўлчамлари жиҳатидан тайёр деталларга яқин бўлган юксак сифатли танаворлар (заготовкалар) тайёрлаш; берилган аниқликда ва ўлчамлари бўйича ҳам, физик-механик хоссалари бўйича ҳам барқарор бўлган деталлар тайёрлаш имконини берувчи технологик услубларни ишлаб чиқариш; ишончлиликнинг тегишли кўрсаткичларига мос келувчи ашёлар, танаворлар ва тайёр буюмлар сифатини назорат қилиш усулларини қўллаш; турли иш шароитларида ейилишига ва синишга қаршилиги юқори даражада бўлган машина деталлари иш сиртининг талаб этилган даражада сифатли бўлишини таъминлайдиган мустаҳкамловчи ишлов бериш жараёнларида фойдаланиш. Машина деталларининг чидамлилиги (ейилишига чидамлиги)ни оширувчи технологик усулларини қуйидаги гуруҳларга ажратиш мумкин: 1.кимёвий-термик ишлов бериш: цемнтлаш, азотлаш, хромлаш, цианит, силиций, алюминий, сульфид қоплаш ва ҳоказо; 2.термик ишлов бериш: сиртини алангада, юқори частотали токда, электролитда тоблаш, лазер нурида мустаҳкамлаш; 3.кимёвий ишлов бериш: чуқур қилиб анодлаш, оксидлаш, фосфатлаш. 4.сиртини қайишқоқ деформациялаш: шариклар ва қаттиқ қотишмалардан ясалган роликлар думалатиб мустаҳкамлаш; олмос билан текислаш; зарблаб мустаҳкамлаш; гидравлик жилолаш ва ҳоказо; 5. электр учқуни билан мустаҳкамлаш; 6. гальваник қопламалар ҳосил қилиш; хромлаш; никеллаш, таъмирлаш, родийлаш, кумушлаш, борлаш, қалай юргизиш, қўрғошинлаш ва қотишмалар қоплаш; 7. кимёвий қопламалар ҳосил қилиш; никеллаш, хромлаш, кобальт билан ва никел-коьальт қотишмалари билан қоплаш; 8. сиртга антифрикцион хоссалар бериш усуллари; графитлаш, думалатиш орқали ўйиқлар, ариқчалар ҳосил қилиш, ваакуумда

қоплама қоплаш, молибден дисульфид қоплаш, фрикцион латунлаш ва бронзалаш, платмассалар қоплаш, чангитиб металлаш; 9. электр ёй, электр-шлак, тебранма ёй усулида суюқлантириб қоплаш. Ишқаланиш табиатнинг ажойиб ҳодисасидир. У инсониятга иссиқлик ва олов берди, тормоз системаси туфайли тез юриб кетаётган поезд ва автомобилни қисқа вақт ичида тўхтатиш, кимёвий реакцияни мингларча маротаба тезлаштириш, одам овозини пластинкага ёзиб олиш, ғижжак овозларини эшитиш имконини ва бошқа кўп нарсаларни берди. Ишқаланиш – деярли ҳар қандай механизм ишлаганида албатта содир бўладиган жараён. Техникада у икки хил аҳамиятга эга. Подшипниклар, тишли узатмалар, поршенли тизимларда ишқаланиш сиртларнинг ейилишига, қувватнинг исроф бўлишига олиб келади. Шунинг учун бу ўринда ишқаланиш зарарли омил ҳисобланади. Тормозлар ва илашиш муфталарида эса ишқаланиш фойдалидир, шу боис бу ўринда ейилишнинг рухсат этилган чекли қийматларидан чиқиб кетмаган ҳолда уни маълум қийматгача оширишга ҳаракат қилади. Триботехника - қаттиқ жисмлар бир-бирига нисбатан ҳаракатланганида уларнинг ўзаро таъсир кўрсатуви ҳақидаги фан бўлиб, машиналардаги ишқаланиш, ейилиш ва мойлашга оид бутун масалалар мажмуини ўз ичига олади. Кейинги йилларда триботехникада янги бўлимлар- трибокимё, трибофизика ва трибомеханика бўлимлари ривожланмоқда. Трибофизика - ўзаро уринувчи сиртларнинг, ҳаракатланган вақтидаги ўзаро таъсирлашуви жиҳатларини ўрганади. Трибокимё - ўзаро уринувчи сиртларнинг кимёвий актив муҳит билан ўзаро таъсирлашувини ўрганади. У ишқаланишдаги емирилиш муаммоларини, танланма кўчиришнинг кимёвий асосларини ва ишқаланишда полимерларнинг ёки мойлаш ашёсининг парчаланиши туфайли ажралиб чиқадиган кимёвий актив моддаларнинг деталлар сиртига таъсирини текширади.

Трибомеханика - ўзаро уринувчи сиртларнинг ишқаланишдаги ўзаро таъсирлашиш механикасини ўрганади. У энергиянинг, импульснинг тарқалишини, ишқаланишдаги механик ўхшашликни, релаксацион тебранишларни, реверсив ишқаланишни, гидродинамика тенгламалари ва бошқаларни ишқаланиш, ейилиш ҳамдамойлаш масалаларига боғлаб ўрганади. Ташқи ишқаланиш – нисбий ҳаракатланишга нисбатан бўладиган қаршилик ҳодисаси бўлиб, икки жисмнинг орасида, уларнинг сиртлари ўзаро уринадиган жойларда уринмалар бўйича юзага келади. Ейилиш – ишқаланиш натижасида жисм ўлчамларининг аста-секин ўзгариб бориш жараёни. Бу жараён ишқаланувчи сиртдан ашё ажралиб чиқишида ва унинг қолдиқ деформациясида намоён бўлади. Ишқаланиш натижасида ҳам емирилиш юз бериши мумкин. Машинадаги кўпгина узелларнинг иши деталлар туташ сиртларининг бир-бирига нисбатан ҳаракатланиши билан боғлиқ. Бу ҳаракат кўп ҳолларда ишқаланиш қувватининг фойдасиз сарфланишига ва машина деталларининг ейилишига олиб келади. Ишқаланиш туташ сиртларда кечадиган кўплаб мураккаб жараёнларга боғлиқлиги аниқланган. Ишқаланиш табиатини тушунтириш учун бир неча гипотезалар ва назарий асослар мавжуддир. Ишқаланиш турлари. Жисмларнинг нисбий ҳаракати кинематик белгиларига кўра ишқаланишнинг қуйидаги турлари кўпроқ учрайди. Тинч ҳолатдаги ишқаланиш – икки жисмнинг нисбий ҳаракатга ўтгунига қадар микроҳаракатларидаги ишқаланиш. Ҳаракатдаги ишқаланиш – нисбий ҳаракатда бўлган икки жисмнинг ишқаланиши. Сурков ашёсисиз ишқаланиш – ишқаланувчи сиртга ҳеч қандай сурков ашёси суртилмагандаги икки жисмнинг ишқаланиши.

Сурков ашёси бўлгандаги ишқаланиш – икки жисмнинг ишқаланувчи сиртига ҳар қандай сурков ашёси суркалгандаги ишқаланиши. Сирпанишдаги ишқаланиш – икки қаттиқ жисмнинг ҳаракатидаги шундай ишқаланишки, бунда уриниш нуқталарида жисмларнинг тезликлари қиймати ва йўналиши бўйича ҳар хил бўлади. Думалашдаги ишқаланиш – икки қаттиқ жисмнинг ҳаракатидаги шундай ишқаланишики, бунда уриниш нуқталарида уларнинг тезликлари қиймати ва йўналишига кўра турлича бўлиши мумкин. Ишқаланиш кучи – бир жисм ташқи куч таъсирида бошқа жисмнинг сирти бўйлаб ҳаракатланганида юзага келадиган қаршилик; мазкур ташқи куч ана шу жисмлар орасидаги умумий чегарага уринма бўйича йўналган бўлади. Сирпаниш тезлиги – сирпанишда уриниш нуқталаридаги жисмлар тезликлари орасидаги фарқ. Ишқаланиш сирти – жисмларнинг ишқаланишидаги қатнашувчи сиртлари. Ишқаланиш коэффициенти – икки жисм ишқаланиш кучининг ана шу жисмларни бир-бирига сиқиб турувчи меъёридаги кучга нисбати. Илашиш коэффициенти – икки жисмнинг тинч ҳолатидаги энг катта ишқаланиш кучининг жисмларни бир-бирига сиқиб турадиган, ишқаланиш сиртларига нисбатан меъёрида бўлган кучга нисбати. Думалашдаги ишқаланиш кучини аниқлаш учун Ш.О.Кулон қуйидаги формулани таклиф этган: F k  KR N  Бу ерда: F k – думалашдаги ишқаланиш кучи, Н; N - меъёридаги куч, Н; R - думалаш радиуси, м; К- думалашдаги ишқаланиш коэффициенти.

Ишқаланиш жараёнининг жадаллигини ифодалайдиган параметрлар сирпанишда энг катта ва думалашда энг кичик бўлади. Замонавий тракторлар, қишлоқ хўжалик машиналари ва автотрактор двигателларининг барча асосий туташмалари, одатда мажбурий ёки босим остида мойланади. Мойни босим остида узатиш ва уни фильтрлаш усули трансмиссиянинг ишқаланувчи узелларида тобора кенгроқ қўлланилмоқда. Занжирли тракторларнинг юриш қисмидаги кўпгина муҳим узеллар ҳам консистент мой билан мойлаш ўрнига суюқ мой билан мойлашга ўтказилган.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати : 1. Йўлдошев Ш.У., Машиналар ишончлилиги ва уларни таъмирлаш асослари.- Тошкент, Ўзбекистон, 1994. 2 . Ермолов Л.С. ва бош қ алар. Основы надежности сельскохозяственной техники.-М.: Колос, 1992 . 3 . Мельников.Г.Н., Технология машиностроения (1 ,2- том). - М .: Издательства МГТУ им. Н.Э.Баумана , 1998. 4 . Прейсман В.И. Основы сельскохозяйственной техники.-Киев. : Высшая школа, 1988 . 5 . Решетов Д.Н. Роботоспособность и надежность деталей машин.-М.: Высщая школа, 1990 . 6 . Решетов Д.Н. ва бош қ алар. Надежность машин.-М.: Высщая школа, 1988 .

Похожие

Логистик тизим тўғрисида асосий тушунчалар. Логистиканинг ривожланиш босқичлари

Машиналарнинг ишончлилиги ва сифатини оширишнинг асосий омиллари

Ремонт қилинган машиналарнинг оптимал сифатини ва пухталигини таъминлаш

Қишлоқ хўжалиги машиналарининг ишончлилик кўрсаткичлари

Машиналарнинг пухталигини ошириш